152
Maxsus son 3. 2023
VETERINARIYA
MEDITSINASI
Xulosa.
1.Tadqiqot natijalariga ko‘ra, tajriba va nazorat guruhlar-
ida broyler go‘shtining umumiy mikroblar bilan ifl oslanishi
sezilarli darajada farq qilmagan va ruxsat etilgan qiymatlar-
dan oshmagan degan xulosaga kelishimiz mumkin.
2.Broyler jo‘jalar ratsioniga “Aktivil-3” probiotiki
qo‘shilganda tajriba va nazorat guruhida mikrobiologik
ko‘rsatkichlari me’yoriy hujjatlar talablariga javob beradi va
hech qanday cheklovlarsiz sotuvga chiqarilishiga ruxsat eti-
ladi.
3.Tajriba va nazorat guruhlari broyler tana go‘shtlar-
ining oq va qizil mushaklar yuzasidan olingan surtmalarda
mikroskopning ko‘rish maydonida umumiy soni 2,50-4,17
gacha, go‘shtning chuqur qatlamlaridan tayyorlangan surt-
malarda esa 1,08-1,99 gacha bo‘lgan mikroorganizmlar mav-
judligi aniqlandi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati.
1. Truszczyński M., Pejsak Z. Wpływ stosowania u zwierząt anty-
biotyków na lekooporność bakterii chorobotwórczych dla człowieka. Med.
Weter. 2006 y. 1339-1343 p.
2. Данилевская Н.В., Сидоров М.А., Субботин В.В. Пробиотики в
ветеринарии. Ветеринария. 2002 г. № 11. 13-18 с.
3. Малик Н.И., Панин А.Н. Ветеринарные пробиотические препа-
раты. Ветеринария. 2001. № 1. 46 с.
4. ГОСТ 31747-2012 ПРОДУКТЫ ПИЩЕВЫЕ Методы выявления
и определения количества бактерий группы кишечных палочек (коли-
формных бактерий)
5. ГОСТ 23392-2016 МЯСО. Методы химического и микроскопи-
ческого анализа свежести
6. ГОСТ 31468-2012 МЯСО ПТИЦЫ, СУБПРОДУКТЫ И ПОЛУ-
ФАБРИКАТЫ ИЗ МЯСА ПТИЦЫ Метод выявления сальмонелл
7. ГОСТ 32031-2012 ПРОДУКТЫ ПИЩЕВЫЕ Методы выявления
бактерий Listeria monocytogenes
8. Стегний Б.Т., Гужвинская С.А. Перспективы использования
пробиотиков в животноводстве. Ветеринария. 2005 г. №11. 10-11 с.
Kirish:
Respublikada chorva mollari bosh sonini
ko‘paytirish, ularning nasl va mahsuldorlik ko‘rsat-
gichlarini yaxshilash bilan aholining chorvachilik mah-
sulotlariga oshib borayotgan ehtiyojini taminlashda
muhim ahamiyat kasb etadi. Jumladan respublikamiz
chorvachiligida qoramolchilik eng yetakchi va asosiy
tarmoq bo‘lib, chorvachilik mahsulotlarining asosiy
qismi ushbu tarmoqdan olinadi, bu esa mazkur sohani
rivojlantiris, uning salohiyatidan yanada to‘liq foydal-
anishni taqazo etadi. Tabiiyki, ushbu davrda bozor ta-
lablariga javob beruvchi, yuqori mahsuldor zotlar bosh
soni ko‘payib, mahsuldorligi past bo‘lgan zotlar bosh
soni qisqrib yaxshilanib borishiga olib keladi. Oxirgi
yillarda qoramolchilik fan yutuqlari va ilg‘or tajribalar
asosida rivojlantirish maqsadida nasilchilik ishiga, ozu-
qa bazasini mustahkamlashga va mahsulot ishlab chiqa-
rish hamda uni qayta ishlash texnologiyalarini takomil-
lashtirishga katta e’tibor qaratildi. Dunyo genofondiga
xos xo‘jalikga foydali belgilari bilan boshqa zotlardan
keskin farq qiladigan golshtin, simmental, shvits kabi
UDK.619.618.177.085:636. 22/28
O.U. Qo‘ldoshev,
v.f.d.,
H.S.O‘rinov,
tayanch doktorant,
R.I.Bobomurodov,
mustaqil izlanuvchi,
Veterinariya ilmiy-tadqiqot instituti
ENDOMETRITDA SIGIRLAR BACHADONI MIKROFLORASI VA
ULARNING ANTIBAKTERIAL PREPARATLARGA SEZGIRLIGI
Annotasiya:
Maqolada endometritda sigirlar bachadoni mikrofl orasi va ularning antibakterial preparatlarga sezgirligi
keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar:
Mikrofl ora, endometritda, bachadon, bachadon mikrofl orasi, mikrobli, oq va sariq stafi lokoklar, ichak
tayoqchasi, vulgar, proteylar, peptostreptokokklar, saprofi t mikroorganizm, stafi lakoklar, ichak tayoqcha, spora, tuproq
mikrofl orasi proteylar patogen bakteriyalar.
