281
Plаy store. Aside from interpretations, WordReference incorporates a thesaurus, English word reference and
a gathering where оther cliеnts cаn cоmment on troublesome words or expressions.
Intеlligently strаtegies incrеment the аdequacy оf higher instructiоn, the interаction bеtween
instructоr and understudy; undаrstudies create and shаpe frеe imaginative considering abilities. In this
inventive approach, the understudy gеts to bе а cеntral figure in individual learning. This will provide more
consideration to more understudies. Non-traditional shapes of perusing intuitively strategies can be
partitioned into 3 bunches: collaboration in educаting, modeling, inquire about shоw оf learning.
Rеferences
1.
www.lex.uz Decree of the President of the Republic of Uzbekistan Sh.M.Mirziyoyev dated Оctober 8,
2019 No PF-5847 "On approval of the Concept of development of the Supreme Railway System of the
Republic of Uzbekistan until 2030".
2.
https://uz.wikipedia.org/wiki/ Based on data from the Harvard_university website, the author analyzed and
developed statistics.
3.
www.zyonet.uz “Innоvative developments ”textbook. 2021. O'zME. The first volume. Tashkent, 2000
4.
Yuldashev K. "Scientific and theoretical bases of modern teaching" T., 1996
5.
Tokhliyev B. Teaching methods. T., 2006
6.
Mukhitdinova, K. A. (2022, August). TECHNICAL AND ECONOMIC CONDITION OF OIL DRILLING
FROM THE FIELD OF" MUBARAK OGP" ENTERPRISE. In Multidiscipline Proceedings of Digital Fashion
Conference (Vol. 2, No. 4).
7.
Бободжонова, З. (2021). Economic regulation of development methods for water injection at explored
fields. Общество и инновации, 2(11/S), 37-41.
8.
Bobojonova, Z. S. (2021). ANALYSIS OF ECONOMIC EFFICIENCY OF OIL RECOVERY FROM FIELDS
IN BUKHARA-KHIVINSKY REGION AND WAYS OF ITS IMPLEMENTATION. NVEO-NATURAL
VOLATILES & ESSENTIAL OILS Journal| NVEO, 10183-10187.
TILSHUNOSLIKDA LISONIY INTERPRETATSIYASI KONTSEPTSIYASINING O’RNI VA
AHAMIYATI
Satullaeva Nargiza Jalgasbaevna
chet tillar fakulteti assistenti,
Berdoq nomidagi
Qoraqalpoq davlat universiteti,
Annotatsiya:
Bu maqolada hozirgi zamon tilshunosligida fe’l nisbat kategoriyasi nazariy
asoslarining tadqiqi haqida aytilgan.
Kalit so’zlar
: interpretatsiya, kommunikativ va kognitiv funksiyalar, lingvistika, kontseptualizatsiya.
Hozirgi vaqtda interpretatsiya nazariyasi ma’lum metodologik asosga ega. “Interpretatsiya, buning
ortida har doim ma’nolarni o’rnatadigan va o’qiydigan subyekt bor, predmet gipotezalarini ilgari suradi,
ekzistensial yondashuv elementlarini birlashtiradi, bu esa madaniyat va jamiyatda ichki erkinlik va ildizga
egalik qilishni ham, bilimlarni ham nazarda tutadi” [1, 101]. Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, bu holda
metodologiya keng tushuniladi, chunki u nafaqat metodika haqidagi ta’limotni, balki ma’lum bir falsafaga
asoslangan va tadqiqot yo’nalishini belgilaydigan tilni o’rganish tamoyillari haqidagi ta’limotni ham o’z
ichiga oladi, tadqiqot texnikasi va usullari uchun asos … Antroposentrizm insonni “til mavjudligi uslubi”
deb tan olingan barcha tadqiqotlarning (kognitologiya, psixolingvistika, etnolingvistika, lingvokulturalogiya
va boshqalar) asosiy tamoyili sifatida talqin qilishning lingvistik nazariyasidagi asosiy konseptual tamoyil
deb qaralishi mumkin va haqiqatning o’zi cheksiz talqinlarga ochiq. Bunday holda, «inson o’zi biladigan
dunyoni o’zi yaratadi, uni o’z kuchi bilan o’lchaydi, sezadi, shakllantiradi, baholaydi va dunyoning qiymati
bizning izohimizda yotadi. Tushuntirish faoliyati butun hayotimizni qamrab oladi» [Falsafa, 2004].
Tafsirni maxsus uslubiy protsedura sifatida talab qilish fanda inson faoliyatining har xil turlari
masalalari, uning a’loqada ishtirok etishi bilan bog’liq bo’lgan, a’loqada shaxsiy va jamoaviy tajribani
uzatishda, tadqiqot predmeti sifatida ajratilganda paydo bo’ladi. Lingvistik qadriyatlar va an’analar.
Tafsir nazariyasining falsafiy tarkibiy qismi sifatida, bu insonning bilim faoliyatining eng muhim
natijasi odamlarning muloqotdagi tushunchasini ta’minlaydigan va avloddan avlodga o’tadigan, ma’lum
bo’lgan dunyo haqidagi bilimlar tizimini shakllantirish ekanligini tan olishdir, u yoki bu tarzda aks
282
ettiriladigan bilim formati aks ettirilgan. Bilimni obyektivlashtirishning asosiy vositalaridan biri bu til.
Aynan u dunyo haqidagi bilimlarni tilshunoslik belgilarida, asosan, aksariyat olimlar tomonidan tan
olinadigan so’zlar bilan ifodalanadigan so’zlarni taqdim etadi.
Bilish falsafasida va mustaqil fan sifatida bilish nazariyasining o’zida eng keng tarqalgan mavhum-
epistemologik yoki ratsional-oqilona ilmiy paradigma doirasida bilimlarning aks ettiruvchi mohiyatini
metodologik deb hisoblash odatiy holdir. Biroq, bugungi kunda “kognitiv jarayon faqat aks ettiruvchi
protseduralar bilan chegaralanib qolmasligi va natijaning o’zi – bilimdonlarning obrazi sifatida bilimga
ko’pincha boshqa tabiat yoki ular bilan yaqin a’loqada bo’lish orqali erishilishi” tobora ravshanlashib
bormoqda [1, 120]. Shunday qilib, L.A. Mikeshina, bilim falsafasi nuqtayi nazaridan aks ettirish, kelishuv va
talqin qilish bilan bir qatorda mavjud bo’ladi. Shuning uchun tadqiqotchilarda, xususan, aks ettiruvchi va
talqin etuvchi jihatlarning birligini hisobga olish istagi paydo bo’ldi. “Mavzuni anglash, talqin qilish, idrok
qilishning izohlash faoliyatining tub mohiyatini tan olish – bu bilishning yangi paradigmasining asosiy
xususiyatlaridan biri” – ekzistensial-antropologik. Bu tabiiy ravishda yuzaga kelgan lingvistik ilmiy
paradigmalar – sistemosentrik va antroposentriklar o’zgarishi jihatidan idrokning izohlovchi omili sifatida
tilga murojaat qilish bilan o’zaro bog’liqdir.
Ma’lumki, dunyo haqidagi bilim subyektiv bo’lmaydi, chunki u ko’pchilik olimlar tomonidan
insonga xos bo’lgan yuqori darajada tashkil etilgan materiya, miya xususiyati sifatida tan olingan ong bilan
chambarchas bog’liqdir. Shuni hisobga olish kerakki, «bilish subyekti, birinchi navbatda sharhlovchi,
izohlovchi, talqin qiluvchi subyektdir, chunki uning mavjudligi va faoliyati nafaqat obyektiv haqiqatda, balki
u yaratgan obrazlar, belgilar va ramziy shakllar dunyosida, inson hayotining o’ziga xos tuzilishiga xosdir» .
Til yordamida inson bilish natijalarini ifodalashga muvaffaq bo’ladi va uning yordami bilan dunyo
to’g’risidagi olgan bilimlarini jamiyatning boshqa a’zolariga ularning ijtimoiy-madaniy o’zaro ta’siri
jarayonida uzatadi. Shu munosabat bilan interpretatsiya (talqin qilish) funksiyasi kommunikativ va kognitiv
funksiyalar bilan bir qatorda tilning asosiy funksiyalari soniga kiritilganligi aniq. N.N.Boldirev, “insonning
har qanday lingvistik faoliyati izohlash bilan bog’liq bo’lib, lingvistik talqin kognitiv faoliyat turi, odamning
o’zi va bu dunyoda tushunishi va tushuntirish jarayoni va natijalari sifatida paydo bo’ladi” [2, 5]. Shu bilan
birga, talqin qilish subyektning ongi bilan bog’liqligi holda tasavvur qilib bo’lmaydi, chunki insonning
kognitiv faoliyati inson yordamida dunyoni va tilni (bu dunyoning o’ziga xos obyekti sifatida) anglashiga
asoslanadi. Konseptualizatsiya jarayoni asosida tanlab oladigan va shakllantira oladigan miya, tushunchalar
kabi bilimlarning operativ birliklari, keyinchalik ular inson ongining yana bir muhim jarayoni-
kategorizatsiyaga kiritilgan [3, 10].
“Ong” va “bilim” tushunchalarining o’zaro bog’liqligi haqida gapirganda, biz quyidagilarni
ta’kidlaymiz. Idrok aks etuvchi jarayon sifatida ongning asosiy turi hisoblanadi. Shu bilan birga, ong va
jarayonlarni aks ettirish bilan bog’liq bo’lgan boshqa bilim turlari ham mumkin, ularning maqsadi dunyoni
tushunchalar va tasvirlarda aks ettirish emas, balki ma’lum bo’lgan dunyoni ma’lum pozitsiyalardan
anglashdir – uni izohlash orqali ongda paydo bo’lish va guruhlash usuli. Shunday qilib, dunyo ongda
idrokning ikkita gipostazasida paydo bo’ladi – uni anglashning oqilona uslubiga asoslangan aks etgan
tizimga asoslangan dunyo va ekzistensial-antropologik dunyo sifatida, bu eksplikatsiyada tushuntirishning
muhim rolini nazarda tutadi uning mavjudligi va idrok etilishi. Ularni birlashtiradigan narsa bu shartlilik kabi
tartibdir. Shu sababli, idrokning (ongning) universal va asosiy xususiyatlari sifatida aks ettirish refleksiya va
talqin qilishning sintezi odamni o’z hayotida konvensiya asosida a’loqa qilishning foydaliligini ta’minlaydi.
Shu bilan birga, Donald Devidsonning fikriga ko’ra, interpretatsiya lingvistik muloqotning an’anaviy
yadrosidir [4, 229]. Va keyin u quyidagi xulosaga keladi: «Konvensiya tilning mavjudligi uchun shart emas.
… Aslida, til konvensiyalarni ishlab chiqish shartidir» [4, 233].
Bizning fikrimizcha, ushbu xulosa tilning bilishning boshqa tarkibiy qismlari bilan o’zaro a’loqasi va
ta’siri uchun juda mos keladi: til bu aks ettirish va talqin qilishni rivojlantirish shartidir. Aynan til aks
ettirish, talqin qilish va konvensiya jarayonlari va natijalariga kommunikativ talabni ta’minlaydi. Ushbu
natijalar so’z kabi lisoniy birlikda eng to’liq ifodalanadi. Aynan shu narsa konsepsiyani (birinchi navbatda,
uning konseptual turini) a’loqa jarayonida ishlatishga imkon beradi. Bu ma’lum bir tilning lug’atida
ifodalangan odamning aqliy lug’atini belgilaydigan so’z. Bu so’z hayvonlarning muloqotidan farqli o’laroq,
odamlarning muloqot xususiyatlarini belgilaydigan lingvistik birlik bo’lib chiqadi.
Natijada, biz so’z haqida quyidagi tushunchaga egamiz. Bir tomondan, so’z bilimni rivojlantirish
uchun shart bo’lib, bilish vositasi bo’lib xizmat qiladi, ikkinchidan, bu bilish natijasidir, unda dunyo haqidagi
ma’lum bilimlar mujassamlangan (aks etuvchi, talqin qilingan va odatiy) ularning ichida, qoida tariqasida,
birlik). Dunyo haqidagi bilimlar insonning lingvistik ifodasining kognitiv ahamiyatini, uning axborot
mazmunini aniqlashga qaratilgan bilim faoliyati markazidir.
283
Adabiyotlar ro’yxati
1.
Микешина Л.А.Интерпретация как фундаментальная операция познания // Эпистемология
Философия науки, Т XVII , № 3 2008
2.
Болдырев Н.Н. Антропоцентрическая сущность языка в его функциях, единицах и категориях //
Вопросы когнитивной лингвистики. 2015а. № 1. С. 5-12
3.
Шарандин.А.Л.Лексическая грамматика как объект когнитивной
лингвистики// 2013 УДК
81’366;81’373 с. 2-10
4.
Дэвидсон, Дональд (2001 (1987) ). «Познание собственного разума» перепечатано в изданиях
«Субъективное, интерсубъективное, объективное» (стр. 15–38). Нью-Йорк и Кларендон: издательство
Оксфордского университета. Первоначально опубликовано в Proceedings and Addresses of the
American Philosophical Association, 60 (1987), 441–58. 'Википедия site:wiki5.ru
5.
Mukhitdinova, K. A. (2022, August). TECHNICAL AND ECONOMIC CONDITION OF OIL DRILLING
FROM THE FIELD OF" MUBARAK OGP" ENTERPRISE. In Multidiscipline Proceedings of Digital Fashion
Conference (Vol. 2, No. 4).
6.
Бободжонова, З. (2021). Economic regulation of development methods for water injection at explored
fields. Общество и инновации, 2(11/S), 37-41.
7.
Bobojonova, Z. S. (2021). ANALYSIS OF ECONOMIC EFFICIENCY OF OIL RECOVERY FROM
FIELDS IN BUKHARA-KHIVINSKY REGION AND WAYS OF ITS IMPLEMENTATION. NVEO-
NATURAL VOLATILES & ESSENTIAL OILS Journal| NVEO, 10183-10187.
RUS TILI VA UNING ZAMONAVIY DUNYODA AHAMIYATI
Isoqov Usmonxon Toshmuhammad o’g’li
SamDCHTI, 2-kurs talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Rus tili va O’zbek tillardagi frazeologik birliklarning o’ziga xos
xususiyatlarni o’rgangan xolda ularning qiyosiy-tipologik tahlili amalga oshiriladi. Shuningdek, rus tili va
o’zbek tillaridagi frazeologik birliklardagi polisemiya va omonomiya hodisasi ko’rib chiqiladi.
Kalit so’zlar:
Rus tilining boyligi, Rossiya Federatsiyasi, BMT, YUNESKO
Dunyo tillari, rus tilining zamonaviy dunyodagi ahamiyati
Rus tili rus xalqining milliy tili, rus milliy madaniyatining bir shakli,bu rus xalqining ona tili.Rus tili
dunyodagi eng rivojlangan tillardan biridir. U ilm-fan va texnikaning barcha sohalarida boy lug’at va
termitologiyaga gramatik vositalarning ifoda etuvchiqisqaligi va ravshanligiga atrofdagi olamning barcha
xilma xilligini aks ettiruvchi qobiliyatiga ega.
Rosiiya Federat siyosiy konstitutiyasiga binoan rus tili Rossiya Federatsiyasining butun hududida
davlat tili hisoblanadi. Rus tili nafaqat Rossiya Federatsiyasining davlat tili. Bu dunyo tillari soniga ya’ni
turli davlatlarning xalqlari o’rtsida xalqaro aloqa vositasi bo’lib xizmat qiladigan tillarga tegishli. Dunyoda
ma’lum bo’gan ikki yarim mingdan ortiq tillardan xalqaro aloqani eng rivojlangan dunyo tillari guruhi deb
atashadi.
Tilni dunyo tili maqomi roliga ko’tarish ushbu holda yaratilgan madaniyatining umuminsoniy
ahamiyati bilan belgilanadi. Tilning jahon tili maqomi qonuniy ravishda uni xalqaro tashkilotlar yoki
konferensiyalarning (BMT YUNESCO)va boshqalarrasmiy yoki ish tili sifatida tan olish yo’li bilan
belgilanaadi.
Shunday qilib rus tili,ingliz,arab,ispan,xitoy va fransuz tillari bilan bir qatorda BMTning oltita
rasmiy tillaridan biri sifatida tan olingan eng muhim shartnomalar va bitimlar yozilgan,Ko’pgina
mamlakatlarda rus tili o;rganiladi.
Hozirgi kunda rus tili ham tarqalish bo’yicha dunyoda II o’rinda turadi. Dunyo miqyosida rus
tilining mavqeini mustahkamlash nafaqat muhim resurslarni ta’minlashni, balki rus tili va madaniyatini
qullab quvvatlash,rivojlantirish uchun mo’ljallangan barcha davlat va jomoat idoralari va tashkilotlarning
o’zaro aloqalarni yaxshilashni talab qiladi. Shu bilan birga rus tilida o’qitiladigan ta’lim muassasalari
talabalari va russhunos o’qituvchilardan ham rus tilini mukammal o’rgatish talab qilinadi.
Zamonaviy jamiyatda rus tilini o’rni katta,Rus tili millatlararo muloqat tili va dunyo tillaridan
biridir.
Dunyoda rus tilini mashhurligi juda yuqori.Rus tili eng boy fantastika tili bo’lib uning duno
ahamiyati nihoyatda katta.Rus tili zamonaviy dunyoga qiziqishini davom ettirmoqda. Rossiya matbuotidagi
