CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 373 E-mail: carjisor@carjis.org
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI ASOSIY
HARAKATLARGA O‘RGATISH USLUBIYATI
M. Nuriddinova
O‗zbekiston davlat jismoniy tarbiya
va sport universiteti,
o‗qituvchi
si
E-mail:
nuriddinova.muyassar83@mail.ru
A.
Bobomurodov
O‗zbekiston davlat jismoniy tarbiya
va sport universiteti,
o‗qituvchi
si
H. Kenjayeva
O‗zbekiston davlat jismoniy tarbiya
va sport universiteti,
o‗qituvchi
si
R. Xursanova
O‗zbekiston davlat jismoniy tarbiya
va sport universiteti,
o‗qituvchi
si
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalar bilan asosiy harakatlarni
tashkil qilish bo‗yicha ma‘lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar:
jismoniy faoliyat, asosiy harakat turi, ertalabki badantarbiya,
o‗yin
,
mashg‗ulot
, chiniqtirish, saflanish, gimnastika.
KIRISH
Maktabgacha yoshdagi bolalarda eng asosiy va hayotiy zarur harakatlar:
piyoda yurish, yugurish, sakrash, osilish, tortilish, uloqtirish, muvozanat saqlash va
shu kabilar bolaning har tomonlama rivojlanishida asosiy manba hisoblanadi.
Harakatlarning asosiylariga bolalarni o‗rgatishda murabbiy ta‘lim berish barobarida
tarbiyaviy hamda sog‗lomlashtiruvchi vazifalarni ham yechadi. Xususan, jismoniy
mashqlardan: tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, mushaklarni puxtalash bilan birga,
yurak-qon tomir, nafas olish va asab tizimlarini ham mustahkamlaydi. Olti-yetti
yoshli bolalarning fiziologik, psixologik jihatdan o‗qishga, maktabga tayyorgarligi
darajasi asosiy harakatlarga va harakat tajribasiga bog‗liq bo‗ladi.
ADABIYOTLAR TAXLILI VA METODOLOGIYA
Tadqiqotning maqsadi maktabgacha yoshdagi bolalarni asosiy harakat turlariga
o‗rgatish jarayonini tahlil qilishdan iborat.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 374 E-mail: carjisor@carjis.org
Tadqiqotning
vazifasi
maktabgacha
yoshdagi
bolalarni
jismoniy
rivojlantirishda asosiy
harakat turlariga o‗rgatish
jarayonini metodologik asosini
yoritishdan iborat.
Tadqiqotning uslublari: ilmiy-
metodik manbalarni o‗rganish, tahlil qilish,
kuzatuv, analiz va sintez.
Tadqiqotning muhokamasi. Davlat talablari (Standart)ning
“
Jismoniy
rivojlanish va sog„lom turmush tarz
ining shakllanishi
”
bo‗limining birinchi
yo‗nalishida bolaning jismoniy faolligini oshirish,
yirik motorika, mayda motorika,
sensomotorikani rivojlantirib, madaniy-
gigienik ko‗nikmalarni shakllantirib borish
nazarda tutiladi.
1-jadval
Ilk
yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan talablar
JISMONIY RIVOJLANISH VA SOG‘LOM TURMUSH TARZINI
SHAKLLANISHI
Kichik soha: Yirik motorika
Talab: Bola o‘z tanasi va uning a’zolarini boshqaradi, maqsadli to‘g‘ri
harakatlanadi
0-1 yosh
1-2 yosh
2-3 yosh
KUTILAYOTGAN NATIJALAR
boshi
va
ko‗kragini
ko‗taradi;
orqasidan
qorniga
va
qayta o‗giriladi;
yordamsiz o‗tiradi;
oyoqlarini izlaydi va to‘ib,
og‗ziga tortadi;
turli
yo‗nalishlarda
emaklaydi;
to‗rt
oyoqlab
harakatlanadi;
tirgakka suyangan holda
oyoqda turadi;
kattalar
yordamida
va
yordamisiz oyoqda turadi ;
yura boshlaydi ;
kichik to‗siqlar ustidan
xatlab o‗tadi.
kattalar yordamisiz
turli
yo‗nalishlarda
yuradi;
tizzasiga o‗tiradi;
yuguradi;
engashib
o‗yinchoqlarni oladi;
zina‘oyadan
yuqoriga
qadama-
qadam ko‗tariladi.
bir
oyoqda
turib
muvozanatni saqlaydi;
mustaqil zina‘oyadan
ko‗tariladi va tushadi;
te‘alikdan
sirg‗anib
tushadi;
ikki oyoqlab bir joyda
sakraydi,
oldinga
siljib
sakraydi;
kichik to‗siqlar ustidan
sakrab o‗tadi;
yo‘iq eshikni ochadi,
eshikdan kiradi va chiqadi;
uch oyoqli velosipedda
uchadi.
