19
жалик юритиш учун муқобил вариантларни тўғри танлаш ва қарор қабул қилиш
малакасига эга бқлган иқтисодчилар тайёрлашнигина эмас, балки жамиятнинг барча
аьзоларида иқтисодий фикрлашни шакллантиришни ҳам талаб қилади.
Иқтисодий фикрлашни шакллантнриш эса таълим-тарбия оркали амалга
оширилади. Бу зарурият чуқур иқтисодий билимга, малакага эга бҳлган иқгисод- чилар
тайёрлашнигина эмас, балки уларни ўқитадиган икдисодчи-педагоглар тайёрлашни хам
талаб қилади.
Бу борада иқтисодий фаняарни ўқитиш методикаси фани ўзига хос крин тутади ва
талабаларнинг иқгисодий фанларни чукур ўрганишларига ёрдам беради. Иқтисодиёт сир-
асрорларини чуқур ўрганиш, аввало, иқтисодиёт назарияси фалини, қолаверса бошқа
иқтисодий фанларни ҳам, чуқур билипши талаб эта ди. Тошкент Молия институтида
ўқитил адиган «Иқтисодиёт назарияси», «Банк иши», «Солиқ ва солиққа тортшп»,
«Молия», «Бухгалтерия хисоби», «Молиявий ва бошқарув таҳлили», «Аудит» ва бошқа
фанларни яхпш билиш орқали талабалар касб-хунар коллежлари, академик лицей,
умумий ўрта таьлим мактаби, қолаверса, магистратурани битиргач, олйй таьлим
муассасаларида ҳам даре бера оладилар.
Виктор Гюго айтганидек, «тараққиёт тасодиф эмас,- балки заруратдир». За-
руратдан келиб чиқиб, иқтисодий фанлар билан педагогика фанининг интег- рацияси
жараёнида янги «Махсус фанларни ўқитиш методикаси» фани шакл- ланди.
Проф. Н.Исакулова,
ЎМКҲТТКМО ва УҚТИ
ТАБИИЙ ФАНЛАР ИНТЕГРАЦИЯСИ АСОСИДА
ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ БЕРИШ
Ўкувчиларга фанлараро экологик тарбия бериш экологик саводхонликнинг
ошишига имкон яратиб беради. Табиий фанлараро экологик тарбия бериш умум- таълим
фанларининг мисолнда амалга оширилади. Умумтаьлйм табиий фанлари қуйидагилардан
иборат:
.
- «Биология»; - «Киме»; - «Физика»; - «География». Бу фанлар ўқувчиларга табиий
фанлараро экологик тарбияни қуйидагича амалга оширади: - экологик тарбияни табиий
фанлар йўналишда ўрганишни; - экологик тарбияни табиий фан нуқтаи назаридан таҳлил
қилишни;экологик мазмундаги табиий фан мавзулари билан танишишни; - фанлараро
богланихшш; - синфлараро богланипши; - экологик тарбиянинг биологик, кимёвий,
физик, географик томондан ўрганилишини; - экологик тарбияни ўзида акс этган табиий
фанлараро тушунчаларга фан тахдилини; - оддийликдан мураккаблик томон табиий фан
мавзуларининг ўрганилишини; - экологик тарбиянинг табиий масалалари ёритилишини;
- экологик тарбияга мухитнинг таьсири жараёнида табиий фанлараро богланиш назарга
олинишини; - табиий фанлараро богланищда даре ва дарсдан тахпкари машгулотларни
уюштирихн жараёнида; - фанлараро боғланиш асосида ташкил этилган машгулотда
табиий фан ўкитувчисининг имкониятлари; - экологик мазмундаги фанлараро
боғланишда ўқитувчининг мажбуриятлари; - танланган экологик мазмундаги мавзуларга
муносиб фан ўқитувчисининг танлаш лозимлигини; - ўқувчиларнинг табиий фанларга
нисбатан қизиқишларини эъти- борга олиш даркорлигини; - даре ва дарсдан ташқари
машгулотларнинг тарбиявий томонлари ёритилишини ва ҳ.к.
Табиий фанлараро экологик тарбия бериодда қуйидаги талаблар қўйилади: -
экологик мазмундаги табиий фан билимларини ўзлаштира олиш, ўзлаштирилган назарий
билимлар амалиётга татбикэта олиш; -табиий фанлар асосларини эгал- лашлари учун
зарур бўладиган билимларга эга бўлиш асосида экологик тар- бияланиш; -мустақил ва
ижодий фикрлаш, ўз фикрларини ёзма ва опаки равон баён этиш малакаларини эгаллаш
асосида экологик мазмундаги топшириқларни бажариш; -экологияга оид билимларни
мунтазам ошириб, мустаҳкамлаб боршпга , интилиш, ўқув фаолиятга ижодий ва мустақил
20
'
.
ёндашиш сифатларига эга бўлиш; - ' табиий фаялараро боғланишни билиш, уларни
амалий фаолиятда қўллай олиш; - турли экологик вазиятни табиий фанлар асосида таҳлил
эта олиш; -экологик тарбияни мустаҳкамлаш; -фанлараро экологик тарбияни ўзлаштириш
ва ҳ.к.
Ўқувчиларга табиий фанлараро экологик тарбия бериш жараёнида умум- таълим
фанларинииг ўзлаштирилиши куйидаги натижаларни шакллантиради: «Физика» билан
фанлараро алоқа воситасида экологик тарбия мазмунида физик масалаларни ўрганишнинг
тарбиявий аҳамиятИ қуйидагиларда намоён бўлади: 1. Экологик мазмундаги ва фанлараро
алоқа йўсинидаги физик масалалар ўқувчи- ларда табиатдаги харакатланишни англашнинг
муҳим воситаси хисобланяяи. 2. Бундай тадбирлар биология, кимё, география каби ўқув
фанлари билан функционал боғланишларни юзага келтиради ва улар ўқувчиларнинг
кундалик ҳаётида мустаҳкамланиб боришига олиб келади. 3. Физик масалаларни ўрганиш
ўқувчи- ларни келгусида ўзи яшаётган ўлка экологиясига нисбатан эко-физик онг ва
маданиятнинг шаклланишида муҳим аҳамият касб этади. 4. Табиат физиканинг мухим
воситаси сифатида ўқувчиларда табиат қонунларини ишлаб чиқаришга . татбиқ қилиш
бўййча кўникма ва малакаларни шаклЛантиришга ёрдам беради.
» «Биология»
фани теварак
оламнинг тузилиши ва табиат хилма-хиллиги ҳакидаги биологик билимларни беради ва
биологйк дунеқарашнинг шакллаиишига замин яратади. Биология фани табиат ва уни
муҳофазасини таҳлил этиш жараёнида унинг тарбиявий ахамиятга куйидагича намоён
бўлади: 1. Биология дарсларида табиат ва унинг пайдо бўлиш жараёнларини ўрганиш ҳамда
ижтимоий фойдали ва унумли меҳнатни севши сингари сифатларни тарбиялашда муҳим
восита ҳисобланади. 2. Бундай мавзулар табиий ўкув предметлари билан функционал
богланишларни юзага келтиради ва улар ўқувчиларнинг кундалик ҳаётида мустаҳкамланиб
боришига имкон яратади. 3. Табиатнинг диний ва тадрижий тахлили экологик онг ва
маданият шаклланишида муҳим аҳамият касб этади. 4. Бундай масалалар ўқувчидарда
табиатга онгли муносабатни таркиб топтириш ва мустаҳкамлашда муҳим воситаси
ҳисобланади. 5. Шунингдек, ушбу масалалар ўкувчиларда табиат қонунларини қишлоқ
хўжалигига татбик қилиш бўйича кўникма ва малакаларни шаклдантиришга ёрдам беради.
«География»
фани табиатнинг географик билимларини беради ва табиат ҳақидаги географик
дунёқа- рашнинг шакллаиишига замин яратади. Табиат ва уни муҳофазасини география f
фани нуқтаи назаридан таҳлил этиш жараёнида унинг тарбиявий ахамиятга куйидагича
намоён бўлади: 1. Табиатнинг географик-худудий томонларини ўрга- ниш экологик ва
географик тарбиялашда муҳим восита ҳисобланади. 2. Бундай мавзулар табиий ўқув фанлари
билан функционал алокдорликда имкон яратади. 3. Табиатнинг ҳудудий таҳлили гео-
экологик маданият шаклланишида муҳим ахамият касб этади. 4. Бундай масалалар давлат
назоратида эканлиги ўқувчиларда табиатга онгли муносабатни мустаҳкамлашнинг муҳим
воситаси ҳисобданади.
«Кимё»
ўлка табиатининг кимёвий хилма-хиллиги ҳақидаги
билимларнинг , шаклланишига ёрдам беради. Табиат ва унинг муҳофазасини таҳлил этиш
жараёнида кимё фанининг тарбиявий ахамиятга куйидагича намоён бўлади: 1. Улкамиз
табиати ва уни муҳофаза килцш табиатни ардоқлаш сингари сифат-
:
ларни тарбиялашда
табиатдаги кимёвий элементлар мухим восита ҳисобланади. 2. Кимёнинг бошка табиий ўқув
фанлари билан богланишини юзага келтириш
ўқувчиларнинг кундалик ҳаётида табиатни элементлар ўрганилиши нукгаи назар- дан
ўрганишга имкон яратади. 3. Табиатни эъзозлаш жараёнида унинг кимёвий тузилмаси
экология тарбия шаклланишида муҳим аҳамият касб этади. 4. Ўқув- чиларда табиатга онгли
муносабатнитЙркибтоптириш ва мустаҳкамлаш муҳим ҳисобланади. Демак, табиий
фанлараро экологик тарбия диалектик боғликликда амалга оширилади.
.
!
’
-
.
Проф. Б.Каримов.
Фалсафа ва хукук, института
ҲОЗИРГЙ ЗАМОН ИЛМИЙ МАНЗАРАСИ ВА ЭМАНАЦИЯ
КОНЦЕПЦЙЯСИ