zotlar mamlakatimizning turli hududlariga xorijdan
keltirilmoqda. Joylarda qoramolchilikka ixtisoslash-
gan zamonaviy fermer xo‘jaliklari bunyod etilyapti.
Chetdan keltirilgan mahsuldor hayvonlar orasida re-
produktiv a’zolar kasalliklari oqibatida bepushtliklarn-
ing kuzatilishi sigirlarda mahsuldorlik va ulardan bola
olishning kamayishi, akusher-ginekologik kasalliklar
ortib borishi katta iqtisodiy zarar keltiradi. Endome-
trit-bachadon ichki shilliq qavatining yallig‘lanishi.
Endometrit kasalligi kechishiga qarab o‘tkir, o‘rtacha
o‘tkir va surunkali shaklda kechadi. Yallig‘lanishining
kechishiga qarab endometrit kataral, yiringli-kataral,
yiringli, fi brinli va yashirin formalarda kechadi.
Mavzuning dolzarbligi.
Kasallik asosan bacha-
donni mikroorganizmlar bilan ifl oslanishi, bachadon
shilliq qavati shikastlanishi, tug‘ish jarayoni qiyin ke-
chishi, bola tashlash, yo‘ldoshning ushlanib qolishi va
homilani bachadonda chirishi yoki qotib qolishidan
kelib chiqadi. Endometritni keltirib chiqaruvchi sabab-
lardan yana biri qin va bachadon bo‘ynini yallig‘lan-
153
Maxsus son 3. 2023
VETERINARIYA
MEDITSINASI
ish natijasida bachadonga o‘tish hamda sigirlarni suniy
qochirishda veterinariya-sanitariya qoidalariga rioya
qilmaslik va brusellyoz, vibrioz, trixomonoz kasal-
liklari natijasida ham kelib chiqadi.
Endometrit kasalligida bachadon ichidagi suyuq-
likdan namunalar olinib, mikrobiologik tekshirish-
lar o‘tkazganimizda barcha tekshirishlarda qator
olimlar T.E.Григорьева, Л.Б.Леонтьев, 1984, 1985,
Б.Ф.Муртазин va boshq. 1972, 2009, 2014 aniqlangan
mikrofl oralar borligi qayd etildi.
Kasallikni kechishi.
Bachadon mikrofl ora-
si asosan ko‘p mikrobli bo‘lib bular oq va sariq sta-
fi lokoklar, ichak tayoqchasi, vulgar, proteylar, pep-
tostreptokokklar va saprofi t mikroorganizmlardir. Bu
mikroorganizmlar ichida stafi lakoklar (27,3%), ichak
tayoqchalari (23,0%), spora hosil qiluvchi tuproq
mikrofl orasi (36,7%), kam holatda proteylar (7,6%) va
boshqa maxsus-patogen bakteriyalar aniqlandi. Ajratib
olingan mikrofl oralar (monokulturada) aloxida labora-
toriya hayvonlari uchun patogenlik qilmay, (apatogen)
kasallik chaqirish xususiyatga ega emas, ammo ularn-
ing assosiasiyasi oq sichqonlarga yuborilganda 10-12
soatdan keyin ularda o‘lim kuzatiladi. Kasallik uzoq
vaqt davom etib bachadonda mikrofl oralar 60 kunga-
cha saqlanishi aniqlandi. Tekshirishlar ko‘rsatishicha,
endometritlarning klinik kechishi malum darajada
mikrofl ora turlarining ko‘p yoki kamligiga ham bog‘liq
bo‘ladi. Shuning uchun endometritlar qo‘zg‘atuvchi-
lari monokultural mikroblar bo‘lganida kasallik yengil
shaklda kechadi, kasallikni qo‘zg‘atuvchi mikroorga-
nizmlar ko‘p va turlicha bo‘lganda esa yallig‘lanish ja-
rayonida ko‘p miqdorda qo‘llansa hidli, suyuq eksudat
hosil bo‘lib, kasallik og‘ir kechadi. To‘g‘ri va samarali
davolash ishlari olib borilishi kasallikning kechish din-
amikasini va mikroblar tarkibini o‘zgartiradi, mikrofl o-
ra asosini spora hosil qiluvchi mikroblarning klinik bel-
gilari yo‘qolib, sog‘ayish kuzatiladi. Davolash samara
bermasa esa sigirlarning jinsiy organlaridan patogen
mikroblar ajraladi va kasallik kechishi avj olib, klinik
belgilar yaqqol saqlanib qoladi, endometrit keyinchalik
surunkali shaklga o‘tib, klinik belgilari to‘liq namoy-
on bo‘ladi. Xo‘jaliklarda doimo mikroorganizmlarga
qarshi qo‘llanilib kelinayotgan preparatlarga nisbatan
ko‘pgina kasallik qo‘zg‘atuvchi mikrob shtammlarin-
ing sezuvchanligi past ekanligi aniqlandi.
Davolash.
Ko‘pgina tekshirishlar natijasida shu
ma’lum kasalliklarni davolashda qo‘llanilgan yarim-
sintetik antibiotiklar yuqori samara berishi aniqlandi,
bularga: azidinol, penstrep, oksasillin, karbenisillin,
kefzol, seporin va boshqalar kiradi. Kasal hayvonlarni
davolashda preparatlar aralashmasi qo‘llab davolan-
di. Chunki preparatlar alohida-alohida qo‘llanganda
samarasi 75,2% bo‘lganligi kuzatildi. Sigirlar jinsiy
kasalliklarini davolash uchun ampisillinni qo‘llagani-
mizda sezuvchanlik 40,8-53,1% bo‘lgan bo‘lsa sulfa-
demizinga esa sezuvchanlik 39,0-40,0% ni tashkil qildi.
Ularni birgalikda qo‘llaganimizda sezuvchanlik yuqori
bo‘ladi, azidinol, ditrim, Penstrep preparatlariga sezu-
vchanlik 88,7-91,2% bo‘lib, yuqori samara kuzatildi.
Yuqoridagilarni inobatga olib, davolash ishlarini bosh-
lash avvalida kasal hayvonlar bachadonidan namunalar
olindi va mikrofl orasining preparatlarga sezuvchanligi
aniqlandi. Natijada kasallikni davolash ishlari nisbatan
oson kechadi va hayvonlar qisqa vaqtlarda sog‘aygan-
ligi aniqlandi.
Xulosa.
Mahsuldor sigirlar orasida akusher gnekologik
kasalliklarni ortib borishi chorvachilik xo‘jaliklariga
iqtisodiy zarar keltirish bilan birgalikda bosh sonini
kamayishiga ham sabab bo‘ladi. Olinayotgan mahsulot
sutning ham tarkbiga o‘zining toksik xususiyatini nam-
oyon qilib buzoqlarda ikkilamchi kasalliklarni rivojla-
nishiga tasir ko‘rsatadi, turli xil mikrofl oralar repro-
duktiv faoliyatni susaytirib mahsuldorlik ko‘rsagichini
yo‘qolishiga sabab bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Qo‘ldoshev O.U. Sigirlarda akusher-gnekologik
kasalliklarini davolashning samarali usullari. SamQXI.
Qishloq xo‘jaligini rivojlantirishdagi ustuvor yo‘nalish-
lar va ularning yechimlari. 26-27 aprel 1-qism. 2011.
2. Qo‘ldoshev O.U. Sigirlar endometrit kasalligini
davolash va oldini olishda samarali usullar. To‘rtinchi
xalqaro ilmiy konferensiya O‘zVITI. Samarqand 2011.
3. Qo‘ldoshev O.U. Mavlonov S.I. Sigirlar akush-
er-ginekologik kasalliklarini davolash. Zooveterinariya,
№10.-C. 33-34. 2012.
4. Ata-kurbanov Sh.B., Eshbo‘riyev B.M., Hay-
vonlarning ko‘payish biotexnikasi.- Samarqand, 2014.
5. Po‘latov G.S., Ata-kurbanov Sh.B. Qishloq
xo‘jalik hayvonlarining bo‘g‘ozligini aniqlash. Samar-
qand, 1997.
6. Qo‘ldoshev O.U. Endometrit., Veterinariya med-
itsinasi №11., 24-26 bet., 2018.