Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
8
1-noyabr 2024-yil.
UDK: 619: 636.2: 591.111: 577.1
BEPUSHT SIGIRLARNING KLINIKASI VA ULARNING
MORFOBIOKIMYOVIY KO‘RSATGICHLARI
Alimov B.S.
- mustaqil izlanuvchi
Sidiqov B.T. -
mustaqil izlanuvchi
ilmiy rahbarlar;
Yunusov X.B. -
b.f.d., professor
Eshburiyev B.M. -
v.f.d., professor
Samarqand davlat veterinariya meditsinasi, chorvachilik va biotexnologiyalar
universiteti
Annotatsiya:
maqolada xo‘jalikdagi tuqqanigan keyin 65-90 kun davomida
kuyga kelmagan sigirlar umumiy klinik tekshirishlardan o‘tkazilib, ulardan olingan
qonining
morfobiokimyoviy
ko‘rsatgichlarining
tahlili
keltirilgan.
Klinik
tekshirishlarda sigirlarning semizlik darajasi, nafas soni, yurak urushi soni, tana
harorati, katta qorin devorining harakati soni, shilliq pardalar, teri qoplamasining
holati va tayanch harakat organlarining holati haqida ma’lumot berilgan
Kalit so‘zlar:
bepusht, morfologik, biologik, qon, xo‘jalik, katta qorin,
probirka, aseptik, sigir, kuyga kelish, bo‘g‘ozlik, klinik, semizlik, nafas, tayanch,
shilliq parda, harorat.
Mavzuning dolzarbligi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29
yanvardagi PQ-4576-sonli “Chorvachilik tarmog‘ini davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlashning qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorida chorva mollari
bosh sonini yanada ko‘paytirish, ularning mahsuldorlik va zot ko‘rsatkichlarini
yaxshilash, parrandachilik, yilqichilik, quyonchilik, baliqchilik va asalarichilik
tarmoqlarini rivojlantirish kabi dolzarb vazifalar bilan birgalikda veterinariya ilm-fani
va amaliyoti mutaxassislari zimmasiga hayvonlar kasalliklariga qarshi kurashni
yanada takomillashtirish, fermer xo‘jaliklariga qarashli chorva mollarining
mahsuldorligi va reproduktiv xususiyatlarini yaxshilashning samarali va kamchiqim
usullarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish orqali mahsulotlar tannarxini
kamaytirishga erishishdek dolzarb vazifalar qo‘yilmoqda.
Qoramollar zotini yaxshilash va mahsuldorligini oshirish muammolarini
samarali hal etishga katta to‘sqinlik qilayotgan kasalliklar orasida hayvonlar jinsiy
a’zolarining kasalliklari, jumladan bepushtliklar asosiy o‘rinni egallaydi.
Adabiyot ma’lumotlarida mahsuldor sigirlarining bepushtlining asosiy sababi:
matsionning etishmasligi va buning natijasida nerv-muskul tonusining pasayishi,
noto‘g‘ri oziqlantirish, parvarishlash va saqlash qoidalarinig buzilishi, tug‘ruq
paytida asseptika qoidalariga rioya qilmaslik, tug‘ish yo‘llarining jaroxat olishi deb
takidlangan [1].
Sigirlarning bepushtliklariga sabab bo‘ladigan ginekologik kasalliklarning
sabablari xilma-xil bo‘lib, moddalar almashinuvining buzilishlari, oziqlantirish
texnologiyasiga rioya qilinmasligi, bachadon patologiyalarining kuzatilishi,
kasalliklar profilaktikasini vaqtida tashkil qilinmasligi va bo‘g‘oz hayvonlarni o‘z
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
9
1-noyabr 2024-yil.
vaqtida sog‘indan chiqarmaslik, xo‘jalikning biosenozida viruslar, bakteriyalar va
patogen zamburug‘larining mavjudligi, davolash va profilaktika choralarini yetarli
darajada moliyalashtirmaslikgi, veterinar mutaxassislarining, shu jumladan
veterinariya ginekologining yetishmasligi hisoblanadi [3].
Hayvonlarni, ayniqsa sut mahsuldorligi yuqori bo‘lgan sigirlarni saqlash va
parvarish qilishdagi barcha o‘zgartirishlar va xatolar, moddalar almashinuvi
buzilishlari, tizim va organlarning gipofunktsiyasi, rezistentlik darajasi va
immunitetning pasayishiga, ko‘p tomonlama stresslar ta’siri natijada ko‘plab
kasalliklarga chalinish darajasiga oshishiga olib keladi, jinsiy a’zolar tizimi
funktsiyalarini o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmlarini ishdan chiqarishiga olib keladi,
buning natijasida bepushtliklar yuzaga keladi (2).
Adabiyot ma’lumotlarining tahlili va shaxsiy kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki,
Respublikamizning chorvachilik fermer xo‘jaliklariga chetdan keltirilgan mahsuldor
sigirlarda bepushtlikning keng tarqalganligiga qaramasdan, ularning sabablari,
rivojlanish xususiyatlari, ertachi aniqlash va oldini olishning samarali usullari to‘liq
ishlab chiqilmagan.
Ilmiy tadqiqot maqsadi:
Ishning maqsadi tuqqaniga 65-90 kun bo‘lgan,
bepusht sigirlarda kilinik ko‘rsatkichlar va ulardan olingan qonning biokimyoviy
ko‘rsatkichlarini o‘rganildi.
Tadqiqotlar o‘bektivi va uslubiyatlar:
Ilmiy tadqiqot ishlari Samarqand
viloyat Tayloq tumani “Siyob Shavkat Orzu” fermer xo‘jaligiga qarashli yuqori sut
mahsuldorli sog‘in sigirlarda o‘tkazildi.
Sigirlarda
bepushtliklarninng
kechish
xususiyatlarini,
qonning
morfobiokimyoviy ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlarni aniqlash maqsadida tuqqaniga
65-90 kun bo‘lgan, bepushtligi zamonaviy usullar yordamida aniqlangan 10 bosh sut
mahsuldorli yuqori sog‘in sigirlar umumiy klinik tekshirishlardan o‘tkazildi.
Yuqori sut mahsuldorli 10 bosh sigirlarda umimiy klinik tekshirishlar
o‘tkazilganda quyidagilar aniqlandi:
Tana harorati o‘tacha 38,5°C ni; 1 daqiqa davomida yurak urushi son o‘rtacha
84,6 marta; Katta qorin devorining 2 daqiqa davomidadi harakati 2,9 marta; Nafas 1
daqiqa davomida sanalganda o‘rtacha 35,8 marta; Jinsiy a’zolar shilliq pardalari
pushti rangda ekanligi aniqlandi; Barcha sigirlarda teri elastikligi, eri qoplamasi
yaltiroqligining pasayganligi aniqlandi.
Sigirlardan qon namunalari aseptika-antiseptika qoidalariga muvofiq
bo‘yintiriq vena qon tomiridan zararsizlantirilgan maxsus probirkalarga olindi. Bunda
probirkalardan biriga geparin bilan ishlov berildi (har 4-5 ml qon uchun 1%-li
geparin eritmasidan 0,01 tomchi qo‘yilgan) va qon zardobini olish uchun boshqa
alohida probirkalarga qon olindi. Qon zardobini tezlikda ajratib olish uchun
sentrfugada 1 daq./3000 aylantirish orqali (5 daqiqa davomida) qon zardobi ajratib
olindi.
Bepusht sigirlardan olingan qon namunalari “Veterinariya ilmiy tadqiqot
instituni”ning parazitologiya laboratoriyasida “BIOBASE” (Xitoy) avtomatik
biokimyoviy analizatori yordamida “Human” firmasi (Germaniya) tomonidan ishlab
chiqarilgan reagentlar to‘plamidan foydalangan holda tekshirilib qonning
morfobiokimyoviy ko‘rsatkichlari aniqlandi.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
10
1-noyabr 2024-yil.
Olingan natijalar va ularning tahlili.
Klinik ko‘rsatkichlar. Tadqiqotlar shuni
ko‘rsatdiki, sigirlardan olingan qonning biokimyoviy ko‘satgichlar umumiy oqsil
miqorining fiziologik me’yorga nisbatan past chegarada bo‘lishi (65,9 g/l; me’yor -
70-92 g/l) qayd etildi. Qondagi gemoglobin miqdorini o‘rtacha 82,2 g/l (me’yor - 99-
129 g/l)gacha, eritrositlar miqdorini - 5,03
10
12
/l (5,50-7,50 10
12
/l) gacha, leykositlar
miqdorini - 12,99
10
9
/l
(
me’yor 4,50-12,50 10
9
/l) gacha kamayganligi aniqlandi.
Glyukozaning qondagi miqdori 3,15 mmol/l tashkil qildi (me’yorda 2,3-4,1 mmol/l).
Sigirlarda gipogemoglobinemiya, gipoproteinimeya, gipoglikemiya, eritrositlar va
leykositlar miqdorining kamligini oziqa ratsionlari to‘yimligining sigirlar
ehtiyojlarini to‘liq qondirmasligi bilan izohlash mumkin.
Bitta eritrosit tarkibidagi gemoglobin miqdori fizologik me’yorga nisbatan past
ekanligi aniqlanib, o‘rtacha 15,7 p/g (me’yor 17,8-20,8 p/g) tasgkil etdi. Bu
ko‘rsatkich sigirlarda gipoxrom anemiya kuzatilishidan dalolat beradi. Sigirlar
qonidagi xolesterin miqdorining fiziologik me’yorga nisbatan (6,1 mmol/l)
ko‘payganligi (me’yor 1,6-5,00 mmol/l,) va siydik kislotasi miqdorining 4,2 mmol/l
ga tengligi (me’yorda 2,8-8,8 mmol/l) xarakterli bo‘ldi (1-jadval).
1-jadval
Bepusht sigirlar qonining morfobiokimyoviy ko ‘rsatkichlari
Xulosa.
1. Bepusht sigirlarda klinik ko‘rsatkichlar junlarning yaltiroqligi va
teri elastikligining pasayganligi, shilliq pardalarning anemiyasi, shuningdek, ayrim
sigirlarda ishtahaning pasayishi, kavsh qaytarishning kamayganligi, katta qorin
massasi konsistentsiyasining xamirson bo‘lishi, qorin terisining elastik-tarang
ekanligi, katta qorinning 2 daqiqadagi qisqarishi o‘rtacha 2,9 martani tashkil etib,
qisqarishlar tartibsiz ritmda ekanligi bilan xarakterlanadi;
2. Sigirlarda qonning morfobiokimyoviy ko‘rsatkichlari leykosit, gemoglobin,
eritrositlar miqdori va eritrosit tarkibidagi gemoglobin miqdorini fizologik me’yorga
Sig
ir
lar
sir
g‘
a
raq
am
i
Um
u
m
iy
o
q
sil,
g
/l
L
ey
k
o
sit
lar
,
10
9
/l
Gem
o
g
lo
b
in
,
g
/l
E
ritro
sit
lar
,
10
12
/l
E
ritro
sit tar
k
ib
id
ag
i g
em
o
g
lo
b
in
m
iq
d
o
ri
,
p
/g
Xo
lest
er
in
,
m
m
o
l/l
G
ly
u
k
o
za
,
m
m
o
l/l
Siy
d
ik
k
is
lo
tasi
,
m
m
o
l/l
1
10840
49,0
28,7
88
5,53
15,9
1,7
2,4
2,5
2
25129
60,0
13,0
77
4,68
16,4
9,0
3,9
2,3
3
25869
88,8
8,6
85
5,34
15,9
8,2
3,7
2,3
4
00001081
61,1
15,0
68
4,16
16,3
8,8
3,7
2,3
5
562
62,5
8,2
83
5,53
15,4
5,2
3,0
2,94
6
12011
68,9
14,4
78
4,68
16,6
7,9
2,6
2,2
7
6737
62,7
7,3
78
4,74
16,4
3,7
3,2
2,5
8
07349
75,2
18,4
96
5,6
16,6
3,2
3,0
2,2
9
25758
68,3
5,7
80
5,02
15,9
6,4
2,3
2,3
10
25856
62,4
10,6
88
5,04
17,4
4,0
3,7
2,2
O‘rtacha
65,9
12,99
82,1
5,03
16,3
5,81
3,15
2,4
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
11
1-noyabr 2024-yil.
nisbatan past ekanligi, glyukozani (2,3-4,1±1,124 mmol/l) va xolesterin miqdorini
(1,6-5,00±1,13 mmol/l) me’yorga nisbatan ko‘payishi bilan xarakterlanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.
Обмен веществ и его коррекция в воспроизводстве крупного
рогатого скота / А.А. Стрекольников, К.В. Племяшов // Современные проблемы
ветеринарного обеспечения репродуктивного здоровья животных: Материалы
Международной научно–практической конференции, посвященная 100–летию
со дня рождения профессора В.А. Акатова. 27–29 мая 2009 года, г. Воронеж. –
Воронеж: изд–во «Истоки», 2009. – с. 25.
2.
Хамитова, Л.Ф. Проблемы воспроизводства стада/ Л.Ф. Хамитова,
Е.А. Мерзлякова, А.А. Метлякова// Ученые записки КГАВМ. – 2015. – Том 222.
– с. 234 – 235
3.
Эшбуриев, Б. М., Алимов, Б. С., & Эрназаров, Б. (2023). СОҒИН
СИГИРЛАР
РЕПРОДУКТИВ
КЎРСАТКИЧЛАРИГА
“MIOSTA
H®”
ПРЕПАРАТИНИНГ
ТАЪСИРИ.
ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
34
(3), 142-145.
4.
Alimov, B. S., & Xamidov, M. X. (2023). SIGIRLARDA
GINEKOLOGIK
KASALLIKLARNI
DAVOLASHGA
YANGICHA
YONDOSHISH.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY
JURNALI
, 92-95.
5.
Юнусов, Х. Б., Эшбуриев, Б. М., & Алимов, Б. С. (2024).
Дисфункция яичников и субинволюция продуктивных коров и бесплодия в
последствие их.
Ustozlar uchun
,
1
(1), 333-337.
6.
Alimov, B., Sidikov, B., Urazov, S., Yunusov, K., & Eshburiyev, B.
(2024). Uterine subinvolution, ovarian hypofunction in productive cows and
infertility as a result of their. In
BIO Web of Conferences
(Vol. 118, p. 01016). EDP
Sciences.
7.
Элмуродов, Б., & Актамов, У. (2022). Биохимические изменения в
крови кроликов, больных пастереллезом.
in Library
,
22
(4), 115-118.
8.
Elmuradov, B. A. (2024). VETERINARIYA ILM-FANINING
RIVOJLANTIRISHDA INNOVATSION ISHLANMALARNING O ‘RNI.
Ustozlar
uchun
,
1
(1), 3-6.
9.
Рузимуродов, М., & Елмурадов, Б. (2024). Роль инновационных
разработок в развитии ветеринарной науки.
in Library
,
2
(2), 3-6.
10.
Elmurodov, B. A. (1999). Qo ‘zilarda pasterellyoz va kolibakterioz
aralash holda uchraganda kuzatiladigan klinik-anatomik belgilari.
Проблемы
изыскания синтеза и производства препаратов для ветеринарии: Respublika
ilmiy-amaliy konferensiya ma’ruzalari to ‘plami.–Samarqand: VITI
, 219-221.
11.
Alimov, B. S., Sidiqov, B. T., & Eshburiyev, B. M. (2024). BEPUSHT
SIGIRLARNING KLINIK MORFOBIOKIMYOVIY KO ‘RSATGICHLARI.
Yangi
O ‘zbekiston ustozlari
,
2
(29), 13-16.