BOLANI RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA FAOLIYAT
bolani sevimli o‗yinchog‗i
yaqiniga emaklab kelishini
rag‗batlantirish;
bolaga
tortish,
cho‗zish,
ko‗tarish
imkonini
beruvchi
bolaning
harakat
tajribasini turli xil jismoniy
mashqlar bilan boyitish;
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 375 E-mail: carjisor@carjis.org
bola o‗tirgan holatdan
yotgan holatga tushishi va
ko‗tarila olishi uchun yumshoq
joyni ta‘minlash;
bolani qorindan orqasiga
aylanishiga
va
qorniga
o‗girilishiga rag‗batlantirish;
―men tomon emakla‖,
―o‗tir‖ ko‗rsatmalari orqali
bola
bilan
hamkorlikda
o‗yinlar tashkil qilish;
bola xatlab o‗ta olishi
uchun uni ―‗ast predmetlar‖
bilan ta‘
minlash;
vazifani
murakkablashtirish maqsadida
predmetlar sonini (masalan,
kubiklarni)
asta-
sekin ko‘paytirib borish;
bola
qiziqayotgan
predmetiga
emaklab
yoki
xatlab
etishishi
uchun
imkoniyat yaratish.
predmetlarni
taklif
qilish;
bola bilan qo‗l va
oyoqlarni
harakatlantirib
va
xirgoyi qilib o‗ynash;
bola
erkin
harakatlanishi
uchun
xavfsiz va mustahkam
muhit yaratish;
bolaga
aravacha,
otchalar, kubiklar, yirik
o‗yinchoq mashinalar
bilan
o‗ynashni
o‗rgat
ish;
bola bilan to‗g‗ri
yo‗nalishda
yurish,
yugurish,
emaklash,
predmetlarni otish/ilib
olish
imkoniyatini
beradigan
o‗yinlar
o‗ynash;
ertalabki
badantarbiyani
ochiq
havoda
tashkillashtirish.
bola bilan yo‗nalishini
to‘ishi va bo‗sh joyda
harakatlanishi
uchun
harakatli o‗yinlar o‗tkazish;
bolaga kichik te‘alikka
chiqish
va
tushishida
ko‗maklashish;
bolalarni
harakat
faolligini tashkillashtirishda
jamoaviy shakllarga jalb
etish;
tanish
harakatlarni
birgalikda oson va erkin, bir
maromda
va
kelishgan
holda bajarish;
‗olda turli kataklar,
yo‗lakchalar,
doirachalar
chizish
hamda
bolaga
quvonch va xursandchilik
bag‗ishlaydigan
mashqlar
bajarish.
Kichik soha: Mayda motorika
Talab: Bola
qo‘li va barmoqlarini turli maqsadlarda muvofiqlashtiradi va
ishlatadi
0-1 yosh
1-2 yosh
2-3 yosh
KUTILAYOTGAN NATIJALAR
Asosiy harakatlar
predmetlarni ushlaydi;
predmetlarni
bir
qo‗lidan ikkinchi qo‗liga oladi;
bir vaqtda bir necha
predmetlarni qo‗lida
ushlaydi;
barmoqlari bilan turli
o‗yinchoqlarni aylantiradi;
oddiy
o‗yinchoqlarni
bo‗laklarga ajratadi va yig‗adi;
qarsak chaladi;
qo‗lini silkitadi.
ko‘pincha
bir
necha varaqni o‗tkazib,
kitob
betlarini
varaqlaydi;
predmetlarni
teradi va birlashtiradi
(‗iramida va hokazo);
predmetlarni
burab qo‗yadi va burab
oladi;
―barmoqlar
o‗yini‖ni o‗ynaydi.
5
—
7
halqali
‗iramidani
bo‗laklarga
ajratadi va yig‗adi;
teshik shakliga mos
keladigan yassi va hajmli
shakldagi
predmetlarni
joylashtiradi ;
halqaga
arqonni
o
‗tkazadi ;
katta hajmli sodda
mozaykalarni yig‗adi ;
oson
qurilish
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 376 E-mail: carjisor@carjis.org
konstruksiyalarini quradi;
kattalar
yordamida
yirik munchoqlarni i‘ga
o‗tkazadi.
