Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
13
8
1-noyabr 2024-yil.
УДК:619:636.4
КОЛИБАКТЕРИОЗГА ҚАРШИ МАХСУС ВА НОМАХСУС
ТАДБИРЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Қамбаров А.А. –
в.ф.н., доцент
Аллазов А.С. –
ассистент
Исломова О.П. –
ассистент
Нематов С. –
ассистент
Хушназаров А.Х. –
кичик илмий ходим
Аннотация.
Мазкур илмий тадқиқот ёш ҳайвонлар колисептицемия
касаллиги этиологияси, инфекция қўзғатувчисининг манбаи, соғлом
ҳайвонларга юқиш йўллари, клиник кечиши, диагностика ва даволаш,
соғломлаштириш тадбирларига бағишланган.
Аннотация.
В данной статье даны материалы по этиологии и
распространению инфекции, источником возбудителя инфекции и
клинических признаков, методов диагностики и лечения, профилактики и
борьбы с колибактериозом животных.
Summary.
Jn this artiсle are represented the materialis on etiology and
spreading the infeсtion, ways of transmission the seurсes of agents of infeсtion and
сliniсal symptomos, methods of diagnosis and measures of prophylaxis and
struggle with сolibaсteriosis of animalis.
Калит сўзлар
: колибактериоз, колисептицемия, эшерихия, ГОА,
формолвакцина, бузоқ, қўзи, қўй, диагностика, профилактика, даволаш.
Ключевые слова
- колибактериоз, колисептицемия, эшерихия, ГОА,
формолвакцина, телята, овцы, ягнят, методы, диагностики, лечения и
профилактики.
Мавзунинг долзарблиги:
Ўзбекистон Республикаси Президентининг
2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон «2022-2026 йилларга мўлжалланган янги
Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида»ги, 2019 йил 28 мартдаги
ПФ-5696-сон «Ветеринария ва чорвачилик соҳасида давлат бошқаруви
тизимини
тубдан
такомиллаштириш
чора-тадбирлари
тўғрисида»ги
фармонлари, 2017 йил 16 мартдаги «Чорвачиликда иқтисодий ислоҳотларни
чуқурлаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги ПҚ-4841-сон ва
2020 йил 29 январдаги «Чорвачилик тармоғини давлат томонидан қўллаб-
қувватлашнинг қўшимча чора-тадбирлари тўғрисида»ги ПҚ-4576-сон, 2022 йил
8 февралдаги ПҚ-121-сон «Чорвачиликни янада ривожлантириш ва озуқа
базасини мустаҳкамлаш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорлари ҳамда мазкур
соҳага
тегишли
бошқа
меъёрий-ҳуқуқий
ҳужжатларда
белгиланган
вазифаларни амалга оширишда ушбу мақола муайян даражада хизмат қилади.
Мамлакатимиз
чорвачилик
фермер
хўжаликларининг
жадал
ривожланишига ёш ҳайвонларда тез–тез учрайдиган шартли потоген
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
13
9
1-noyabr 2024-yil.
инфекциялар гуруҳига кирувчи колиинфекцион касалликлар сезиларли тўсиқ
бўлиб келмоқда. Колибактериоз касаллиги барча турдаги ёш ҳайвонларда ич
кетиш, энтеротоксемия, септисемия, кўринишида намоён бўлиб, жуда ўткир
кечади ва касалланган ёш ҳайвонлар ўлишига олиб келади.
Касалликнинг қўзғатувчиси энтеропатоген ичак таёқчаси “Escherichа сoli”
бўлиб, унинг антигенлик хусусияти жуда мураккабдир. Ушбу бактерияда
соматик О – антиген, капсуласида – қобиқ К – антиген, хивчинида Н – антиген
мавжуд. О – антигеннинг 170 га яқин серотиплари, К – антигеннинг 100 та
серотипи, Н – антигеннинг 60 серотиплари аниқланганлиги ҳақида
маьлумотлар адабиётларда мавжуд. Мана шу сабабли колинфекцион
касалликларга қарши махсус профилактика, махсус даволаш тадбирларини
ишлаб чиқишда мураккаб муаммоларга дуч келинмоқда. Шу боисдан олинган
қўзи, улоқ, бузоқ, қулун... ёш ҳайвонларни 100% соғлом ҳолда вояга етказиш
қийин кечмоқда. Юқорида баён қилинганларни тахлил қилинса, айнан
мамлакатимизда айланиб юрувчи колибактериялар штаммларига қарши
вакцина яратишни тақазо етади.
