Barcha maqolalar - Texnika

Maqolalar soni: 155
  • Tadqiqot ishida monokristall kremniyli fotoelektrik batareya (FEB) asosidagi fotoissiqlik qurilmasi (FIB) ga qo'shimcha jihozlarni biriktirish va undan qishloq xo'jaligida foydalanish bo'yicha ma’lumotlar keltirilgan. Shuningdek, FIB ning texnik-iqtisodiy samaradorligi hisoblab chiqilgan.
    Boysori Yuldoshov
    275-279
    22   5
  • Maqola nogiron o'quvchilaming ta'lim tajribasini yaxshilashga qaratilgan adaptiv texnologiyalami tadqiq qilish va rivojlantirishga qaratilgan. Mualliflar ushbu toifadagi talabalar duch keladigan zamonaviy muammolami ko'rib chiqadilar va axborot texnologiyalariga asoslangan innovatsion echimlami taklif qiladilar.
    Mirvoxid Baltabayev
    325-327
    36   10
  • Тадкикот объекти: Қаттик жисм юзасига ион - нурли ишлов бериш ва электрон спектроскопия килиш.
    Ишнинг максади: Кичик энергияли ионли бомбардировка килиш ва ундан кейинги киздириш усули билан ярим ўтказгичли ва диэлектрик пленкалар асосида бир ва кўп компопептли папокристаллар, папоплепкалар ва ўтапанжараларнинг шаклланиш копуниятларипи ва физик механизмларини апиклаш.
    Тадкикот усули: оже - электрон спектроскопия (таркибни ўрганиш учун), тез электроплар дифракцияси, растрли электрон микроскопия (кристалл тузилиш ва топографияни ўргапиш учун), ультрабипафша фотоэлектронлар спектроскопияси, эластик каштан электроплар спектроскопияси, характерли энергиясини йўкотгап электроплар спектроскопияси (электрон тузилишни ўрганиш учун).
    Олинган иатижалар ва улариннг янгилиги: Биринчи марта кичик энергияли ионлар имплантацияси (Ео = 0,5-5 кэВ) ва кейинги киздириш (хароратли + лазерли) усулидан фойдаланиб ярим ўтказгич ва диэлектрик пленкалар асосида папокристаллар ва папоплепкалар олиш усули ишлаб чикилди. Уларпи косил килиш мехапизмлари аникланди. Ҳар хил калипликдаги силицид наноплепкаларпипг энергетик зопалари ва кристалл панжара параметрлари биринчи мартта апикланган. Қалиплиги 9 < 5 - 6 нм бўлган пленкаларда калинлик камайиши билан таъкикланган зона кепглиги ва панжара доимийси а нинг киймати ошиши кузатилгап. Электронларпинг туннель ўтиши рўй берадиган нанокристалларнинг критик ўлчамларипи бахолаш усули ишлаб чикилгап. Силицид панокристалларига эга бўлган Si сиртипинг модели ишлаб чикилди.
    Амалий ахамияти: Олинган иатижалар микро-, опто- ва папоэлектропика асбоблари учун керак бўлгап япги материалларпи олиш ва кўп катламли наноўлчамли гетеротизимлар яратишда кулланилиши мумкин.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Электрон сапоатида олинган натижаларни келажакда татбик этиш учун амалий тавсиялар ишлаб чикилди. Иатижалар грантларни бажаришда фойдаланилди (IAP 04080 ракамли ЎзР патента. Способ получения панокристаллов силицида металла; IAP 04081 ракамли ЎзР патента. Способ получения трехкомпонентных наноструктур на основе арсенида галлия), хамда ўкув жараёнида кўлланилмоқда (ТошДТУ ўкув жараёнига қўлланилганлиги тўғрисида акт мавжуд).
    Қўлланиш сохаси: Физикавий электроника ва сирт физикаси, микро-, опто-ва наноэлектроника, ион - нурли ва лазерли технология, ярим ўтказгичли асбоблар ишлаб чикариш.

    Дилноза Ташмухамедова
    1-42
    35   24
  • Ишнинг максади: бензазолин-2-онлар ва хиназолин-2,4-дионлар қаторида ациллаш реакцияларини систематик тадқиқ этиш ва реакцияларнинг муқобил шароитларини аниқлаш. Ациллаш реакцияларининг йўналиши ва боришига таъсир этувчи омилларни аниқлаш.
    Бензазолин-2-онлар ва хиназолин-2,4-дион ҳосилаларини синтез қилишнинг кулай ва самарали усулларини ишлаб чикиш, улар орасида биологик фаол моддалар излаш.
    Тадқиқот мстодлари: нозик органик синтез, ИҚ. ЯМР 'И спектроскопия, масс-спектрометрия, ЮҚХ, РТТ.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: бензазолин-2-онлар ва хиназолин-2,4-дионларни карбон кислота хлорангидридлари билан Льюис кислоталарининг каталитик микдори иштирокидаги ациллаш реакциялари эритувчисиз ва ншробензолда урганилиб, тегишли ацил махсулотлар синтези амалга оширилган. Субстрат ва ацилловчи агентларнинг табиатига караб реакциялар хар хил йўналишда бориб, 3-, 5- ва 6-ацил маҳсулотлар ҳосил бўлиши кўрсатилган. З-Бензилбензоксазолин-2-онни каталитик ациллаш реакцияларида катализагорлар ва 4-алмашинган бензоилхлоридларнинг нисбий фаоллик катори аникланган.
    Амалий аха.мияти: тадқиқотлар натижасида 6-ацилбензазолин-2-онлар, 3-бензил-6-ацилбензоксазолин-2-онлар ва 6-ацилхиназолин-2,4-дионлар синтезининг содда ва қулай усуллари ишлаб чиқилган. Бензоксазолин-2-онлар ва З-бензилбензоксазолин-2-онларнинг алифатик кислоталар хлорангидридлари билан нигробензолда амалга ошириб бўлмаган реакцияларини эритувчисиз амалга ошириш имконияти кўрсатилган. Синтез килинган моддалар орасида биологик фаол моддалар борлиги аникланган.
    Татбик этиш даражаси ва иктисодий самарадорлиги: синтез килинган моддалар орасида дефолиантлик ва фунгицидлик фаолликка эта бўлган моддалар тонилган. Улар келажакда пестицидлар сифагида ишлатилиши мумкин.
    Қўлланиш сохаси: органик кимё, қишлок хўжалиги.

    Юлдаш Тахиров
    1-25
    33   22
  • Тадкиқот объектлари: Термин ва термокимёвий фаоллаштирилган лесс кўшилган оҳак-кумли боғловчи асосидаги силикат ғишти ва ғовакли бетон.
    Ишнинг мақсади: «Оҳак-кум» тизимига термик ва термокимёвий фаоллаш тирилган маҳаллий қўшимчалар кўшиб гидротермал ишлов берилганда компонентларнинг гидратланиш жараёнидаги ўзаро таъсирлашув механизмини гидратланган янги хосилаларнинг структура хосил килиш кинегикаси ва морфологиясини мақсадли ўзгартириш йўли билан техник-эксплуатация хоссалари юкори бўлган авгоклавда когувчи силикат материаллар олишнинг физик-кимёвий асосларининг илмий асосланган тамойиллари ва ресурстежамкор технологиясини ярагиш.
    Тадқиқот методлари: кимёвий, физик-механик (пластик ва механик мустаҳкамликни аниқлаш), физик-кимёвий (рентгенофазовий, дифференциал термик тахлил, электрон-микроскоп ва ИҚ-спектроскопик) тадқиқот усуллари, гидротермал ва термик ишлов бериш усуллари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: "Бархан қуми-оҳак-ТКФЛ" силикат композицияларига гидротермал ишлов берилганда минерал-ларнинг гидратланиш жараёнида ўзаро таъсир кўрсагиш конуниятлар хамда "хосса-структура" ўзаро боғлиқлигини аниклаш оркали авгоклавда котувчи силикат материаллар олишнинг физик-кимёвий асосларини илмий услубий тамойиллари ва ресурстежамкор технологияси яратилди. Ca(OH)i нинг маъ-лум бир кисмини алюминатли бирикмаларнинг тезликда кальций гидроалю-минатларга боғланиши туфайли кумтуироқнинг тўйинган охакли мухитда эриш ва паст асосли гидросиликатлар косил килиш жараёни тезлашади, юкори асосли гидросиликатларга ўтиб кетишининг олди олинади, хосил бўлган CSH(B) гурдаги гидросиликатларнинг қотаётган тизимдаги турғун-лиги таъминланади. Уларнинг бир-бири билан чатишиб кетган ипсимон ва толасимон кристаллари билан синчланган силикат ғиштининг физик-механик хоссалари, атмосфера ва совуккд бардошлилик кўрсаткичлари юкори бўлади.
    Лессни фосфогипс билан биргаликда термокимёвий фаоллаштирилганда унинг таркибидаги тупрокли компонентлар ёпишкокли хусусиятларини йўқотиш хисобига силикат массасидан газ ажралиб чикиши тезлашади, газ хосил килувчидан фойдаланиш коэффициента ошади, структура шакллани-ши тезлашади, газобетонни изогермик қиздириш вакти қисқаради, мустаҳ-камлиги, совукка бардошлиги ошади ва сув ютилиши камаяди.
    Амалий ахамияги: Республикамизда кенг гаркалган лесс ва лессимон суглинкаларни, чиқинди фосфогипснинг капа заҳираларини кенг микёсда авгоклавда котадиган силикат курилиш материаллар ишлаб чиқаришга жалб этиш хисобига хом ашё базаси кенгаяди, ТКФЛ дан фойдаланиш хисобига оқак тежалади, тайёрлаш жадаллашади ва олиш вақги қисқаради, буюм ва жихозларнинг техник-эксплуатация хоссалари юкори бўлиши таъминланади. Тадкиког натижалари ТФЛ ва ТКФЛ дан фойдаланиб силикат гишти ва говакли силикат бегонии тажриба сифатида ишлаб чйкарилиши учуй меьбрий-техник хужжатлар яратилишида меъёрий база бўлиб хизмат қилади.
    Татбиқ этиш даражаси ва икгисодий сямарадорлиги: Тадқиқот нагижалари Урганч ҚМЗ да текширувдан ўтказилди. Бунда 15-20 % ТФЛ кўшилган охак-қум боЕЛовчисидан 3460 дона силикат ғиштининг синов партияси ишлаб чикарилди. 4-5 % оҳак тежалиши хисобига 100 кг силикат аралашмасининг нархи 2320 сўмга арзонлашди ва 110720 сўм икгисодий Самара олинди. Урганч ҚМЗ да ТФЛ кўшиб гишг олишга ихтисослаштирилса кутилган икгисодий самарадорлик йилига 41472000 сўмни гашкил этади.
    Жиззах ҚМК ТКФЛ дан фойдаланиб говакли силикат бетоннинг тажриба партиясини ишлаб чикариш бўйича олиб борилган синов ишлари йилига 64300 м3 хажмда говакли силикат бетон ишлаб чикарилса, кутилган икгисодий самарадорлик 46937000 сўмни гашкил этади.
    Қўлланиш сохаси: УзР курилиш магериаллари ишлаб чикариш саноати ва курилиш индусгрияси.

    Рахимбай Рахимов
    1-43
    76   19
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Замонавий ривожланиш боскичида Узбекистонда мотор ёнилғилари истеъмолининг баркарор ўсиш суръати яқкол кузатилмокда, бу эса уларни ишлаб чиқаришда мукобил хом ашёлар ишлатилишини ва аньанавий нефт ресурсларидан самарали фойдаланишни талаб килмокда.
    Шу билан бирга, бутун дунёда намоён бўлаётган нефт хом ашёлари захираларининг тобора камайиб боришга мойиллиги, отир нефтлар улушининг углеводород хом ашёсини кайта ишлаш ҳажмида кўпайиши, мотор ёнилғиларининг эксплуатацион ва экологик тавсифларига нисбаган талабчанлик ошиши автомобиль бензинлари ва дизель ёнилгилар ишлаб чиқарилишини кенгайтириш учун энергия ресурсларининг мукобил гурларини излаб топиш зарурагини кун тартибига қўймокда.
    Қайд этиш лозимки, ҳозирги кунгача ўсимликлардан олинадиган маҳсулотларни, нефтни кайта ишлаш ва кимё тармокдарининг иккиламчи махсулогларини ёнилгига кўшимча сифатида ишлагиш йўли билан бензинлар ва дизель ёнилгилар олиш, мотор ёнилгилари компонентларини максимал даражада ажрагиб олиш максадида нефт дисперсион тизимларининг физика-кимёвий механикаси назарияси асосида огир нефтларни кайта ишлаш жараёнлари ўзига хос хусусиятларининг чукурлаштирилган тадқиқотлари ўтказилмаган, республикамиз конларининг ёнувчи сланецлари смолаларини ажрагиб олиш ва мукобил ёнилги манбалари сифатида фойдаланиш йўллари бўйича тажриба егарли эмас.
    Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Замонавий ривожланиш боскичида Узбекистонда мотор ёнилғилари истеъмолининг баркарор ўсиш суръати яқкол кузатилмокда, бу эса уларни ишлаб чиқаришда мукобил хом ашёлар ишлатилишини ва аньанавий нефт ресурсларидан самарали фойдаланишни талаб килмокда.
    Шу билан бирга, бутун дунёда намоён бўлаётган нефт хом ашёлари захираларининг тобора камайиб боришга мойиллиги, отир нефтлар улушининг углеводород хом ашёсини кайта ишлаш ҳажмида кўпайиши, мотор ёнилғиларининг эксплуатацион ва экологик тавсифларига нисбаган талабчанлик ошиши автомобиль бензинлари ва дизель ёнилгилар ишлаб чиқарилишини кенгайтириш учун энергия ресурсларининг мукобил гурларини излаб топиш зарурагини кун тартибига қўймокда.
    Қайд этиш лозимки, ҳозирги кунгача ўсимликлардан олинадиган маҳсулотларни, нефтни кайта ишлаш ва кимё тармокдарининг иккиламчи махсулогларини ёнилгига кўшимча сифатида ишлагиш йўли билан бензинлар ва дизель ёнилгилар олиш, мотор ёнилгилари компонентларини максимал даражада ажрагиб олиш максадида нефт дисперсион тизимларининг физика-кимёвий механикаси назарияси асосида огир нефтларни кайта ишлаш жараёнлари ўзига хос хусусиятларининг чукурлаштирилган тадқиқотлари ўтказилмаган, республикамиз конларининг ёнувчи сланецлари смолаларини ажрагиб олиш ва мукобил ёнилги манбалари сифатида фойдаланиш йўллари бўйича тажриба егарли эмас.Метанолни ишлаб чикариш улкан кувватлари мавжудлиги экологик тавсифлари яхшиланган бензин-метанол ёнилғи аралашмаларини ишлаб чикариш бўйича комплекс тадкиқот ўтказилишини муҳимлаштиради. Республикамиздаги мавжуд этанол ресурслари, биобутанолни олиш имкониятлари тадкикот ўтказилишини ва улар асосида бензинларга самарали кўшимчалар ишлаб чиқилишини долзарблаштиради ва талаб килади.
    Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг «2008-2012 йилларда Узбекистан Республикасининг атороф-мухитни мухофаза килиш ишлари дастури тугрисида» 2008 йил 19 сентябрдаги 212-сонли карорига асосан нефт ва газ, шу қаторда огир нефт ресурсларидан окилона ва комплекс равишда фойдаланиш, экологик таза ва ресурс тежамкор гехнологияларни, шу жумладан кайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланиш технологияларини татбик килиш вазифалари кўйилган.
    Нефт ва газ конденсат аралашмали хом ашёни кайта ишлаш улушининг кўпайиб бориши аралашмали хом ашёда хом ашё компонентларининг оптимал нисбатларини бахолаш критериялари нуктаи назаридан нефт дисперсион тизимларидаги бошкариладиган фазавий ўтишлар назарияси асосида огир нефтлар ва газ конденсата аралашмаларини кайта ишлашда оч рангли фракцияларнинг максимал олинишини таъминлаш максадида, огир нефтлар ва газ конденсата аралашмаларининг оптимал гаркибини танлаш бўйича мавжуд жараёнларни кайта кўриб чикиш ва янги технологик ечимларни яратиш заруратини юзага келтиради.
    Узбекистан ёнувчи сланецларнинг улкан захираларига эга. Ёнувчи сланецлар органик моддалари келиб чикишининг ўхшашлиги, улар таркибининг нефт маҳсулотлари таркибига яқинлиги ёнувчи сланецларнинг органик таркибий моддаларини ажрагиб олиш усуллари ўрганилиши ва уларни мотор ёнилғилари компонентларига кайта ишлаш йўллари ишлаб чикилиши долзарблигини янада оширади.
    Диссертация мавзусининг зарурати махаллий ўсимлик хом ашёси маҳсулотларини, нефтни иккиламчи кайта ишлаш жараёнлари ва кимё саноати махсулогларини жалб килиш оркали мотор ёнилғиларини олишнинг илмий-технологик асосларини ишлаб чикишдан, оч рангли фракциялар чиқишини йўналтирилган бошкариш билан огир нефтлар ва газ конденсагини биргаликда кайта ишлаш жараёнини мувофиклашгиришдан, ёнилги компоненгларини ишлаб чикариш учун хом ашё манбаларининг ноаньанавий турларидан фойдаланиш усулларини ишлаб чикишдан, мотор ёнилгиларини эксплуатацион ва экологик тавсифларини яхшилашдан иборатдир.
    Тадқиқотнинг максади маҳаллий хом ашё ресурслари асосида автомобиль бензинлари ва дизель ёнилғилари олишнинг илмий-технологик асосларини ишлаб чикишдан иборат.
    Диссертация тадкикотининг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
    таркибида 5%гача метанол мавжуд бензин-метанол аралашмалари бензин инжекторларининг «клапан - ўриндиқ» бўғинларига, резинали зичлагич ҳалқалар ва алюминли материалларга коррозион таъсир кўрсатмаслиги, бундай аралашмалардан фойдаланиш зарарли откинлар -углерод оксиди (СО) ва углеводородлар (СН)нинг 40-45%гача камайишига олиб келиши аникланган;
    биобутанолни бензин-метанол ва бензин-этанол аралашмаларига метанол ва этанол таркибига тенг микдорда жалб килиш белгиланган лойкаланиш ҳароратини таъминлаш учун аралашмадаги қолдиқ сув микдорини, тааллукли равишда, нисбатан 60% ва 150% дан юқори ошириши аникланган;
    бензиннинг октан сонини монометиланилинни метанол ва этанол билан алмаштириш хисобига бир маромда сақлаш боғликликларининг гистограммалари ишлаб чикилди, 5% метанол бензиндаги монометиланилин микдорини нисбатан 35%га, 7% этанол эса - нисбатан 40%га камайтириши аникланган;
    нефтни кайта ишлаш жараёнининг иккаламчи маҳсулотларини жалб килиш орқали дизел ёнилғисини олиш усули ишлаб чикилди ва уларнинг ёнилги таркибидаги энг юкори микдорини аниқлаш учун критериал ўлчов боғлиқликлари таклиф килинган;
    нефт дисперсион тизимларининг физик-кимёвий механикаси нуктаи назаридан Сурхондарё конларидаги огир нефтларни газ конденсата билан аралашмада кайта ишлашнинг ўзига хос хусусияти аникланди. Аралашма таркибида 30% ва ундан ортик микдорда газ конденсата мавжудлиги оч рангли фракциялар чиқишининг аддитивлик коидаси бўйича хисобланган чикишга нисбатан 4%гача ошишига олиб келиши аникланган;
    ёнилғиларнинг мукобил компонентларини олиш йўналиши бўйича ёнувчи сланецларни кайта ишлашда сланецлар смолалари ажралиб чиқишининг оптимал режими аникланди: пиролиз харорати - 550°С, пиролиз ҳароратини сақлаб туриш вақти - 45 дақиқа. Бойсун конлари ёнувчи сланецларини ишқорли ва бактерияли ишлов бериш орқали дастлабки тайёрлаш ёнувчи сланецлар смолаларини таркибида олтингугурт микдори 40-70%гача камайишини, ёнувчи сланецлар смолаларини ажрагиб олиш чуқурлиги нисбатан 60%гача оширилишини таъминлаш таъминлаб бериши курсатилган.
    ХУЛОСА
    1. Маҳаллий хом ашё ресурслари асосида бензин-метанол аралашмаларини олиш бўйича комплекс тадқиқотлар, шу жумладан стенд ва полигон синовлари илк бор ўтказилди, дастлабки компонентларнинг коникарли узаро мослиги тасдикланди.
    Таркибида 5%гача метанол мавжуд бўлган бензин-метанол аралашмалари бензин инжекторларининг «клапан - ўриндик» бўғинларига, резинали зичлагич халкалар ва алюминли материалларга коррозион таъсир кўрсатмаслиги, таркибида намлик мавжуд бўлмаган базавий бензиндан ва метанолдан (99,95%) фойдаланилганда эса, аралашмалар катламланишга карши республиканинг мўътадил иклим шароитларида қўлланиши учун етарли даражада чидамлиликни намоён қилиши аникланди.
    Стенд ва полигон синовлари натижалари билан таркибида 3% ва 5% метанол мавжуд АИ-91 бензинда двигатель қувватининг сакланиб колиши, базавий бензинга нисбатан зарарли откинлар - углерод оксиди (СО) ва углеводородлар (СН) 40-45%гача камайиши аникланди.
    2. Усимлик хом ашёсидан изобутанол олинди ва унинг бинар оксигенатлар таркибида фойдаланиш самарадорлиги курсагилди, таркибида метанол ва этанол мавжуд бензинларнинг фазавий баркарорлигини бошкариш ва октан тавсифларини яхшилашда унинг ижобий роли аникланди.
    3. Таркибида азот ва марганец мавжуд кўшимчалар билан оксигенатлар -метанол, этанолнинг аралашма комнозициялари асосидаги комбинация қилинган кўшилмалардан фойдаланиб, автомобиль бензинларининг экологик тавсифларини яхшилаш усуллари ишлаб чикилди. Метанол ва этанол асосида бинар қўшимчаларининг гурли микдорий концентрация даражаларида товар бензинни октан сонини бир маромда сақлаш гистограммалари боғлиқликлари ишлаб чикилди.
    Фарғона нефгни кайта ишлаш заводи АИ-80 маркали бензинини ишлаб чиқилган гаркибини, куйидаги компонент таркибли: бевосита хайдаш бензин фракцияси - 55,41; баркарор катализат - 33,64; секинлаштирилган коксланиш курилмаси бензини - 9,9; детонацияга карши АДА-Супер - 1,01; Хайтек 3062 детонацияга карши қўшимчалар - 0,04 % масс, юкори эксплуатацион хоссалари квалификация синов усуллари натижалари билан тасдиқланди.
    4. Нефгни қайта ишлаш иккиламчи маҳсулотларини - енгил кокс дистиллята ва мазутни вакуумли хайдаш курилмасини юкори вакуум погони жалб килиш оркали дизель ёнилгисини олиш усуллари таклиф килинди, бу товар дизель ёнилғиси ҳажмидан 5-7%гача миқдорда дизель ёнилғиси кўшимча ресурсларини олиш имконини берди. Дизель ёнилғисига иккиламчи махсулотлар қўшишнинг энг юкори микдорларини аниклашнинг критериал ўлчов боғликликлари таклиф килинди.
    5. Ўтказилган тажриба-ишлаб чиқариш тадқиқотлари натижасида республика конларидаги оғир нефтларни газ конденсата билан аралашмада қайта ишлашнинг ўзига хос хусусияти ўрганилди ва нефт дисперсион тизимларининг физика-кимёвий механикаси нуктаи назаридан аралашмада улар нисбатининг йўналтирилган бошкаруви оч рангли фракцияларни максимал даражада ажратиб олиш усули эканлиги кўрсатиб берилди.
    Оғир нефтлар ва газ конденсатини биргаликда қайта ишлашда аралашмаларнинг қовушкоклик тавсифлари боғликларидан фойдаланиш орқали оч рангли фракцияларни максимал даражада ажратиб олиш мақсадида огир нефтлар ва газ конденсатининг оптимал нисбатини бошкариш усуллари ишлаб чикилди.
    6. Мотор ёнилгилари комионентларининг мукобил турларини олиш йўналишида махаллий ёнувчи сланецларни кайта ишлаш ўрганилди, сланецларни ишлаб чикилган юкори хароратли ишлов бериш лаборатория ускунасидан фойдаланиб ёнувчи сланецлар смолалари ажралиб чикишининг оптимал режими белгиланди, пиролизнинг оптимал шароитлари этиб куйидаги параметрлар аникланди: пиролиз ҳарорати - 550°С, пиролиз ҳароратини саклаб туриш вакти - 45 дакика.
    7. Ёнувчи сланецларга дастлабки ишлов беришнинг пиролиз натижаларига роли аникланди. Ёнувчи сланецларга ишкорли ишлов бериш олтингугуртнинг тиклайдиган шаклларини бартараф килинишига олиб келиши курсатилди. Олтингугуртнинг тиклайдиган шакллари энг самарали бартараф қилиниши (83%гача) 1%га тенг NaOH тўйинганлик даражасида юз беради. Ёнувчи сланецларга биологик ишлов бериш сланецлар смолалари ажралиб чикишининг купайишини юзага келтиради. Ишлов берилган сланецлардан сланец смоласи ажралиб чикиши 18,0%ни ташкил килди ёки дастлабки ёнувчи сланецлардан ажралган сланец смоласига нисбатан 60%га кўпрок чикиши аникланди. Ёнувчи сланецларнинг сульфат кислотаси эритмаси билан материалнинг кислоталаниш боскичи сланец смоласини ажралиб чикишининг нисбатан 21,3% ошишига олиб келади.
    8. Сланецлар смолаларидан мотор ёнилғилари компонентларини ишлаб чикариш учун хом ашёнинг мукобил тури сифатида фойдаланиш имконияти илк бор курсатилди, нефтни кайта ишлашнинг анъанавий технологиялари ва жараёнларидан фойдаланиб сланецлар смолаларини нефг хом ашёси билан биргаликда кайта ишлаш технологияси асослаб берилди.
    оптимал режими белгиланди, пиролизнинг оптимал шароитлари этиб куйидаги параметрлар аникланди: пиролиз ҳарорати - 550°С, пиролиз ҳароратини саклаб туриш вакти - 45 дакика.
    7. Ёнувчи сланецларга дастлабки ишлов беришнинг пиролиз натижаларига роли аникланди. Ёнувчи сланецларга ишкорли ишлов бериш олтингугуртнинг тиклайдиган шаклларини бартараф килинишига олиб келиши курсатилди. Олтингугуртнинг тиклайдиган шакллари энг самарали бартараф қилиниши (83%гача) 1%га тенг NaOH тўйинганлик даражасида юз беради. Ёнувчи сланецларга биологик ишлов бериш сланецлар смолалари ажралиб чикишининг купайишини юзага келтиради. Ишлов берилган сланецлардан сланец смоласи ажралиб чикиши 18,0%ни ташкил килди ёки дастлабки ёнувчи сланецлардан ажралган сланец смоласига нисбатан 60%га кўпрок чикиши аникланди. Ёнувчи сланецларнинг сульфат кислотаси эритмаси билан материалнинг кислоталаниш боскичи сланец смоласини ажралиб чикишининг нисбатан 21,3% ошишига олиб келади.
    8. Сланецлар смолаларидан мотор ёнилғилари компонентларини ишлаб чикариш учун хом ашёнинг мукобил тури сифатида фойдаланиш имконияти илк бор курсатилди, нефтни кайта ишлашнинг анъанавий технологиялари ва жараёнларидан фойдаланиб сланецлар смолаларини нефг хом ашёси билан биргаликда кайта ишлаш технологияси асослаб берилди.