BOLANI RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA FAOLIYAT
har bir harakatni aniq
tushuntirgan holda harakatni
ko‗rsatish;
qurilmalar
bilan
o‗ynash;
bolaga
o‗yinchoqlar
berib,
ularni
o‗rganib
chiqishiga imkoniyat berish;
bolaga
xavfsiz
predmetlar,
shaqildoqlar,
kichik ‗iramidalar va boshqa
predmetlarni kattalar nazorati
ostida tanlashi va saralashi
uchun berish.
bolaga,
ochish
/yo‘ish mumkin
uy-
ro‗zg‗ordagi
o‗yinchoq
va
predmetlarni
taqdim
etish
(sinmaydigan
qo‘qoqli
bankalar,
kastryullar).
bola bilan muntazam
shug‗ullanish: hamkorlikda
hayvonlarni,
uy-
ro‗zg‗or
buyumlarini
(liko‘cha,
‗iyola, qoshiq) loydan yoki
‗lastilindan yasa
sh, ushbu
barcha predmetlarni chizish;
qumdonda bola bilan
o‗ynash,
qumdonda
kichkina
o‗yinchoqlarni
bekitish mumkin, bola esa
ularni o‗zi qidiradi;
qo‗llar
mayda
motorikasining sensomotor
muvofiqligini rivojlantirish
uchun bog‗lash o‗yinlarini
o‗tkazish
bolaga
kubiklarni
yig‗ish, qulflarni yo‘ish va
ochish imkoniyatini berish
va h.k.
Kichik soha: Sensomotorika
Talab: Bola sezgi organlari yordamida o‘z harakatlarini boshqarishga
qodir
0-1 yosh
1-2 yosh
2-3 yosh
KUTILAYOTGAN NATIJALAR
muhitni qo‗llari va og‗zi
bilan o‗rganadi;
predmetlarni bir-biriga
uradi ;
qarsak chaladi ;
qiziqtirayotgan
obyektga intiladi.
yoqtirgan taomi
va boshqa buyumlarga
qo‗lini cho‗zadi;
liko‘chani
(‗iyola) ushlaydi va
undan ichadi ;
suvni
bir
idishdan
boshqasiga
to‗kadi;
ikki
qo‗li bilan
ko‘tokni irg‗itadi;
ko‘tokni boshqalarga
dumalatadi;
kattalarga
ko‘tokni
otadi;
tortilgan
arqon
ustidan ko‘tokni otadi;
‗iramidani
rangi,
shakli va kattaligiga qarab
yig‗adi;
tanish sabzavot va
mevalarning
ta‘mini
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 377 E-mail: carjisor@carjis.org
ko‘tokni
dumalatadi va otadi;
oyog‗i
bilan
ko‘tokni itaradi;
i‘ga bog‗langan
aravacha
yoki
mashinani boshqaradi.
aniqlashi mumkin;
‗ast
va
baland
ovozlarni ajratadi;
qo‗l va oyoqlarini bir
maromda
uyg‗un
harakatlantiradi.
BOLANI RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA FAOLIYAT
ovqatlanish
va
tamaddi
qilishning aniq vaqtini belgilab
qo‗yish
bolaga quti berish va
o‗yinchoqlarini unga yig‗ishini
iltimos qilish;
bolaga
sevimli
taomlarini taklif qilish;
bolaga u ko‗rayotgan
narsasi va harakat o‗rtasidagi
bog‗liqlikni
anglashiga
ko‗maklashish (qara, ko‘tok
dumalaya‘ti, bor, uni tutib ol);
bolaning
har
bir
muvaffaqiyatini
rag‗batlantirish.
bolaga bir necha
taomdan birini tanlash
imkonini berish;
bolani
kun
mobaynida
mustaqil
‗iyoladan
ichishini
rag‗batlantirish;
bolaga
sezgisi
bilan
harakatlarni
birlashtiruvchi jismoniy
mashqlar
imkonini
taklif qilish (soyalar
o‗yini, oyoqlar bilan
chizish, signal bo‗yicha
harakat );
turli material va
turli shakldagi predmet
va o‗yinchoqlarni taklif
etish va ularni nomini
aytish.
bola
bilan
doimiy
muloqotda bo‗lish, u bilan
o
‗ynash,
u
kublarni,
‗iramidalarni,
matreshkalarni
qismlarga
ajratish,
yig‗ish,
predmetlarni
qutilarning
mos keladigan teshigiga
kirgizish;
salatlar
tayyorlayotganda,
bolaga
sabzavotlarni tatib ko‗rib,
ta‘mi va hidiga qarab
aniqlash imkonini berish ;
―Sekin
va baland‖,
―Nima
jaranglayotganini
aniqla!, ―qadam tashlaymiz
va
raqsga
tushamiz‖,
―Nimani eshitya‘san?‖ kabi
o‗yinlarni o‗ynash.
