Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
11
9
1-noyabr 2024-yil.
УДК 619:636. 982.2 + 615.7
№149 ШТАММДАН ИШЛАБ ЧИҚАРИЛГАН ВИТИ ТУБЕРКУЛИН”
ДИАГНОСТИКУМИНИНГ ТУБЕРКУЛИНОГЕНЛИГИ
Мамадуллаев Г.Х. -
вет.фан.доктори, илмий раҳбар
Файзиев У.М. –
мустақил изланувчи.
Тўхлиев А.Т. -
мустақил изланувчи.
Ветеринария илмий тадқиқот институти.
Аннотация.
Мақолада ВИТИ туберкулёзни ўрганиш лабораторияси
олимлари билан «BIOFARMTECH» ҚК ҳамкорлигида ишлаб чиқарилган
маҳаллий №149 штаммдан тайёрланган ППД туберкулин тажриба-
экспериментал сериясининг симультан туберкулинизация услубида аллергик
махсус фаоллигининг лаборатория синовлари натижалари келтирилган.
Тадқиқот натижаларига кўра, ишлаб чиқарилган туберкулин диагностикуми
етарли аллергик махсус фаолликка эга эканлиги аниқланган.
Калит сўзлар:
туберкулёз, штамм, микобактерия, бовис, доза, вакцина
аллергия, аллерген, диагностикум, ППД туберкулин, ТБ, туберкулинизация,
сенсибилизация, папула, махсус фаоллик.
Жаҳон ветеринария амалиётида туберкулёз юққан ҳайвонлар туберкулин
препарати ёрдамида аниқланади ва Ветеринария Қонунчилигига мувофиқ
подадан ажратилиб, бартараф қилинади. Кўплаб ривожланган давлатларда
туберкулёзни диагностикаси учун ўз миллий туберкулин препаратига эга ва у
чет давлатларга экспорт қилинади.
Шунинг учун республикамизда маҳаллий заҳиралардан фойдаланиб ўз
миллий туберкулин преператини ишлаб чиқариш технологиясини яратиш ва
Республика ветеринария хизматига жорий этиш муҳим аҳамиятга эга.
Диагностика учун экспорт ўрнини босувчи Миллий ППД туберкулин препарати
ишлаб чиқариш ва уни Республика ветеринария амалиётига жорий этиш мазкур
тадқиқотларнинг мақсади ҳисобланади. Республикамизда ППД туберкулин
диагностикумини ишлаб чиқарилиши мавжуд эмаслиги ва уларнинг хориждан
импорт қилиниши ҳисобидан, жойларда туберкулёз касаллиги бўйича
эпидемиологик ва эпизоотик вазият мураккаблигича қолмоқда, чунки
ҳайвонлар орасида касаллик қайд этилмоқда. Бу носоғлом пунктни
соғломлаштириш учун тўлиқ ташкилий-хўжалик чора-тадбирлари ўтказилиши
ҳисобига катта бюджет маблағлари сарфланишига олиб келмоқда. Натижада
ҳайвонлар бош сони, улардан олинадиган маҳсулотлар камайиб, чорвачилик
маҳсулотларининг таннархи ошиб кетади. Инсонлар истеъмоли учун
етиштириладиган сут ва гўшт маҳсулотлари орқали туберкулёз касаллиги билан
касалланиш ҳолатлари кўпаяди. Республикада бугунги кунда фақатгина
қорамолларни туберкулёзга текширилиши бор-йўғи 25-30 фоизни ташкил этади
холос.
Қорамоллар туберкулёзидан келтириладиган иқтисодий ва ижтимоий
зарарни камайтириш, мамлакатнинг диагностик препаратларга бўлган ташқи
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
12
0
1-noyabr 2024-yil.
қарамлилигини тугатиш мақсадида Ўзбекистонда маҳаллий хом-ашёлар эвазига
туберкулёзни аниқловчи диагностикум ишлаб чиқарилиши ўта долзарб
ҳисобланади. Янги маҳаллий M.bovis-149 штаммидан тайёрланадиган ППД
туберкулин диагностикуми Россия Федерацияси ва Қозоғистон антигенларидан
афзаллиги – хом ашё сифатида маҳаллий штаммларнинг қўлланилиши
ҳисобланади. Бу ўз навбатида маҳсулот таннархига таъсир қилади, яъни
хорижий аналогларидан анча арзон бўлади. Жумладан, Россия ва
Қозоғистондан харид қиланаётган ППД туберкулин диагностикумининг 1 бош
қорамол учун 1 дозаси 2000-3000 сўмдан харид қилинаётган бўлса, ушбу
маҳаллий диагностикумни ўзимизда ишлаб чиқариш таннархи 900-1200 сўмни
ташкил қилади.
Республикамизда ППД туберкулин диагностикумини ишлаб чиқарилиши
мавжуд эмаслиги ва уларнинг хориждан импорт қилиниши ҳисобидан,
жойларда туберкулёз касаллиги бўйича эпидемиологик ва эпизоотик вазият
мураккаблигича қолмоқда, чунки ҳайвонлар орасида касаллик қайд этилмоқда.
Бу носоғлом пунктни соғломлаштириш учун тўлиқ ташкилий-хўжалик чора-
тадбирлари ўтказилиши ҳисобига катта бюджет маблағлари сарфланишига
олиб келмоқда. Натижада ҳайвонлар бош сони, улардан олинадиган
маҳсулотлар камайиб, чорвачилик маҳсулотларининг таннархи ошиб кетади.
Инсонлар истеъмоли учун етиштириладиган сут ва гўшт маҳсулотлари орқали
туберкулёз касаллиги билан касалланиш ҳолатлари кўпаяди. Республикада
бугунги кунда фақатгина корамолларни туберкулёзга текширилиши бор-йўғи
25-30 фоизни ташкил этади холос. Бугунги кунда Республикада 1 йилда ушбу
диагностикумга энг кам талаб ўртача 6 млрд сўмга тенг. Қорамоллар
туберкулёзидан келтириладиган иқтисодий ва ижтимоий зарарни камайтириш,
мамлакатнинг диагностик препаратларга бўлган ташқи қарамлилигини тугатиш
мақсадида Ўзбекистонда маҳаллий хом-ашёлар эвазига туберкулёзни
аниқловчи диагностикум ишлаб чиқарилиши ўта долзарб ҳисобланади. Янги
маҳаллий M.bovis-149 штаммидан тайёрланадиган ППД туберкулин
диагностикуми Россия Федерацияси ва Қозоғистон антигенларидан афзаллиги –
хом ашё сифатида маҳаллий штаммларнинг қўлланилиши ҳисобланади. Бу ўз
навбатида маҳсулот таннархига таъсир қилади, яъни хорижий аналогларидан
анча арзон бўлади. Жумладан, Россия ва Қозоғистондан харид қиланаётган
ППД туберкулин диагностикумининг 1 бош қорамол учун 1 дозаси 2000-3000
сўмдан харид қилинаётган бўлса, ушбу маҳаллий диагностикумни ўзимизда
ишлаб чиқариш таннархи 1400-1600 сўмни ташкил қилади.
“Сут эмизувчи ҳайвонлар учун мўлжалланган стандарт эритмали ППД
туберкулин” диагностикумининг тажриба сериясини синаш учун Институтнинг
туберкулёз лабораторияси виварийсида мавжуд 10 бош бузоқларда тажриба
ўтказилди.
2024 йилнинг 16-19 апрел кунлари ВИТИ туберкулёз лабораториясида
2024 йилнинг апрел ойида ишлаб чиқарилган ППД туберкулин диагностикуми
тажриба-экспериментал сериясининг махсус фаоллигини аниқлаш мақсадида
туберкулёз лабораторияси виварийсида 2024 йилнинг 18 март куни комиссион
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
12
1
1-noyabr 2024-yil.
тарзда туберкулёз штаммлари билан юқтирилган (
Асос: ВИТИ директорининг
28 феврал 2024 йил и/ч сонли буйруғи )
10 бош бузоқда симультан услубда
туберкулинизация ўтказилди.
Назорат сифатида махсус фаолликни солиштириш учун ВИТИ-БИОВЕТ
томонидан ишлаб чиқарилган «Туберкулин очищенный (ППД) для
млекопитающих в стандартном разведении». Серия № 08, 07.06.2021 й. ишлаб
чикарилган диагностикумидан фойдаланилди.
Реакция натижаси туберкулин диагностикумлари симультан услубда
бузоқларнинг чап ва ўнг томонидан БИ-7 иньектори ёрдамида тери орасига
юборилгандан сўнг 72 соат ўтгач 2024 йилнинг 19 апрелида пружинали
кутиметр ёрдамида ўлчанди ва қуйидаги натижа олинди.Туберкулин ёрдамида
аллергик текширилган бузоқлар руйхати жадвал шаклида қуйида илова
килинди.
Ишлаб чиқарилган ППД туберкулиннинг реактогенлиги соғлом
бузоқларда текширилди ва диагностикумнинг ареактогенлиги аниқланди.
Аллергик туберкулинизация услубида лаборатория шароитида ишлаб
чиқарилган ППД туберкулин диагностикумининг махсус фаоллигини аниқлаш
учун симультан услубда диагностик текширилган 10 бош бузоқларнинг барчаси
ВИТИ-ППД туберкулин диагностикумининг махсус фаоллиги бир хил ижобий
реакция кўрсатди. Туберкулёз қўзғатувчилари юқтирилган бузоқларнинг
терисида аллергик ижобий реакция аникланди. Аллергик реакция натижалари
жадвалда келтирилди.
Туберкулёз штаммлари юқтирилган бузоқларни ППД туберкулин билан
симультан услубда аллергик услубда текшириш натижалари
Т/р
№
Инв №
Жинси
ВИТИ-Биовет ППД туберкулин (бузоқ
бўйнининг ўнг томонига иньекция қилинган)
ВИТИ- «BIOFARMTECH» ҚК ППД
туберкулин (бузоқ бўйнининг чап томонига
иньекция қилинган)
Нормал тери
калинлиги,
мм
72
соатдан
сўнг, мм
Фарки,
мм
Натижа
Нормал тери
калинлиги,
мм
72
соатдан
сўнг,
мм
Фарки,
мм
Натижа
1
0172
урғочи
8
18
10
Ижобий
8
17
9
Ижобий
2
0900
урғочи
7
16
9
Ижобий
7
13
6
Ижобий
3
0882
урғочи
7
20
13
Ижобий
7
20
13
Ижобий
4
0171
урғочи
7
13
6
Ижобий
7
12
5
Ижобий
5
0881
урғочи
5
13
8
Ижобий
5
11
6
Ижобий
6
0899
урғочи
7
13
6
Ижобий
7
12
5
Ижобий
7
0174
урғочи
8
21
13
Ижобий
8
15
7
Ижобий
8
0173
урғочи
7
22
15
Ижобий
7
18
11
Ижобий
9
0883
урғочи
7
20
13
Ижобий
7
20
13
Ижобий
10
0175
урғочи
7
17
10
Ижобий
7
12
5
Ижобий
ХУЛОСА:
Шундай қилиб, ўтказилган тадқиқотлар натижасига кўра,
туберкулёз лабораторияси базасида ишлаб чиқарилган “Сут эмизувчи ҳайвонлар
учун мўлжалланган стандарт эритмали ППД туберкулин” диагностикумининг
тажриба серияси етарли даражада махсус фаоллик кўрсатди, шунингдек
диагностикумнинг ареактогенлиги ҳам аниқланди. Текшириш натижасига кўра,
бу кўрсаткичлар Ts 29064660-01:2024 Ташкилот Стандарти талабларига жавоб
беради ва мазкур диагностикумни ветеринария амалиётига қорамоллар
туберкулёзини аллергик диагностикаси учун жорий этиш мумкин.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
12
2
1-noyabr 2024-yil.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:
1.