    Сардорбек Сайдахмедов
    1-80
    51   16
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Замонавий машинасозликнинг ривожланиши, айникса қишлок хўжалиги техника ва технолог иясининг янги авлодини яратиш билан богликдир. Узбекистан Реснубликаси Президента Целом Каримов таъкидлаб ўтганларига асосан, ишлаб чикариш соҳалари ичида энг муҳим йўналишлар қаторига қишлок хўжалик машинасозлиги киради ва у реснубликада нахта комплекси машина ва механизмларни ишлаб чиқаришга асослангандир: «... Пахта Узбекистан учун реснубликанинг мустақиллигини кафолатлайдиган сиёсий ва иктисодий кучку драг манбаидир».1
    Узбекистан Реснубликаси Вазирлар Маҳкамасининг «2007-2011 йилларда нахта тозалаш саноати корхоналарини модернизация ва реконструкция килиш дастури тўғрисида» ги 2007 йил 3 анрелдаги 70-сонли карорига асосан нахта тозалаш саноатининг хозирги бозор иктисодиёти шароитидаги асосий вазифаси ракобатбардош махсулотни дунё талаблари асосида таъминлашдан иборат. Ушбу вазифани хал қилишда технологик ускуналар - пахтани дастлабки ишлаш машиналари (пахтани йирик ифлосликлардан тозалагичлар, жинлар, линтерлар, тола тозалагичлар)нинг ўрни мухим бўлиб, уларнинг ишлаш кобилияти юкори даражада бўлиши энг кўн таркалган ва муҳим деталлар ишчи органлар - аррали диск ва колосникларнинг чидамлилиги билан аникланади.
    Машиналарнинг эксплуатацией чидамлилигини таъминлаш масаласини ечиш учун деталлар чидамлилигини оширишнинг технологик усулларини кўллаш самарали хисобланади. Ишлаш жараёнида деталларнинг юза катламлари механик, иссиклик, кимёвий ва бошка интенсив таъсирларда бўлгани учун уларнинг сиртларини оптимал холатлари (эксплуатация шартлари асосида) шакллангиради. Шунинг учун деталларнинг ўз вазифасини бажариш холатини бузилиши кўп холларда сирт катламидан бошланади, масалан, чарчашдаги ёрилишлар, ейилиш, коррозиялар ва бошкалар хисобига бўлади.
    Аррали дискларнинг тишларини ишлаш жараёнида куп сонли юкланишларида ўзгарувчан кучланишлар ҳосил бўлади, масалан, аррали цилиндрни айланиш частотаси n=730 айл/мин бўлганда, 48 соат ичидаёк кучланишларнинг ўзгарувчан цикллари сони 2,1 106 дан кўпрокдир. Ушбу шароитда тишларда ўзгарувчан масса ва зичликка зга бўлган хом ашё валиги таъсирида ёриклар, пластик ўзаро силжишлар ва эзилишларга олиб келади, пахта хом ашёси таркибидаги каттик кўшилмалар хранит, карбит, оҳак) эса тишларни ейилишга сабаб бўлади. Жинлар ва линтерларнинг колосниклари хам юкори ишкаланиш чидамлилигига зга бўлиши керак бўлади.
    Техник регламент™ асосан нахта хом ашёси навига караб ишчи валдаги аррали дискларни ишлатиш ва тўлик алмаштириш вакти жин арралари учун 72 - 96 соаг, линтер арралари учун 48 соатни ташкил этади. Аррали дискларни кайта тиклаш янги ўлчамлари кесиш асосида (жин арраларида 2 марта, линтерда 5 марта) масалан, жинларда 90 дан 130 гача уларнинг модификациясига асосан олинади. Реснубликамиздаги 98 та нахта тозалаш корхоналари учун умумий аррали дискларга бўлган эхтиёж биргина пахта мавсуми учун 1 млн донадан ортикдир.
    Агарда аррали дисклар учун ишлатиладиган кимматбахо У8Г углеродли асбобсозлик пулат материали Россия Федерациясидан олиб келиниши ҳисобга олинса, бу мураккаб холат янада чукурлашади. У шоу материалнинг имнортини аррали дискларнинг чидамлилигини ошириш хисобига камайтириш, шак-шубхасиз олинадиган махсулот - пахта толасининг таннархини камайтириш хисобига пахтани кайта ишлаш иктисодий самарадорлигини оширади.
    Ҳатто, деталлар чидамлилигини ошириш буйича янги услубларни ишлаб чикишда йигилган катта тажриба ва изланишлар аррали дисклар хамда пахтани кайта ишлаш машиналарининг мухим деталлари учун қўллашда етарли бўлмай колди. Ушбу холат аник шароит учун замонавий мустахкамлаш усулларидан энг оптималини танлашни такозо этади. Аррали дискларнинг тишларини хозиргача мавжуд бўлган мустахкамлаш методлари (электроконтакт усулида киздириш ва лазер билан ишлов бериш) уларнинг чидамлилигини оширишнинг тўлик холдаги муаммосини хал этмайди. Чунки, юкори даражадаги иссиклик таъсирида тишнинг учида хажмий чиниқтириш холата бўлади ва иссиклик хисобига мустахкамлаш эффекта хосил бўлади. Дсталларни хажмий чиниктиришда (мустахкамлаш) уларнинг ички ўрта кисмида ковушкоклик сакланмайди ва бу эгилишдаги юкланишлар такрорланувчи-ўзгарувчи таъсирларда макбул бўлмайди. Чунки бунда ишлаш кобилияти ва чарчаш бузилишига каршилик кобилияти ишлаш шароитида пасаяди.
    Деталларнинг юза катламларини пластик деформациялаш (ЮҚПД), жумладан, золдир билан уриб ишлаш прогрессив ва самаралирок мустахкамлаш услуби хисобланади. Золдир билан уриб мустахкамлаш технологик имкониятлари, биринчи навбатда, ўткир киррали кичик бикрликдаги ингичка деталлар ни мустахкамлашга мос келади. У шоу конструктив белгиларга аррали дискларнинг тишлари тўлик мос келади, бу ўз навбатида пахтани кайта ишлаш машиналари ишлаш кобилиятини ошириш максадида янги илмий-техник ечимни олиш учун асос бўлиб хизмат килади. У шоу ечим деталларнинг сирт катламларини механик ишлов бериб мустахкамлаш, чидамлилигини башорат килиш имконияти, назарий ва амалий томондан технологияларни таъминлаш бўйича янги илмий ёндашувларни ишлаб чикишни талаб килади.
    Тадкикотнинг максадн пахтани дастлабки ишлаш машиналарининг ишлаш кобилиятини ошириш учуй уларнинг ишчи органлари деталларининг сирг катламларини етарли сифатини ва эксплуатация шароитидаги чидамлилигини таъминлайдиган технологии методларини ишлаб чикишдан ибораг.
    Диссертация тадкиқотининг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
    метални пластик деформациялаш физикасининг замонавий концеициясига асосланган, маҳсулот юза катламининг деформацияси температура - куч майдони таъсирида микро ва макро ҳолатини синтез килиш имконини бсрадиган пахтани дастлабки ишлаш машиналари дсталларини дсформациялаб мустахкамлаш ва кссиб ишлов бсришда технологик колдик кучланишларни шакллантиришнинг сгруктуравий-энергетик модели ишлаб чикилган;
    пахтани дастлабки ишлаш машиналари аррали дисклари тишларининг юзасини золдир билан динамик мустахкамлаш методи ва курилма конструкцияси ишлаб чикилган (фойдали модель патент “Деталларни мустахкамлаш учун сочма ўк отиш курилмаси” ҒАР 00513,31.12.2009);
    қаттиқ жисмларни ўзаро динамик таъсиридаги мухим параметр -зарбадаги тезликнинг тикланиш коэффициентини аниклаш масаласини аналитик счими олинган. Дсформацияланувчи материал физик-механик характсристикаси ва каттик заррача параметрларига боғлиқ холда ушбу коэффициентни ўзгариш хусусиятлари аникланган;
    пахтани дастлабки ишлаш машиналарининг аррали дисклари тишларини золдир билан ишлов бсриб мустаҳкамлашда деформацияланиш чукурлигини (эзиш) аниклаш масаласи назарий усулда ечил1 ан;
    жин арраларини золдир билан зарба бериб, деформациялаб ишлов беришда мустахкамланган юзанинг гадир-будурлигининг шаклланиш мсханизми ишлаб чикилган;
    ишлаш шароитига мос ҳолда аррали дискларнинг чарчашга мустаҳкамлилиги ва чидамлилигини башорат килиш асосини белгилайдиган машина деталлари колдик деформацияларининг мустаҳкамликка таъсирини баҳолаш куй циклик юкланишдаги таъсирини аниклаш, ҳамда кўн циклик чарчашнинг ҳисоблаш методлари ишлаб чикилган. Жин арраларининг нисбий чидамлилигини колдик кучланишлар интенсивлиги коэффициентига нисбатан боғланишлари олинган;
    аррали дискларнинг тишларини золдир билан ишлов беришдаги оптимал технологик нараметрлари тажриба оркали аникланган, ишлаб чикариш шароитида мустаҳкамлилиги оширилган жин арраларининг синовлари ўтказилган, жиндан сўнг олинган пахтани сифат кўрсаткичлари солиштирилган ва тахдил килиш ган.
    Хулоса
    1. Машиналарнинг ишчи органлари муҳим деталларининг юза каглами механик кайта ишлашда хосил бўладиган технологии колдик оКОл> кучланишларнинг структуравий-энергетик моделининг шаклланиш ва хисоблаш алгоритми ишлаб чикилган.
    2. Технологии колдик кучланишларнинг деформацияни Us яширин энергиясига боғлиқлигини аниқлашнинг учта усули тавсия килинди: термодинамиканинг биринчи конуни дислокациялаш ва тегишли энергетик боғланишлар (дислокация назарияси), конструкцией материалларнинг Oi=f(8i) схемалашган деформацияси диаграммаси усулларидан бири оркали аниқланиши кўрсатилган.
    3. Қаттик жисмларни золдир билан кайта ишланадиган юзаси билан зарба катламида тезликни к тикланиш коэффициентини аниклашнинг аналитик усули аникланди: бикр сферик каттик золдир окимининг ўртача тезлиги г>0 да а=90° бурчак остида кайишкок яримфазодаги (деформацияланадиган бир гоифали ва изотрон жисм), бир актли ўзаро зарбаси аникланган.
    4. Структуравий-энергетик модсл асосида юза каглами ички энсргияси AU га тент жамланган солиштирма энергия Us ни ишлаб чикилган учта усуллардан (гермодинамик, дислокация ва кайта ишланадиган материални диаграмма) бири оркали аниклашга имкон бсрадиган ўзаро боғлиқлик конуниятлари олинган.
    5. Ишда киркиладиган катламни киркувчи асбоб билан кссишда хосил бўладиган деформациянинг яширин энсргияси Us учун энергетик балансни термодинамик тахлили базасида ва ЮПД ни статик усулида боғланишлар олинган.
    6. Машина деталлари юзаларига золдирни отиш билан мустаҳкалашдаги структуравий-энергетик модсл асосида технологик колдик кучланишларни хисоблаш алгоритми ишлаб чикилган. Термодинамиканинг биринчи конуни (Oj КОЛ=1095 Н/мм") ва дислокация назарияси (о, кол=1061 Н/мм") базасида СЭМ бўйича ҳисобланган колдик кучланишларнинг хисоб киймати тажрибавий тадкикотлар натижаларига (oj кол=1080 Н/мм") билан мос келган, натижаларнинг ўзаро фарки тегишли равишда 1,4 ва 1,7% дир. Бу эса машина деталларининг муддатли ва толикишга мустахкамлигини бахолашда колдик кучланишларнинг назарий хисоблаш асосида топилган кийматидан фойдаланиш мумкинлигини билдиради.
    7. Қолдик кучланишлар майдони учун чизикли бўлган кучланишларнинг тензор варианта бажарилишига асосланган, яъни ох кол ўк бўйлаб ва биринчи варианта оу кол тангенциал колдик кучланишлар ва уларни Qi кол интенсивлик кийматларига эга бўлиб, а1кол ва о2кол бош колдик кучланишларни хисоблаш мумкин бўлади. Бу кучланишлардан статистик ва циклик юкланиш шароитида мустахкамликни хисоблашда фойдаланилади.
    8. Конструкцияларни циклик юклашда технологик колдик кучланишларни мустахкамликка (кутарувчанлик кобилиятига), циклик толикишга хисоблаш алгоритми ва пахтани кайта ишловчи машиналарнинг аррали дискларини ишлаш ресурсига таъсири курилган.
    9. Абсолют каттиқ сферами (шарикни) кайта ишланадиган мухитли (яримчексиз каттик жисм) таъсирида каршиликни ски оқимнинг ўртача босимини (от оким чегараси) доимий дсб, hH эзилиш чўнқирлигини аниклаш формуласи олинди. Ьн нинг кийматини ишончлилиги бошка тадкикотчиларнинг тажриба натижалари билан мос кслиши тасдикланган. Аррали диск тишларини золдир билан кайта ишлаш параметрлари дсформациялаб мустахкамлашнинг чуқурлилигига ва даражасига таъсирининг асосий конуниятлари олинган. Қайта ишлашни оптимал режимлари: золдирнинг тезлиги о=30м/с, золдир диаметри d=0,6 мм, кайта ишлаш вакти t=4 мин аникланган. Бу режим юза микрокаттиклигини максимал Нм=4560 МПа ва пухталаш даражасининг U=33,4 % бўлишини таъминлади.
    10. Тишлари мустахкамлаш ан аррали дискларни назарий ва амалий (тажрибавий) қийматлари бир-бирига яқинлиги (8... 12%) тасдиқланган. Тишлари золдир билан кайта ишланган жин арраларини юкори самарадорлиги ишлаб чикаришда тскшириш асосида тасдикланди. Тажрибалар кўлда терилган сорта 5/3, нави С-6524, намлиги 13,3% пахтани ишлатиб ўтказилди. Аррали дискларни муддатли чидамлилигини ошиши (икки ва ундан ортик) юза катламини микроқаттақлигини ошиши ва тишлар ўзагини ковушкоклигининг сакланиши нагижасидир. Заррача билан кайта ишлаш аррали цилиндрни кумли ваннада кайта ишлашдан афзаллигини йўкотади, чунки заррача окими таъсирида гадир-будирликлар камаяди ва тишларни 0,2...0,3 мм ли кирраларини ўтиш жойлари хосил бўлади.
    Пахта хом ашёсини тишлари мустахкамланган аррали дисклар билан жинлаш тола ва чигитнинг сифатини яхши саклайди. Жин арраларини Тошкснт ва Андижон вилоятларидаги иккита пахта тозалаш корхоналарида ишлаб чикаришга тадбики 80992,3 минг сўм иктисодий самарадорликка олиб келди.

