"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
382
“ВИТИ БИОВЕТ” ТУБЕРКУЛИННИНГ ЛАБОРАТОРИЯ СИНОВЛАРИ
Эгамова Д. Х., Нематов С. А., Мамадуллаев Г. Х.
Ветеринария илмий тадқиқот институти
Аннотация:
Лабораторные испытания ВИТИ-БИОВЕТ туберкулина.
В статье приводятся результаты лабораторных испытаний опытной серии туберкулина
“НИИВ-БИОВЕТ” разработанного в лаборатории по изучению туберкулѐза НИИВ
совместно с сотрудниками ООО “Биовет”.
По результатам исследований препарат туберкулин обладает достаточной специфической
активностью. В опытах на морских свинках сенсибилизированных вакциной БЦЖ
активность туберкулина составило 49000 ТЕ.
Ключевые слова:
туберкулѐз, штамм, микобактерия, бовис, доза, вакцина БЦЖ,
аллергия, аллерген, титр, диагностикум, ППД туберкулин, ТЕ, туберкулинизация,
сенсибилизация, папула, специфический активность.
Кириш.
Республикамизда қишлоқ хўжалик ҳайвонлари орасида туберкулѐзни тарқалишининг
ўзига хос хусусиятларини ўрганиш, эмланган ва касалланган ҳайвонларда бир хил
аллергик реакция намоѐн бўлиши, ППД туберкулин диагностикумининг ишлаб
чиқилмаганлиги каби муаммолар ўз ечимини тўлиқ топгани йўқ. Айниқса, касаллик
қўзғатувчисининг қишлоқ хўжалик, уй ва ѐввойи ҳайвонлар ҳамда паррандаларга ва ҳатто
инсон организмига миграция қилиши Ўзбекистон ҳудудида касаллик бўйича эпидемик ва
эпизоотик ҳолатнинг мураккаблашувига олиб келиши мумкин. Шунинг учун
Республикамизни туберкулѐз эпизоотиясидан соғломлаштиришда муҳим аҳамиятга эга
бўлган самарали диагностикум ва кимѐвий-махсус воситалар комплексини яратиш ва уни
такомиллаштириш ҳамда резистент туберкулѐз штаммларига қарши маҳаллий хом
ашѐлардан фойдаланиб, янги туберкулостатиклар комплексини яратиш борасида
тадқиқотлар олиб бориш долзарб муаммо ҳисобланади.
Туберкулѐз аллергияси - иммунологиянинг классик мисоли бўлсада, хусусан туберкулѐз
касаллигида аллергия масаласи тўлиқ ўрганилмаган ва мавҳум муаммо бўлиб келмоқда.
Фанда туберкулѐз аллергияси ҳақида ҳали маълумотлар кам, секин типда чақириладиган
аллергия субстрати ҳозирча номаълум (1).
Туберкулѐзга аллергик текширишнинг моҳияти шундан иборатки, туберкулѐз
қўзғатувчиси ѐки бошқа турдаги микобактериялар юққан ҳайвонларни туберкулин
синамаси ѐрдамида аниқлаш ҳисобланади (2).
Симультан текширишни қўллаш аллергия махсуслигининг тур бўйича мутаносиблигига
асосланган бўлиб, ҳайвонларда сенсибилизация чақирган ва авлод жиҳатидан бир-бирига
яқин микобактерияларга яққол жавоб реакцияси бериш билан ифодаланади (5).
Ҳайвонларда туберкулинга нисбатан жавоб реакциясини баҳолашда тери реакциясининг
пайдо бўлиш тавсифи ҳайвоннинг умумий физиологик ҳолати ва организмни қайси тур
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
383
микобактериялар билан сенсибилизацияланганлигига ва ўша турга оид туберкулинга
жавоб реакцияси натижаси билан баҳоланади (4).
Cўнгги йилларда ВИТИ туберкулѐзни ўрганиш лабораторияси ва Тошкент шаҳрида
жойлашган “Биовет” МЧЖ билан ҳамкорликда маҳаллий ППД туберкулин диагностикуми
ишлаб чиқарилди. Препаратнинг махсус фаоллиги ВИТИ туберкулѐзни ўрганиш
лабораториясида синовдан ўтказилди.
Материал ва услублар.
Туберкулин тайѐрлаш учун ВИТИ туберкулѐзни ўрганиш
лабораторияси музейида мавжуд М.вovis 8-03 штаммининг культурал-морфологик,
тинкториал ва бошқа хусусиятлари солиштирма равишда ўрганилди. Культурал услуб
билан колонияларни ўсиш тезлиги ва ҳосилдорлиги аниқланди. Бунинг учун электив
Левенштейн-Йенсен, Гелберг ва Сотон (суюқ синтетик) озиқа муҳитларидан
фойдаланилди.
Туберкулин тайѐрлаш учун М.вovis 8-03 штамми модификациялаштирилган Сотон озиқа
муҳитида ўстирилди. 1 литр озиқа муҳитидан 600 мг -дан 13 гр. бактериал масса олиш
мумкин. 45-60 кун давомида термостатда +37
0
Сҳароратда ўстирилган бактериал масса
автоклавда
стерилизация
қилиниб
фаолсизлантирилди,
ишқорсизлантирилди,
фильтрланди ва қадоқланди.
Тадқиқотларнинг натижалари.
Туберкулиннинг тажриба сериясини тайѐрлаш учун
дастлаб электив Левенштейн-Йенсен озиқа муҳитида ўстириб олинди. Штаммни матрли
колбаларга экиш учун бактериал масса дастлаб қаттиқ озиқа муҳитларида 12-18 кун
давомида ўстириб олинди. Пробиркаларда ўсиб чиққан туберкулѐз колонияларидан бокс
шароитида суспензия тайѐрланди ва матрли колбаларга Пастер пипеткалари ѐрдамида
экилди ва
t=+37°С
ҳароратда термостатда инкубацияга қўйилди. Экмалар 60-90 кун
муддатгача сақланди. Экилган колбалар бир ҳафтада бир марта тафтиш қилиб борилди.
Матрли колбаларга экилган штамм озиқа муҳити юзасида дастлаб юпқа нозик пленка
ҳосил қилиб ўсди. Кейинчалик бу пленка аста секин қалинлашиб бурамасимон кўринишга
эга бўлди. Инкубация охирида озиқа муҳити юзасида қалинлашган ажинсимон кўринишли
массага айланди ва оқ-қўнғир рангга эга бўлди. Озиқа муҳитининг ранги тиниқлигича
қолди, баъзан тўқ сариқ ѐки тўқ қўнғир рангга киради.Колонияларнинг ўсиш
ҳосилдорлиги 2-3 плюс (20-100 ва 100-200) колония даражасида бактериал масса олинди.
Культурал суюқликдан бактериал масса центрифуга орқали ажратиб олинди. Олинган
бактериал культурал масса 2 атм. босим 110
0
С ҳароратда 10 минут давомида автоклавда
фаолсизлантирилди. Сўнгра
t=+4°С
ҳароратда 2 ҳафтагача совутгичда сақланди.
Культурал суюқликдан фильтрат 50% учхлорсирка кислота ѐрдамида чўктириш (4-5%
гача пасайгунича) йўли орқали ажратилди (50 мл фильтратга 0,1-0,2-0,3 мл). Сўнгра оқсил
преципитати центрифуга ѐрдамида ажратиб олинди. Олинган масса сувда ювиб олинди
(диализ) ва яна олтингугурт нордон аммоний эритмаси ѐрдамида чўктирилди. Тўқ қўнғир
рангли чўктирилган фильтрат ва устки пленка қисми ажратиб олинади ва яхшилаб
аралаштирилиб (3000 айл.мин) 10-15 минут давомида центрифуга қилинди ва чўкма
ажратиб олинди. Ҳосил бўлган тўқ қўнғир рангли туберкулин спиртда (96°) 1:3 нисбатда 3
марта центрифуга ѐрдамида ювиб олинди ва оч-қўнғир рангга эга бўлди. Кейинги
босқичда туберкулин физиологик эритма ѐрдамида фильтрация орқали ювиб олинди ва
флаконларга қадоқланди.
ППД туберкулиннинг махсус фаоллигини аниқлаш учун альбинос соғлом, тирик вазни
350-400 гр бўлган денгиз чўчқачалари БЦЖ вакцинаси билан 1 мг дозада сон мускулига
эмланди. Эмлангандан сўнг 30 кун ўтгач ППД туберкулин препаратининг махсус
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
384
фаоллигини аниқлаш учун денгиз чўчқаларининг қорин деворига ишлаб чиқилган ППД
туберкулин диагностикуми иньекция қилинди. Назорат сифатида махсус фаолликни
солиштириш учун Россия Федерациясининг ФГУП «Курск биофабрикаси»-да ишлаб
чиқарилган «Туберкулин очищенный (ППД) для млекопитающих в стандартном
разведении» диагностикумидан фойдаланилди.
Дастлаб ишлаб чиқарилган ва назорат туберкулинларининг 1; 2; 3 ва 4 титрли эритмалари
тайѐрланди. Ҳар бир эритма учун алоҳида шприц, игна ва асбоблардан фойдаланилди.
Туберкулиннинг махсус фаоллигини текшириш учун қуйидаги усулда туберкулин
эритмалари тайѐрланади:
5 флакон туберкулин олинди ва аралаштирилгач ундан 1 мл (50000 ТБ) олинди ва 9 мл
стерил физиологик эритмага солиб аралаштирилди (5000 ТБ). Ҳосил бўлган аралашмадан
яна 1 мл олинди ва 4 мл физиологик эритма солинган идишга қуйилди (1000 ТБ).
Тайѐрланган эритма яна 1:10 нисбатда суюлтирилди. Идишларда ҳар 1 мл эритмада 1000
ТБ ва 100 ТБ титрли туберкулин ҳосил бўлди. Назоратдаги 3 ва 4–чи эритмалар
концентрацияси ҳам шу усулда тайѐрланди.
Тажриба ва назорат туберкулинлари денгиз чўчқалари қорин деворининг икки ѐн
томонидан 4-нуқтага тери орасига юборилди. Аллергенларни юбориш учун иньекция
жойи - қорин девори териси жундан қўл ѐрдамида юлиб олиниб тозаланди, 70
0
спиртда
дезинфекцияланди ва тажриба ҳамда назорат туберкулинлари иньекция қилинди.
Иньекция қилинган денгиз чўчқалари фуксин бўѐғида қуйидагича белгиланди: 1-чи денгиз
чўчқаси бўѐқсиз, 2-чи денгиз чўчқаси бошнинг орқа қисми, 3-чи денгиз чўчқаси орқа
томони ва 4-чи денгиз чўчқаси дум қисми. Қолган денгиз чўчқалари ҳам шу тартибда
фуксин бўѐғида белгиланди. Тажриба ва назорат туберкулинлари юборилгандан сўнг 24
соат ўтгач туберкулинлар юборилган жойдаги тери қалинлиги - реакция натижаси
ўлчанди. Бунинг учун инекция жойида ҳосил бўлган папула контурлари ўлчами рангсиз
целофан орқали чизиб олиниб, сўнгра қоғозга кўчирилди, аллергенлар ҳосил қилган
папула ўлчамлари D
1
, D
2
кўрсаткичлар олинди.(жадвал ).
Денгиз чўчқалари терисида туберкулин ҳосил қилган папулалар ўлчами.
Денгиз
чўчқаларининг
шартли рақами
ва бўѐқ ўрни
1000 МЕ ва 100 МЕ дозада иньекция қилинган туберкулин
дозалари ҳосил қилган папула ўлчами, мм
“ВИТИ-Биовет” туберкулин
«Курск»«Туберкулин
очищенный (ППД)».
1000 МЕ/мл
100 МЕ/мл
1000 МЕ/мл
100 МЕ/мл
1 бўѐқсиз
21
8
20
11
2 бош
24
8
23
12
3 орқа
16
9
16
8
4 дум
17
10
22
13
5 бўѐқсиз
20
12
18
10
6 бош
19
9
14
9
7 орқа
21
11
23
10
8 дум
26
11
28
11
9 бош
21
10
20
13
10 орқа
20
10
20
10
Жами
205
98
204
107
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
385
Аллергенлар юборилган жойда ҳосил бўлган папулалар диаметри формула ѐрдамида
ҳисобланди ва тажрибадаги туберкулин препаратининг махсус фаоллик кўрсаткичи
аниқланди.
D
1= 205+98= 303;
D
2 = 204+107 = 311
А = (303÷ 311) х 50000 = 48713 ≈ 49000
Текшириш натижасига кўра, ишлаб чиқарилган “ВИТИ-Биовет” ППД туберкулини 49000
ТБ махсус фаоллик кўрсаткичига эга бўлди. Бу кўрсаткич Ts–23516953-07:2015 ташкилот
стандарти талабларига жавоб беради.
Жадвалдан кўриниб турибдики, ишлаб чиқарилган ППД туберкулин диагностикуми
етарли даражада махсус фаоллик кўрсатди ва Ташкилот стандартидаги (Ts) техник
шартлар талабига жавоб бериши аниқланди. Мазкур диагностикум ѐрдамида қишлоқ
хўжалик ва ѐввойи ҳайвонлар туберкулѐзини аллергик диагностикасида самарали қўллаш
мумкинлиги ҳақида хулоса қилинди.
Фойдаланилган Адабиѐтлар Рўйхати.
1.
Абдыраманова Т. Д. Выявляемость реагирующего на туберкулопротеин крупного
ротатого скота и микобактериальная подтверждаемое реакций при лабораторных
исследованиях в Челябинской области//Материалы международной конференции,
посвященной 75-летию УГАВМ,- Троицк, 2005, С 121-123
2.
Агапова М.Ф. Микобактериальные и немикобактериальные факторы сенсибилизации
организма в проявлении неспецифических туберкулиновых реакций у крупного
рогатого скота // Материалы 5–й международной научно-практической конференции
«Научное обеспечение АПК Сибири, Монголии, Казахстана, Беларуси и
Башкортостана». – Абакан, 2002. – С. 371-373.
3.
Бойсинова, Н. Б., Ачилов, О. Э., & Исхакова, М. (2021). Обеспечение безопасности
говядины в условиях продовольственного рынка Самарканда. Бойсинова, НБ
Обеспечение безопасности говядины в условиях продовольственного рынка
Самарканда/НБ Бойсинова, ОЭ Ачилов, М. Исхакова//Ветеринарная медицина в XXI
веке: роль биотехнологий и цифровых технологий: материалы Международной
научно-практической конференции студентов, магистрантов и молодых ученых (г.
Витебск, г. Самарканд, 2 февраля 2021 г.)/Витебская государственная академия
ветеринарной медицины, Самаркандский институт ветеринарной медицины.-Витебск:
ВГАВМ, 2021.-С. 194-197..
4.
Головченко, М.В. Результаты сравнительного испытания питательных сред с
добавлением
различных
стимуляторов
при
выращивании
микобактерий
//Ветеринарная патология. 2002. - № 1-2. - С. 113-115.
5.
ГОСТ 32306-2013 Туберкулины очищенные (ППД) для животных. Технические
условияГОСТ 32306-2013МЕЖГОСУДАРСТВЕННЫЙ СТАНДАРТТУБЕРКУЛИНЫ
ОЧИЩЕННЫЕ (ППД) ДЛЯ ЖИВОТНЫХ ТУ. Purified tuberculins (PPD) for animals.
Specifications, 24 с.
6.
Ачилов, О. Э. (2018). ПАТОЛОГИЧЕСКИЕ ИЗМЕНЕНИЯ ПРИ ЭХИНОКОККОЗЕ
КРУПНОГО РОГАТОГО СКОТА В САМАРКАНДЕ. ГЛОБАЛЬНАЯ НАУКА И
ИННОВАЦИЯ 2021: ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ.
"ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ЗАДАЧИ РАЗРАБОТКИ И ВНЕДРЕНИЯ ИННОВАЦИОННЫХ
ТЕХНОЛОГИЙ В ВЕТЕРИНАРИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ"
международная научно-практическая конференция
14-15 октября
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA
TIBBIYOTI ILMIY JURNALINING MAXSUS SONI
386
7.
Кассич Ю.Я., Завгородный А. И. Определение активности туберкулина (ПЛД) для
млекопитающих //Ветеринара Медицина № 84 Мiжвiдомчий теметичный науковий
збiрник / Харкiв 2004 С. 330-332.
8.
Прокопьева Н.И., Былгаева А.А., Обоева Н.А., Федотов И.Р./ Этиология
туберкулиновых реакций у крупного рогатого скота //Сибирский вестник с.-х. науки. –
2007. – № 11. – С. 51-55.