www.e-itt.uz
I SON. 2025
59
ДАВЛАТ УЛУШИГА ЭГА БЎЛГАН ЙИРИК СОЛИҚ ТЎЛОВЧИЛАР
МАЪМУРЧИЛИГИ ТАҲЛИЛИ
Эркабоев Нуриддин Ахмаджонович
Тошкент давлат иқтисодиёт университети
ORCID: 0009-0005-4792-3501
Aннотация.
Мазкур мақолада мамлакатда солиқ соҳаларида тадбиркорлик
фаолиятини юритиш учун қулай шарт
-
шароитлар яратиш, бизнес доираларнинг
ишончини янада мустаҳкамлашга қаратилган кенг кўламли ислоҳотларни
такомиллаштиришда ҳудудлараро солиқ инспекциясини ўрни ва аҳамияти ёритилган.
Шу билан бирга, Ўзбекистон солиқ тизимида
Давлат улушига эга бўлган йирик солиқ
тўловчилар маъмурчилигида
амалга оширилаётган айрим муҳим ислоҳотлар ўрганилиб,
хориж тажрибаси, мамлакатимизда уни қўллаш бўйича илмий
-
амалий хулоса ва
таклифлар ишлаб чиқилган.
Калит сўзлар:
солиқ сиёсати, солиқ тушумлари, рисклар таҳлили, хавфлар,
самарадорлик, рақамли платформа, усуллар ва воситалар,
ҳудудлараро солиқ
инспекцияси, таҳлил, оптималлаштириш, солиқ имтиёзлари, солиқ ставкаси.
АНАЛИЗ АДМИНИСТРИРОВАНИЯ КРУПНЫХ НАЛОГОПЛАТЕЛЬЩИКОВ С
ГОСУДАРСТВЕННОЙ СОБСТВЕННОСТЬЮ
Эркабоев Нуриддин Ахмаджонович
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
В статье рассматриваются роль и значение межрегиональной
налоговой инспекции в совершенствовании масштабных реформ в стране, направленных
на создание благоприятных условий для ведения предпринимательской деятельности в
налоговой сфере и дальнейшее укрепление доверия деловых кругов. При этом были
изучены некоторые важные реформы, реализуемые в сфере администрирования крупных
налогоплательщиков с государственной долей в налоговой системе Узбекистана,
разработаны научно
-
практические выводы и предложения на основе зарубежного опыта
и его применения в нашей стране.
Ключевые слова:
налоговая политика, налоговые поступления, анализ рисков,
риски,
эффективность,
цифровая
платформа,
методы
и
инструменты,
межрегиональная налоговая инспекция, анализ, оптимизация, налоговые льготы,
налоговая ставка.
UOʻK:
336.22
59-66
www.e-itt.uz
I SON. 2025
60
ANALYSIS OF THE ADMINISTRATION OF LARGE TAXPAYERS WITH A STATE SHARE
Erkaboev Nuriddin Akhmadjonovich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article discusses the role and importance of interregional tax inspection in
improving large-scale reforms aimed at creating favorable conditions for conducting business
activities in the tax sphere in the country and further strengthening the confidence of business
circles. At the same time, some important reforms being implemented in the administration of
large taxpayers with a state share in the tax system of Uzbekistan were studied, and scientific and
practical conclusions and proposals were developed on the basis of foreign experience and its
application in our country.
Keywords:
tax policy, tax revenues, risk analysis, risks, efficiency, digital platform, methods
and means, interregional tax inspection, analysis, optimization, tax benefits, tax rate.
Кириш.
Сўнгги йилларда кўплаб мамлакатлар, жумладан, Ўзбекистон солиқ тизимида
муҳим ислоҳотлар амалга оширилди. Ушбу ислоҳотлар кўпинча иқтисодий ўсишни
таъминлайдиган, инвестицияларни рағбатлантирадиган ва давлат функциялари учун
етарли даромад йиғилишини таъминлайдиган янада самарали, шаффоф ва адолатли
солиқ тузилмасини яратиш зарурати билан боғлиқ. Солиқ тизимидаги ислоҳотлар
мамлакатнинг иқтисодий манзарасини шакллантиришда ҳал қилувчи рол ўйнайди.