    Илларион Шин
    1-92
    52   17
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Триботехник хусусиятлари яхшиланган машинасозлик деталлар учуй самарали композицион полимер материаллар (КПМ) яратиш муаммоларига бўлган қизикиш замонавий машинасозликнинг, шу жумладан пахтани кайта ишлаш соҳасининг эҳтиёжини қондириш, инновацион технологияларнинг истикболли ривожланишини белгилаб беради.
    Маълумки, пахта хом ашёси Ўзбекистон иқтисодиётида муҳим ўрин эгаллайди. Шунинг учун пахтани йиғишдан бошлаб қайта ишланишини тугатгунча боғлиқ ҳамма жараёнларни комплекс механизациялаш хисобига пахтачиликда қўлланиладиган машина ва механизмларнинг иш самарадорлиги ошириш ва пахта хом ашёсининг табиий кўрсаткичларини саклаб колиш соҳа олимлари, материалшунослари ва конструкторлари олдида турган муҳим техник-иқтисодий масалалалардан бири ҳисобланади. Қўйилган масала пахтани қайта ишлаш машиналари ишчи қисмларида КПМлар ва улардан тайёрланган деталларни қўллаш йўли билан ечилиши мумкин.
    Кўрсатилган тадбирларни бажариш мақсадида пахта хом ашёсини кайта ишлаш технологик жараёнларни такомиллаштиришни таъминловчи ва композицион материалшунослик соҳасида инновацион технологияларни ишлаб чиқиш, уни амалга ошириш долзарб ва заруриятлидир.
    Материалларни толали масса билан ўзаро таъсирида бўладиган жараёнларни тушунтирувчи молекуляр-механик-электрик назарияси замонавий машинасозлик ва триболигия учун асос солувчиларидан бири хисобланади. Бу назарияга асосланиб, “полимер-пахта" ва "композит-пахта" системаларида вужудга келадиган жараёнларни комплекс ўрганиш, полимер боғловчиларнинг табиати ва тўлдиргичларнинг тури, микдори хамда структураси билан боғлиқлик бўлган бир катор конуниятларни аниқлаш, пахта тозалаш, пахтани қайта ишлаш машина ва механизмлар ишчи кисмларини иш кобилияти ва самарадорлигининг ошишини таъминловчи самарали антифрикцион, антифрикцион-ейилишбардош КПМларни ишлаб чикиш мумкин бўлади.
    Шу муносабат билан, махаллий хом ашё ресурслари асосида конструкцион мақсадли антифрикцион-ейилишбардош КПМларни (АЕКПМ) олиш самарали ресурстежамкор технологияларни ишлаб чиқиш ва улардан машинасозлик учун, жумладан, пахтани қайта ишлаш саноатидаги машиналар учун улардан буюм ва деталларни тайёрлаш мақбул технологик параметрларининг аниқланиши долзарб хисобланади.
    Диссертация иши Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Инновацион лойиҳалар ва технологияларни ишлаб чиқаришга татбиқ этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги 2008 йил 15 июлдаги ПҚ-916-сонли ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг “2007-2011 йилларда пахта тозалаш корхоналарини модернизация ва реконструкция қилиш дастури тўғрисида”ги 2008 йил 7 апрелдаги 832- сонли карорларининг амалга оширилишини таъминлашга қаратилган бўлиб, илмий масалаларни ечишга ҳизмат килади.
    Тадқиқот мақсади. Пахтани қайта ишлаш машиналари деталларининг физик-механик ва триботехник хоссаларининг ошишини таъминловчи композицион полимер материаллар яратиш.
    Диссертация тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    илк бор полимер турлари ва тўлдиргичларнинг микдорига боғлиқ композитларнинг физик-механик ва триботехник хоссаларининг ўзгариш қонуниятлари аниқланган. Оптимал микдори 10-30 масса кисмни ташкил этиши минерал тўлдиргичлар - тальк, каолин, волластонит антифрикцион ва полимер композицияларнинг физик-механик хоссаларини яхшиланишини, окувчанлигини оширишини, улардан деталларни шакллантиришда киришишини камайишишини таъминлайди;
    толали тўлдиргичлар - шиша тола ва пахта линти композициянинг мустаҳкамлигини ҳамда ишкаланиш коэффицентини ошиши, ейилиш жадаллигининг камайиши, арматура билан мустаҳкамлаш ҳисобига ва композитларнинг термомеханик таъсирига чидамлигининг ошиши ўрнатилди. Композициядаги тўлдиргичларнинг энг оптимал микдори 10-40 масса кисмни ташкил этиши аниқланди;
    композицияда оптимал микдори 5-10 масса кисмни ташкил этувчи углеграфит тўлдиргичлар - графит ва курумнинг ишкаланиш коэффицентини камайтириши, ейилишни ошириши, иссиқлик ва электр ўтказувчанликни кўпайиши, машиналарнинг ишқаланувчи ишчи қисмлари зонасида ҳосил бўлувчи ҳароратни ва электр зарядни пасайтириши кўрасатилди;
    полимерии диспергация килинган тўлдиргичлар сирти билан ўзаро таъсири туфайли механик фаоллаштирилган тўлдиргичлар қўшилган КПМ нинг эксплуатацион хусусиятларининг кучайиш эффекти аниқланди;
    бир катор антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош КПМлар таркиби яратилган ва уларнинг босим остида куйиш технологик режимлари таъсирида физик-механик ва эксплуатацион хоссаларининг ўзгариш қонуниятлари белгиланди. Бу ўз навбатида уларнинг шаклланишида энг оптимал технологик параметрларни аниқлашга имкон беради ва матерталларнинг юкори физик-механик ва триботехник хоссаларини таъминлайди;
    пахтани кайта ишлаш машиналарининг ишчи кисмлари ишкаланиш жуфтларининг монолит-ейилишбардош деталларини ишлаб чиқишда мақбул технологик параметрлари (куйманинг харорати, куйиш солиштирма босими, деталларни қолипда ушлаб туриш даври, совутиш вақти) аникланган.
    ХУЛОСА
    1. Таркибида толали, минералли ва кўмир-графитли тўлдиргичларга эга бўлган антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош КПМларнинг ишкаланиш коэффициента, ейилиши тўлдирувчиларнинг тури, микдори, механик фаоллаштириш холатига, синергетик аралашмаларга боғлик холда хоссаларининг ўзгариш конунуятлари асосида яратилган материалларнинг физик-кимёвий асослари ривожлантирилган.
    2. Физик-механик ва триботехник хоссаларини тўлдиргич ва полимер-ларнинг табиати ва таркиби ўзгариши аниқланган конунийлик асосида антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош композит полимер материалларнинг пахта хом ашёси билан узвийликда ишловчи энг мақбул таркиби ишлаб чиқилди (АПЭК-1, АПЭК-2, АЕПЭК-1, АЕПЭК-2, АППК-1, АППК-2, АЕППК-1, АЕППК-2).
    3. Хом ашё пахта билан фрикцион ўзаро таъсир остида ва тўлдиргичлар таркибига караб композицион полипропилен ва полиэтилен материаллар антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош хоссаларининг ўзгариши кузатилди. Аникландики, ишкаланиш коэффиценти бўйича энг яхши кўрсаткичларга кўмир-графитли тўлдиргичли полиолефинлар эта. Минералли тўлдиргичлар, пластинкали тузилмага эта ва ишкаланиш коэффиценти паст бўлган тальк ва каолин каби тўлдиргичлардан ташқари, ишкаланиш коэффицентини оширади ва бир вақтнинг ўзида тўзиш интенсивликни пасайиши аникланди. Полимер композитлар ейилиш интенсивлигини самарали пасайтирилиши материалнинг термомеханик таъсирга чидамлилик ва юқори мустаҳкамликни таъминлаб берувчи толали тўлдиргичлар киритишда кузатилади. Аникланган боғликликлар ишлаб чикилган КПМ таркиблари асосида маҳсулотлар олиш бўйича техноолгиялар ишлаб чиқиш асосига киритилди.
    4. Композицион полимер материалларини олиш ва унинг асосида пахтани қайта ишлаш машиналари ва механизмларининг ишқаланувчи жуфт кисмлари учун технологик линия ишлаб чиқилди, у таблеткалар шаклида композитлар олишни имкон беради.
    5. ПК ва ЭПР-спектроскопик ва рентгентузилмавий тадқиқотлар натижа-лари асосида КПМ да ўзига хос полимер богловчиларнинг органик ва ноорганик ингредиентлари билан ўзаро таъсири аникланди. Маълум бўлдики, тўлдиргичлар механик фаоллаштирилиши (айниқса каолин, курум, шиша тола) юзада тўлдиргичларни полиолефинлар билан ўзаро таъсирини кучайтиришга (уларни тартибга солиш эса тўлдиргичлар кинетик ва тузилмавий фаолликни кенг чегараларда вариантликни таъминлайди ) ёрдам берадиган хар хил турдаги радикаллар пайдо бўлишига олиб келади. Механик фаоллаштирилган тўлдиргичлар билан тўлдирилган композитлар таранглик-мустаҳкамлик хусусиятлари одатий бир хил таркибга эта КПМлардан 15-20% га ошади.
    6. Композицион полимер материаллардан олинган деталларнинг физик-механик ва триботехник хоссалари уларни босим остида куйиш технологик параметрлари билан бевосита боғлиқлиги аникланди. Шу билан бирга қуйманинг харорати ҳамда материал куйиш солиштирма босими катта ахамиятга эгалиги, композицияни босим остида колипларда совутилган холда ушлаб туришда қолип харорати катта таъсир ўтказмаслиги кўрсатиб ўтилди.
    7. Пахтани қайта ишлаш машиналарининг козиқчали деталлари эксплуатацион шароитларда таққослаш синовлари ўтказилган, уларнинг қўлланилиши композицион полимер деталларнинг чидамлилигини 1,5-1,8 баробарга оширади, машиналар унумдорлигининг 7-14%га ошишига, сарфланаётган кувватнинг 5-8%га, толаларнинг механик шикастланишини эса 0,12-0,28% га ва чигитнинг майдаланишини 0,16-0,32%га камайишига олиб келади ҳамда пахта хом ашёсининг ёниши ва козиқча сиртида толанинг ўралишини бартараф этади. Бўка пахта тозалаш заводида ўтказилган пахтани кайта ишлаш машиналари ва механизмларининг антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош композит материалларни қўлланишидаги иктисодий самара йилига 125 млн. сўмни ташкил этди (2013й.).

    Нодира Абед
    1-76
    26   23
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Давлатимиз томонидан тўқимачилик саноати олдига қўйилган муҳим вазифалардан бири тўқимачилик маҳсулотларини жаҳон бозорларида мустаҳкам ўз ўринларини топишига эришиб, иқтисодиёти жиҳатидан ривожланган мамлакатлар қаторига киришида ҳисса кўшишдан иборатдир. Ўзбекистон Республикаси Президента Ислом Каримов таъкидлаб ўтганларидек: “Биринчи навбатда енгил, тўқимачилик ва озиқ-овқат саноатида пахта толаси, бошқа қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ва хомашё ресурсларини чуқур кайта ишлаш бўйича ишлаб чиқаришни, курилиш материаллари саноатини янада ривожлантириш, сифатли ва баркарор талабга эга бўлган тайёр маҳсулотлар тайёрлайдиган корхоналар ташкил етишга алоҳида эътибор қаратиш даркор”1.
    Республикамизда трикотаж маҳсулотларини ишлаб чиқариш жадал суръатлар билан ривожлантирилмокда, янги технологиялар қўлланилмокда ва маҳсулот турлари кенгайиб бормоқда.
    Саноат, савдо ва хизмат кўрсатишда юқори технологии, таннархи паст ва харидор талабига жавоб берадиган хусусиятларга эга бўлган трикотаж маҳсулотларини ишлаб чиқаришни талаб қилинмокда. Шунинг учун трикотаж ишлаб чикариш технологиясида юқорида келтирилган муаммоларнинг ўз ечимини топиши зарур ва алоҳида аҳамиятга эга.
    Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «2012-2015 йилларда ноозиқ-овқат истеъмол товарлари ишлаб чикариш ҳажмларини кўпайтириш ва турларини кенгайтириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида» ги 2012 йил 8 августдаги 234-қарорига асосан тўқимачилик саноатининг ҳозирги бозор иқтисодиёти шароитидаги асосий вазифаси ички ва ташқи бозорда рақобатбардош, сифатли ноозиқ-овқат истеъмол товарларини ишлаб чиқариш ҳажмини ва турларини кенгайтиришдан иборатдир.
    Харидорнинг маҳсулот сифати ва ташки кўринишига бўлган талаби кундан-кунга ортиб бормокда. Шунинг учун сидирға трикотаж тўқималарини нақш самарасига эга бўлган тўкималарга алмаштириш масаласи кўндаланг қўйилмокда. Ҳозирда Ўзбекистондаги трикотаж корхоналарида етарли микдорда замонавий айлана ва ясси игнадонли трикотаж машиналари ўрнатилган. Бу машиналар янги рақобатбардош ассортимент турларини олиш учун кенг технологик имкониятларга эга. Бундай туркум машиналарни тўлиқ қувват билан ишлатиш ва нақш элементларига эта бўлган турли хил тузилишдаги трикотаж тўқималарини олиш зарурияти шу куннинг долзарб муаммоси бўлиб, ушбу диссертация иши шу каби муаммони бартараф этишга бағишланган.
    Тадқиқотнинг мақсади икки игнадонли трикотаж машиналарида янги ассортиментдаги матоларни олиш технологиясини яратиш, шунингдек, майда раппортли нақш самарасига эга бўлган тўқималарни ишлаб чиқиш йўли билан трикотаж машиналарининг технологик имкониятларини кенгайтиришдан иборат.
    Диссертация тадқиқотининг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    икки игнадонли ясси фанг машинасида донали нақшли тукли трикотаж олишнинг янги усули (IDP 2002 05204) ва икки игнадонли танда тўкув машиналарида тукли трикотаж олишнинг янги усули (IDP 2002 05205) яратилган;
    ясси фанг машинаси ҳалқа хосил килиш системасини такомиллаштириш ҳисобига ҳалқа хосил килиш жараёнининг рационал схемаси ва тукли тўкима асосида донали трикотаж олиш технологияси яратилган;
    интерлок асосида нақш элементларига эга бўлган икки каватли трикотаж тўқималари технологик кўрсаткичлари ва физик-механик хусусиятларининг ҳом ашё сарфи камайишига таъсир этиши аниқланган (UZ FAP 00830);
    ип бериш мосламаларининг турли хил конструкцияларида икки игнадонли ясси ва айлана тўкув машиналарида ип кўйиш жараёни кўрсаткичлари назарий асосланган;
    Эйлер конуни асосида Maple дастуридан фойдаланиб эгиш жарёнидаги ип кўйиш кўрсаткичлари, ипнинг машина ишчи аъзолари бўйлаб ҳаракатида кириш ва чикишдаги таранглик катталиклари илмий асосланган;
    трикотаж технологик кўрсаткичларини лойиҳалашда тук ипи узунлигини аниклашнинг янги усули яратилди ва тук ипи узунлигини аниклаш учун коэффициент тавсия килинган;
    Delphi 7 дастурий тилида трикотаж тўқимаси технологик кўрсаткичларини автоматик лойиҳалаш тизими тавсия қилинган.
    ХУЛОСА
    Диссертация ишида икки игнадонли трикотаж машиналарида янги ассортиментдаги трикотаж тўқималарини олиш технологияси соҳасида назарий ва тажрибавий тадқиқотлар асосида трикотаж маҳсулотларининг сифати ва ишлаб чикариш жараёнлари самарадорлигини ошириш мақсадида янги усуллар ва технологик ишланмалар таклиф этилди. Илмий тадкикот ишининг энг мухим натижалари куйидагилар:
    1. Ҳозирги кунда Ўзбекистон трикотаж корхоналарида бир ва икки қаватли бош ва ҳосила, қисман накшли трикотаж тўқималари ишлаб чикарилмокда. Лекин маҳсулот сифатини, ташки кўринишини, нақш самарасини яхшилаб, харидор талабини кондирувчи, шу билан бирга икки игнадонли трикотаж машиналарининг технологик имкониятларидан самарали фойдаланиш имконини берувчи мураккаб накшли ва аралаш тўқималар ишлаб чиқарилмаяпти.
    2. Тукли трикотаж тўқимаси ўзига хосликлари тахдили натижасида ип бериш мосламасининг янги конструкцияси ҳамда игнадонда штифтлар ўрнатиш ҳисобига икки игнадонли машиналарда донали накшли тукли трикотаж олиш усуллари ишлаб чиқилди ва тавсия этилди (IDP 2002 05204, IDP 2002 05205).
    3. Икки игнадонли интерлок TERROT айлана тўқув машинаси ва PROTTI ясси фанг машинаси технологик имкониятларини ўрганиш натижасида тўқима юзасида накш самарасига эришиш учун кўшимча пресс наброскалари киритилган майда накшли интерлок тўкималари ва икки томонлама жаккард тўқималарининг янги турлари нақш орнаменти, игналар ишлаш патрони, тузилиши, график ёзуви ва тўқиш жараёнлари ишлаб чикилди.
    4. Тўкима раппорта таркибидаги пресс ҳалқалари сони ўзгаришига қараб технологии кўрсаткичлар ўзгаришининг математик ифодалари бир факторли математик моделлар сифатида тавсия қилинди.
    5. Интерлок ва икки томонлама жаккард тўқималари технологии кўрсаткичлари ва физик-механик хусусиятлари асосида ўтказилган таҳлиллар натижасида ҳом ашё сарфи кам, шу билан бирга кўрсаткичлари ва хусусиятлари бирмунча яхшиланган тўқима вариантлари яратилди ва тавсия қилинди (UZ FAP 00830).
    6. Тўқима тузилишида халқа элементларининг жойлашиши ҳисобига янги ҳосила интерлок тўкималарининг ҳажм зичлиги сезиларли даражада камайгани асосланди: учластик - 9,8%, тўртластик - 29,2%, бешластик -34,4%.
    7. Эгиш чукурлиги доимий бўлганда тарангликнинг максимал киймати кирувчи таранглик қийматига, ишқаланиш юзасининг фрикцион хусусиятларига ва асосан эгиш бурчагига боғлиқ бўлиши аниқланди, эгилаётган ип қисмларида тарангликни камайтириш усуллари назарий асосланди.
    8. Машина ишчи аъзоларининг бир вақтдаги карама-қарши ҳаракати, яъни оборот машинасида харакатланувчан отбой тишларининг кўлланиши, эзилувчанлик хусусиятига эта бўлган қатламлар билан копланиши кабиларнинг кўлланиши бунда ипнинг камров бурчаги ва эгиш жараёнига кетадиган вактнинг камайиши назарий асосланди.
    9. Беш боскичда ўрганилган эгиш жараёнининг математик модели қурилди. Бунда игнанинг эгиш чукурлиги ва отбой тишининг кўтарилиши вактнинг маълум функцияси бўлиб, шу тарзда ип таранглиги ва камров бурчаги, игнанинг тушиш тезлиги ва отбой тишининг кўтарилиш тезлиги ўртасидаги боғлиқликлар олинди ва шундай килиб, ип таранглигининг хар бир босқич бошида ва охирида ўзгариш қонунияти аникланди.
    10. Игна билан отбой тишининг бир вақтдаги ҳаракатида ип таранглиги оддий холатдаги эгиш жараёнига нисбатан солиштирганда, ишкаланиш коэффициентига боғлиқ ҳолда 20-40% гача камаяди. Айлана игнадонли машина учун хисоблаш йўли билан аниқландики, игна билан отбой тишининг бир вақтдаги ҳаракатида ип таранглиги 37,9% га ва айланувчи роликлар қўллагандан яна 5,6% га камаяди.
    11. Гладь, ластик, интерлок, тукли тўқималар ва тукли тўқимани ҳисоблашнинг янги усули учун интерфейслар тавсия килинди, экспериментал усулда аникланган коэффициентнинг киритилиши билан ички, устки, пайпоқ трикотаж маҳсулотларининг технологик кўрсаткичларини ҳисоблаш бирмунча соддалаштирилди.
    12. Таклиф этилаётган технологиядан 1000 кг ҳом ашёни кайта ишлангандаги кутилаётган иқтисодий самара 2013 йил нархларида накшли интерлок тўқималари учун 486000 сўмни, икки томонлама жаккард тўқималари учун 1590000 сўмни ташкил килади.

    Нилуфар Ханхаджаева
    1-84
    40   18
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Спектрал анализнинг тескари масалалари табиатнинг турли соҳаларида, масалан, квант механикасида энергия сатхлари маълум бўлганида атомларнинг ички кучларини аниклашда, радио-техникада бир жинсли бўлмаган узатиш линияларининг параметрларини синтезлашда, эластиклик назариясида хос тебранишлар частоталари бўйича балканинг кўндаланг кесимини аниклашда, геофизикада импеданс характеристикалари бўйича Ер ички катламлари электрик хоссаларини аниклашда вужудга келади.
    Саёз сувдаги узун гравитация тўлқинларини тавсифлайдиган Кортевег-де Фриз тенгламасини аниқ ечиш учун сочилиш назариясининг тескари масаласи усули яратилганидан сўнг, дифференциал операторлар спектрал назариясининг мухимлиги кескин ортди. Окибатда, физиканинг турли соҳаларида кўп сонли амалий татбиққа эга бўлган, бу усулда ечиладиган, бошка ночизикли эволюцион тенгламалар топилди. Масалан, бу тенгламалар плазмадаги ион-товуш тўлқинларини, нозик плазмали цилиндрда Ленгмюр тўлқинларини, гидродинамикадаги турли тўлқинларни тахлил килишда хосил бўлади. Ночизикли оптикада вужудга келадиган Шредингернинг ночизикли тенгламасини ечиш учун тескари масала усулининг қўлланилиши оптик солитонлар назариясининг яратилишига олиб келди ва солитонли моделларга дойр янги мисолларни топишга йўл очди. Бундан ташқари, бу усул тўла интегралланувчи тенгламаларга яқин тенгламалар системалари ёрдамида тавсифланадиган ҳодисалар тахдилига янги ёндашувларни ривожлантиришга имкон берди.
    Ҳақиқий физик системалар классик тенгламаларнинг модификация-ларидан бири бўлган мосланган манбали тенгламалар билан тавсифланади. Бундан ташқари, физик системаларга таъсир қилувчи кучлар факат чекли вақт оралиғида чекли бўлади, шунинг учун ҳақиқий моделлар фазовий ўзгарувчи бўйича даврий ва деярли даврий функциялар синфларидаги тенгламаларни ўрганишга олиб келинади. Спектрал анализнинг тескари масалалар усулини ночизикли оптика, плазма физикаси, гидродинамика ва бошка соҳаларнинг турли масалаларига татбиқлари устувор йўналишлардан бири бўлиб келмокда.
    Ҳозирда солитонлар ночизиқли тўлқинлар динамикасининг кўпгина муаммоларида асосий объектлардан бири бўлиб қолди. Охирги йилларда оптик солитонлар телекоммуникация технологияларида кўлланила бошланди. Солитонлар назариясидаги тадқикотларнинг мухим кисмини резонанссиз муҳитларда ночизикли тўлқинлар тарқалишига оид тадкикотлар хосил қилади. Бу назариянинг Орол бўйи минтакаларига оид экологиянинг турли муаммоларини ечишга имкон берувчи гидродинамик масалалар билан боғлиқлиги диссертация мавзуси билан боғлиқ тадкиқотларнинг заруратини ифодалайди.
    Тадқиқотнинг мақсади даврий коэффициентам дифференциал опера-торлар учун тескари спектрал масалаларни ечиш ва уларни ночизиқли эволюцион тенгламаларни ечишга татбиқ килиш, Дирак оператори ҳолида Борг тескари теоремасининг аналогини исботлаш, ярим ўкда даврий потенциалли Штурм-Лиувилл оператори ва Штурм-Лиувилл операторларининг квадратик дастаси учун тескари спектрал масалани ечишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    даврий функциялар синфида мосланган манбали Кортевег-де Фриз тенгламаси тўла интегралланувчанлиги исботланган; Дирак оператори ҳолида Борг тескари теоремасининг аналоги исботланган;
    Дирак системаси учун қўйилган даврий ва антидаврий масалалар хос вектор-функциялари компоненталарининг квадратлари учун айниятлар олинган;
    даврий функциялар синфида Шредингернинг мосланган манбали ночизикли тенгламаси тўла интегралланувчанлиги исботланган;
    Штурм-Лиувилл операторлари квадратик дастаси потенциалининг аналитиклиги билан лакуналар узунликларининг экспоненциал равишда нолга интилишини богловчи теоремалар исботланган;
    Штурм-Лиувилл операторлари квадратик дастаси ҳолида Борг тескари теоремасининг аналоги исботланган;
    даврий функциялар синфида Каупнинг мосланган манбали системаси тўла интегралланувчанлиги исботланган;
    ярим ўкда даврий потенциалли Штурм-Лиувилл оператори ва Штурм-Лиувилл операторларининг квадратик дастаси учун тескари спектрал масала ечилган.
    ХУЛОСАЛЛР
    1. Даврий функциялар синфида мосланган манбали Кортевег-де Фриз тенгламаси тўла интегралланувчанлиги исботланган.
    2. Дирак оператори холида Борг тескари теоремасининг аналоги исботланган.
    3. Дирак системаси учун кўйилган даврий ва антидаврий масалалар хос вектор-функциялари компоненталарининг квадратлари учун айниятлар олинган.
    4. Даврий функциялар синфида Шредингернинг мосланган манбали ночизикли тенгламаси тўла интегралланувчанлиги исботланган.
    5. Штурм-Лиувилл операторлари квадратик дастаси потенциалининг аналитиклиги билан лакуналар узунликларининг экспоненциал равишда нолга интилишини богловчи теоремалар исботланган.
    6. Штурм-Лиувилл операторлари квадратик дастаси холида Борг тескари теоремасининг аналоги исботланган.
    7. Даврий функциялар синфида Каупнинг мосланган манбали системаси тўла интегралланувчанлиги исботланган.
    8. Ярим ўкда даврий потенциалли Штурм-Лиувилл оператори ва Штурм-Лиувилл операторларининг квадратик дастаси учун тескари спектрал масала ечилган.

    Алишер Яхшимуратов
    1-72
    25   9
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жахонда янги технологияларнинг изчил ривожланиши натижасида электромагнит майдон бошқарув тизимининг воситалари ва курилмаларидан фойдаланиш талаби кун сайин ортмокда. Ҳозирги кунга келиб, дунё миқёсида хар Йили ишлаб чиқарилаётган электр энергиясининг 2-3 фоизи (4,7-7,110"кВт соат) оқова ва ичимлик сувини тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш жараёнида сарфланмокда.
    Дунёда мавжуд сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш, ичимлик суви, хўжалик, маиший ва саноат суви окова чиқиндиларини қайта ишлаб сифатини ошириш, сувни тозалаш ва зарарсизлантириш технологияларини такомиллаштириш масалалари долзарб муаммога айланди. Ҳозирги вақтда дунёда 35 фоизга якин оқова ва ичимлик сувини тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш зарурати мавжуд. Сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш, ичимлик суви, маиший ва саноат суви оқова чиқиндиларини кайта ишлаш сифатини ошириш, сувни тозалаш ва зарарсизлантириш техник восита ва технологияларини такомиллаштириш бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш устувор вазифа ҳисобланади. Сувни тозалаш ва зарарсизлантириш технологияларининг асосий масалаларидан бири сувни зарарсизлантириш, тозалаш ва тузсизлантириш да фойдали иш коэффициенти, самарадорлиги катта ва ишлаш ишончлилиги юкори хамда энергия тежамкор бўлган технологияларни яратиш муҳим ахамият касб этади.
    Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2003 йил 21 июлдаги 320-сон «Сув хўжалигини бошкаришни ташкил этишни такомиллаштириш тўғрисида» ва 2004 йил 14 апрелдаги 183-сон «Сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш тўғрисида»ги карорларида белгиланган вазифаларни муайян даражада амалга оширишда мазкур диссертация тадқиқоти хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади умумий фазовий электромагнит майдон бошқаруви тизими ёрдамида оқова ва ичимлик сувларини тозалаш, зарарсизлантириш, тузсизлантириш қурилмаларини яратишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    сувни импульсли электромагнит майдон ёрдамида тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш ускунаси учун тиристорли частота ўзгартиргич бошқарув тизимининг конструктив схемалари ва курилмалари яратилган;
    илк бор сувни реагентсиз, умумий фазовий электромагнит майдон ёрдамида тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш юмшатиш учун курилмалар яратилган;
    импульсли бўйлама электромагнит майдон, импульсли электр майдон, айланувчи электромагнит ва гравитация майдонлари ўзаро таъсирлашувчи умумий фазовий электромагнит майдон ҳосил килиш мумкинлиги назарий асосланган;
    илк бор сувни тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш ускунаси учун бўйлама ва кўндаланг қўзғатиш чулғамларига эта бўлган умумий фазовий электромагнит майдон бошқаруви тизими курилмалари ишлаб чиқилган;
    сувни тозалаш, зарарсизлантириш ва тузсизлантириш ускунаси учун импульсли электромагнит майдон уч фазали бошқарув тизими яратилган;
    Хулоса
    Бажарилган илмий-текшириш натижаларини умумийлаштириб, диссертация ишида илк бор умумий фазовий электромагнит майдон комплекс изланишлар олиб борилган. Саноат, экспериментал ва назарий илмий-текширувлар умумий фазовий электромагнит майдоннинг мўътадил ишлаш имкониятини берувчи бошқарув тизимидаги замонавий электрон курилмаси ишчи ток диапазонида курилманинг тургун ишлашини таъминлайди.
    Асосий илмий натижалар, ишга тааллукли хулосалар ва таклифлар куйидагилардан иборат:
    1. Куч электромагнит импульсли тизим ва умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизимининг такқослаш натижасига кўра талабга тўлик жавоб берувчи импульсли электромагнит майдон ва вихрли электромагнит майдонларига асосланган бажарувчи элемент бошкарув тизими эканлиги белгиланди.
    2. Бажарувчи уйготувчи чулгам соленоидда энергия тебранишининг импулсли электромагнит шаклини ва амплитудасининг ўзгармаслигини таъминловчи тиристорли частота ўзгартиргичли бошкарув тизими сувни тозалаш ва зарарсизлантириш учун ишлаб чикилди.
    3. Elcktronics Workbench ва инструментал дастур С ++ Buldcr ёрдамида бажарувчи элемент бошкарув тизими курилмаси тадкиқи натижалари, курилмадаги жараёнларни аниқлаштириш ва визуал текшириш хамда такомиллаштириш имкониятини яратди.
    4. Бирлик юза электромагнит майдони курилмасининг вольт - амперли характеристикасидан, 60 А дан 300 А гача ораликда кучланиш мўътадилли бўлиб, умумий фазовий электромагнит майдон ишлаши учун мос келувчи эканлиги аниқланган. Умумий фазовий электромагнит майдондаги кучланиш бу кисмида токнинг берилган қийматига боғлиқ бўлмай, фақатгина уйғотувчи чулғам индуктивлиги ва конструктив хусусиятларига ҳамда мис стерженга боғлиқ эканлиги аниқланди. Умумий фазовий электромагнит майдон мўътадил ишлаши учун лозим бўлган бошкарув кучланиши, токнинг ишлаш диапазони учун аникланди.
    5. Бажарувчи элемент уйғотувчи чулгамни кетма - кет ва параллел уланганидаги электромагнит кучни чизиқли магнит тизими учун ҳисоблаш услуби таклиф этилди. Ушбу услубнинг моҳияти оким илашувчанликлар ва токлар нисбати, бажарувчи элемент уйготувчи чулгамининг индуктивлиги ва ўзаро индуктивлиги чизикли тенглама кўринишида ёзилган.
    6. Уйғотувчи чулғамни характеристикасини инобатга олиб, миснинг нисбий йўқотишининг минималлаштириш шартини чўлғамдаги импульс кучланишининг аниқ бир шаклидагина таъминлаш мумкинлиги аниқланди. Уйғотувчи чулғам мисдаги энергиянинг нисбий йўколишини минималга келтириш учун электромагнит тизимидаги нолдан фарқли фаол каршиликли ва охирги қийматли индуктивликка эга бўлганида токнинг импулси квадрата ва индуктивликни вақт бўйича ҳосиласининг шакли бўйича ўхшаш бўлиши шарти аникланди.
    7. Умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув реал тизими учун унинг меъйёрий иш режимини таъминловчи тизимнинг тургунлиги, турғунлик заҳираси ва ўткинчи жараёнлари тадкик этилди. Ўтказилган тадқиқотлар умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими динамик режимда кўйилган барча талабларни қондиради.
    8. Умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими курилмасининг пухталигини аниклаш учун ҳисоблаш алгоритми ишлаб чиқилди, унинг асосида пухталикнинг микдорий таснифларини эксплуатация жараёнида хам аниклаш имконияти пайдо бўлди.
    9. Ишлаб чиқилган намуна, Салар станцияси аэрация ССА ГУПТ «Сувсоз» тозалаш иншоотида синовдан ўтказилди. Саноат намунаси колли-индексни амалда 99 фоизгача камайтирди.
    10. Яратилган умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими курилмаси, техник синовларига кўра, асосий кўрсаткичлари бўйича мавжуд курилмалардан устун бўлиб, қўлланилишида пухталиги 1,4 баробар, фойдали иш коэффициенти 20 фоизга, сувни зарарсислантириб ишлаб чиқариш хамда ишлаш мухлати 2 баробарга ортди.
    Умумий фазовий электромагнит майдон бошкарув тизими тадкиқот натижаларини жорий килишдан олинадиган иктисодий самарадорлик, йилига 67 млн. сўмни ташкил этди.
    Шундай килиб, ишда келтирилган янги илмий ҳолатларни назарий умумлаштириш ва амалиётга жорий килиш асосида умумий фазовий электромагнит майдон бошқаруви тизимини ишлаб чиқиш бўйича халк хўжалиги аҳамиятига эга бўлган йирик муаммо ечилган.

    Озода Ибрагимова
    1-83
    36   22
  • Мавзунинг долзарблиги. Узбекистан мустақил бўлгач, жадал ривожланиш, давлат ва ижтимоий ҳаётининг барча сохаларини тубдан ўзгартириш, бозор муносабатига ўзига хос йўл танлаб, босқичма-босқич ўтиш тамойилини тутди.
    Халқ хўжалигининг барча тармоқлари фаолияти янги босқичига ўтишни ўзаро манфаатдорлик, ташқи иқтисодий алоқалар асосида кўрмокда. Хорижий мамлакатлар билан иктисодий ва сиёсий алокаларнинг жадал ривожланаётган шу даврида республика автотранспорт сохаси тараққиёти мухим ахамиятга эта.
    Давлатимиз рахбарияти ва президентимиз автомобилсозликни ривожлантириш ва транспортдан самарали фойдаланиш масалаларига катта эътибор бермокдалар.
    Шу мақсадда Республикамизда бир катор автомобил компаниялари барпо қилиниб, уларнинг ишга туширилиши Узбекистан халқининг мухим ютукларидан биридир. Андижоннинг Асака шаҳрида "УзДЭУ авто Со" компаниясида сигил автомобилларнинг ишлаб чиқарила бошлаши Узбекистан аҳолисининг транспорт мустақиллигига эришишига олиб келибгина колмай, Республикамизни автомобил ишлаб чикарувчи стакчи давлатлар билан бир қаторда туришига имкон яратади. Албатта, бундай холат, бир томондан аҳолининг моддий, маданий бойлигини оширади, унинг транспорт воситаси хизматига бўлган талабини кондириб, турмуш фаолиятида бир катор кулайликлар яратса, иккинчи томондан снгил автомобилларга техник хизмат кўрсатиш (ТҲК), таъмирлашлар, ёнилғи- мойлаш махсулотлари, эҳтиёт қисмлари ва бошқалар билан таъминлаш каби бўлган ишларга эхтиёж орттиради.
    ТҲК ва таъмирлаш ишларини бажариш учун автомобил эксплуатацияси давридаги умумий харажатлар ичида асосий кисмини, яъни 90 % га якинини ташкил этади. Мсхнат сарфини олиб ҳарасак, автомобилнинг хизмат даврида ТҲК ва таъмирлаш ишлари учун кстган меҳнат сарфи 96,5... 98,5 % ташкил этади.
    Демак, автомобилларни самарали ишлатиш учун автомобилларни мунтазам равишда ташхислаш ва ўз вактида носозликларни бошланишидаёк бартараф этиш ксрак бўлади. Ватанимизда ишлаб чиқарилаётган автомобилларимиз жахон бозорида ўз ўрнига эга бўлиши учун уларнинг конструкцией ва эксплуатацион ишончлилиги халқаро стандартларга тўла жавоб берадиган даражада бўлиши зарур.
    Республикамиз худуди ўзига хос иқлим ва йўл шароитларига эга бўлганлиги сабабли, автомобилларнинг эксплуатацией ишончлилиги мўтадил иқлим ва йўл шароитига нисбатан бир капча пасаяди, чунки Ватанимиз худуди қуруқ иқлим шароити, то\ли зоналари, чўл зоналаридан иборат бўлганлиги, хаво босими ва хароратининг ксскин ўзгариши ва энг асосийси хаво таркибида чанг миқдорининг кўплигидир. Чанг таркибидаги абразив зарралар автомобил деталлари ейилишини жадаллаштиради ва бунинг оқибатида уларнинг эксплуатацион ишончлилиги пасаяди. Шунингдек, абразив зарралар сую клик ва хаво билан бирга ишчи органлар ичига тушиб, уни ишдан чиқишини тезлаштиради. Шундай килиб Республикамиз иқлим ва йўл шароитида “Тико”, “Дамас” ва “Матиз” автомобилларининг эксплуатацион ишончлилигини таъминлаш учун махсус тадқиқот ишларини амалга оширишни такозо этади.
    Рсспубликамизда автомобиллар ишончлилигини тадқикотлаш ишлари талаб даражасида эмас, чунки автомобил ишлаб чикариш мустақиллик даврига тў\ри келиб, энди ривожланмоқда. Рсспубликамизда бир қатор олимлар бу йўналишда илмий-тадқиқот ишлари олиб боришган ва олиб бормокдалар. Булардан: академик О.В.Лебедсв, профессор С.М.Қодиров, К.Х.Махкамов, доцент Я.П.Назаркулов, аспирант Б.Қаюмов, магистрант О.Эргашев ва бошқаларни кўрсатиб ўтиш мумкин. Бу сохадаги мавжуд илмий изланишлар натижалари замонавий автомобиллар, жумладан, “Тико”, “Дамас” ва “Матиз” автомобиллари эксплуатацион ишончлилигини бахолашда етарли имкон беради. Лскин ушбу автомобиллар ИЁДларини ташхислаш бўйича етарли маълумотлар камлик қилади, шунингш учун бу борада илмий-тадқиқот ишларини тезлаштириш зарур.
    Тадқиқотнинг максади ва вазифалари. Ушбу илмий тадқиқот ишларини бажаришдан максад, Узбекистан Республикасининг иқлим ва йўл  шароитларини хисобга олган холда, “Тико”, “Дамас” ва “Матиз” автомобилларининг ИЁДларини ташхислаш бўйича маълумотлар тўплаш ва унга таъсир этувчи етакчи омилларни аниқлаш асосида илмий ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдир. Бу изланиш ва тавсияларнинг умумий мазмуни ва йўналиши қуйидагилардан иборат бўлади:
    1. Узбекистоннинг турли иқлим ва йул шароитларида “Тико”, “Дамас” ва “Матиз” автомобиллари ИЁДларининг ишдан чикиши ва унинг сабабларини аниқлаш.
    2. “Тико”, “Дамас” ва “Матиз” автомобилларининг ИЁДларини ташхислаш йўллларини аниклаш.
    3. “Тико”, “Дамас” ва “Матиз” автомобилларининг ИЁДларини ташхислаш эвазига автомобилларнинг ёнил\и тсжамкорлигини ошириш.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги. Изланиш ва тажрибалар шуни кўрсатдики, шу пайтгача автомобил ИЁДлари бирор носозликка учраб, улар тўхтаб қолганда, ишлаганда ҳам ночор ишлаганда, ёки улардан бирор бир ўзгача шовқин эшитилгандагина уларга ташхис қўйилар эди. Дархақиқат, уларни носозликка учрашининг бошланғич босқичларида ташхислаб ўтирилмас эди, балки навбатдаги ТҲКда рсжалаштирилган ишларни бажариш билан кифояланар эди. ТҲКларда эса ташхислаш рсжалаштирилмаган эди. Мазкур магистрлик дисссртациясининг илмий янгилиги- автомобил ИЁДлари ишлатилаётган, ёки уларга навбатдаги ТҲК пайтларида келгусида авж олиши кутилаётган носозликларни бошлангич боскичларидаёк аниқлаб бсришга мўлжалланган замонавий электрон ташхислаш воситасининг конструкциясини яратилиши ва унинг ёрдамида ИЁДда содир бўлаётган кимёвий ва иссиқлик жараёнларининг миқдорий катталикларини аниқлаш имкониятини мужассам этишдир.
    Диссертация ишининг илмий янгилиги қуйидаги натижаларда акс этади:
    Ҳозирги мавжуд ташхислаш воситалари замонавий автомобиллар учун тўғри келмайди, бунинг сабаби- улар асосан ИЁД бирор носозликка учрагандан сўнг уни аниклаш учун қўлланилади. Мазкур магистрлик дисссртациясининг вазифаси- ИЁДларини ишлатиш мобайнида ишончлилигини тадқиқотлаш, таҳлил этиш ва бошкариш учун ташхислашнинг янги самарали усул ва техник воситаларини топишдир.
    ИЁДларининг ишончлилик кўрсаткичларини, иш жараёнида носозликка учрашини физик ва тасодифий хусусиятларини ташхислаш эвазига уларнинг кўрсаткичларини дунё ва Европа андозаларига етказиш Узбекистан автомобилсоз олимларнинг асосий мақсадидир.
    Мазкур магистрлик дисссртацияси хам шу асосий мақсадни рўёбга чикаришга бир оз бўлсада ҳисса қўшишга бағишланган бўлиб, бунда бажариладиган ишларнинг асосий мақсади ва вазифалари қуйдагилардан иборатдир:
    Енгил автомобиллар ИЁДларига ТҲК ва уларни таъмирлаш даврийрилигини оширишда ташхислаш усул ва воситаларининг ахамиятини
    аниқлаш.
    Носозликка учраган ИЁДини ташхислаш воситалари ва усулларини тахлил қилиш.
    Ишлатилаётган ИЁДини ташхислаш воситалари ва усулларини тахлил қилиш.
    Замонавий сигил автомобиллар ИЁДлари учун янги ташхислаш воситалари ва усулларини топиш.
    Мавжуд ва янги ташхислаш воситалари ва усулларини ўзаро тақкослаш.
    «Узавтотсххизмат» х/ж учун янги ташхислаш воситалари ва усуллари бўйича тавсиялар ишлаб чиқиш.

    Нурилло Икромов
    1-81
    45   22
  • Тадқиқот объеклари: тадқиқот объекти - мураккаб тузилишдаги ғовак муҳитдаги тўлқинлар. Тадкикот предмета - ғовак муҳитда SH тўлкин тарқалиш жараёнларини математик моделлаштириш ҳамда бунда ҳосил бўлувчи тўғри ва тескари масалалар.
    Ишнинг мақсади: бир ўлчовли SH тўлқин тенгламаси билан тавсифланувчи динамик жараёнларни математик моделлаштириш, бунда ҳосил бўлувчи тўғри ва тескари масалаларнинг ечимларини мавжудлик ва ягоналикка текшириш, бу масалаларнинг сонли ечиш методларини топиш ҳамда мос дастурларини тузиш.
    Тадқиқот методлари: математик моделлаштириш, гиперболик системалар учун характеристикалар усули, интеграл тенгламалар ва чекли айирмалар усуллари, қўшма градиентлар усули ҳамда дастурлаш технологияси.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: куйидаги натижалар янги:
    - эластик-ғовак муҳитда SH тўлқин тарқалишининг математик модели;
    - эластик-ғовак муҳитда SH тўлқин тенгламасининг сингуляр ечими;
    - эластик-ғовак муҳитда SH тўлқин тенгламаси учун тескари динамик масалаларнинг иккинчи тур ночизиқли вольтерра интеграл тенгламалар системаси;
    - қаралаётган тескари масалалар ечимининг мавжудлик ва ягоналик теоремаси;
    - эластик-ғовак муҳитда SH тўлкин тарқалишининг тўғри ва тескари масалаларининг сонли ечиш усули ва унга мос дастур.
    Амалий ахамияти: олинган натижалар турли табиий ва технолгик жараёнларни текширишда қўлланилиши мумкин.
    Татбиқ этиш даражаси ва иктисодий самарадорлиги: иш материалларидан юқори курс бакалавриатура ва магистратура талабалари учун математик моделлаштиришга оид махсус курсларнинг асосини ташкил этади.
    Қўлланиш сохаси: олинган натижалар сейсмологияда, нефть ва газ заҳираларини аниқлаш ва ундан фойдаланишда кўлланилиши мумкин.

    Абдулхамид Холмуродов
    1-21
    26   7
  • Тадқиқот объектлари: пахта мойи мисцелласи ва эркин ёғ кислоталари, пахта мойи мисцелласини дистиляциялашда эркин ёғ кислоталарини ажратиш жараёни ва аппарати.
    Ишнинг мақсади: ёғ-мой саноатида пахта мойи мисцелласини дистилляциялашнинг охирги босқичида эркин ёғ кислоталарини ажратиш жараёнини илмий асосда такомиллаштириш, ушбу жараённи амалга ошириш учун янги аппарат конструкциясини таклиф этиш.
    Тадқиқот методлари: охирги дистилляциялаш жараёнининг тизимли тахдил қилиш, математик моделлаштириш ва модел асосида жараённи компьютерда тадкиқ этиш, тажриба ўтказиш йўли билан модел учун технологик параметрларнинг амалга оширилиш чегараларини аниклаш хамда мисцелла ва унинг таркибий компонентларининг физик-кимёвий параметрларини ўлчаш усулларидан фойдаланиш.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилнги: роторли-дискли аппаратда пахта мойи мисцелласининг охирги дистилляциялаш ва унинг таркибидан эркин ёг кислоталарини ажратиш жараёнларининг математик модели; ўзаро таъсир этаётган суюқлик ва газ таркибидаги учувчан моддаларнинг фазалараро мувозанат холатларини ифодалашда янги услублардан фойдаланилганлиги; икки типдаги тарелкалардан (йўналтирувчи ва марказдан кочма типдаги сочувчи) фойдаланиш асосида аппаратдаги технологик окимларнинг рационал гидродинамик структурасини ташкил этилганлиги; жараённи роторли-дискли аппаратда амалга ошириш ҳисобига модда алмашиниш коэффициентининг юкори бўлишига эришилганлиги; аниқланган оптимал шароитлар; енгил учувчан компонентларни ажратувчи аппаратнинг оптимал конструкцияси - роторли-дискли сочувчи дистилляторнинг яримсаноат намунаси.
    Амалий ахамияти: ёғ-мой саноатидаги катта ўлчамли, тайёрлаш учун куп металл сарфланадиган ва нархи киммат аппаратлар ўрнига солиштирма иш унумдорлиги юқори ва жараённи интенсив кечишини таъминлайдиган янги типдаги ихчам ва арзон аппаратлар конструкцияларини хамда ушбу жараён ва унга турдош бўлган жараёнларнинг инженерлик хисобларини бажариш услубини яратишдан иборат.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: илмий ишнинг натижалари “Тошкент ёг-мой комбината” ОАЖ қўшма корхонасида саноат миқёсидаги синовдан ўтказилган. Таклиф этилган роторли-дискли аппаратнинг ярим саноат намунасини ишлаб чиқаришга жорий этишдан кутиладиган йиллик иктисодий самара битта корхона миқёсида 112,7 млн. сўмни ташкил этади.
    Қўлланиш соҳаси: ёғ-мой саноати.

    Анвар Ҳамдамов
    1-24
    27   12
  • Тадқиқот объекти. Лойихаланган игна механизми, моки бахякаторли универсал тикув машинаси
    Ишнинг мақсади. Тикув машинаси учун қайишкоқ элементли игна механизмининг конструкциясини ишлаб чикиш ва параметрларини асослаш. Тадқиқот усули. Мураккаб системаларда тебраниш назарияси, технологик машина ва механизмлари назариялари учун дифференциал тенгламалар ечиш усулларидан назарий изланишларда ва амалий изланишларда эса тензометрик ва математик режалаштириш усулларидан фойдаланилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Тикув машиналари учун эластик элементли игна механизмининг янги конструкцияси яратилди; етакловчи ва етакланувчи звеноларининг кинематик богланишида эластик элементли игна механизмининг харакат тенгламаси келтириб чикарилди; тикув машинасида тикилаётган материал каршилик кучи, звенолар инерция кучи, эластиклик кучи, электюритгичли динамик ва механик характеристикаларини ҳисобга олган ҳолда эластик элементли игна механизмининг динамик модели ишлаб чикилди ва назарий масалалари ечилди; эластик элементли игна механизмининг зўриқишлари характери ва параметрлари экспериментал метод оркали аникланди. Математик режалаштириш методи ёрдамида эластик элементли игна механизмининг оптимал параметрлари ва иш режими аникланди ҳамда асослаб берилди.
    Амалий аҳамияти. Таклиф килинаётган тикув машиналари учун эластик элементли игна механизмининг янги конструкцияси ишлаб чикариш хажмини ошириш, тикиш сифатини яхшилаш имконини яратади. Тикувчилик ишлаб чиқариш саноатида кенг кўламда фойдаланишга тавсия этилади.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги. Игна механизмининг янги конструкцияси, Бухоро вилояти Қоракўл туманидаги “Пайкент-текстил” кўшма корхонасида, Бухоро шахар “Нақшбандий” очик турдаги хиссадорлик жамиятида ва “Нилуфар-95” хусусий ишлаб чиқариш корхона-ларида амалда жорий этилиб, ижобий натижалар олинди ва иқтисодий самара 1 йилга 1 та тикув машинаси учун 12176 сўмни ташкил этди.
    Қўлланиш сохаси. Таклиф килинаётган янги конструкция бўйича олинган натижалар, тавсиялар ИТИ ва КБ ларда тикув машиналарни лойихалаш ва такомиллаштиришда фойдаланиши мумкин.

    Иномжон Рахмонов
    1-23
    37   13
  • Тадқикот объектлари: хайдаш колоннасидаги рсктификациялаш жараёнлари.
    Ишнинг мақсади: сув буғи ўрнига рециркуляция йўли орқали муқобил буғлатувчи агент - оғир нафта буғидан фойдаланиб, хайдаш колонасида нефть-газ конденсата аралашмасини ректификациялаш жараёни самарадорлигини ошириш.
    Тадқикот методлари: углеводородли хом ашёнинг физик-кимёвий ва исснклик-физикавий хоссаларини аннклашда стандартлаштирилган услублардан, унинг фракцион таркибини аникдашда эса нефтни оддий хайдаш ускунасидан фойдаланилган. Хом ашё ва иссиқлик ташувчининг харорати, босими, сарфи ва бошқа кўрсатгичлари анъанавий услублар ёрдамида аниқланган. Тадқиқот натижаларини қайта ишлашда ўхшашлик назарияси асосида олинган критериал тенгламалардан фойдаланилган.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: илк бор нефть-газ конденсата аралашмасини ректификациялашда қўлланиладиган буғлатувчи агентлар - сув буғи ва оғир нафта буғларининг кинематик қовушқоқликлари ўртасида катта фарқ борлиги оқибатида, муқобил буғлатувчи агент (нафта буғлари)дан фойдаланишнинг ижобий самараси асосланган; буғлатувчи агент сифатида оғир нафта буғларидан фойдаланилган холатда, нефть-газ конденсата аралашмаси таркнби ўзгаришининг хом ашёдан тиниқ фракциялар чиқишига таъсири аниқланган; муқобил буғлатувчи агент сифатида оғир нафтанинг буғларидан фойдаланиш оркали, хом ашёдан ёқилғи фракцияларини олишни кўпайтиришга ва буғлатувчи агентнинг сарфини камайтиришга имкон берувчи, нефть-газ конденсата аралашмасини хайдаш колоннасида ректификациялашнинг самарали усули таклиф қилинган; хайдаш колоннасида нефть-газ конденсата аралашмасини муқобил буглатувчи агент (огир нафта буглари)дан фойдаланган холда ректификация килишнинг оптимал режимлари аникланган.
    Амалий ахамияти: Огир нафта бугини саноат ректификациялаш колоннасининг куб қисмига етказиб беришнннг ишлаб чиқилган самарали технологик схемасини амалиётда қўллаш оркали, мазут таркибидан ёқилғи фракцияларини олишни ўртача хисобда 2,7 % кўпайтиришга ва буглатувчи иссиклик ташувчининг сарфини 11,7% камайтиришга имконият яратилади.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлнги: ректификациялаш колоннасининг куб қисмида оғир нафта буғларидан фойдаланиш бўйича технологии йўриқнома ва регламент тайёрланган. Ишлаб чиқилган амалий таклиф, Бухоро нефтни қайта ишлаш корхонасининг ншлаб чиқариш - техник кенгашининг 2011 йил 10 октябрдаги карорига биноан, корхона мутахассислари билан биргаликда унга мослашув ва кейичалик ишлаб чиқаришга жорнй этиш учун қабул қилинган. Суюқ углеводородли аралашмаларни ректификацион колоннанинг куб қисмида янгн қуруқ хайдаш усулубидан Бухоро НҚИКда фойдаланиш орқали кутилаётган йиллик нқтисодий самара 1,3 млрд. сўмни ташкил этди.
    Қўлланиш сохаси: нефтни кайта ишлаш еаноатн.

    Хусан Бобохонов
    1-24
    41   11
  • Тадкикот объектлари: бажарилган иш назарий характерга эга. Бу ерда чизикли ва чизиксиз йирик масштабли системалар, изодром регулятор ва самалётнинг илгариланма харакатларининг математик моделлари кўриб чиқилади.
    Ишнннг мақсади: чизикли ва чизиксиз йирик масштабли системалар мувозанат холати тургунлиги (асимптотик тургунлиги) ва тургунмаслиги критерийлари ишлаб чиқилида.
    Тадқиқот усуллари: Ляпуновнинг тўғри усули, Ляпуновнинг матрица функция усули ва назарий механиканинг бирканча усуллари, харакат тургунлиги назарияси.
    Олинган натнжалар ва уларнинг янгилнги: диссертация натижаларидан олинган илмий янгилик куйидагича: янги тушунча, умумлашган транспонирланган матрицалар ва уларнинг хоссалари киритилди; чизикли йирикмасштабли системалар структурасининг тахлили берилди; чизикли йирикмасштабли системалар мувозанат холати тургунлигининг етарли шартлари хосил килинди; чизиксиз йирикмасштабли системалар тургунлигининг етарли шартлари ўрнатилди; чизиқсиз тўғриланувчи системалар тургунлигининг етарли шартлари олинди; изодром регуляторининг ва самалётнинг илгариланма харакатлари тургунлигининг янги етарли шартлари топилди.
    Ишнннг амалин ахамияти: олинган натнжаларни амалий қўлланилиши, изодром регулятор ва самалётнинг илгариланма харакатининг асимптотик турғунлигини ўрганиш йўли билан, шунингдек, катор сопли мисолларни мухокама қилиш йўли билан исботланади.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иктисодин самарадорлиги: Усуллар ва олинган натижалар кенг доирадаги механик системалар тургунлиги масаласини ечиш учун қўлланилиши мумкин. Иш назарий ахамиятга эга бўлиб, йирик масштабли системалар оркали ифодаланувчи механик системалар турғунлигини чукур ўрганиш имкониятини беради.
    Қулланилиш сохаси:диссертациянинг асосий натижалари назарий характерга эга. Уларни хар-хил механик системалар тургунлигини текшириш учун қўллаш мумкин. Бу изодром регулятор ва самалётнинг илгариланма харакатининг асимптотик тургунлигини ўрганиш йўли билан, шунингдек, катор сонли мисолларни мухокама қилиш йўли билан исботланади.

    Рустамжон Муллажонов
    1-17
    34   8
  • Тадқиқот объектлари: тупроқ қазиш машиналари ва карер екскаваторларининг ишчи органларининг кесиш елементлари.
    Ишнинг мақсади: кесиш елементларининг ескириш назариясининг илмий асосларини ишлаб чиқиш ва улар асосида тупроқ қазиш машиналарининг ишчи органларининг чидамлилигини оширадиган дизайн ва технологик ечимлар асосида ишлаб чиқиш.
    Тадқиқот усули: кесиш органларининг ескириш жараёнини биомеханик ва математик моделлаштириш, уларнинг ер муҳити билан ўзаро таъсири, рақамли таҳлил усуллари, ишқаланиш ва ескириш назариясининг илмий қоидалари, натижаларни прогнозлаш ва статистик қайта ишлаш ишлатилган. Експериментал тадқиқотлар стендларда ва кенг кўламли шароитларда замонавий метрологик ускуналар ёрдамида standart усуллар бўйича ва експериментал режалаштириш усулидан фойдаланган ҳолда ўтказилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: тупроқни кесишнинг дискрет фазали динамик модели ишлаб чиқилган бўлиб, у чипларни шакллантириш жараёнларини, ривожланган ёриқ ва ескириш жараёнларини расмийлаштиради. Кесиш органларининг ескириши ва хизмат қилиш муддатини ҳисоблаш усули ва рақамли усул, шунингдек тупроқларнинг абразивлигини аниқлаш усули яратилди. Биомеханика тамойилларини амалга оширишга асосланган кесиш органларининг оқилона дизайнини аниқлаш усули таклиф етилади.
    Амалий аҳамияти: алгоритмлар, дастурлар ва моделларнинг таклиф етилаётган усулларидан фойдаланиш, шунингдек, дизайн босқичида, дизайн ва технологик ечимларнинг кесиш органларининг ескиришига таъсирини башорат қилиш имконини беради. Биомеханик тадқиқотлар асосида, ескирган қаршилик ва маҳсулдорлик билан кесиш органларининг оқилона дизайни ишлаб чиқилган. Кийинишга чидамли сирт материалларини танлаш бўйича тавсиялар берилади.
    Жорий етиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: автойўл консерни, Навоий кон-металлургия комбинати (НКМК), Тошгорстройрсмонт трести, қурилиш механизацияси, Узниипроцветмет, Спеcеплав ОАЖ да, шунингдек, ўқув жараёнида тупроқ қазиш машиналарининг кесиш корпусларининг мустаҳкамлигини ошириш бўйича ишлаб чиқилган тавсиялар амалга оширилди. Иш натижаларини Ўзбекистон Республикаси халқ хўжалигида амалга оширишнинг кутилаётган иқтисодий самараси 5,28 миллиард сўмдан ошади (2003 йил ҳолатига).
    Қўллаш соҳаси: йўл қурилиши, қишлоқ хўжалиги, кончилик, машинасозлик ва илмий тадқиқотлар.

    Рустам Шукуров
    1-41
    41   10
  • Тадқиқот объектлари: Ўлчовли операторлар алгебраси, нокомму-татив Аренс алгебралари, локал дифференциаллашлар.
    Ишнинг мақсади: Ўлчовли операторлар алгебраларида локал дифференциаллашларни тавсифлаш.
    Тадқиқот методлари: Ишда функционал анализ ва операторлар алгебралари назариясининг умумий усуллари фойдаланилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Чекли фон Нейман алгебралари ва аник нормал ярим чекли из билан ассоциирланган нокоммутатив Аренс алгебралари локал дифференциаллашлари тавсиф-ланган; аник нормал ярим чекли т из билан М фон Нейман алгебраси ҳолидаги S(M,r) алгебрасидаги Д(р) = Д(/?)р + рД(р) айниятни қонаотлантирувчи ихтиёрий Д tT -узлуксиз чизиқли операторнинг диффе-п
    ренциаллаш бўлиши исботланган; D(x") = у\*~‘£)(х)х"~*, хеА(Х) t=i
    айниятни каноатлантирувчи ихтиёрий D: А(Х) —> В(Х) чизикли операторнинг ташқи дифференциаллаш бўлиши исботланган, бу ерда п > 3 - бирор фиксирланган сон; коммутатив ҳолда ва S(M,r) алгебраларида дифференциаллашлар бўлмаган локал дифференциаллашлар мавжудлиги учун зарур ва етарли шартлар топилган; типи I абел компонентаси бўлмаган фон Нейман алгебраларига нисбатан LS(M), S(M) ва алгебраларида локал дифференциаллашлари тавсифланган.
    Амалий аҳамияти: Диссертацияда олинган натижалар илмий-назарий аҳамиятга эга.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Ишда келтирилган натижалар функционал анализ ва операторлар алгебралари назариясидан магистрантлар ва аспирантлар учун махсус курслар ўқитиш-да қўлланилиши мумкин.
    Қўлланиш сохаси: Функционал анализ, операторлар алгебралари назарияси, математик физика ва уларнинг тадбиклари.

    Бердах Нуржанов
    1-18
    38   5
  • Тадқиқот объектлари: ҳудуддаги ишлаб чиқариш кучлари ва турли истеъмолчиларни юк ташишга бўлган эҳтиёжларини қондирилиши, мавжуд автомобиль ва темир йўл транспорта тармоғи ва воситаларини бу борадаги имкониятлари ва уларни истиқболда оптимал ривожлантириш.
    Ишнинг мақсади: ҳудуддаги юк оқимларини автомобиль ва темир йўл транспорта воситалари ва тармоғидан самарали фойдаланган ҳолда ўзлаштириш ҳамда уларни келажакдаги юк оқимларини ўсишига мос равишда ривожлантириш услубиётини ишлаб чикиш ва кўрилаётган ҳудуд мисолида мазкур масалани ечимини аниқлаш.
    Тадқиқот методлари: диссертация ишида автомобиль ва темир йўл транспорта коммуникацияларини ривожлантириш, юк ташиш окимларини мазкур транспорт турлари тармоқлари бўйича оптимал тақсимлашда математик моделлаштириш ва тармоқли дастурлаштириш усулларидан кенг фойдаланилган.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: юк ташиш воситалари ва транспорт тармоғидан фойдаланиш, уларни истикболда ривожлантириш ҳамда ҳудуддаги юк оқимларини тармоқ ва транспорт турлари бўйича тақсимлашни оптималлаштириш модели ҳамда вилоят ер усти транспорти мультитармоғи ишлаб чикилган.
    Амалий ахамияти: иктисодий ҳудудда турли ер уста транспорт воситалари ва тармоғини оптимал ривожлантириш масаласини моделлаштириш ва уни босқичма-боскич ечишга оид услубий ёндошув ва тавсиялар асослаб берилган.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқикот ишининг асосий натижалари вилоят автокорхоналарида, “Сурхондарёавтойўл” ҳудудий йўллардан фойдаланиш ташкилотида тадбик этилди ҳамда ТАЙИ ва Термиз давлат университетларида “Транспорт воситаларини ишлатиш ва таъмирлаш” йўналиши ўқув жараёнларида, талабаларнинг ИТИларида фойдаланилмокда. Тадкиқот натижалари иқтисодий самараси мос холда 10550 ва 8200 минг сўмни ташкил этади.
    Қўлланиш сохаси: автомобиль ва темир йўл транспорти хамда умумий фойдаланишдаги автойўлларда.

    Абдимурот Қўзиев
    1-24
    38   18
  • Тадқиқот объектлари: муайян ишлаш шароитида эксплуатация қилинаётган автомобиллар бўйича ТХК даврийлиги ҳамда ТХК ваТ иш ҳажми.
    Пиши in мақсади: ТХК ва Т меъёрларини ишлаш шароитини ҳисобга олиб мослаштириш, профилактик ишлар ўтказишни режалаштиришни такомиллаштириш ҳисобига автомобиллар техник эксплуатацияси самарадорлигини ошириш.
    Тадқиқот усули: назарий тадкикотлар автомобилларга ТХК ва Т тизимини ташкил этилиш конуниятларига, тизимли таҳлил услубига асосланган, экспериментлар эксплуатацияда назорат қилиш ва натижаларга математик ишлов бериш усулларида олиб борилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: мослашув даврини ҳисобга олиб, АТКнинг ТХК ва Т бўйича ишлаб чиқариш дастурини технологик хисоблаш услубияти, АТК ТИКнинг солиштирма кийматларини ҳисоблаш бўйича математик модел, автомобилларни мослашув даври ва эксплуатация бошидан бери юрган йўлларини ҳисобга олиб, ТХК даврийлигини ўрнатиш услуби, МАЗ-642208 ва Ford Cargo-1827 автопоездлари учун 1-ТХК, 2-ТХК ва мавсумий хизмат кўрсатиш тартиботлари ишлаб чикилди.
    Амалий ахамият: АТКнинг ТХК ва Т бўйича ишлаб чиқариш дастурининг технологик ҳисоби услуби такомиллаштирилди. Автомобилларни мослашув даври ва эксплуатация бошидан бери юрган йўлларини ҳисобга олиб, ТХК ни ўтказишни режалаштириш услуби, ишлаш шароитини ҳисобга олган холда МАЗ-642208 ва Ford Cargo-1827 автопоездларига ТХК бўйича корхона стандарта ишлаб чикилди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: ТХК тартиботи “Автонефттранс” АТКда татбик этилди, йиллик иқтисодий самара 23,6 млн. сўмни ташкил этди. АТКни қайта куришнинг такомиллаштирилган услуби ОТМК АТБ 3- автокорхонаси ва “Узнефтмаҳсулот” АК Уйчи нефтебазаси УК ни кайта куришда қўлланилди ва бакалавр хамда магистрларни ўкув жараёнига татбик этилди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: Автомобил транспорти.

    Арифходжа Алиходжаев
    1-21
    43   11
  • Тадқиқот объектлари: Марказий Қизилкум фосфоритлари, фосфогипс, нитрат, фосфор ва сульфат кислоталари, аммиак, углеаммонийли тузлар, нордон ва аммонийлашган куйка, сув-тузли система, ювукли сув.
    Ишнинг мақсади: Марказий Қизилқумни турли хил паст навли юкори карбонатли фосфорит ва фосфорли чиқиндилари, фосфогипс ва фосфомелни самарали оддий ва комплексли ўғитларга қайта ишлашнинг физик-кимёвий ва технологик асосларини яратиш.
    Тадкикот усуллари: кимёвий, рентгенфазали ва ИК-спектроскопия таҳлили, эрувчанликни ўрганишни изотермик ва политермик усули.
    Олинган натнжалар ва уларнинг янгилиги: илк бор кальций фосфат, минерал кислоталар, уларнинг аммонийли тузлари, кальций карбонат ва сульфатдан таркиб топган учлик ва кўпкомпонентли системаларнинг эрувчанлиги, ўзаро таьсирлашуви ва фазали ўзгаришлари бўйича янги маьлумотлар олинган, кимёвий реакциялар жараёнининг кинетик қонуниятлари ўрганилган, хамда техник иктисодий ва агрокимёвий кўрсаткичлари юкори бўлган турли хил оддий ва комплекс ўғитлар синтез қилинган.
    Амалий ахамняти: Марказий Қизилқумнинг турли хил фосфат хом-ашёлари асосида юкори самарали бир неча хил оддий ва комплекс ўғитлар ишлаб чикаришнинг чикиндисиз осон мослашувчан ресурстежамкор технологияси яратилган. Марказий Қизилқум фосфоритидан экстракцион фосфор кислотаси ишлаб чиқариш чикиндиси - фосфогипсни аммоний сульфат ва фосфомелга кайта ишлаш технологияси ишлаб чикилди.
    Татбик этиш даражаси ва иктисодий самарадорлиги: Марказий Қизилқум фосфоритидан нитрокальцийфосфат ўғитини ишлаб чиқариш технологияси “Самаркандкимё” ОАЖда жорий этилди ва 90 минг тоннадан кўпрок угит чикарилди. “Аммофос” ОАЖда куввати йилига 10 минг т фосфогипсни аммоний сульфат ва фосфомелга кайта ишлаш тажриба-саноат ускунаси монтаж килинган ва синовдан ўтказилган. Комбинациялашган реактор ўрнатилган саноат ускунасида 200 т куш суперфосфат ва PS-ўғити ишлаб чикарилди. Яратилган ўғитлар аммофос ва суперфосфатга нисбатан агрокимёвий самарадорлиги юқорилигини кўрсатади ва техник иқтисодий хисоблар эса ўғитларнинг нархи 15-40% арзонлигини кўрсатди.
    Қўлланиш сохаси: кишлок хўжалиги ва фосфорли ўғитлар корхоналари.

    Холтўра Мирзақулов
    1-53
    18   20
  • Таянч (энг мухим) сўзлар: ацетилен спиртлари, спиртларни виниллаш, спиртларнинг винил хосилалари синтези, технологии жараён, юқори асосли система, гомоген катализ, кинетика, квант-кимёвий хисоблаш, жараённи моделлаш, реакция механизми, биологик фаоллик.
    Тадқиқот объектлари: ацетилен, ацетальдегид, КОН, ДМСО, бутин-З-ол-2, гексин-З-диол-2,5 ва уларнинг винил эфирлари хамда уларни синтезлашни лаборатория ва пилот курилмалари.
    Ишнинг мақсади: маҳаллий хом ашёлар асосида ацетилен спиртлари синтези. Айрим тўйинган спиртлар ва синтез килинган ацетилен спиртларини виниллаш реакцияларини ўрганиш. Бутин-З-ол-2, гексин-З-диол-2,5 ва уларнинг винил эфирлари олишнинг такомиллаштирилган технологиясини яратиш. Олиб бориладиган жараёнларни муқобил шароитини аниқлаш.
    Тадқиқот усуллари: газ-суюклик хроматографияси, квант-кимёвий РМЗ усули, ПМР- и ИҚ- спектроскопия, элемент тахлил.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: бутин-З-ол-2 ва гексин-3-диол-2,5ларни ацетилен билан КОН-ДМСО иштирокида атмосфера босимида виниллаш жараёни ишлаб чиқилди. Бутин-З-ол-2, гексин-З-диол-2,5 ва уларнинг винил эфирлари олишнинг технологияси такомиллаштирилди. Бир қатор янги бирикмалар синтез килинган технологик жараёни ва схемалари берилди. Танланган ацетилен спиртлари ва диолларини квант-кимёвий ва молекуляр динамик параметрлари хисобланди, виниллаш реакциялари математик моделлари яратилди.
    Амалий ахамияти: тўйинган ва ацетилен спиртларининг винил бирикмалари гомоген-каталитик усулда атмосфера босимида ацетилен билан виниллаш жараёни натижасида синтез килинди. Бутин-З-ол-2, гексин-З-диол-2,5 ва уларнинг винил эфирларини синтез қилиш жараёни технологик регламентлари ишлаб чиқилди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: “Навоиазот” ОАЖда бутин-З-ол-2, гексин-З-диол-2,5 ва уларнинг винил эфирларини синтезлашга қурилмалар тайёрланди ва синов партиялари олинди ҳамда уларга керакли технологии регламент ишлаб чиқилди. Синтез килинган айрим бирикмаларни дефолиант сифатида ва ўсимликларни ўсишини бошқарувчи препаратлар тайёрлашда қўлланиши мумкинлиги таклиф этилди. Ацетилен спиртларини синтези ва уларни виниллаш усули “Органик синтез технологияси” курсини ўқитишда қўлланилган.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: кимё саноати, кишлок хўжалиги, Олий ва ўрта махсус таълими олий ўкув юртлари ўкув жараёни.

    Хуснитдин Вапоев
    1-28
    36   7
  • Тадқиқот объектлари: кристалланувчи эритмаларни буғлатиш жараёни.
    Ишнинг мақсади: дисперс муҳитлардаги гидродинамика, структура, ташқи иссикдик алмашиниш ва қасмоқ ҳосил бўлишини тадқиқ қилиш, кристалланувчи эритмаларни буғлатувчи, мавҳум қайнаш қатлами бўлган юқори самарали жиҳоз яратиш ва қаттиқ заррачалар мавҳум қайнаш қатламига эга буғлатиш аппаратлариии ҳисоблаш методини яратиш.
    Тадқиқот усуллари: донадор заррачалар мавҳум қайнаш қатлами бўлган буғлатиш аппаратлари гидродинамикасини, улардаги иссиқлик алмашинишни ва тузлариинг чўкишини экспериментал ва иазарий тадқиқ қилиш ва иатижаларии саноатдаги ускунада текшириш.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги. Донодор материалнинг ингичка трубалар ичидаги мавҳум қайнаш қатлами гидродимикаси, структураси, ташқи иссиклик алмашиниши ва чўкма чўкиши жадаллиги бириичи марта комплекс тадқиқ қилинган. Саноатдаги, экспериментал ва назарий тадқиқотлар, буғлатиш аппаратларидаги гидродинамика ва иссиқлик ўтказиш жараёнларининг, режим омиллари, сарф параметрлари, донадор материал заррачаларининг геометрик характеристикалари ва физик хоссаларига боғлиқлик қонуниятларини ўрнатишни ва буғлатиш аппаратларининг амалдаги иш тартиби параметрлари диапазоиини қамраб оладиган умумлаштирувчи боғлиқликлар олишни таъминлади.
    Амалий ахамияти. Кристалланувчи эритмаларни буғлатишнинг унумдорлигини оширишнинг, иссиклик ўтказишни жадаллаштириш, таъмирлар оралигидаги иш давриии узайтириш ва шуига мос равишда жихозларии тозалаш харажатларини ва энергия сарфинииг камайишини таъминлайдиган, катта капитал харажатлар талаб қилмайдиган усули таклиф қилинган.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги. Диссертация иши материалларини «Навоийазот» ОАЖ даги тўрт корпусли буғлатиш қурилмасини такомиллаштиришда қўллашдан 209 млн. сўм иқтисодий самара олиниши кутилмоқда, «Электрокимёзавод» ЁАЖ-ҚКда ош тузини кристалловчи буғлатиш аппаратининг самарадорлигини оширишда қўллаш уларнинг қасмоқсиз ишлаш даврииинг ошишини таъминлади; олинган иатажаларии Москвадаги «Пирит-М» МЧЖда қўллаш иссиқлик алмашинишни жадаллаштириш ва қасмоқ ҳосил бўлишини камайтириш натижасида жихозларнииг унумдорлигини ошириш хисобига йилига 4,2 млн. рубл миқдорида иқтисодий самара олишни таъминлади; иш натижалари «Щелково иккиламчи қимматбахо металлар заводи» ОАЖ да (Россия) унумдорликни ошириш, атмосферага ташланадиган чиқиндиларии камайтириш и йўқотиладиган кумуш микдорини камайтириш учун қўлланилиб йилига 7 млн. рубл (2008 йил нархларида) иқтисодий самара олинди.
    Қўлланиш сохаси : кимё ва озиқ-овқат саноати, металлургия.

    Хошим Бахронов
    1-40
    22   15
  • Тадқиқот объектлари: темир йўл транспортининг юқори концентрацияли оқова сувлари ва таркибида нефть мавжуд бўлган шламлари ва улар асосидаги зичловчи сурков мойлари олиш жараёнлари.
    Ишнинг мақсади: темир йўл транспорта корхоналарида олинган таркибида нефть бўлган шламни утиллаштиришнинг комплекс технологиясини ишлаб чикиш.
    Тадқиқот усуллари: нефть маҳсулотларини тадкиқ этишнинг кимёвий, физик-кимёвий ва спектрал усуллари, шунингдек ЭҲМда тажриба кўрсаткичларига ишлов беришнинг математик усуллари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: илк маротаба замонавий тадкиқот усуллари ёрдамида темир йўл транспорти корхоналари юқори концентрацияли оқова сувларининг таркиби ва хусусиятлари аникланиб, нефть шламини тозалаш учун самарали маҳаллий адсорбент ва нефть компонентларини экстракциялаш учун эритгичлар танлаб олинган. Танланган адсорбентнинг физик-кимёвий хоссаларини ва унинг нефть шламидан олинган нефть компонентларининг кўп циклли адсорбция ва десорбция жараёнларида қўллашни тадкик этиш юзасидан тажриба материал назарий жиҳатдан асослаб берилган. Нефть шламидан мой маҳсулотини ажратиб олиш технологияси ишлаб чиқилиб, улар боғловчи компонент вазифасини ўтаган резьбали маҳсулотлар учун зичловчи сурков мойи олиш йўллари кўрсатиб берилган.
    Амалий аҳамияти: Темир йўл транспорти корхоналарининг юкори концентрацияли чиқиндиларини утиллаштириш юзасидан меъёрий-техник ҳужжатлар тузилган.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Фарғона НҚЗ га қарашли Олтиарик тажриба ишлаб чиқариш корхонаси шароитида зичловчи сурков мой олиш юзасидан тажрибалар ўтказилиб, ижобий натижаларга эришилган. Мазкур дастурни татбик этишдан олиниши кутилаётган иқтисодий самара йилига 29,0 млн. сўмни ташкил этади.
    Қўлланиш соҳаси: “Ўзбекистон темир йўллари” ДАТК корхоналари ва нефть кимё йўналишидаги ва темир йўл транспорта олий ўкув юртларининг ўқув дастурлари.

    Суннат Шамансуров
    1-23
    20   11