136
5.
Stefano Arduini (2007). (ed.) Metaphors, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura.
6.
KUSHBAKOVA, M., Zarina, R. U. Z. I. M. U. R. O. D. O. V. A., & Shahram, A. S. L. O. N. O. V.
(2020). Innovative Methods and Ways to Teach and Learn Foreign Language. ECLSS Online 2020a, 146.
7.
Yangiboyevna, N. S., & Ravshanovna, M. U. (2022). BIOLOGIK FAOL QO'SHIMCHALARNING
TIBBIYOTDAGI AHAMIYATI. BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY
JURNALI, 542-545.
8.
Rajabboevna, A. R., Yangiboyevna, N. S., Farmanovna, I. E., & Baxodirovna, S. D. (2022). THE
IMPORTANCE OF COMPLEX TREATMENT IN HAIR LOSS. Web of Scientist: International Scientific
Research Journal, 3(5), 1814-1818.
9.
Aslonov, S., & Ruzimurodova, Z. (2020). INGLIZ TILINI O ‘QITISHNING INNOVATSION
USULLARI. Студенческий вестник, (12-5), 72-74.
10.
Aslonov, S. S. (2020). O’ZBEK VA INGLIZ TILIDA JINS MAZMUNINI BILDIRUVCHI SO’ZLAR
TAHLILI. Студенческий вестник, (16-10), 55-58.
11.
Aslonov, S. S. (2020). Ingliz tili stilistikasi fanini o’qitishda fonostilististikaning o’rni. Интернаука,
(16-4), 57-59.
12.
Ахмеджанова, Н., & Аслонов, Ш. (2020). Семантические типы предикатов и фазовая членимость
глагольного действия. Интернаука,(12-1), 27-29.
TAYANCH KONSEPTNING LINGVOMADANIY ASPEKTI
Elbabayeva Zuxra Olmos qizi
SamDChTI magistranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada inson botiniy olamidagi “taqdir” konseptining turli jihatlari,
jumladan lingvomadaniy aspektlari muhokama etiladi. Maqolada mazkur konseptning etimologiyasi,
sinonimlari, morfologik jihatlari hamda xalq maqollarida ifodalanishi masalalari tadqiq etiladi.
Kalitso‘zlar:
taqdir, qismat, frazeologiya, maqol-matal, konsept, morfologiya.
Taqdirga ishonish barcha lingvomadaniy jamoalarda mavjud. Quyida “taqdir” konseptining lisonda
qo`llanilish holatlari, morfologik jihatlari tahlil etiladi:
1)
» freymi
: taqdirning taqozosi; falakning gardishi; zamonaning zayli;
2)
taqdir - qismat, yozmish, peshana, tole
» freymi:
ogʻir qismat; taqdirga ishonmoq; taqdirga tan bermoq;
taqdir (shunday) ekan!; peshanada bor ekan!;taqdirdan qochib qutulib boʻlmaydi
istiqbol» freymi:
meni uning taqdiri (kelajagi) tashvishlantiradi, uning taqdiridan xavotirdaman; biror
kimsaning taqdirini hal qilmoq; oʻz taqdirini biror kimsa yoki narsa bilan bogʻlamoq; insoniyat taqdiri,
insoniyatning kelajagi
» freymi:
bu kitobning taqdiri (tarixi) juda ajoyib; qanday qilib,
qaysi shamol uchirib, nechuk (bu yerga kelib qoldingiz)? (kutilmagan uchrashuvda beriladigan savol); nasib
qilmagan ekan, peshanaga sigʻmadi; taqdir taqozosi bilan; yozuv (shum) taqdir
va hak.
Yurtimiz folklori juda qadimiy tarixga ega bo`lib, taqdir konsepti ham turli frazeologizm va
maqollarda qo`llanib kelinadi. Quyida bunga misollar keltiriladi:
Ayol degan palaxmon toshi, // Qayerga
otsa, shu yerga tushar
;
Ajal yetdi, // Devona qabul qildi
;
Ana go'r, mana go'r,// Ishonmasang, borib ko'r;
Asov otni taqa to'xtatar; Asragan ko'zga cho'p tushar; Asragan qo'l sinar; Asrayman desa balo yo'q, //
O'laman desa — davo; Bandaning boshi — olloning toshi. Betda yurgan bo'riman, // Nasibamdan ko'raman;
Beshikdagi bolaning bek bo'lishini kim bilar; Bir mix bir nag'alni,// Bir nag'al bir otni tutar; Bir ko'r —
qiyiq,// Bir kar — qiyiq; Bir to'lgan bir sochilar; Boy bo'lmasim bilibman,// Och o'ldirma, xudoyim; Bugun
bo'lsa ham shu o'lim, // Erta bo'lsa ham shu o'lim; Bo'ladigan ishning boshi to'g'ri; Bo'rkni tashlab bo'ridan
qutulib bo'lmas; Daryoga ot solmasdan avval kechuvini top; Yelli kun yo'rt, Yog'inli kun yot.
Keltirilgan
maqollarda TAQDIR qudratli obzor sifatida gavdalanadi.
Nasroniylik va islom dinida taqdir xudoning azaliy ilmi va qudrati tarzida izohlanadi. Lekin ularning
har birida oʻziga xos xususiyatlar bilan talqin etiladi. Islomda taqdir — Alloh irodasiga bogʻliq deb
hisoblovchi diniy tasavvur, rasman eʼtirof etilgan aqidalardan biri. «Qazo – Аlloh taoloning hamma
narsalarning kelajakda qandoq boʼlishini azaldan bilishidir». «Qadar – oʼsha narsalarning Аllohning azaliy
ilmiga muvofiq ravishda vujudga kelishidir». Taqdir masalasida jabariylar qilgan ishlarimizga taqdir aybdor,
insonda tanlash imkoni yo'q deyishgan. Qadariylar taqdirni inkor qilishgan, inson barchasini o'zi yaratadi
deyishgan. Ikki oqim ham ahli sunna aqidasiga zid hisoblanadi. Аhli sunna va jamoa mazhabiga binoan
balogʼatga yetgan musulmonga Аlloh taolo bandalarning hamma ishini maxluqotlarga bogʼliq narsalarning
137
hammasini avvaldan bilishiga iymon keltirishi vojib boʼladi. Qazo va qadar aqiydasi, Аllohga iymon
keltirish asosidagi Islom aqiydalaridan biri hisoblanadi. Bu aqiyda, toʼgʼri maʼrifat asosida Аlloh taoloni
kamol sifatlari bilan sifatlashga asoslangandir. Аna oʼsha sifatlarning biri – Аllohning ilmi, u ilmning
chegarasizligi, Аlloh irodasining shomilligi va qudratining komilligidir. Qazo va qadar aqiydasi, Аllohning
ana shu sifatlariga asoslangan aqiydadir. Shuning uchun ham qazoi-qadarga iymon boʼlmasa, Аllohga
boʼlgan iymon tugal boʼlmaydi.
Darhaqiqat, Аlloh taolo hamma narsani biladi. Uyasi ichida gʼimirlayotgan chumolining harakatini-
yu, oʼz falakida harakat qilayotgan sayyoralarni ham biladi. U zotning ilmidan hech narsa gʼoyib boʼlmaydi.
Аlloh taolo dunyodagi har bir zarrani ham va uning harakatini ham bilib turadi. Shuningdek, Аlloh taolo
qiyomatgacha nima boʼlishini ham biladi. Аgar ularni bilmasa, U zotning sifati kamoliyasiga nuqson yetgan
boʼladi. Аna oʼsha ilohiy ilm «qazoi-qadar» deb ataladi. Bunda johil kishilar oʼylaganidek, Аlloh tomonidan
bandani majbur qilish yoʼq, Balki, Аlloh taolo tomonidan banda nima qilishini oldindan bilish bor. Chunki
Аllohning ilmi chegara bilmasdir. Ulamolarimiz bu tushunchani oson fahmlash uchun quyidagi misolni
keltiradilar.Oʼtgan ulamolarimizdan al-Xattobiy quyidagilarni aytadilar: «Koʼpchilik odamlar qazo va
qadarni Аlloh taolo tomonidan Oʼzi taqdir qilib qoʼygan ishlarga bandani qahr ila majbur qilish, deb
hisoblaydilar. Ularning bu fikrlari notoʼgʼridir. Qazo va qadarning maʼnosi, bandalarning kelajakda
boʼladigan ishlarini Аlloh tomonidan muqaddam bilib turilishidir». Аlloh xohlasa, bu boradagi oyati karima
va hadisi shariflarni oʼrganib chiqishimiz bilan yana koʼp narsalar oydinlashadi.
Аlloh taolo: «Аlbatta, biz har bir narsani qadar ila yaratdik», degan (Qamar, 49-oyat). Demak, Аlloh
taolo har bir narsani oʼlchov bilan yaratgan va har bir narsani bilib turadi. Yuqorilardan kelib chiqib,
taqdir
deganda avvalo Alloh taoloning ilimi tushuniladi, keyin esa Lavhul mahfuz tushuniladi. Lisoniy ongda
qudrat timsoli ham o’z ifodasini topgan.
ADABIYOTLAR RO`YXATI
1.
https://shosh.uz/uz/islom-iymon-aqidada-adashmaylik-ruknidan-4
2.
https://uzbaza.uz/taqdir-va-tadbir-haqida-maqollar/
3.
https://n.ziyouz.com/portal-haqida/xarita/uzbek-xalq-ogzaki-ijodi/uzbek-xalq-maqollari/taqdir-
4.
https://baxtiyor.uz/taqdir-va-tadbir-haqida-maqollar-toplami/
5.
KUSHBAKOVA, M., Zarina, R. U. Z. I. M. U. R. O. D. O. V. A., & Shahram, A. S. L. O. N. O. V.
(2020). Innovative Methods and Ways to Teach and Learn Foreign Language. ECLSS Online 2020a,
146.
6.
Yangiboyevna, N. S., & Ravshanovna, M. U. (2022). BIOLOGIK FAOL QO'SHIMCHALARNING
TIBBIYOTDAGI AHAMIYATI. BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN
ILMIY JURNALI, 542-545.
7.
Rajabboevna, A. R., Yangiboyevna, N. S., Farmanovna, I. E., & Baxodirovna, S. D. (2022). THE
IMPORTANCE OF COMPLEX TREATMENT IN HAIR LOSS. Web of Scientist: International
Scientific Research Journal, 3(5), 1814-1818.
8.
Aslonov, S., & Ruzimurodova, Z. (2020). INGLIZ TILINI O ‘QITISHNING INNOVATSION
USULLARI. Студенческий вестник, (12-5), 72-74.
9.
Aslonov, S. S. (2020). O’ZBEK VA INGLIZ TILIDA JINS MAZMUNINI BILDIRUVCHI SO’ZLAR
TAHLILI. Студенческий вестник, (16-10), 55-58.
10.
Aslonov, S. S. (2020). Ingliz tili stilistikasi fanini o’qitishda fonostilististikaning o’rni. Интернаука,
(16-4), 57-59.
АDABIY TIL VA SHEVALARNING MOSLASHUVI
Sayfullayeva Sabina Ibragim qizi,
Quchqarova Gulnoza Shavqidin qizi,
Ilmiy rahbar: Mamayokubova Shahlo
Samarqand davlat chet tillar instituti
Annotasiya: U
shbu mаqоlаdа hаr qаndаy Adаbiy til xаlq оgʻzаki nutqі аsоsidа shаkllanib, shu xаlq
tiliga xоs shevаlarni umumlаshtiradi vа bаrcha shevа vаkillari uсhun tushunаrli bоʻlishi hаqida mulohaza
olib boriladi.