JISMONIY RIVOJLANISH VA SOG
‘
LOM TURMUSH TARZINI
SHAKLLANISHI
Kichik soha: Sog‘lom turmush tarzi va xavfsizlik
Talab:
Bola salomatlikni saqlash ko‘nikmalarini namoyon qiladi, xavfsiz
sog‘lom ovqat va hayotni saqlash qoidalari haqida tushunchaga ega
tug‘ilgandan
-1 yosh
1-2 yosh
2-3 yosh
KUTILAYOTGAN NATIJALAR
yaxshi ishtaha va uyquga ega ;
qoshiq bilan mustaqil
yeyishga harakat qiladi;
qo‗lining
barcha
barmoqlarini qo‗llab gubkani
siqadi;
yuzi, og‗zi va qo‗llarini
kattalar
yordamida
tishlarini
tish
chyotkasi
bilan
tozalaydi;
mustaqil
yuzi,
og‗zi
va
qo‗llarini
artadi;
qo‗lini sovun bilan
ishqalaydi, ko‘pigini yuvadi
va sochiqqa artadi;
mustaqil qoshiq bilan
taomlanadi;
qo‗l
sochig‗idan
(salfetkadan)
ovqatlanish
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 378 E-mail: carjisor@carjis.org
artadi;
butilkadan ichadi;
cho‗milayotganda suvni
sachratadi.
kiyimini echishga
harakat qiladi;
stol va ‗ollarni
artishga taqlid qiladi.
jarayonida foydalanadi;
suv
muolajalariga
ijobiy munosabat bildiradi.
BOLANI RIVOJLANTIRISH BO‘YICHA FAOLIYAT
bola bilan birgalikda
jo‗mrakdan oqayotgan suvni
kuzatish;
qo‗l yuvish jarayonini
ko‗rsatish;
bolaga sovun berish,
undan qanday foydalanishni
ko‗rsatish,
hidlab
ko‗rish
imkoniyatini berish, rangiga
bolaning e‘tiborini qaratish;
cho‗milish
vaqtida
gubka, mayda o‗yinchoqlar va
ko‘pik bilan o‗yinlar tashkil
qilish.
bolaga
qanday
qilib tishni tozalash va
og‗izni
chayish
kerakligini ko‗rsatish;
bolaning
urinishlarini
rag‗batla
ntirish;
suv
nimaga
kerakligini tushuntirish;
jarayon
vaqtida
turli
she‘rlardan
foydalanish;
chyotka
bilan
ishqalangandan so‗ng
kir
joy
qanday
tozalanishini namoyish
qilib berish.
bolalarni
mustaqil
harakatga o‗rgatish;
bolalarni
to‗g‗ri
ovqatlanishga o‗rg
atish;
bolaga
organizm
uchun nima foydali, nima
zarar
ekanligini
tushuntirish;
salomatlikni saqlash
va
mustahkamlashda
shaxsiy namuna ko‗rsatish
Kundalik hayotda, jamiyatda, tabiatda xavfsiz yurish-turish asoslarini
shakllanishi.
Tug‘ilgandan 3 yoshgacha
Bola hali juda kam tajribaga ega bo‗lganligi sababli:
bolani qarovsiz qoldirmaslik va travmatizmni oldini olish;
o‗yin va mustaqil harakat mobaynida doimiy ravishda bolaning kayfiyatini
kuzatish;
sokin va do‗stona ohangda ga‘irish;
bolaga o‗yinchoq tanlash
da ishlab chiqaruvchining tavsiyalariga rioya qilish
lozim.
6-
7 yoshli bolalarning umumiy jismoniy rivojlanishi uyg‗un ravishda ro‗y bera
boshlaydi. Ularda tayanch-harakat, yurak-qon tomir, nafas olish, ichki sekretsiya
bezlari jadal rivojlanadi. Shuning uchun maktabga tayyorlov guruhiga quyidagi
vazifalar qo‗yiladi: yil davomida bolalarning yurish va yugurish ko‗nikmalarini
takomillashtirish, ya‘ni bir holatlarda, keng va erkin tibbiy holda harakatga keltirib
yurish, yengil bir xil yugurish. Yurish va yugurishda bir xil belgilangan topshiriqni
saqlay bilish va yana uni tezda o‗zgartira olish. Sakrashlarda yugurish va oyoqni
to‗g‗ri qo‗yib depsinishni o‗rgatish (1
-jadval).
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 379 E-mail: carjisor@carjis.org
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Nishonga aniq otishning turli usullarini, uloqtirishlarni rivojlantirish, osilib,
tirmashib chiqishda harakatlarning bir xilligini bir me'yorga moslashtirib, kelishtirib
bajarishga o‗rgatish. Bolalarni bir joyda turib saflanish va qayta saflanishga, ketma
-
ket, yonma-yon, doira hosil qilib saflanishlarga hamda qad-qo
matni to‗g‗ri
rivojlantirishga o‗rgatish. Jismoniy tarbiya bolalar bog‗chalari uchun tarbiyaviy
dasturda ko‗rsatilgandek, quyidagi asosiy harakat mashqlari didaktik prinsipda
o‗rgatiladi va ketma
-ket murakkablashtirib boriladi.
