Применение в налоговой системе искусственного интеллекта и технологии больших данных

inLibrary
Google Scholar
Журнал:
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
81-84
9
0
Поделиться
Тураев, Ш. (2022). Применение в налоговой системе искусственного интеллекта и технологии больших данных. in Library, 22(1), 81–84. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17079
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Уклонение от уплаты налогов, мошенничество в отрасли, а также текущее состояние хранения, обработки и анализа данных являются сегодня рядом национальных и международных проблем. Например, согласно отчету Tax Justice Network за 2020 год, налоговое мошенничество и уклонение от уплаты налогов обходятся странам всего мира в 427 миллиардов долларов в год. Только США ежегодно теряют 188,8 млрд долларов из-за уклонения от уплаты налогов, в то время как Китай и Япония теряют 66,8 и 46,9 млрд долларов соответственно.

Похожие статьи


background image

81

Кредитга

лаёқатлиликни

баҳолаш

мезон(критерий)лари

кўпайтирилди ва уларнинг ҳисоблаш усуллари такомиллаштирилди, яъни
аниқликни таъминлаш даражаси оширилди.

Амалдаги баҳолашдан фарқли равишда кредитга лаёқатлилик ҳолати

бешта синф асосида амалга оширилади. Бу билан кредитга лаёқатли
корхоналарни танлаш имконияти кўпаяди.

“Кредитга лаёқатлилик таҳлилининг скоринг модели”ни бошқа

усулларга нисбатан яна бир афзал жиҳати унда маълумотлар
автоматлаштирилган тизимда қайта ишланишидир. Бунда:

-

инсон омили таъсири камаяди;

-

жорий харажатлар қисқаришига олиб келади;

-

операцион рискни камайтиришга имкон беради;

-

кредитга лаёқатлиликни баҳолаш қисқа вақтда амалга

оширилади;

-

мижоз учун ўзи тақдим этган маълумотлар асосида кредитга

лаёқатлиликни баҳоланиши банкга нисбатан ишончини ортишига олиб
келади;

-

мижоз фаолиятини доимий равишда ўтган давр маълумотлари

билан таққослаб ўзгаришига сунъий интеллект орқали баҳолаб боради.

SUN'IY IУNTELLEKT VA BIG DATA TEXNOLOGIYALARINING

SOLIQ TIZIMIDA QO’LLANILISHI

Turaev Shavkat Shuhratovich

Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi

Davlat boshqaruvi akademiyasi “Iqtisodiyot va moliya”

kafedrasi mudiri, iqtisodiyot fanlari doktori, dotsent

Bugungi kunda soliqlarni to'lashdan bo'yin tovlash, sohadagi

firibgarliklari va ma'lumotlarni saqlash, qayta ishlash, tahlil qilishning hozirgi

holatida milliy hamda xalqaro darajada bir muncha muammolar mavjud.

Masalan, Soliq, Adliya Tarmoqlari (Tax Justice Network) tashkilotining 2020-

yilgi hisobotida soliq firibgarligi va soliq to'lashdan bo'yin tovlash natijasida

butun dunyo davlatlari yiliga 427 milliard AQSH dollari miqdorida ziyon

ko'rishmoqda. Birgina AQSHning o'zi har yili soliq to'lashdan bo'yin tovlash

tufayli 188,8 milliard dollar yo'qotadi, Xitoy va Yaponiyaning bu boradagi yillik


background image

82

zararlari tegishli ravishda 66,8 va 46,9 milliard dollarni tashkil etmoqda.

Mamlakatimizda soliq tizimida elektron davlat xizmatlari va axborot

tizimlari orqali ma'lumotlar bazasiga tushayotgan murojaatlar soni yildan-yilga

keskin oshib borayotganligi sababli ma'lumotlarni tezkorlik bilan tahlil qilishni

takomillashtirishni kun tartibiga qo'ymoqda. Davlat soliq qo'mitasining mavjud

server qurilmalarining xotira hajmi bugungi kunda 90 foiz band. Ma'lumotlarni

qayta ishlash markazi qurilmalari eskirganligi hamda elektron hisobvaraq-

fakturalar va onlayn nazorat kassa mashinalari hamda tashqi manbalar orqali

shakllangan katta hajmdagi ma'lumotlarni qayta ishlash va tezkor tahlil qilish

uchun mavjud serverlar quvvati yetishmasligi holatlari yuzaga kelib turibdi. Bu

borada sun'iy intellekt va katta hajimli ma'lumotlar texnologiyalarini joriy etish

qo'l keladi.