Бундан ташқари, жаҳон амалиётида йирик солиқ тўловчиларнинг солиқ
маъмурчилигини такомиллаштириш бўйича қатор илмий тадқиқот ишлари амалга
оширилмоқда. Хусусан, йирик солиқ тўловчилар фаолияти самарадорлигини баҳолаш
кўрсаткичларини аниқлаш, йирик солиқ тўловчиларга аудит ва солиқ назоратини
қўллаб
-
қувватлаш мажбуриятини тўлиқ бажариш, назорат функцияларини тармоқлар
бўйича тузилмалаш, қоидаларга биргаликда риоя этиш тамойилини амалга ошириш,
солиқ тўлашдан бўйин товлашни тўхтатишнинг самарали механизмини ишлаб чиқиш
масалаларининг долзарблиги уларнинг етарлича назарий ва норматив жиҳатдан
ўрганилмаганлиги ва замонавий иқтисодий шароитда юқори амалий аҳамияти бу
борадаги тадқиқотларнинг устувор йўналишларидан ҳисобланади.
Адабиётлар шарҳи.
Федоров
(2010)
фикрича, “маъмурий юкни камайтирадиган ва йирик солиқ
тўловчиларнинг
инвестиция
фаоллигини
рағбатлантирадиган
солиқ
маъмуриятчилигини такомиллаштириш бўйича чора
-
тадбирлар таклиф этган,
амалдаги солиқ имтиёзларини сезиларли даражада кенгайтирадиган ва тўлдирадиган
ҳамда ўз инвестиция манбаларини кўпайтирадиган йирик солиқ тўловчиларнинг
инвестиция фаолиятини солиқ орқали рағбатлантириш усуллари ва услубларини
ишлаб чиққан, уларнинг самарадорлигини баҳолаган”
Камалнев
(2009)
йирик солиқ тўловчиларнинг фаолиятини солиққа тортиш
амалиётини бевосита газ тармоғи корхоналари мисолида таҳлил қилган бўлиб, йирик
солиқ тўловчиларининг солиқ маъмуриятчилиги натижаларига баҳо берган,
минтақалараро солиқ хизмати органларининг назорат фаолияти ҳам миқдорий ҳам
сифат кўрсаткичлари асосида таҳлил қилган”.
Корпоратив бошқарув бу –
компания фаолиятига раҳбарлик қилиш ва унинг
устидан назорат қилиш ўзига хос тизимдир. Корпоратив бошқарувни маҳаллий
иқтисодчи олимлардан С.С.Ғуломов, Ш.Н.Зайнутдинов, М.А.Икрамов, Н.К.Йўлдошев,
Д.Н.Раҳимова, Н.М. Расулов, М.С. Саидов, Д.Суюнов, М.Л.Турсунходжаев, М.Б.Хамидулин,
А.А.Хошимов, Р.И.Яушевларнинг
(
Гулямов
, 2004)
тадқиқот ишлари корпоратив
www.e-itt.uz
I SON. 2025
61
бошқарув жараёнларини илмий
-
назарий асосларини яратишга қаратилган. Уларнинг
илмий изланишларида, мулк шакллари трансформацияси, корпоратив бошқариш
моделларини мукаммаллаштириш, акциядорлик корхоналарни ривожлантириш
жараёнидаги масалалар ўз ифодасини топган. Кейинги йилларда ҳимоя қилинган қатор
диссертацияларда корпоратив тузилмаларни ривожлантириш, асосан давлат мулкини
хусусийлаштириш жараёнидаги институционал ўзгаришлар, шунингдек, Ўзбекистонда
мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришнинг
минтақавий
хусусиятларига оид масалалар тадқиқ этилган. Жумладан, Хошимовнинг
(2003)
тадқиқотларида мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш
шароитида корпоратив тузилмаларни бошқаришни ривожлантиришнинг илмий
-
методологик жиҳатларига алоҳида эътибор қаратилган. Яушевнинг
(2004)
илмий
изланишлари интеграцион корпоратив тузилмалар ва таъсисчи капиталда давлат
иштирокидаги корхоналарни бошқариш муаммоларига бағишланган. Хамидулин
(2007)
фонд бозорини ривожланиши, акционерлик жамиятларида кузатув кенгашининг роли
ва аҳамияти масалалари устида фикр юритади.