Asosiy harakatga o‘rgatish
«Bayroqcha». Bolalar bir safda (ketma
-
ket saflanib) turib, so‗ng yurib
(yugurib) maydoncha yoki xona burchagiga boradilar. Birinchi bolaning qo‗lida
bayroqcha bo‗lib, «To‗xtang!» so‗ziga hamma bolalar to‗xtaydilar. Tarbiyachi
bolalardan birontasini chaqirad
i, u bayroqchani ilgarigi boladan olib, o‗zi saf oldiga
borib turadi va yurish (yugurish) davom etadi. Qachonki bolalar o‗zlarining saf
oldiga borib turishlarini tezda o‗rganib olsalar, shunda saf harakatini to‗xtatmasdan
oldinda boruvchilarni almashtirish mumkin. Bolalarning yurish (yugurish) paytlarida
maydon yoki xona burchagiga ustunchaning tepa qismiga bayroqcha qo‗yish joizdir,
chunki bolalar yurgan va yugurgan paytlarida o‗sha burchaklarda to‗g‗ri burilishni
o‗rganadilar. Keyinchalik ustunchaga bayroq qo‗yishning zaruriyati bo‗lmaydi,
chunki bolalar burchaklardan to‗g‗ri burilib yurish, yugurishga odatlanadilar.
«Hushyor bo‗l!» Bolalar bir safda yugurib bormoqdalar, har bir bolaning
qo‗lida bayroqcha yoki koptokcha, shar bo‗lishi mumkin. Tarbiyachi s
hu payt bironta
bolaning ismini aytadi. Shunda bola qo‗lidagi narsani ko‗taradi. So‗ng boshqa
bolaning ismini aytadi, u qo‗lidagi narsani ko‗targanda oldingi bola bayroqchani
tushiradi.
«Baland va past». Bolalar safga ketma
-
ket, bo‗ybastlariga qarab safla
nadilar.
Ushbu yo‗sinda yuradilar hamda yuguradilar. Tarbiyachi tartibga qarab: bo‗yi
balandlarni oldin ga, bo‗yi pastlarni esa ulardan keyinga qo‗yadi. «Buriling!» Bolalar
bir safda yuradi (yuguradi). Shu tarzda bironta joyga borib (devor, daraxt, oyna),
orqaga buriladi, oldinda boruvchi bola safni boshqarib boradi. Keyingi navbatlarda
yo‗nalishni o‗zgartirib yurishni (yugurishni) to‗satdan doiraga urib, hushtak yoki
chapak chalib o‗rgatadi.
Keyingi navbatlarda tarbiyachi so‗z bilan: «Burilinglar!»
deb yo
ki to‗satdan (chapak yoki doiraga urib) yurishni, yugurish ni o‗zgartirishi
mumkin.
«Ilonizi». Maydoncha yoki pol ustiga aylana bo‗ylab koptokchalar (tennis
to‗pidan kattaroq lattadan, matodan yasalgan, ichiga eski paxta, qum solingan) 40–
50
sm oralig‗ida qo‗yib chiqiladi. Bolalar doira bo‗ylab saflanadilar. Tarbiyachining
topshirig‗iga binoan «Yuringlar!» deganda, aylana bo‗ylab yurishadi. «Ilonizi
bo‗ylab» deganda, har qaysi to‗ldirma to‗pchalarni aylanib yuradilar (yuguradilar).
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 380 E-mail: carjisor@carjis.org
Ushbu mashqni musiqa sado
sida yoki doira tovushida bir xil ritmda o‗tkazish ham
mumkin.
«Doirachalar». Maydonda yoki xonaning uzunasiga aylanasi 25–
30 sm
keladigan doirachalar yarim qadam oralig‗ida qo‗yib chiqiladi. Bolalarga yurish
paytida, oyoqni doiracha o‗rtasiga qo‗yishlari
aytiladi. Bu yurish mashqining afzalligi
shundaki, u qadamni oyoq uchida bosishga o‗rgatadi. Yurish mashqi o‗tkazilgach,
undagi doirachalar masofasi o‗zgartiriladi. Buning evaziga bolalar kengroq va
«uchibroq» yurishga o‗rgatiladi.
«Tovushni eshit va bajar!» Bolalar birin
-
ketin qo‗l ushlashib, juftlashib yurib
(yugurib) borishadi. Tarbiyachi tovush berishi bilan (chapak chalishi, doiraga urishi)
tezda qo‗llarini tushirishib, yonma
-yon, orqada qolmay, bir-birovini quvlamasdan
yurish (yugurish)ni davom ettiri
shadi, tovushni qaytarish bilan tezda yana qo‗l
ushlashib, juft-
juft bo‗lishib yurishadi (yugurishadi).