Элмуродов, Б. (2024). Мамадуллаев Гулмурод Хамидович–учёный,
завоевавший любовь учителей.
in Library
,
1
(1), 3-4.
2.
Ibragimova, F., Ibragimov, D., Daminov, A., & Mamadullaev, G. (2024). The
influence of drugs with a synergistic mixture of phencides on the intensity of
invasion, morphological blood parameters and leukocyte formula in chicken
eimeriosis mixed with colibacillosis. In
BIO Web of Conferences
(Vol. 118, p.
01007). EDP Sciences.
3.
Djurakulov, O. K., Navruzov, N. I., & Kh, M. G. (2023). ETIS-2 COMPLEX
DRUG AND SALMONELLA OF OTHER TYPES OF ANTIBIOTICS
INFLUENCE ON DRIVERS.
Procedia of Theoretical and Applied Sciences
,
7
.
4.
Мамадуллаев, Г., Мадпахимов, Ш., & Абдурасулов, Ш. (2023). Некоторые
физиолого-морфологические показатели крови помесных быков Г1 первого
поколения.
in Library
,
4
(4), 31-34.
5.
Мамадуллаев, Г., Джуракулов, О., & Наврузов, Н. (2023). Резистентность
и чувствительность возбудителя самонеллеза к антибактериальным
препаратам.
in Library
,
3
(3), 28-32.
6.
Мамадуллаев, Г., Мадрахимов, Ш., Бойбулов, Б., & Амиров, Ш. (2023).
СПРАВОЧНЫЕ показатели крови лошадей карабаирской породы.
in
Library
,
4
(4), 34-36.
7.
Мамадуллаев, Г., & Усмонова, Х. (2023). Метод лечения и профилактики
трихофитии крупного рогатого скота.
in Library
,
4
(4), 105-114.
8.
Мамадуллаев, Г., & Усмонова, Х. (2023). Способы лечения и
профилактики трихофитии крупного рогатого скота.
in Library
,
3
(3), 100-105.
9.
Мамадуллаев, Г., Эгамова, Д., & Нематов, С. (2023). Лабораторные
испытания туберкулина «ВИТИ БИОВЕТ».
in Library
,
4
(4), 382-386.
10.
Мамадуллаев, Г., Нематов, С., & Эгамова, Д. (2023). Влияние препарата
«ТУБАЗИД-МАСКГ» на микобактерии туберкулеза.
in Library
,
4
(4), 431-434.
11.
Мамадуллаев, Г., Ибрагимова, Ф., & Даминов, А. (2023). Определение
уровня острой и хронической токсичности синергического комбинированного
препарата Фенцид премикс, применяемого в химиопрофилактике эймериозного
колибактериоза у кур.
in Library
,
4
(4), 106-110.
12.
Эгамова, Д. Х., Нематов, С. А., & Мамадуллаев, Г. Х. (2022). “ВИТИ
БИОВЕТ”
ТУБЕРКУЛИННИНГ
ЛАБОРАТОРИЯ
СИНОВЛАРИ.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY
JURNALI
, 382-386.
13.
Ibragimova, F. D., Daminov, A. S., & Mamadullayev, G. X. (2022).
TOVUQLAR
EYMERIOZI
KOLIBAKTERIOZ
BILAN
ARALASH
KECHISHINING KIMYOPROFILAKTIKASIDA ISHLATILADIGAN FENSID
PREMIKS SINERGITIKAR ALASHMALI PREPARATNING O ‘TKIR VA
SURUNKALI
ZAHARLILIK
DARAJASINI
ANIQLASH.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY
JURNALI
, 106-110.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
12
3
1-noyabr 2024-yil.
14.
Мамадуллаев, Г., Рахимов, А., & Рўзимуродов, М. (2017).
Антибактериальная активность препарата БИОМАЙРИН в отношении
микобактерий туберкулеза.
in Library
,
17
(4), 7-9.
15.
Мамадуллаев, Г., Рахимов, А., & Рўзимуродов, М. (2017). Удельная
активность туберкулопротеинового стандарта.
in Library
,
17
(4), 7-9.
16.
Мамадуллаев,
Г.,
Тўраев,
А.,
&
Шомурадов,
Ш.
(2017).
Монорезистентность и чувствительность штамма M. Tuberculosis№ 4149 к
туберкулостатическому препарату.
in Library
,
17
(2), 11-13.
17.
Мамадуллаев, Г., Далимов, Д., Гафуров, М., Хамидова, Г., &
Нуритдинова,
Н.
(2016).
Туглизид-новый
отечественный
противотуберкулёзный препарат.
in Library
,
16
(2), 184-184.
18.
Мамадуллаев,
Г.,
Шомуротов,
Ш.,
&
Тураев,
А.
(2016).
Бактериостатическая активность полимерных комплексов полигалактурновой
кислоты с противотуберкулёзными препаратами.
in Library
,
16
(2), 202-203.
19.
Мамадуллаев, Г., Шомуротов, Ш., & Тураев, А. (2016). Исследование
бактериостатичиской активности полимерных комплексов полигалактуроновой
кислоты с противотуберкулёзными препатами.
in Library
,
16
(2), 331-333.
20.
Мамадуллаев, Г., Тўхлиев, А., Хўжамов, Ж., Тўраев, А., Шомурадов, Ш.,
& Асадов, З. (2014). Антибактериальная активность препарата БИОМАЙРИН в
отношении микобактерий туберкулеза, часть 2.
in Library
,
2
(2), 8-9.
21.
Мамадуллаев, Г., Хўжамов, Ж., & Нуриддинова, Н. (2009). Тубазид-
маска–противотуберкулезный препарат.
in Library
,
4
(4), 41-45.
22.
Мамадуллаев, Г., & Бутаев, М. (2008). Культурально-морфологическая,
тинкториальная и биологическая характеристика вновь выделенных штаммов
M. Bovis и M. Humanis.
in Library
,
4
(4), 126-130.
23.
Мамадуллаев, Г., & Тоштемиров, Р. (2006). Эффективность препарата
ЭТИС-2 при экспериментальном туберкулезе лабораторных животных.
in
Library
,
3
(3), 186-188.
24.
Мамадуллаев, Г. (2005). Способ химиопрофилактики туберкулеза
крупного рогатого скота с применением препарата ЭТИС-1.
in Library
,
2
(2).
25.
Kh, M. G., & Fayziev, U. M. RIFIZOSTREP–NEW DRUG AGAINST
TUBERCULOSIS.
world
,
3
(6), 8.
26.
Izbasarov, U. K., Mamadullaev, G. K., Ruziev, Z. E., & Usmonova, K. Z.
Modern Requirements for the Treatment of Dermatoses (Psoriasis, Eczema) of
Complex Etiology, Trichophytosis in Humans, Sheep and Goats.
27.
Fayziev, U. M., & Kh, M. G. Epidemiological and Epizootic Problems of
Agricultural Аnimalsand Birds Tuberculosis.
28.
Мамадуллаев, Г. Х., Джуракулов, О. К., & Шапулатова, З. Ж.
СУПРАМОЛЕКУЛЯРНЫЙ
ПРОТИВОТУБЕРКУЛЕЗНЫЙ
КОМПЛЕКС
SUPRAMOLECYLAR COMPLEX AGAINST TUBERCULOSIS.
ББК 65.2 С56
,
120.