Ўзбекистонда акциядорлик жамиятларини хусусийлаштириш масалалари
Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Президент И.А.Каримовнинг
кўплаб асар ва маърузаларида кенг баён этилган
(
Каримов
, 2009-2011)
. Узвий равишда
мазкур масалалар Саидова,
(2009)
Ходиев, Беркинов
(2008)
каби олим ва
мутахассисларнинг илмий тадқиқотларида ўз ифодасини топган. А.Коупланд, Д.Коллер
ва Р.Мурринглар фикрига кўра, корхоналар барча манфаатдор томонларга тақдим
этадиган молиявий ҳисоботлар уларнинг асосий воситаси корпоратив
бошқарув
мониторинг тизимлари акциядорлик жамиятининг ахборот шаффофлигига асосланади,
бу эса корпоратив бошқарув самарадорлиги энг муҳим омилларидан бири ҳисобланади.
Карп М.В Солиқ сиёсати давлатнинг ўрта ва узоқ муддатли истиқболдаги умумий
молиявий сиёсатининг таркибий қисми бўлиб, солиқ соҳасидаги давлат фаолияти
концепцияси, солиқ механизми, солиқ тизимини бошқариш каби тушунчаларни ўз
ичига олади
(
Дарькина
, 2019).
Тадқиқот методологияси.
Тадқиқот жараёнида қиёсий таҳлил ва синтез, индукция ва дедукция, эксперт
баҳолаш, илмий абстракциялаш, иқтисодий
-
математик моделлаштириш, статистик,
корреляцион ва регрессион таҳлил, ва бошқа усуллардан кенг фойдаланилди. Тадқиқот
натижаларнинг амалий аҳамияти корпоратив тузилмаларда хусусийлаштириш
жараёнларини бошқариш самарадорлигини оширишда, Ўзбекистон электроэнергетика
тармоғининг бошқарув стратегияларини ишлаб чиқишда ҳамда хусусийлаштириш
жараёнларини режалаштириш, истиқболда зарурий чора
-
тадбирлар
ишлаб чиқишда ва
соҳани янада самарали ривожлантириш бўйича манзилли дастурий ҳужжатларни
ишлаб чиқишда қўлланилади.
Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.
Жaҳoндаги ривожланаётган ва ўтиш даврини кечираётган мамлакатлар
тажрибаси йирик солиқ тўловчиларнинг қонунчиликка риоя этилишини назорат қилиш
маълум хавфларни бартараф этиб, солиқ қонунчилигини ошириш ва солиқ
маъмурчилигининг янада самарали бўлишини таъминлашини кўрсатмоқда.
Ўзбекистон
солиқ
тизимида
йирик
солиқ
тўловчиларнинг
фаолиятини
солиқ
тизими
орқали
тартиблаш
ва
мувофиқлаштириш
муаммоларини
ўрганиш
жараёнида
дастлаб
уларнинг
фискал
аҳамияти,
аниқроқ
қилиб
айтганда
мамлакат
миллий
иқтисодиёти,
қолаверса,
бюджет
тизимидаги
ролига
баҳо
беришимиз
лозим
бўлади.
Бунда
биз
бир
қатор
ёндашувлар
асосида
таҳлилимизни
амалга
оширамиз.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
62
1-
жадвал
Йирик солиқ тўловчиларнинг солиқ турлари кесимида Ўзбекистон давлат бюджети солиқ тушумларини
шакллантиришдаги улуши тенденцияси таҳлили (млрд.сўмда)
№
Солиқ номи
2018 йил
2019 йил
2020 йил
2021 йил
2022 йил
(прогноз)
Со
ли
қ т
ушу
м
и
Й
ир
ик со
ли
қ
тў
ло
вч
и
-
ла
р
ту
шу
м
и
Улу
ши
(ф
ои
зда
)
Со
ли
қ т
ушу
м
и
Й
ир
ик со
ли
қ
тў
ло
вч
и
-
ла
р
ту
шу
м
и
Улу
ши
(ф
ои
зда
)
Со
ли
қ т
ушу
м
и
Й
ир
ик со
ли
қ
тў
ло
вч
и
-
ла
р
ту
шу
м
и
Улу
ши
(ф
ои
зда
)
Со
ли
қ т
ушу
м
и
Й
ир
ик со
ли
қ
тў
ло
вч
и
-
ла
р
ту
шу
м
и
Улу
ши
(ф
ои
зда
)
Со
ли
қ т
ушу
м
и
Й
ир
ик со
ли
қ
тў
ло
вч
и
-
ла
р
ту
шу
м
и
Улу
ши
(ф
ои
зда
)
I.
Жами
54 203 31 581 58 83 324 45 859
55 103 562 67 717 65 127 852 81 771 64 143 472 91 553 64
шу жумладан,
1
Қўшилган қиймат солиғи
13 735 10 637 77 23 661 10 867
46
23 170 10 556 46 25 572 13 227 52 31 700 18 115 57
2
Юридик шахслардан
олинадиган фойда солиғи
5 030
4 059
81
9 976
4 900
49
28 712 25 295 88 38 363 33 957 89 38 557 33 500 87
3
Жисмоний шахслардан
олинадиган даромад солиғи
7 422
2 415
33 13 323
2 561
19
15 141
3 542
23 18 917
4 834
26 22 045
5 793
26
4
Акциз солиғи
6 547
5 451
83
11 603
7 852
68
10 839
9 095
84
12 779
10 404 81
14 682
12 064 82
5
Ер қаъридан
фойдаланилганлик учун
солиқ
8 265
4 661
56 14 693 14 549
99
16 565 15 870 96 15 812 14 803 94 14 403 13 760 96
7
Юридик шахслар мулк
солиги
1 898
1 627
86
1 554
1 010
65
1 241
793
64
1 576
966
61
2 104
1 232
59
8
Юридик шахслар ер солиги
625
372
60
1 135
326
29
1 156
355
31
2 661
971
36
2 719
1 070
39
9
Сув ресурсларидан
фойдаланганлик учун солиқ
128
115
90
314
264
84
479
292
61
684
328
48
910
479
53
10
Давлат улуши
0
0
0
38
38
100
1 155
1 155 100 1 350
1 350 100 3 605
3 605 100
11
Маҳсулот тақсимотига оид
битимлар бўйича тушумлар
0
0
0
1 888
1 888
100
397
397
100
281
281
100 1 571
1 571 100
12
Бошқалар
10 553 2 244
21
5 140
1 605
31
4 707
368
8
9 856
651
7
11175
365
3
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳамда Давлат солиқ қўмитаси маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
63
Дастлаб
йирик
солиқ
тўловчиларнинг
солиқ
турлари
кесимида
Ўзбекистон
давлат
бюджети
солиқ
тушумларини
шакллантиришдаги
улуши
тенденцияси
таҳлилини,
Йирик
солиқ
тўловчиларнинг
давлат
бюджети
даромадларини
шакллантиришдаги
улушини,
йирик
солиқ
тўловчилар
тоифасига
кирувчи
“донор
солиқ
тўловчи”ларнинг
давлат
бюджетидаги
фискал
аҳамиятини
ҳамда
ушбу
донор
солиқ
тўловчиларнинг
йирик
солиқ
тўловчилар
тизимидаги
фискал
аҳамиятини,
йирик
солиқ
тўловчилар
тоифасига
кирувчи
тижорат
банкларнинг
республика
давлат
бюджети
тизимидаги
фискал
аҳамиятини,
йирик
солиқ
тўловчилар
тоифасига
кирувчи
нефт
-
газ
тармоғи
корхоналари
томонидан
республика
бюджетидаги
улушини
таҳлил
қиламиз,
бу
таҳлиллардан
келиб
чиқиб
эса,
тегишли
илмий
хулосалар
шакллантиришга
ҳаракат
қиламиз.
Қуйидаги
1-
жадвал
маълумотлари
асосида
таҳлил
қиладиган
бўлсак,
йирик
солиқ
тўловчиларнинг
солиқ
турлари
кесимида
Ўзбекистон
давлат
бюджети
солиқ
тушумларида
улуши
2018-2020
йилларда
ўсиб
борган.
Ушбу
кўрсаткичнинг
2021-2022
йилларда
ўртача
бир
фоизга
камайиши
эса
тоғ
-
кон
металлургия
комбинатлари
учун
белгиланган
фойда
солиғи
ва
ер
қаъридан
фойдаланилганлик
учун
солиқ
ставкаларининг
пасайтирилганлиги
туфайли
юзага
келганлигини
кўришимиз
мумкин
бўлади.
Хусусан,
қўшилган
қиймат
солиғи
бўйича
тушумларни
таҳлили
шуни
кўрсатмоқдаки,
йирик
солиқ
тўловчиларнинг
ушбу
солиқ
тури
бўйича
2018
йилдаги
улуши
77
фоизни
ташкил
қилган
бўлса,
кейинги
йилларда
ушбу
улуши
камайиб
кетган.
Ушбу
солиқ
тури
бўйича
камайишнинг
асосий
сабабларидан
бири
2019
йилдан
бошлаб
йиллик
товар
айланмаси
1
млрд.сўмдан
ошган,
соддалаштирилган
тарзда
солиқ
тўлаб
келган
бошқа
солиқ
тўловчиларнинг
қўшилган
қиймат
солиғи
тўловчиси
бўлиб
ўтганлиги
ҳисобига
бюджет
тушумларида
уларнинг
улуши
кўпайганлигини
кўришимиз
мумкин.
Бундан
ташқари,
таҳлилларимизда
фойда
солиғи
бўйича
йирик
солиқ
тўловчилар
тушумининг
республика
тушумларидаги
улушининг
2019
йилда
кескин
камайиб
кетганлигини
кузатишимиз
мумкин.
Бу
солиқ
тури
бўйича
кескин
камайиш
Навоий
ва
Олмалиқ
КМКнинг
фойда
солиғи
бўйича
2019
йилдаги
тушумлари
солиқ
тушумлари
ҳисоботларида
акс
эттирилмасдан,
тўғридан
-
тўғри
Молия
вазирлиги
ғазна
ҳисоб
рақамига
ўтказиб
берилганлиги
сабабли
юзага
келганлигини
кўришимиз
мумкин.
Йирик
солиқ
тўловчилар
бўйича
ер
қаъридан
фойдаланилганлик
учун
солиқ
тушумлари
2018
йилда
ушбу
солиқ
тури
бўйича
жами
тушумларда
56
фоизни
ташкил
қилган
бўлса,
2019
йилда
99
фоизни,
2020
йилда
96
фоизни,
2021
йилда
94
фоизни
ва
2022
йил
учун
белгиланган
прогноз
кўрсаткичларида
96
фоизни
ташкил
этган.
Шунингдек,
солиққа
оид
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ишлаб
чиқиш
ва
солиқ
тўғрисидаги
қонун
ҳужжатларини
янада
такомиллаштириш
бўйича
ҳар
йили
100
га
яқин
таклифлар
ишлаб
чиқилганлиги,
2020
йилда
8
та
2021
йилда
69
та,
2022
йилнинг
январь
-
август
ойларида
27
та
семинар
ва
брифинглар
ташкил
қилинган
бўлса,
солиқ
тўловчилар
томонидан
тез
-
тез
тақдим
этиладиган
саволларга
намуна
жавоблар
сифатида
оммавий
ахборот
воситаларида
мақолалар
бериб
борилган
бўлиб,
доимий
равишда
йирик
солиқ
тўловчилар
вакиллари
билан
учрашувлар
ўтказилганлигини
кўриш
мумкин.
Таҳлиллар
натижасида,
йилдан
-
йилга
халқаро
ташкилотлар
билан
амалга
оширилаётган
ислоҳотлар
бўйича
ташкиллаштирилган
тадбирлар,
конференцияларда
қатнашиш
кўпайиб
борганлигини
кўрсатмоқда.
Йирик
солиқ
тўловчиларга
хизмат
кўрсатиш
билан
биргаликда
уларнинг
ҳисобланган
солиқларни
тўлашда
юзага
келаётган
муаммоларини
таҳлил
қиламиз.
2-
жадвал
асосида
йирик
солиқ
тўловчиларнинг
солиқ
қарзи
таҳлил
қилинганда,
2019
йилда
солиқ
қарзи
1952
млрд.сўмни
ташкил
қилган
бўлса,
2020
йил
ҳолатига
ушбу
қарздорлик
кескин
камайиб,
www.e-itt.uz
I SON. 2025
64
353
млрд.сўмни
ташкил
қилган.
Бироқ,
2021
йилга
келиб
солиқ
қарзи
яна
ўсиш
тенденциясига
эга
бўлиб,
773
млрд.сўмни,
2022
йилда
эса
1167
млрд.сўмни
ташкил
қилган.
2-
жадвал
Йирик солиқ тўловчилар солиқ қарзининг солиқ турлари бўйича
таҳлили (млрд.сўмда)
№
Солиқ турлари
Йиллар
2019
2020
2021
2022
I.
Жами
1 952
353
773
1 167
шу жумладан,
1
Қўшилган қиймат солиғи
144
100
164
361
2
Юридик шахсларнинг
фойда солиғи
498
57
62
68
3
Жисмоний шахсларнинг даромад солиғи
43
88
17
69
4
Акциз солиғи
509
13
34
52
5
Ер қаъридан фойдаланилганлик учун солиқ
358
0
37
264
7
Юридик шахслар мулк солиғи
288
19
23
52
8
Юридик шахслар
ер солиғи
5
5
19
42
9
Сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ
4
2
1
1
10
Давлат улуши
0
6
199
55
11
Бошқалар
104
63
215
201
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги ҳамда Давлат солиқ қўмитаси маълумотлари
асосида муаллиф томонидан тузилган.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Маҳкамасининг
04.05.2021 йилдаги “Давлат иштирокидаги корхоналарнинг активларидан самарали
фойдаланишга доир қўшимча чора
-
тадбирлар тўғрисида”ги 266
-
сон қарори қабул
қилинган.
Давлат активларини бошқариш агентлиги томонидан Қорақалпоғистон Вазирлар
Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари, давлат иштирокидаги
корхоналар ва банклар билан биргаликда бўш турган, ихтисосли бўлмаган активлар,
фойдаланилмаётган ишлаб чиқариш майдонлари ва объектлар яхлит хатловдан
ўтказилган ва улардан келгусида самарали фойдаланиш таклифлари ишлаб чиқилган.
Давлат
иштирокидаги
корхоналарнинг
ихтисосли
бўлмаган
ва
фойдаланилмаётган активларидан самарали фойдаланиш мақсадида давлат
ташкилотлари, устав капиталида (фондида) давлат улуши устувор бўлган хўжалик
жамиятлари ва банкларнинг бошқарув органлари қарорига асосан:
Давлат активларини бошқариш агентлигига давлат мулки сифатида баланс
қийматида ўтказиладиган ва кейинчалик оммавий савдолар орқали сотиладиган
объектлар рўйхати;
Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий ижро этувчи ҳокимият органларига
кейинчалик самарали фойдаланиш учун давлат мулки сифатида баланс қийматида
оператив бошқариш ҳуқуқи асосида бепул ўтказиладиган объектлар рўйхати;
устав капиталидаги улушлари давлат бошқаруви органлари, маҳаллий ижро
этувчи ҳокимият органлари ва хўжалик жамиятларига баланс қийматида
ўтказиладиган ташкилотлар рўйхати тасдиқланган.
Бугунги кунда, қонун ҳужжатларида давлат улуши бўйича дивидендлар ва
ажратмалар тўлаш муддатини бузган давлат корхоналарига таъсир чоралари назарда
тутилмаган.
Муаммони ечими сифатида, давлат улушидан бюджетга дивидендлар ва
ажратмаларни ўтказиш муддатлари бузилган тақдирда, солиқ органларига солиқ
қарзларини ундириш бўйича назарда тутилган мажбурлов чораларини қўллаш
www.e-itt.uz
I SON. 2025
65
ҳуқуқини бериш ҳамда давлат улуши бўйича ҳисобланган дивидендлар ва
ажратмаларнинг 25 фоизини тўлаш ҳисобот йилидан кейинги йилнинг 1 июнига қадар
амалга ошириш тартибини белгилаш таклиф этилади.
Маълумки, бугунги кунда республикамизда интернет савдонинг ривожланиши,
дунёнинг йирик компанияларининг электрон шаклдаги хизматларидан миллий ишлаб
чиқарувчилар ҳамда аҳоли томонидан истеъмол этилишига кенг имконият
яратилмоқда. Аслида солиққа тортишнинг адолатлилик тамойили ҳамда халқаро
солиққа тортиш амалиёти нуқтаи назаридан бу турдаги солиқ тўловчилар Ўзбекистон
бозорида қулай даромад олишга имкон яратилган бўлсада, бироқ, олинган даромадлар
бўйича Ўзбекистоннинг давлат бюджетига солиқ тўламай келмоқда. Бу эса,
таъкидлаганимиздек, халқаро ва миллий солиққа тортиш нормаларига зид келиб
қолмоқда. Жумладан бу турдаги корхоналар сирасига, Фаcебук, Амазон, Гугл ва
бошқаларни келтириш мумкин. Шу билан биргаликда Ўзбекистонда жисмоний
шахсларга электрон хизматлар кўрсатишдан олинган фойда солиғини тўлаш
белгиланмаган. Масалан, 2020 йилдан бошлаб бундай корпорациялар учун
Ўзбекистонда ҚҚС тўлаш мажбурияти кўзда тутилган.
Хулоса ва таклифлар.
Солиқ маъмурчилиги самарадорлигини яхшилаш ҳамда янгича ёндашув
механизмларини ишлаб чиқиш юзасидан қуйидагилар таклиф этилади.
Давлат улуши мавжуд корхоналар томонидан 2023
йил якуни бўйича тўланиши
лозим бўлган 5,9
трлн
сўм дивиденднинг жорий йил 1
август ҳолатига ундирилмасдан
қолган 3
трлн
сўмини бюджетга тўлиқ тўланиши таъминланади. Бундан ташқари,
2023
йил якуни билан давлат улуши мавжуд бўлган тижорат банкларининг устав
жамғармасини ошириш учун қолдирилган 3,1
трлн
сўмлик дивиденд тўловлари бюджет
даромадлари ва харажатларида акс эттирилади. Маълумот учун: 2022
-2023-
йилларда
давлат улуши бор бўлган банклар соф фойдаси 5,6
трлн
сўмни ташкил этиб, шундан
3,9
трлн.сўм дивиденд тўлаши лозим бўлган маблағлардан 243
млрд.сўми бюджетга
тўланган ҳамда 581
млрд.сўми устав жамғармасига йўналтирилган. Жорий йил 1
август
ҳолатига тақсимланмаган маблағлар 3,1
трлн
сўмни ташкил этмоқда.
Коррупцион ҳолатлар ҳамда малакали кадрлар қўнимсизлигининг олдини олиш ва
хизмат вазифасини сидқидилдан бажарадиган ходимларни рағбатлантириш мақсадида
йирик солиқ тўловчиларда ўтказиладиган солиқ назорати тадбирлари натижасида
қўшимча ундирилган солиқларга ҳисобланган жарима ва пеня суммасининг 40
фоизини
солиқ органларининг махсус жамғармасига ўтказиш таклиф этилади.
Адабиётлар/Литература/Reference:
Гулямов С.С. (2004) Задачи совершенствования системы корпоративного
управления в Узбекистане. // Корпоративное управление в Узбекистане. Материалы
научно
-
практической конференции. –Т.: с.143
-
145; Д.Н. Рахимова, Ш.Н. Зайнутдинов.
Корпоратив бошқарув асослари. –
Т.: Академия, 2006.
-
47б.;
Дарькина Ю.А. (2019) Особенности налогового администрирования крупнейших
налогоплательщиков. Interactive science. 3 (37).
Камалнев Тимур Шамильевич (2009). Налоговое администрирование крупнейших
налогоплательщиков. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидат
экономических наук. Москва.
Каримов И.А. (2009) Жаҳон молиявий
-
иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида
уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. –
Т.: Ўзбекистон, 2009. –
56 б.
Каримов И.А. (2009) Мамлакатимизни модернизация қилиш ва янгилашни изчил
давом эттириш –
давр талаби.
-
Халқ сўзи, 2009 йил 14 февраль.
www.e-itt.uz
I SON. 2025
66
Каримов И.А. (2010) Мaмлaкaтимизни мoдeрнизaция қилиш вa кучли фуқaрoлик
жaмияти бaрпo этиш –
устувoр мaқсaдимиздир. // Халқ сўзи, 2010 йил 28 январь.
Каримов И.А. (2010) Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада
чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. –
Т.:
Ўзбекистон, –
56 б.
Каримов И.А. (2011) Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараққиётини
юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади. –Т.: Ўзбекистон, –
48 б.
Саидова Г.К. (2009) Модернизация, техническое обновление и
диверсификация
производства, широкое внедрение инновационных технологий
–
необходимое условие
выхода Узбекистана на новые рубежи на мировом
рынке / «Жаҳон молиявий
-
иқтисодий
инқирози, Ўзбекистон шароитида уни
бартараф этишнинг йўллари ва чоралари»
мавзусидаги Республика илмийамалий анжуманидаги тақдимот материаллари. –
Т.,
ТДИУ, 2009 йил 5 май.
Федоров
Андрей Николаевич
(2010) Налоговое администрирование и
стимулирование инвестиционной активности крупнейших налогоплательщиков.
Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидат экономических наук.
Нижний Новгород.
Хамидулин М.Б. (2007) Корпоратив маданият ва корпоратив бошқарув. –Т.:
Академия,.
-
224 б.
Ходиев Б.Ю., Шодмонов Ш.Ш., Ғафуров У.В. (2008) Мамлакатни жадал ислоҳ этиш ва
модернизация қилиш –
миллий тараққиётимизнинг мантиқий босқичи: Илмий
-
оммабоп
рисола. –
Т.: ТДИУ, –
53 б.
Ҳошимов А.А. (2003) Корпоратив бошкарув шаклидаги тузилмаларни
ривожлантириш истиқболлари. –
Т.: Фан.
Яушев Р.И. (2004) Состояние и проблемы управления государственными пакетами
акций корпораций. // Корпоративное управление в Узбекистане. Материалы научно
-
практической конференции. –Т.: С.15
-23.