«Bir, ikki». Bolalar saflanadilar, so‗ng qayta saflanib, ikkitadan, ketma
-ket, juft
ketidan juft bo‗lib, qo‗l ushlashmas
dan, masofani aniq ushlab yurishadi. Tarbiyachi
«Bir» deb aytishi bilan bolalar to‗xtamasdan qayta yurishadi. «Ikki» deganda
juftlashib yurishadi.
«Aylaning!» Bolalarga juft
-
juft bo‗lib burilish, aylanishni bir joyda turgan
holatda o‗rgatib olish joizdir, bu mashq ichki tomoniga, ya‘ni
yuzma-yuz bajariladi.
«Darvoza!» Bolalar qo‗l ushlashmasdan juft
-
juft bo‗lib yurishadi
(yugurishadi). Tarbiyachining «darvozalar» degan tovushini eshitib to‗xtashadi, bir
-
birlarining qo‗llarini ushlab baland ko‗tarishadi. Oxirgi yugurib kelayotgan juftlik
«darvoza» tagidan o‗tib, oldinga chiqib, hammadan birinchi bo‗lib turadi. Yana
barcha bolalar yurishni davom ettiradi. Qayta yana tovush eshitilsa, «darvoza» hosil
qilib, sheriklar oldinga o‗tib boradilar.
«Qorong‗i uyda yurish». Bolalar xonaning bir burchagidan o‗tib bo‗lgandan
so‗ng bir qatorga saflanadilar. Shunda tarbiyachi xona o‗rtasiga 3–
4 m masofaga
kelib, bolalarga: «Men tomonga qarab hammangiz ko‗zingizni yumib «To‗xtang!»
deguncha yurib kelasizlar», deydi. Ya'ni bolalar 3–4 m masofani «qorong‗i
uyda
yurganday» bajaradilar.
«To‗siqlardan o‗tish». Zal, xona yoki maydonda bolalar yonma
-yon saflanib
turishadi. Tarbiyachi ularga mashqni bajargan holda to‗siqlardan qanday qilib
o‗tishni aytadi. Bolalar oldinga qarab yurishganda, «To‗siqlardan
tizzalarni baland
ko‗tarib o‗tinglar!» deb aytadi.
«Suvda, quruqda». Mashqlar avvalgi safardagiday o‗tkaziladi. Faqat tarbiyachi
tovush chiqarib, «suvda» deganda, bolalar oyoq uchlarida suv kechganday yuradilar,
«quruqda», deb aytilganda, tovonni to‗liq bo
sib yuradilar.
«Joy almashuv». Xonaning o‗rtasidan yoki diagonal bo‗yicha chiziq
o‗tkaziladi. Bolalar ikki guruhga bo‗linib, har biri xonaning u yoki bu yarmiga
joylashib oladilar. Tarbiyachi «Yuguring!» deganda barcha bolalar o‗zining yarim
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 381 E-mail: carjisor@carjis.org
maydonchasida
yugura boshlaydi. Shu payt tarbiyachi doiraga urib yoki «joy
almashing», deyishi bilan har qaysi guruh o‗zining maydonchasidan boshqa
maydonchaga tezlik bilan o‗tib olishga harakat qilishi kerak.
Yurish va yugurishda turli belgilangan mashq-topshiriqlarni bajarish: buyumlar
oralig‗idan o‗ta bilish, ularni yig‗ish, bir joydan ikkinchi joyga olib qo‗yish va
hokazolardan iborat.
«Kim nima topdi?» Xonaning har qaysi tomoniga maydachuyda buyumlar
bolalar soniga qarab qo‗yib chiqilgan. Bolalar esa buyumlar oralig‗ida u yerdan bu
yerga yurib-
yugurib yurishadi. Tarbiyachi bolalarga: «Yurganda boshni oldinga
egmanglar, oldinga qarab to‗g‗ri yuringlar, birbiringizga yo‗l berishni o‗rganinglar»
deydi, so‗ng «To‗xta!» deyishi bilan, hamma bolalar to‗xtaydi va qo‗liga
nima yaqin
bo‗lsa, shuni (kegli, qopcha) tepaga ko‗taradi.
«Kechinma». Bolalar doira hosil qilib turadilar, ularning har birining qo‗lida
rangli bayroqcha bo‗ladi. Tarbiyachining topshirig‗iga ko‗ra, har bir bola
bayroqchasini o‗zi turgan joyiga (polga, yerga) qo‗yib, xona yoki maydon bo‗ylab
yuradi. Ammo doira o‗rtasiga kirish man etiladi. Shunda tarbiyachi tovush chiqarib:
«Bir, ikki, uch –
hamma doiraga chop!» deb darak beradi, bolalar o‗z joylariga
yugurib boradilar va o‗z bayroqchalarini ko‗tarib ko‗rsatadilar. To‗siqlardan o‗tishda
yurish va yugurish (oshib o‗tish, tagidan o‗tish, sakrab oshib o‗tish), quvlab yugurish,
quvlovchiga tutqich bermay yugurishda ushbu mashqlar bajariladi.
«To‗siqlardan o‗tib ko‗r!» Xonaning bir tomonida bolalar bitta saf
da saflanib
turishadi. Xonaning qolgan tomonida gimnastik tayoqchalar ko‗ndalang holatda
stulchalar ustiga qo‗yib chiqiladi. Bolalar yurgan holatda, orqa tomondan
kelayotganni to‗xtatmasdan birinchi to‗siq –
tayoqchadan hatlab o‗tishi kerak,
ikkinchi to‗siq (ko‗dalang stulchalarga qo‗yilgan tayoqcha)ning tagidan o‗tishi va
uchinchi tayoqchani oshib o‗tib, so‗ng 8 qadam oyoq uchida qo‗llarini yuqoriga
ko‗targan holda yuri shi, yana 8 qadam to‗liq tovonlarda yurishlari lozim. Bolalar
ushbu mashqni o‗zlashtirgandan keyin mashqni yugurish bilan o‗tkazsa ham bo‗ladi.
Tepalik va pastlikka yugurib chiqib, chopib tushish, emak lab chiqib, yarim o‗tirib
-
tushish va h.k.
XULOSA
B
olalarning kundalik hayotdagi harakat faoliyatini to‗g‗ri tashkil etish
bolaning sog‗lom jismoniy holati va kun davomidagi psixikasi uchun zarur harakat
rejimini bajarilishini ta‘minlaydi. Bir tomondan muayyan aqliy kuchni va ikkinchi
tomondan aktiv dam olishni talab qiluvchi turli xarakterdagi bolalar faoliyatini
maqsadga muvofiq almashtirib turish nerv tizimi charchashining oldini olishni,
bolada xushchaqchaq kayfiyat va organizmning optimal ish qobiliyatini saqlab
turishni ko‗zda tutadi. Bolalar hayoti a
sosan ochiq havoda kechadigan paytlarda
doimiy ravishda sosiy harakat turlarini soddalashtirib lekin qiziqarli tarzda o`tkazish
tavsiya qilinadi. Asosiy harakat turlari 2-3 dan 5-6 gacha bolalar yosh guruhlari
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 382 E-mail: carjisor@carjis.org
kesimida o‗rgatib borilishi lozim. Bunda musiq
aviy ovozlar va guruhiy jo`rlikdan
foydalanish, harakatni juftlikda bajartirish, turli buyumlar bilan bajarish, bolalar
maydonchasini o‘zgartirib turish ham foyda beradi.
REFERENCES
1.
Abdikadirova, N. S., Nurillaeva, D. S., Ganijanovna, M., Azamova, S. R. J.,
Bobomuradov, B. K., & Kutlimuratov, I. K. (2021). Football in Uzbekistan: Law,
Leisure and Sociology.
PSYCHOLOGY AND EDUCATION
,
58
(1), 1995-2002.
2.
Тангриев, А. Т., & Дачев, О. В. (2019). Национальный спорт в вузе.
Наука,
техника и образование
, (11 (64)), 69-71.
3.
Игамбердиев,
О.
Р. (2021). Футбол тўгаракларида шуғулланувчи 4
-
5 синф
ўқувчиларини жисмоний тайѐргарлигини ошириш.
Фан
-
спортга
, 54-56.
4.
Дачев, О. В., & Ирисбоев, М. Т. (2021). Уровень подготовки специалистов
по футболу в узбекистане.
Проблемы педагогики
, (1 (52)), 85-87.
5.
Нурматов,
М.
Х. (2021). Эффективность и надежность тактической
деятелности квалифицированных футболистов.
Фан
-
спортга
, 16-17.
6.
ШУКУРОВА, Ш. (2019). Мини
-
футбол бўйича аѐллар жамоаларида амалга
оширилган стандарт вазиятлар таҳлили.
Фан
-
Cпортга
, (2), 44-47.
7.
Хамдамов,
Р.
М., & Курязов,
Р. (2022). Особенности совершенствования
технических
элементов
у
футбольных
вратарей.
POLISH
SCIENCE
JOURNAL
,
1
(46), 152-155.
8.
Моргунова, И. И. (2020). Определение спортивной пригодности детей для
занятий спортивной гимнастикой.
Фан
-C
портга
, (5), 75-78.
9.
Пахрудинова, Н. Ю., & Хасанова, Г. М. (2020). Модификация занятий
физической культурой в вузе посредством использования оздоровительно
-
развивающих видов гимнастики.
Вестник науки
,
3
(4), 25-30.
10.
Musaev, B. B., & Umarov, M. N. (2022). Correlation analysis of the integral
preparedness of 12-17 years-old gymnasts.
Eurasian Journal of Sport Science
,
2
(1),
20-26.
11.
Хайтметов
,
И
.
С
. (2021).
Ёш
гимнастикачи
қизларнинг
хореогрифия
машқлари
орқали
махсус
харакат
тайѐргарлигини
ривожлантириш
.
Fan-Jamiyat
,
13-15.
12.
Xasanovich, U. X. About prognostic value of indicators of motor abilities in
young gymnastes.
13.
Улезко
,
И
.
В
. (2021).
Бадиий
гимнастикада
спортчи
қизларнинг
предметлар
билан
ўзаро
ҳаракатининг
индивидуал
биомеханик
хусусиятлари
(
сифатлари
,
имкониятлари
).
Academic research in educational sciences
,
2
(1).
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 383 E-mail: carjisor@carjis.org
14.
Abdikadirova, N. S. (2020). Mechanisms of forming youth leisure organization.
modern education systems in the usa, the eu and the post-soviet countries.
15.
Sabirdjanovna, A. N. (2020). Mechanisms of forming a system for organization
of leisure of youth of modern Uzbekistan.
International Journal of Psychosocial
Rehabilitation
,
24
(6), 469-476.
16.
МАХАМАДЖОНОВ, Ф. (2019). Оценка структуры соревнователъной
деятельности юных футболистов 13
-
17 лет.
Фан
-
Cпортга
, (1), 6-11.
17.
Тўлаганов,
А.
А. (2021). Ёш футболчиларнинг ўйин давомидаги чап ва оѐқда
бажариладиган техник
-
тактик харакатларини тахлил қилиш.
Фан
-
спортга
, 57-
58.
18.
Khojaniyozov, B. I. (2021). Teaching wrestling as anational sport in higher
educational universities.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research
Journal
,
11
(7), 259-266.
19.
ХОЛИҚОВ, Б. (2020). Малакали курашчиларни тайѐрлашда техник
усулларни бажариш сифатининг ўрни.
Фан
-
Cпортга
, (5), 41-43.
20.
Шукуров, М. Н. (2021). Курашшиларнинг организмига кластерланган
махсус тайерлов техник машкларининг таъсири.
Наманган Давлат Илмий
Ахборотномаси
, 366-369.
21.
Tajibayev, S. (2020). Improvement Of Technical And Tactical Movements Of
Wrestlers On The Basis Of Differential Approach, Taking Into Account The
Morphological Characteristics.
Scienceweb academic papers collection
.
22.
Kholikov, B. K. (2021). Optimization of the ratio of physical and technical-
tactical training of qualified kurash wrestlers.
Eurasian Journal of Sport
Science
,
1
(2), 185-190.
23.
Umarov,
D.
H.
(2018).
Technique
of
development
of
special
endurance.
European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences
Vol
,
6
(5).
24.
Умаров, Д. Х. (2017). Влияние занятий бадминтоном на организм.
In
Актуальные проблемы физической культуры и спорта
(pp. 76-77).
25.
Вафоев, Б. Р., Частоедова, А. Ю., & Яхшиева, М. Ш. (2018). Использование
мультимедийных средств в спортивной тренировке.
Образование и воспитание
,
(4), 75-77.
26.
Частоедова, А. Ю. (2021). Совершенствование навыков выполнения
сложнокоординационных движений у юных гимнасток с использованием
мультимедийных технологий.
CENTRAL ASIAN RESEARCH JOURNAL FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES (CARJIS)
Google Scholar
Universal Impact Factor: 7,1
ISSN:2181-2454
www.carjis.org
DOI: 10.24412/2181-2454-2022-2-373-384
VOLUME 2 | ISSUE 2 | 2022
Tashkent, Uzbekistan 384 E-mail: carjisor@carjis.org
27.
Bobomurodov, A. E. (2021). The specific features of agility in preschool
children.
Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal
,
2021
(06), 101-
111.
28.
Muradov, F. M. (2021). Development of coordination skills in children aged 6-7
years with disabilities through action games.
Eurasian Journal of Sport Science
,
1
(2),
92-97.
29.
Mukhsinov, S. N. (2021). Improvement to the means and methods of developing
special physical preparation of young handball players as well as controling the level
of preparation.
Mental Enlightenment Scientific-Methodological Journal
,
2021
(06),
143-152.
30.
ХОЛМУРОДОВ, Л. (2021). Мактабгача ѐшдаги болаларнинг жисмоний
сифатларини ривожлантириш.
Фан
-C
портга
, (1), 46-49.