Mamlakatimizda sun'iy intellekt sohasini rivojlantirish uchun bir qancha

qaror va farmonlar qabul qilinmoqda. Shulardan biri 2021 yilning 17 fevral kuni
“Sun'iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish
chora-tadbirlari to'g'risida”gi O'zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori

qabul qilindi.

Mazkur Qarordan ko'zlangan maqsad — “Raqamli O'zbekiston – 2030”

Strategiyasiga muvofiq sun'iy intellekt texnologiyalarini jadal joriy etish va

ularni mamlakatimizda keng qo'llash, raqamli ma'lumotlardan foydalanish

imkoniyatini va ularning yuqori sifatini ta'minlash, ushbu sohada malakali

kadrlar tayyorlash uchun qulay shart-sharoitlar yaratishdir. Qarorda sun'iy

intellekt texnologiyalarining qaysi sohalarda qay tarzda qo'llanilishi, bu borada

ko'zda tutilgan vazifalar ham to'liq o'z aksini topgan.

Xususan, soliq sohasida yuridik shaxslarning soliq tushumlarini tahlil

qilish,

soliq

to'lovlaridagi

tafovutlarni

aniqlashda

sun'iy

intellekt

texnologiyalarini qo'llash, transport sohasida esa lokomotivlarni boshqarish

jarayonida ularning harakatini kuzatib borish va xavfli vaziyatlarda

mashinistlarni ogohlantirishda, jamoat transporti harakatini tahlil qilish va

ularning optimal yo'nalishlarini aniqlashda, shuningdek, avtomobil harakatini va

transportdagi

tirbandliklarni

monitoring

qilishda

sun'iy

intellekt

texnologiyalarini qo'llash vazifalari belgilangan.

Hozirgi kunda ko'plab mamlakatlar sog'liqni saqlash, transport, mudofaa

va milliy xavfsizlik kabi ko'plab sohalarda sun'iy intellekt afzalliklaridan

foydalanib kelmoqda. PricewaterhouseCoopers (PwC) konsalting kompaniyasi

tadqiqotlari shuni ko'rsatadiki, global sun'iy intellekt 2030-yilga kelib jahon

iqtisodiyotiga 15,7 milliard trillion AQSH dollarimiqdorida hissa qo'shishi


background image

83

kutilmoqda. Bu jahon yalpi ichki mahsulotini 26 foizga o'sishiga olib keladi.

Xorijda sun'iy intellekt texnologiyasini o'z soliq tizimida qo'llayotgan

mamlakatlar soni yildan yilga ortib bormoqda. Jumladan, Daniya 2018-yilda

soliq to'lashdan bo'yin tovlash natijasida qariyb 325 million AQSH dollari zarar

ko'rgan. Mamlakat hukumati sun'iy intellect vositalarini o'z soliq tizimiga tatbiq

etishi natijasida soliqlarni to'lashdan bo'yin tovlashning har 100 holatidan 85

tasini muvaffaqiyatli aniqladi. Shuningdek Hindiston hukumati soliqlarni

to'lashdan bo'yin tovlash bilan kurashish va soxta firmalarni aniqlash uchun

sun'iy intellect vositasidan foydalanishga kirishgan yetakchi mamlakatlar

qatorida turadi.

Negaki, soliq ma'murchiligiga sun'iy intellektni joriy etilishi quyidagi

afzalliklarga ega bo'lish imkoniyatini beradi. Jumladan, ayni kunda soliq

to'lashdan bo'yin tovlash holatlarini aniqlash. soliq idoralari soliq auditi

jarayonida firibgarlikni aniqlashga harakat qilishadi. Hujjatlar to'plamidan aniq

ma'lumotlarni topish bu pichan ichidan igna qidirish kabi zahmatni talab qiladi.

Aslida algoritmlaridan foydalanib, katta miqdordagi ma'lumotlarda noodatiy

yozuvlarni aniqlay oladigan, sun'iy aqlni qo'llab-quvvatlaydigan tizimlarni

yaratish mumkin.

Sun'iy intellekt yordamida avtomatlashtirilgan kompyuterlar soliq

ma'lumotlarini prognoz va tahlil qilish uchun sarf-xarajatlarni kamaytirishda

ham katta imkoniyatga ega. Bunday ma'lumotlardan foydalanib yillik

o'zgarishlarni kuzatib borish va mablag'larni tejash mumkin.

Raqamli texnologiyalar taraqqiy etgan asrda eng muhum omil bu

ma'lumotlar hisoblanadi. Ularni to'plab, o'rganishlar asosida xulosalar

chiqarishda Big Data texnologiyasining ahamiyati katta. Undan ko'pincha

salmoqli ma'lumotlarning prognozli tahlillariga yoki ma'lumotlardan qiymat

chiqarib olishning boshqa usullariga murojaat qilishda ham foydalaniladi. Big

Data texnologiyalaridan olinadigan daromadlar yildan yilga o'sib bormoqda. U

2019-yilda 189,1 milliard dollarni tashkil etgan bo'lsa, 2022-yilda 274,3 milliard

dollarga etishi kutilmoqda. AQSH, Avstraliya kabi mamlakatlarda katta hajmli

ma'lumotlar texnologiyalarini rivojlantirish va moliyalashtirish bo'yicha maxsus

davlat dasturlari ishlab chiqilgan.

Davlatimiz rahbarining yuqorida qayd etilgan “Sun'iy intellekt

texnologiyalarini jadal joriy etish uchun shart-sharoitlar yaratish chora-tadbirlari
to'g'risida’’gi hamda Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 5-iyundagi “Soliq
ma'muriyatchiligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng

joriy etishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida”gi qarorlariga asosan,


background image

84

2022-yilning may oyiga borib, soliq sohasida yuridik shaxslarning soliq

tushumlarini tahlil qilish, soliq to'lovlaridagi tafovutlarni aniqlashda sun'iy

intellekt texnologiyalarini qo'llash dasturiy ta'minotni ishlab chiqish va tajriba-

sinov loyihasini joriy etish belgilangan, 2023-yil iyuniga kelib esa, katta
hajmdagi ma'lumotlarni boshqarish va tahlil qilish imkonini beruvchi “Big Data”
texnologiyalarini yo'lga qo'yish mo'ljallanmoqda.

Jahon tajribasi ko'rsatib turibdiki, sun'iy intellekt va Big Data

texnologiyalari soliq idoralari ishini jadalashtirishga, shu bilan birga, “elektron
hukumat” faoliyati samaradorligining oshishini hamda mamlakatda “raqamli
iqtisodiyot”ning rivojlanishiga va eng muhimi, yashirin iqtisodiyot ulushini
qisqartirishga ham yordam beradi.

ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В

ЭКОНОМИКЕ

Джуманиязова М.Ю

.,

ТМИ «Электронная коммерция и

цифровая экономика», доцент


Международные экономические отношения сегодня претерпевают

состояние глубокого кризиса, в этой связи возникает острая необходимость
трансформации подходов к реализации дипломатической и торговой
деятельности. В целях перестройки межгосударственного взаимодействия
наиболее эффективным способом является применение ряда достижений
научно-технического прогресса (НТП), к примеру искусственного
интеллекта (ИИ), который уже используется в сфере международной
дипломатии и торговли. В частности, решения, принимаемые с
использованием возможностей ИИ, активно применяются в Китае в целях
проработки дипломатических сценариев развития событий. Зарубежный
опыт показывает, что более широкое применение алгоритмов
искусственного интеллекта осуществляется в рамках экономической
дипломатии применительно к проведению торговых переговоров. Следует
отметить особую важность открытия возможностей ИИ и для
развивающихся стран, ибо это позволит заключать международные
договоры и способствовать развитию взаимовыгодного и эффективного
торгового сотрудничества. Сегодня искусственный интеллект (ИИ),

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов