Zamonaviy Ingliz tilidagi neologizmlar va ularning so’z yasalishidagi tendensiyalari haqida

CC BY f
269-270
41
4
Поделиться
Нуруллаева, Д. (2022). Zamonaviy Ingliz tilidagi neologizmlar va ularning so’z yasalishidagi tendensiyalari haqida. Анализ актуальных проблем, инноваций, традиций, решений и художественной литературы в преподавании иностранных языков, 1(01), 269–270. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/analysis-problem/article/view/12967
Дильфуза Нуруллаева, Самаркандский государственный институт иностранных языков

аспирант

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Ushbu maqola zamonaviy ingliz tilning asosiy manbasini o‘rganadigan tilshunoslikning so‘z birikmalari, neologizm, so’z yasalishidagi tendensiyalar haqida ma’lumot beradi.
Shuningdek, ushbu maqolada biz zamonaviy ingliz tili tarixiga. Maqoladagi fikrlar nafaqat yozilgan yoki
ma’lumotli, balki aniq fakt va misollar bilan isbotlangan

Похожие статьи


background image

269

uchun muvaffaqiyatli notiqlar bugungi kunda hokimiyat, tadbirkorlik va etakchilikning an'anaviy erkak
xususiyatlarini va hissiy ekspressivlik va tushunishning ayol xususiyatlarini birlashtira oladigan notiqlardir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro`yhati:

1.

Aitchison, J. (1987). The language lifegame: Prediction, explanation and linguistic change. In W.

Koopman, F. van der Leek, O. Fischer, & R. Eaton (Eds.), Explanation and language change (pp. 11-32).

2.

Allerton, D.J. (1990). Language as form and structure: Grammar and its categories. In N.E. Collinge

(Ed.), An encyclopedia of language (pp. 68-111). London: Routledge.

3.

Corbett, G.G. (1994). Gender and gender systems. In R.E. Asher, & J.M.Y. Simpson (Eds.), The

encyclopedia of language and linguistics. Vol. 3 (pp. 1347-1353). Oxford: Pergamon Press.

4.

Crystal, D. (1987). The Cambridge encyclopedia of language. New York: Cambridge University

Press.

5.

Glaser, W.R., & Düngelhoff, F.-J. (1984). The time course of picture-word interference. Journal of

Experimental Psychology: Human Perception and Performance, 10(5), 640-654.

6.

Kooij, J.G. (1987). Dutch. In B. Comrie (Ed.), The world's major languages (pp. 139-156).

7.Monsell, S. (1985). Repetition and the lexicon. In A.W. Ellis (Ed.), Progress in the psychology of

language, Vol. 2 (pp. 147-195). London: Erlbaum.

ZAMONAVIY INGLIZ TILIDAGI NEOLOGIZMLAR VA ULARNING SO’Z YASALISHIDAGI

TENDENSIYALARI HAQIDA

Nurullayeva Dilfuza

(SamDCHTI magistranti)

Annotatsiya:

Ushbu maqola zamonaviy ingliz tilning asosiy manbasini o

rganadigan

tilshunoslikning so

z birikmalari, neologizm, so’z yasalishidagi tendensiyalar haqida ma

lumot beradi.

Shuningdek, ushbu maqolada biz zamonaviy ingliz tili tarixiga. Maqoladagi fikrlar nafaqat yozilgan yoki
ma’lumotli, balki aniq fakt va misollar bilan isbotlangan.

Kalit so’zlar:

zamonaviy ingliz tili, neologizm va tendensiya

17-asr port shaharlari va ularning nutq shakllari eski graflik shaharlariga taʻsir qiladi. Taxminan

1690-yillardan boshlab Angliyada ichki tinchlik va nisbatan barqarorlikning yangi davri boshlandi, bu esa
sanʻatni, shu jumladan adabiyotni ragʻbatlantirdi.Zamonaviy ingliz tilini 1714 yilda Gruziya davrining
boshida toʻliq paydo boʻlgan deb hisoblash mumkin, ammo ingliz orfografiyasi 1755 yilda Jonsonning
“Ingliz tili lugʻati” nashr etilgunga qadar bir oz barqaror boʻlib qoldi.

Uilyam Shekspirning Yelizaveta davrining boshqa mualliflariga nisbatan katta ahamiyati uning

XVII-XVIII-asrlarda qabul qilinganligi natijasi boʻlib, bu standart ingliz tilining rivojlanishiga bevosita hissa
qoʻshadi. Ammo atigi 200 yil avval yozilgan Jefri Choser va Uilyam Lenglandning asarlari oddiy zamonaviy
oʻquvchi uchun ancha qiyinroq edi.

Neologizm (yunoncha néo- néo-, “yangi” va lós lógos, “nutq, talaffuz”) - ajratilgan atama, soʻz yoki

ibora boʻlib, umumiy foydalanish jarayonida boʻlishi mumkin edi, lekin bu umumiy tilga toʻliq qabul
qilinmagan.( The Linguistics encyclopedia (Ebook ed.). London: Routledge. p. 601.) Neologizmlar
koʻpincha madaniyat va texnologiyadagi oʻzgarishlar tufayli yuzaga keladi. Tilning shakllanish jarayonida
neologizmlar protologizmlarga qaraganda ancha yetuk. Rivojlanish bosqichi protologizm (yangi yaratilgan)
va neologizm (yangi so'z) oraligʻida boʻlgan soʻz prelogizmdir.

Ilmiy hamjamiyatda ingliz tili nashr etilgan tadqiqot va tadqiqotlar uchun asosiy til boʻlib, baʻzida

oʻxshash tarjimalar (“naturallashtirish” deb ataladi) qo'llaniladi. Shu bilan bir qatorda inglizcha soʻz
ma’noning qisqacha izohi bilan birga qoʻllaniladi. Neologizmlarni tarjima qilish uchun toʻrtta tarjima usuliga
alohida urgʻu berilgan: transliteratsiya, transkripsiya, analoglardan foydalanish, va qarz tarjimasi.

Ingliz tili doimo neologizmlarni oʻz ichiga oladi. Masalan, soʻnggi oʻn yilliklarda kompyuter

texnologiyalari tilga bir qancha yangi atamalar qoʻshdi. Vebinar, zararli dastur, netroots va blogosfera
zamonaviy neologizmlarning amerikacha ingliz tiliga integratsiyalashgan bir nechta misolidir. Neologizm
soʻzining oʻzi 18-asrning ikkinchi yarmida, ingliz tilida soʻzlashuvchilar fransuzcha “néologisme” atamasini
oʻzlashtirganlarida, mutlaqo yangi fanga ega boʻlgan. Bu soʻzning ildizlari ancha eski boʻlib, oxir-oqibat
qadimgi yunoncha neos, ya’ni “yangi” va logos, “soʻz” degan ma’noni anglatadi.

Agar siz til faktlari uchun aqldan ozsangiz, tinglang. Neologizm - bu yangi ishlab chiqilgan yoki

ishlab chiqarilgan soʻz boʻlib, u umumiy foydalanishga tusha boshladi. Soʻz kundalik foydalanishda toʻliq
qabul qilinganda, u odatda lugʻatlar tomonidan olinadi va texnik jihatdan endi neologizm emas.


background image

270

Neologizmlar koʻp shakllarga ega boʻlishi mumkin va butunlay yangi yoki mavjud soʻzlardan tuzilgan
boʻlishi mumkin.

Misol uchun:“mansplain”, “odam” va “tushuntirish” soʻzlarini birlashtiradi.
Biroq, neologizmlarda til qurilishi shart emas. Ularda rivojlangan soʻz ham boʻlishi mumkin. “Taʻsir

etuvchi” soʻzi dastlab “boshqasiga taʻsir qiluvchi shaxs yoki narsa” sifatida ishlatilgan, ammo yangi ma’no
kasb etgan. Zamonaviy davrda “taʻsir etuvchi” odatda odamlarga ularni sotib olishga taʻsir qilish uchun
ijtimoiy tarmoqlarda mahsulot yoki xizmatlarni targʻib qiluvchi kishini nazarda tutadi.

Demak, neologizmning oddiy ta’rifi yangi so‘z yoki ibora yoki so‘zning yangi ma’nosi bo‘lib, uning

ham uch turi mavjud:

1.

birinchisiga faqat ma’lum bir davrgacha mavjud bo‘lmagan leksemalar kiradi.

2.

ikkinchisi maʼnosini oʻzgartirgan, lekin eski shaklini saqlab qolgan, eski maʼnosi yoʻqolgan

yoki ikkinchi darajali ahamiyatga ega boʻlgan soʻzlarni ifodalaydi

3.

uchinchisi, aylana o‘z ichiga eski ma’nosini yo‘qotmagan holda faqat bir yoki bir necha yangi

ma’no qo‘shgan leksemalarni o‘z ichiga oladi, ular polisemiyaning paradigmatik munosabatlarini
ifodalaydi.(English vocabulary. P. 10-14. Kostanay, 2011.)

Ayrim fikrlarni ifodalashning qulay va ixcaham usuli bo‘lgan affiks va birikma yordamida hosila

hosil qilish tufayli ham qisqartirish, qisqartma, qorishma neologizmlarni tuzamiz.

Koʻpincha neologizm “yangi soʻz” sifatida tushuntiriladi va ta’riflanadi, bu juda aniq va sodda

koʻrinadi. Biroq, qaysi soʻzlarni yangi va qaysi biri yoʻq deb hisoblash mumkinligini aniqlash kerak
boʻlganda, muammo paydo boʻladi. Muammo yangilik, yangilik tushunchasining nisbiyligidadir, chunki u
qaysi davrni e’tiborga olinishi, soʻz qancha vaqt yangilik maqomiga ega boʻlishi va hokazolarga bogʻliq.
Ukraina filologi professor M.I. Mostovystates “neologizmni lingvistik hodisa sifatida belgilashning aniq
mezonlari yoʻq”. Natijada, biz neologizmni tekshirishning boshida qandaydir noaniqlikka duch kelamiz.