Касалликнинг иқтисодий зарари:
Ёш ҳайвонларнинг ўлиши, туёқ
сониниг камайиши, наслчилик ишларининг издан чиқиши, махсулдорликнинг
камайиши, даволаш, профилактик тадбирларга сарфланган харажатлар,
экологик муҳитнинг инфекцияланиши, дезинфектантларга кетган харажатларда
ўз ифодасини топади.
Юқоридаги фикрлардан келиб чиққан ҳолда ширкат, дехқон, фермер,
ёрдамчи хўжаликлар шароитида ёш ҳайвонларни 100% сақлаб, нормал ўсиш –
ривожланишини таьминлаш, уларни колисептицемиядан самарали ҳимоя этиш
ветеринария фани ва амалиёти олдида турган муҳим вазифалардан биридир.
Тадқиқотнинг мақсади ва вазифалари:
Ёш ҳайвонлар колибактериоз
касаллигига қарши махсус ва номахсус тадбирларни такомиллаштириш
ҳисобига бош сонини кўпайтириш, ВИТИда ишлаб чиқилган ГОА
формолвакциналарни амалиётга жорий қилиш бўлиб, қуйидаги вазифаларни
бажаришга бағишланган:
- колибактериоз билан касалланган ёш ҳайвонлардан штаммларни
ажратиб олиш, культурал, морфологик, тинкториал, биокимёвий, серологик,
иммуногенлик хусусиятларини ўрганиш;
- иммуногенлиги юқори колиштамларидан колибактериозга қарши ГОА
формолвакцина тайёрлаш ва уларни амалиётга жорий қилиш;
Тадқиқот обьекти ва услублари:
Ветеринария илмий тадқиқот
институти, ёш ҳайвонлар касалликлари лабораторияси, Самарқанд давлат
ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар университети,
Эпизоотология
ва
инфекцион
касалликлар
кафедраси,
ветеринария
лабораторияларига чорвачилик ва паррандачилик хўжаликларидан
келтирилган колибактериоз касаллиги билан касалланган ёш ҳайвонлар
патологик
материалларидан
ажратилган
эшерихияларнинг
культурал,
морфологик, тинкториал, биокимёвий, серологик. Иммуногенлик хусусиятлари
умумий қабул қилинган услубларда текширилди.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
14
0
1-noyabr 2024-yil.
Бактериянинг
хусусиятига
асосланиб
Р.А.Ционнинг
(1948)
бактерияларни аниқлаш калитига асосан бактериянинг гуруҳи номерига
мансуб жадвал асосида бажарилди, натижаларга асосан бактериянинг муносиб
номи аниқланди. Бундан ташқари серологик усуллар ва бошқа текширишлар
ўтазилиб бактериянинг қайси турга мансублиги қўшимча тарзда тасдиқланди.
Қўзғатувчиларнинг патогенлик хусусияти стандарт оқсичқонларга тери остига
ГПҚ суспензияси 500 млн м.т. қорин бўшлиғига 300 млн м.т. юбориб 10 – кун
назоратда
ўрганилди.
Касал
ҳайвонларда
ажратилган
эшериха
бактерияларининг серогуруҳлари серологик реакцияларда идентификация
қилинди, антибиотик ва сульфаниламид препаратларга сезгирлиги индикатор
диск усулида ўрганилди.
Клиник 56 - бош бузоқ, шундан 27 - бош патонатомик, 118 - бош қўй-
қўзи, шундан 36- бош патанатомик , 86-бош товуқ – жўжа, шундан 78-боши
патанатомик текширилди. Барча касал ҳайвонлардан соф ҳолда “Eshericha
coli“ культураси ажратилди.
Бундан ташқари ВИТИ лаборатория шароитида 9 - бош бузоқда, 15-бош
қўзида, 40-бош паррандада экспериментал колибактериозда ҳам клиник
патанатомик, бактериологик ва серологик усилларда текшириди.
ВИТИ лабораториясида тайёрланган қўй –қўзилар колибактериозига
қарши ГОА формол вакцинага мамлакатимизда кўп учрайдиган “Eshericha
coli“ нинг 09, 020, 026, 041, 055, 078, 0111, 0119 штаммлари, бузоқ, қўзи, чўчқа
болаларнинг колибактериоз ва сальмонеллёз касалликларига қарши
ассоцияланган ГОА формол вакцинага юқорида ёзилган эшериха
штаммларидан ташқари, Salmonella dublin, S.typhymurium, Sabortus bovis,
S.holerae suis, бузоқ, қўзи, чўчқа болаларининг колибактериоз, салмонеллез ва
пастереллез касалликларига қарши поливалент радиовакцинага ушбу
штаммлардан ташқари Pasteurella multocida, P.haemolitica, паррандаларнинг
колибактериозига қарши ГОА формолвакцинага мамлакатимизда товуқ ва
жўжаларда кўп учирайди “Eshericha coli“нинг 09, 026, 041, 055, 055, 078, 0111
штаммлари
солиниб,
улар
кимёвий
ва
физикавий
усулларда
инактивлаштрилди.
Тадқиқот натижалари ва таҳлили.
Фақатгина 2023 йилда бузоқ, қўй –
қўзи, паррандаларнинг бактериал инфекциялар билан касалланиши ва уларнинг
тарқалишини Қашқадарё, Самарқанд, Навоий, Жиззах, вилоятларининг 22
чорвачилик хўжаликларида 577 бош ҳайвон ва паррандалардан патологик
намуналар олиниб, бактериологик текшириш натижасида уларда бошқа
бактериал инфекциялар (пастереллёз, салмонеллёз, диплококкоз,
стрепткоккоз) ва 3 та хўжаликда колибактериоз учраши аниқланди.
Паррандаларда колибактериоз аьлоҳида, пуллароз, эймериоз билан аралаш
кузатилди.
Колибактериоз асосан 1 -120 кунлик ёш бузоқ, қўзи, жўжаларда ўткир,
суринкали, токсикосептик кечиши ўрганилди. Катта ёшдаги ҳайвонлар ва
паррандаларда касаллик суринкали ва яширин формада кечиши кузатилди.
Колибактериозга ҳамма турдаги ёш ҳайвонлар мойил
.
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
14
1
1-noyabr 2024-yil.
Янги туғилган ҳайвонлар биринчи кунданоқ касалликка чалинади.
Бузоқлар асосан 2-7 кунликда, қўзилар 1–кунлигидан бошлаб 5-7 ойликгача,
чўчқа болалари 1 -7 кунлигида ва сутдан ажрагандан кейин, қулунлар 1–
кунликдан бошлаб ва мўйнали ҳайвонлар болалари 1-5 кунлигида, камроқ
ҳолатларда 6-10 кунлигида касалланади. Касалликнинг қўзғатувчиси табиатда
кенг тарқалган бўлиб, у фақат касал ҳайвонларда эмас, балки соғлом,
ҳайвонларнинг ошқозон - ичак тизимидан ажратиб олинган. Колибактериоз
қўзғатувчисининг асосий манбаи касал хамда соғайган ҳайвонлар
ҳисобланади. Катта ёшдаги ҳайвонлар ҳам энтеропотоген эшерихия тарқатиб
юради, бузоқ ва қўзилар онасининг қорнида ҳам касаллик юқиши мумкин.
Касал ҳайвонлардан эшерихиялар фекалий билан ажралади, экологияни
ифлослайди.
Қўйлар ва товуқларда колибактериоз сурункали кечганда талофат 10%
гача бўлади. Бу вақтда тухум берувчи товуқлар тухуми 8-23% камайади,
тухумларнинг 75% оталанмаган бўлади, инкубациядан жўжа чиқиш муддати
12-36 соат кечикади. Тухумдан чиққан жўжаларнинг 11% та колибактериоз
билан касалланган бўлади. Мамлакатимизда 25 та текширилган товуқчилик
хўжаликларида товуқлар 10 – 30% колибактериоз касаллигига йўлиққанлиги
аниқланди.
Ёш ҳайвонларда колибактериоз касаллиги: септик, энтеротоксемик,
энтерит шаклларида кечади.
Диагноз.
Эпизоотологик маьлумотлар, клиник белгилар, патанатомик
ўзгаришлар, бактериологик текширув натижаларига асосланиб қўйилади.
Бактериологик текшириш икки қисмдан:
-
Патологик материалдан суртма тайёрлаш ва уни микроскопия
қилиш;
-
Эндо, Левин, ГПБ, Симонс муҳитларига экиб соф култура ҳосил
қилиш;
Лозим бўлса биосинама қўйиш каби ишлардан иборат.
Даволаш.
Касалик аниқлангандан сўнг даволаш пархез билан
бошланади, яьни сут ўрнига қайнатиб совитилган физиологик эритма, аччиқ
дамланган қора чойга товуқ тухуми аралаштирилиб берилади.
Бузоқ, қўзи, чўчқа болаларига колибактериозга қарши ВИТИда
тайёрланган моновалентли гипериммун қон зардоби, колибактериоз,
салмонелёзга қарши бивалентли қон зардоби, колибактериоз, сальмонеллез,
пастереллезга қарши поливалентли гипериммун қон зардоби йўриқнома
асосида қўлланилади, агар антибиотиклар билан бирга ишлатилса,
самарадорлиги ошади. Антибиотиклардан: синтомитцин, левомицитин,
террамициин, канамицин, гентамицин, тетрациклин, ампицилин, мономицин,
норфлокс – 200, нитокс – 200, линкомицин, лекомицин, энрофлоксацин
қўлланилади.
Касаллик профилактикаси ва қарши курашиш тадбирлари:
-
Ферма атрофи ўралган бўлиши;
-
Узлуксиз навбатчилик ташкил этилиши;
-
Дезобарьер, дезомат талаб даражасида ташкил этилиши;
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
14
2
1-noyabr 2024-yil.
-
Бўғоз ҳайвонлар бўғозликнинг учинчи даврида силос, сенаж,
нордон, ачитқили таомлар берилмаслиги;
-
Ёш ҳайвонларга АБК, ПАБК, ошқозон ширалари берилиши;
-
Носоғлом хўжаликларда туғишдан 1,5-2 олдин ВИТИ да
тайёрланган қуюқлаштирилган ГОА - колибактериоз, сальмонелёзга қарши
ассоцияланган, сальмонеллёз ва пастереллезга қарши поливалентли ГОА
вакцина йўриқнома бўйича қўлланилади;
-
Ёш ҳайвонлар резистентлигини ошириш тадбирлари белгиланиши
турли хил стресс омиллар бартараф этилиши;
-
Колострал иммунитет 20-30 кун давом этади, демак 1-2-5 ойлик ёш
қўзилар вакцинация қилиниши; Каби ишлар тўлиқ ва мукаммал бажарилиши
лозим.
Хулоса:
биноларда зоогигеник норматив талаблари тўлиқ таминланиши,
зарарли газларни миқдори нормадан ошиб кетмаслиги, дезинфекция,
дератизация, дизенсекция ўз вақтида сифатли ўтказилиши, ҳар 10-кунда бир
марта ветеринар кўрик ўтказиши, рацион талабга тўла жавоб бериши шарт, ўз
вақтида умум ва махсус профилактик тадбирларни ўтказиш, янги келтирилган
ҳайвонлар ва паррандалар 30- кун карантинда сақланиши шарт. Мана шу
тадбирлар
малакали
бажарилиши
колиинфекцион
касалликларнинг
учрамаслигини таьминлайди.
АДАБИЁТЛАР
1.
Egamberdiyevich, R. Z., Ilkhomovich, K. O., & Salokhovich, A. A.
(2021). Sheep Brucellosis Is A Dangerous Disease (Literature Review).
Academicia
Globe
,
2
(12), 11-13.
2.
Ilkhomovich, K. O., Salokhovich, A. A., & Sarsengaliyevna, N. J.
(2021). Methods of checking for brucellosis in sheep and prevention
measures.
ACADEMICIA:
An
International
Multidisciplinary
Research
Journal
,
11
(10), 825-828.
3.
Баходирович, О. (2022). АЛЛАЗОВ СА и др. ОСТРЫЕ
ОСЛОЖНЕНИЯ
ВАРИКОЦЕЛЕ.
ЖУРНАЛ
БИОМЕДИЦИНЫ
И
ПРАКТИКИ
,
7
.
4.
Klichov, O. I., & Allazov, A. S. (2023). BRUTSELLYOZNI
SEROLOGIK TEKSHIRISH USULI VA NOSOG ‘LOM XO ‘JALIKNI SOG
‘LOMLASHTIRISH TADBIRLARI.
5.
AA, Q., Allazov, A. S., & Sh, H. (2022). KARP BALIQLARI
AEROMONOZ KASALLIGINI DAVOLASH VA MAXSUS PROFLAKTIKASIDA
PVENTI PREPARATINING SAMARADORLIGI.
AGROBIOTEXNOLOGIYA VA
VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI
, 231-233.
6.
Рузиев, З. Э., Курбанов, Ж. Х., & Аллазов, А. С. (2021). ЙИРИК
ШОХЛИ
ҲАЙВОНЛАР
ЛЕЙКОЗИДАН
ХЎЖАЛИКЛАРНИ
СОҒЛОМЛАШТИРИШ
ТАЖРИБАСИ.
ВЕСТНИК
ВЕТЕРИНАРИИ
И
ЖИВОТНОВОДСТВА
,
1
(2).
7.
Khudjamshukurov, A. N., Allazov, A. S., Klichov, O. I., Asanov, A. U.,
& Rakhmatova, E. (2024). Efficacy of Eimeriostat Preparations In Experimental
Veterinariya sohasidagi dolzarb muammolar yechimi yosh tadqiqotchilar talqinida
|
TO‘PLAM – 2/24
14
3
1-noyabr 2024-yil.
Eimeria of Chickens.
Valeology: International Journal of Medical Anthropology and
Bioethics (2995-4924)
,
2
(5), 204-207.
8.
Аллазов, А. С., & Кличов, О. И. (2024). КЛОСТРИДИОЗЛАРГА
ҚАРШИ КУРАШИШ ТАДБИРЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ.
Yangi O
‘zbekiston ustozlari
,
2
(2), 99-103.
9.
Аллазов, А. С., & Жуманазаров, А. (2024). ЁШ ҲАЙВОНЛАРНИНГ
КОЛИИНФЕКЦИОН
КАСАЛЛИКЛАРИНИ
ОЛДИНИ
ОЛИШНИНГ
САМАРАДОРЛИГИНИ
ОШИРИШ
УСУЛЛАРИ.
Yangi
O
‘zbekiston
ustozlari
,
2
(2), 96-98.
10.
Аллазов, А. C., & Жуманазаров, А. (2023). ELISA НИНГ
КОНКУРЕНТ
ТЕСТ
КОМПОНЕНТЛАРИ
ЁРДАМИДА
ОҚСИЛ
КАСАЛЛИГИГА ЭМЛАШ ТУФАЙЛИ ҲОСИЛ БУЛГАН ИММУН ФОННИ
АНИКЛАШ.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В
МИРЕ
,
35
(1), 96-99.
11.
Аллазов, А. С., & Нематов, С. А. (2023). ПРОФИЛАКТИКА И
ЛАБОРАТОРНАЯ
ДИАГНОСТИКА
СТОЛБНЯКА
ЛОШАДЕЙ.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В
МИРЕ
,
35
(1), 91-95.
12.
Ilkhomovich, K. O., Salokhovich, A. A., & Narzullaevich, E. R. (2021).
Diagnostic Methods And Measures For The Prevention Of Listeriosis.
European
Journal of Agricultural and Rural Education
,
2
(10), 21-23.