Biroq, turli tilshunoslar tomonidan taklif qilingan neologizmning bir qator ta’riflari mavjud boʻlib,

bu bizga ingliz tili lugʻatida neologizmlarni aniqlashda aniqlik kiritadi.V.N. tomonidan lingvistik
ensiklopediya. Yartseva kengroq taʻrifni taklif qiladi va “neologizmlar - bu tilda ma’lum bir davrda paydo
boʻlgan yoki matn yoki nutq aktida bir marta ishlatilgan (“ba’zan” so’zlar) so’zlar, soʻz ma’nolari yoki
birikmalari”.

Gollandiyalik tilshunos M. Yanssen neologizmni aniqlashning beshta mezonini taklif qiladi:

I.

psixologik – “neologizm - bu til hamjamiyati tomonidan yangi deb qabul qilinadigan soʻz”.

II.

leksikografik – “lug'atda uchramaydigan har qanday soʻz neologizm deb hisoblanadi”.

III.

eksklyuziv ta’rif – “oldindan belgilangan istisno leksikasidauchramaydigan soʻz neologizmdir”.

IV.

diaxronik ta’rif – “yaqinda umumiy til matnida paydo boʻlgan va ilgari ushbu tilning bir qismi

boʻlmagan har qanday soʻz shakli neologizmdir” (Ways of replenishment of the English vocabulary. P. 10-
14.

Kostanay, 2011.)

Barcha ta’riflarda ayrim leksik birliklar uchun yangi soʻz, ibora yoki ibora sifatida yangilik fakti

qayd etilgan. Ba’zi ta’riflar semantik yangilik faktlarini qoʻshadi, masalan. yangi ma’no yoki sintaktik.Farqi,
asosan, yangilik darajasida: Yo u faqat ma’no yoki strukturaning o’zgarishiga tegishli. Shuning uchun farq
doirasi ko’proq yoki kamroq boʻladi.Soʻz yasashda soʻz yasashning asosiy yoʻllari affiksatsiya va
konversiyadir.Affiksatsiya- affikslar yordamida yangi soʻz yasash, mumkin: yuraksiz (yurakdan), haddan
tashqari oshirmoq (qilmoq). Konversiya - bu soʻzning oʻzagini boshqa rasmiy paradigmaga olib kirish orqali
yangi soʻz hosil qilish, masalan. yiqilish (yiqilishdan), qoʻlga (qoʻldan).

Foydalanilgan adabiyotlar

1.

Stephen L. White, "The Book of Common Prayer and the Standardization of the English Language"
The Anglican, 32:2(4-11), April 2003

2.

Anderson, James M. (2006). Malmkjær, Kirsten (ed.). The Linguistics encyclopedia (Ebook ed.).
London: Routledge. p. 601.

3.

A.Abdibekova, Ways of replenishment of the English vocabulary. P. 10-14. Kostanay, 2011.

4.

www.ziyo.net

5.

Mukhitdinova, K. A. (2022, August). TECHNICAL AND ECONOMIC CONDITION OF OIL
DRILLING FROM THE FIELD OF" MUBARAK OGP" ENTERPRISE. In Multidiscipline Proceedings
of Digital Fashion Conference (Vol. 2, No. 4).

6.

Бободжонова, З. (2021). Economic regulation of development methods for water injection at explored
fields. Общество и инновации, 2(11/S), 37-41.

7.

Bobojonova, Z. S. (2021). ANALYSIS OF ECONOMIC EFFICIENCY OF OIL RECOVERY FROM
FIELDS IN BUKHARA-KHIVINSKY REGION AND WAYS OF ITS IMPLEMENTATION. NVEO-
NATURAL VOLATILES & ESSENTIAL OILS Journal| NVEO, 10183-10187.

Библиографические ссылки

Stephen L. White, "The Book of Common Prayer and the Standardization of the English Language" The Anglican, 32:2(4-11), April 2003

Anderson, James M. (2006). Malmkjser, Kirsten (ed.). The Linguistics encyclopedia (Ebook ed.). London: Routledge, p. 601.

A.Abdibekova, Ways of replenishment of the English vocabulary. P. 10-14. Kostanay, 2011.

www.ziyo.net

Mukhitdinova, K. A. (2022, August). TECHNICAL AND ECONOMIC CONDITION OF OIL DRILLING FROM THE FIELD OF" MUBARAK OGP" ENTERPRISE. In Multidiscipline Proceedings of Digital Fashion Conference (Vol. 2, No. 4).

Бободжонова, 3. (2021). Economic regulation of development methods for water injection at explored fields. Общество и инновации, 2(11/S), 37-41.

Bobojonova, Z. S. (2021). ANALYSIS OF ECONOMIC EFFICIENCY OF OIL RECOVERY FROM FIELDS IN BUKHARA-KHIVINSKY REGION AND WAYS OF ITS IMPLEMENTATION. NVEO-NATURAL VOLATILES & ESSENTIAL OILS Joumal| NVEO, 10183-10187.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов