Қуролли кучлар тизимининг феминизациялашуви: ривожланишнинг ўзига хослиги ва ижтимоий механизми (Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари мисолида)

Annotasiya

Тадқиқот объекти. Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари сафида шартнома асосида офицер, сержант ва оддий аскарлар таркибида щарбий хизматни Ўтаётган щарбий хизматчи хотин-қизлар.
Ишнинг мақсади. қуролли Кучлар феминизацияла-шувининг ижтимоий-фалсафий хусусиятларини Ўрганиш ва щарбий хизматчи хотин-қизларнинг Ўқув-жанговар тайёргарлиги жараёнида щарбий-касбий сифатларини шакллантиришда янгича ёндашувни тадбиқ этиш, щарбий-касбий танлаш методологиясини яратиш ва уларнинг фаолияти самарадорлигини оширишга дойр концепцияларни яратиш, хотин-қизларнинг қуролли Кучлар сафидаги бугунги ащволи, мавжуд муаммолари ва уларни ечиш йЎлларини ижтимоий-фалсафий нуқтаи назардан тадқиқ этиш.
Тадқиқот методи фалсафанинг объективлик, анализ ва синтез, тизимли ёндашиш, умумийликдан хусусийликка, воқеаларни тарихий-тадрижий ривожланишда тащлил этиш, щужжатларни Ўрганиш, контент тащлил, сущбат, кузатув, фаолият мащсулини Ўрганиш.
Эришилган натижалар ва уларнинг янгилиги. қуролли Кучларнинг феминизациялашуви жараёнига фалсафий нуқтаи назардан ёндашилди; хотин-қизларнинг щарбий фаолиятдаги иштироки этногенези Ўрганилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг қадриятлари йЎналиши аниқланди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат фаолиятининг самарадорлигини ошириш усуллари тащлил этилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат фаолияти жараёнида мавжуд бЎлган муаммолар тадқиқ этилиб, уларни щал этиш йЎллари кЎрсатиб берилди; қуролли Кучлар щарбий хизматчиларининг щарбий-касбий тарбияси концепцияси ишлаб чиқилди; щарбий хизматчиларда гендер маданиятини шакллантиришга дойр тавсиялар берилди; щарбий хизматчиларнинг мущим касбий сифатлари аниқланди; щарбий-касбий танлашнинг методологияси тавсия этилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат жараёнидаги муаммоларини ечишга дойр тавсиялар ишлаб чиқилди; щарбий жамоаларни бошқаришга янгича ёндашилди.
Амалий ащамияти. Ишда эришилган натижа ва хулосалар, яратилган концепциялардан хотин-қизларнинг фаолияти билан бо\лиқ барча сощалар (хотин-қизлар қЎмиталари, мащалла жам\армаси, [дуқуқий-маърифий тар\ибот марказлари)да, щарбий таълим тизимига тегишли бЎлган муассасалардаги «Фалсафа», «Тарбиявий ишлар методикаси», «Маънавият асослари», «Ижтимоий психология ва педагогика» Ўқув курсаларида жамият ва шахе муаммолари, шахенинг ижтимоийлашувининг тавсифи, шахе ва жамоа масалаларини Ўрганишда щам қЎлланиш тавсия этилади. Шунингдек, щарбий хизматчилар шахсий таркиби ва уларнинг оила аъзолари билан маънавий-маърифий, тарбиявий тадбирларни олиб бориш давомида щам фойдаланилиши мумкин. Диссертацияда Ўз ифодасини топган материаллар щарбий Ўқув юртлари учун яратилажак дарслик ва қЎлланмалар, услубий кЎрсатмалар, хилма-хил маълумотнома кабиларни юзага чиқаришда фойдаланилиши мумкин. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлиги Кадрлар Бош Бошқармаси Касбий-психологик танлаш Маркази щамда 2000-2002 йиллар мобайнида Самарканд Олий Щарбий Автомобиль Муццандислик-қЎмондонлик Билим юрти «Ижтимоий фанлар» кафедраси(«Тарбиявий ишлар методикаси», «Фалсафа», «Ижтимоий психология» курсларини Ўқитишда)даги фаолият давомида, Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлигида Ўтказилган
тарбиявий ишлар бЎйича командир Ўринбосарлари билан олиб борилган семинар-тренингларда (Тошкент, 2003; Самарканд, 2003; Чирчиқ, 2004) қЎлланилган.
Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги. Тадқиқот натижаси ва хулосалари щамда яратилган концепциялардан хотин-қизларнинг фаолияти билан бо\лиқ сощаларда, жамият ва шахе муаммолари, шахе ижтимоийлашувининг тавсифи, шахе ва жамоа масалаларини Ўрганишда, шунингдек бевосита, қуролли Кучлар шахсий таркиби ва уларнинг оила аъзолари билан маънавий-маърифий, тарбиявий тадбирларни олиб бориш давомида щам фойдаланилиши мумкин.
қЎлланиш сощаси. қуролли Кучлар тизимида маънавий-маърифий ишларни олиб бориш, щарбий таълим-тарбия, офицерлар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш курслари, щарбий хизматчилар щамда уларнинг оилалари билан маърифий тадбирларни Ўтказиш ва Офицерлар уйларининг фаолиятида щам фойдаланилиши мумкин.

Manba turi: Tezislar
Yildan beri qamrab olingan yillar 1992
inLibrary
Google Scholar
Chiqarish:
CC BY f
1-47
40

Кўчирилди

Кўчирилганлиги хақида маълумот йук.
Ulashish
Самаров, Р. (2023). Қуролли кучлар тизимининг феминизациялашуви: ривожланишнинг ўзига хослиги ва ижтимоий механизми (Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари мисолида). Avtoreferat Katalogi, 1(1), 1–47. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/37297
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Annotasiya

Тадқиқот объекти. Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари сафида шартнома асосида офицер, сержант ва оддий аскарлар таркибида щарбий хизматни Ўтаётган щарбий хизматчи хотин-қизлар.
Ишнинг мақсади. қуролли Кучлар феминизацияла-шувининг ижтимоий-фалсафий хусусиятларини Ўрганиш ва щарбий хизматчи хотин-қизларнинг Ўқув-жанговар тайёргарлиги жараёнида щарбий-касбий сифатларини шакллантиришда янгича ёндашувни тадбиқ этиш, щарбий-касбий танлаш методологиясини яратиш ва уларнинг фаолияти самарадорлигини оширишга дойр концепцияларни яратиш, хотин-қизларнинг қуролли Кучлар сафидаги бугунги ащволи, мавжуд муаммолари ва уларни ечиш йЎлларини ижтимоий-фалсафий нуқтаи назардан тадқиқ этиш.
Тадқиқот методи фалсафанинг объективлик, анализ ва синтез, тизимли ёндашиш, умумийликдан хусусийликка, воқеаларни тарихий-тадрижий ривожланишда тащлил этиш, щужжатларни Ўрганиш, контент тащлил, сущбат, кузатув, фаолият мащсулини Ўрганиш.
Эришилган натижалар ва уларнинг янгилиги. қуролли Кучларнинг феминизациялашуви жараёнига фалсафий нуқтаи назардан ёндашилди; хотин-қизларнинг щарбий фаолиятдаги иштироки этногенези Ўрганилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг қадриятлари йЎналиши аниқланди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат фаолиятининг самарадорлигини ошириш усуллари тащлил этилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат фаолияти жараёнида мавжуд бЎлган муаммолар тадқиқ этилиб, уларни щал этиш йЎллари кЎрсатиб берилди; қуролли Кучлар щарбий хизматчиларининг щарбий-касбий тарбияси концепцияси ишлаб чиқилди; щарбий хизматчиларда гендер маданиятини шакллантиришга дойр тавсиялар берилди; щарбий хизматчиларнинг мущим касбий сифатлари аниқланди; щарбий-касбий танлашнинг методологияси тавсия этилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат жараёнидаги муаммоларини ечишга дойр тавсиялар ишлаб чиқилди; щарбий жамоаларни бошқаришга янгича ёндашилди.
Амалий ащамияти. Ишда эришилган натижа ва хулосалар, яратилган концепциялардан хотин-қизларнинг фаолияти билан бо\лиқ барча сощалар (хотин-қизлар қЎмиталари, мащалла жам\армаси, [дуқуқий-маърифий тар\ибот марказлари)да, щарбий таълим тизимига тегишли бЎлган муассасалардаги «Фалсафа», «Тарбиявий ишлар методикаси», «Маънавият асослари», «Ижтимоий психология ва педагогика» Ўқув курсаларида жамият ва шахе муаммолари, шахенинг ижтимоийлашувининг тавсифи, шахе ва жамоа масалаларини Ўрганишда щам қЎлланиш тавсия этилади. Шунингдек, щарбий хизматчилар шахсий таркиби ва уларнинг оила аъзолари билан маънавий-маърифий, тарбиявий тадбирларни олиб бориш давомида щам фойдаланилиши мумкин. Диссертацияда Ўз ифодасини топган материаллар щарбий Ўқув юртлари учун яратилажак дарслик ва қЎлланмалар, услубий кЎрсатмалар, хилма-хил маълумотнома кабиларни юзага чиқаришда фойдаланилиши мумкин. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлиги Кадрлар Бош Бошқармаси Касбий-психологик танлаш Маркази щамда 2000-2002 йиллар мобайнида Самарканд Олий Щарбий Автомобиль Муццандислик-қЎмондонлик Билим юрти «Ижтимоий фанлар» кафедраси(«Тарбиявий ишлар методикаси», «Фалсафа», «Ижтимоий психология» курсларини Ўқитишда)даги фаолият давомида, Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлигида Ўтказилган
тарбиявий ишлар бЎйича командир Ўринбосарлари билан олиб борилган семинар-тренингларда (Тошкент, 2003; Самарканд, 2003; Чирчиқ, 2004) қЎлланилган.
Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги. Тадқиқот натижаси ва хулосалари щамда яратилган концепциялардан хотин-қизларнинг фаолияти билан бо\лиқ сощаларда, жамият ва шахе муаммолари, шахе ижтимоийлашувининг тавсифи, шахе ва жамоа масалаларини Ўрганишда, шунингдек бевосита, қуролли Кучлар шахсий таркиби ва уларнинг оила аъзолари билан маънавий-маърифий, тарбиявий тадбирларни олиб бориш давомида щам фойдаланилиши мумкин.
қЎлланиш сощаси. қуролли Кучлар тизимида маънавий-маърифий ишларни олиб бориш, щарбий таълим-тарбия, офицерлар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш курслари, щарбий хизматчилар щамда уларнинг оилалари билан маърифий тадбирларни Ўтказиш ва Офицерлар уйларининг фаолиятида щам фойдаланилиши мумкин.


background image

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ

ВАЗИРЛИГИ

МИРЗО УЛУҒБЕК НОМИДАГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

қўлѐзма ҳуқуқида

УДК 355

/ 359 (575.1)



Самаров Рустамжон Садриддинович


ҚУРОЛЛИ КУЧЛАР ТИЗИМИНИНГ ФЕМИНИЗАЦИЯЛАШУВИ:

ривожланишнинг Ўзига хослиги ва ижтимоий механизми

(

Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари мисолида)


09.00.11-

Ижтимоий фалсафа


Фалсафа фанлари доктори илмий даражасини олиш учун

ёзилган диссертация



А В Т О Р Е Ф Е Р А Т И









Тошкент – 2005


background image

Тадқиқот Тошкент

Кимё-технология институти

“Фалсафа ва маънавият асослари” кафедрасида бажарилган




Илмий маслащатчи: фалсафа фанлари доктори, профессор

Отамуратов С. О.


Расмий оппонентлар:

с

иѐсий фанлар доктори

, проф

ессор

Убайдуллаев У. А.

фалсафа фанлари доктори

, проф

ессор

Холматова М. Щ.

фалсафа фанлари доктори

, проф

ессор

ТЎйчиев Б. Т.




Етакчи ташкилот:

Ўзбекистон Республикаси Ички

Ишлар Вазирлиги Академияси


Щимоя 2005 йилнинг “

9” декабрь

куни соат

14.00

да Мирзо

Улу\бек номидаги Ўзбекистон Миллий университети щузуридаги
ЎзРФА Фалсафа ва щуқуқ институти билан щамкорликда
фалсафа фанлари доктори (номзоди) илмий даражасини олиш
учун диссертациялар щимояси бЎйича Д.067.02.01-Бирлашган
Ихтисослашган Кенгашнинг йи\илишида Ўтказилади.

Диссертация билан Мирзо Улу\бек номидаги Ўзбекистон

Миллий университети илмий кутубхонасида танишиш мумкин.
Манзил: Тошкент шащри, 700095, Талабалар шащарчаси, Форобий
кЎчаси, 16-уй.


Автореферат 2005 йилнинг “

8” декабри

да тарқатилган.

Бирлашган

Ихтисослашган

Кенгаш

и

лмий котиби,

фалсафа фанлари доктори Д. Норқулов


background image

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ УМУМИЙ

ТАВСИФИ

Тадқиқот мавзусининг долзарблиги

. Щар қандай мамлакат

мустақиллигининг белгисини давлат рамзлари-байро\и, герби,
мадщияси, миллий валютаси ташкил этади, Миллий армия шундай
белгилар жумласидандир. Мамлакатимиз истиқлолга эришган илк
кунларданоқ, щукуматимиз томонидан миллий армиямизни
шакллантириш масаласига жиддий эътибор қаратила бошланди.
Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг 1992 йил 14 январда
республика щудудидаги барча щарбий қисмлар, қЎшилма ва Ўқув
юртлари қатори бошқа щарбий тузилмаларни щам Ўзбекистон
Республикаси юрисдикцияси остига олиниши тЎ\рисида қабул қилган
қарори бу борадаги илк қадам бЎлди

1

.

Ўша даврдан бошлаб мамлакатимиздаги

бошқа сощалар каби

қуролли Кучларда щам ислощотлар босқичма-босқич амалга ошириб
келинмоқда. Республикамиз Президенти, Ўзбекистон Республикаси
қуролли Кучлар Олий Бош қЎмондони И.А.Каримов мазкур масалага
алощида тЎхталиб, жумладан, шундай деган эди: «Щарбий қурилиш
сощасидаги мақсад профессионал армияни, Ўз таркибида яхши
тайѐрланган ва таълим олган, Ўз халқига, она заминига садоқатли
бЎлган, Ўз Ватанининг шаъни ва қадр-қимматини охиригача щимоя
қила оладиган жангчиларга эга бЎлган армияни босқичма-босқич
вужудга келтиришдан иборат бЎлиши лозим. Мақсад, миқдор
жищатдан унча катта бЎлмаган, лекин яхши шайланган, замонавий
қуроллар ва щарбий техника билан бекаму-кЎст қуролланган,
Ўзбекистоннинг хавфсизлигини мустақил равишда ва пухта
таъминлашга қодир бЎлган қуролли Кучларни шакллантиришдир»

2

.

қуролли Кучларимиз сафида онгли, щар томонлама етук

тайѐргарликка, замонавий щарбий сабоқлардан аниқ билимга эга,
ижтимоий мотиви кучли ифодаланган щарбий хизматчиларнинг
бЎлиши

щарбий

қурилиш

сощасида

олиб

борилаѐтган

ислощотларнинг асосий талабларидан биридир. Юртимиз щимояси
йЎлида бел бо\лаган йигитлар қаторида кЎплаб щарбий хизматчи
хотин-қизларнинг улар билан бир сафда туриб, Ўз бурчларини шараф
билан Ўтаѐтганлиги мущим ижтимоий-сиѐсий воқеа эканлигини
алощида таъкидлаб Ўтиш лозим. Бугунги кунда щарбий хизматчи
хотин-қизларнинг қуролли Кучлар тизимининг турли сощаларида
собитқадамлик билан фаолият юритишаѐтганликларини фахр билан
тилга оламиз. Улар Ўз хизмат бурчларини виждонан бажариб, Она
юртимиз

хавфсизлигини

таъминлашга

Ўзларининг

мущим

1

Ызбекистон овози, 1992 йил, 14 январь.

2

Каримов И.А. Ызбекистон ХХ

I

аср быса\асида: хавфсизликка тащдид, бар=арорлик шартлари ва

тара==иѐт кафолатлари. - Т.: Ызбекистон, 1997. 163-164 бет

лар.


background image

щиссаларини қЎшиб келишмоқда. Бу

эса

ижтимоий

онгнинг

юксалишига сабаб бЎлаѐтир.

қуролли

Кучлар

феминизациялашувининг

ижтимоий

хусусиятларини тадқиқ этиш, бошқа фанлар сингари фалсафанинг
щам вазифаси щисобланади. Чунки қуролли Кучлар жамиятнинг бир
бЎлагидир. Армия жамият щаѐтининг хавфсизлигини таъминлаш
борасида мущим Ўрин эгаллайди ва унинг сафида хотин-қизларнинг
щам хизматни Ўташи масаласи нафақат ижтимоий, балки сиѐсий
жищатдан щам ижобий характерга эгадир. Замонавий қуролли
тЎқнашувлар ва урушлар таснифи нафақат щарбий ишнинг
ривожланиш мантиқи, щарбий-сиѐсий щал этувчанлик, давлатнинг
щарбий қудратига, балки маънавий омил, яъни ижтимоий онг,
ащолининг ахлоқий щолати ва тайѐргарлиги, қуролли Кучлар
таркибидаги щарбий хизматчиларнинг ирода кучи, барча щарбий
щаѐтий қийинчиликларни босиб Ўтишга тайѐргарлигига щам бо\лиқ
эканлигини таъкидлаш лозим. Бундай щолатни қуролли Кучлардаги
маънавий омил, деб таъкидлаш мақсадга мувофиқдир.

Маънавий омил кенг қамровлиги билан характерланиб, қуролли

Кучлар шахсий таркибининг махсус маънавий-рущий тайѐргарлиги,
Ўзаро хизмат доирасида ижтимоий муносабатлар одоби, жамоа
аъзоларининг бир-бирига муносабати ва хулқ-атвори, щарбий
хизматчиларнинг Ўз бурчига ва қуролли Кучларга мансублиги ва
ащолига муносабатлари каби щолатларни щам қамраб олади.
Албатта, мазкур жараѐнда хотин-қизларнинг қуролли Кучлар тизимига
кириб

келиши

натижасида

щарбий

жамоаларда

маънавий

кЎтаринкилик

рЎй

бера

бошлайди.

Натижада

щарбий

хизматчиларнинг,

бажараѐтган

вазифасига

масъулият

билан

ѐндашиш, Ўқув-жанговар машқлари ва зиммасига олган хизмат
вазифаларини аниқ бажаришлари хулқ-атворини назорат қилиб туриш
учун ижобий имкониятлар вужудга келади. Бундай щолат щарбий
Низом

1

асосида бевосита хизмат жараѐнида Ўзаро муносабатларнинг

мустащкамланишига асосланган ва Ўзига хос бошқарув тизимига эга
бЎлган армия учун жуда қЎл келади.

Мазкур маънавий омилнинг ащамияти ва унга қЎйиладиган

талаблар, асосан, тЎқнашувлар давомида намоѐн бЎлиб, янада
ривожланадики, бу қуйидагиларга бо\лиқдир:

-

бЎлиб Ўтган тЎқнашувларга нисбатан асосий зЎриқиш

инсоннинг ақл-заковати, рущияти, ахлоқ ва жисмоний со\ли\ига
қаратилади;

1

Щарбий Низомлар-+уролли Кучлар ва =ышин турларининг гурущ, взвод, =исм ва баталоньларида

ы=ув-жанговар щаракатларда ва кундалик хизмат фаолиятларида фойдаланиш тамойиллари ва
умумщарбий тартиб-=оидаларни белгилаб берувчи расмий щужжат.


background image

-

тЎқнашувлар кун сайин сунъий

(синтетик)

тус

олиб,

уларнинг анъанавий усул ва воситалари замонавий ноанъанавий усул
ва воситалар билан алмашиб келмоқда;

-

бЎлажак тЎқнашувлар щаѐтда тамомила янги щолатларни

келтириб чиқариши мумкинки, натижада кишиларнинг рущияти, ақл-
заковати ва хулқи бунга дарщол тайѐр бЎла олмайди.

Келтирилган омиллар давлат щарбий ташкилотларига алощида

таъсир кЎрсатиб, тЎқнашувларда иштирок этишнинг янгича усуллари
яратилишини тақозо қилади.

Бундай тЎқнашувларда ижодий фикр юрита оладиган,

тафаккури со\лом бЎлган, рущан кучли, янгидан ту\иладиган
шароитларга дарщол кЎника оладиган, барча чақириқларга зудлик
билан жавоб бера оладиган, щодисаларнинг салбий оқибатларини
олдиндан фащмлай оладиган щарбий хизматчиларгина \алабага
эришишлари мумкин.

Шунинг учун армия таркибининг хулқ-атвори щақида қай\уриш

доимо давлатнинг диққат марказида бЎлиб келмоқда. Мамлакатимиз
Президенти И.А.Каримов 2005 йилги «Ватан щимоячиларига байрам
табриги»да қуролли Кучларни ислощ этишнинг галдаги стратегик
вазифаларини белгилаб, қуйдагиларни кЎрсатиб Ўтган эди:

Биринчидан

, бугунги кунда мамлакатимиз хавфсизлигига

тащдид солаѐтган мавжуд хавф-хатарларни янада чуқурроқ Ўрганиш
ва тащлил этишимиз лозим.

Бундай хавф-хатарларни бартараф этиш учун уларга муносиб

зарба беришга қодир, бизнинг щудудимизга, одамлар тинчлиги ва
осойишталигига зиѐн етказиши мумкин бЎлган хатти-щаракатларнинг
олдини олишга қаратилган, пухта ишлаб чиқилган стратегия ва
тактикани такомиллаштириш зарур. Ва, энг аввало, халқаро
террорчилар ва уларни йЎллаѐтган марказлар томонидан содир
этиладиган қуролли хуружларни бартараф этиш ва уларга олдиндан
зарба беришга доимо тайѐр туриш керак.

Иккинчидан

,

қуролли Кучларнинг ташкилий тузилмаси ва

бошқарувини такомиллаштириш бЎйича олиб бораѐтган ишларимизни
изчил давом эттириш лозим.

Бу борадаги Ўта мущим вазифа – эщтимол тутилган жанговар

щаракатлар майдонининг Ўзига хос хусусият ва шарт-шароитларини
инобатга олган щолда, бутун мудофаа тизимида иштирок этадиган
барча қЎшин турларининг биргаликда, Ўзаро мувофиқ равишда, аниқ
ва қатъий щаракат қилишини тЎла таъминлашга эришишдан иборат.

Учинчидан

,

олий щарбий Ўқув юртлари ва сержантлар

мактабларининг Ўқув-моддий базасини мустащкамлаш ишларини
охирига етказиш. Ушбу масалаларни юксак малакали, амалий
тажрибаларга эга бЎлган офицер ва Ўқитувчилар билан щамда
биринчи навбатда энг замонавий Ўқув қуроллари ва янги техника
билан таъминлашни назарда тутиш даркор. Бу вазифага армиямизни


background image

профессионал асосга Ўтказишнинг мущим бЎ\ини ва шарти сифатида
ѐндашиш зарур.

ТЎртинчидан

,

қуролли Кучларимизни замонавий қурол-аслаща

ва техника билан жищозлаш масаласига армияни ислощ қилишнинг
Ўта мущим ва устувор вазифаси деб қараш лозим. Бунинг учун барча
зарур манбаларни излаб топиш, шу жумладан, манфаатдор щамкор
давлатлар кЎрсатиши мумкин бЎлган щарбий-техник ѐрдамдан
самарали фойдаланиш лозим.

Бешинчидан

,

оддий аскарлар, сержант ва офицерларнинг

яшаш ва хизмат шароитларини ижтимоий-маиший нуқтаи назардан
тубдан қайта кЎриб чиқиш, уларниг машаққатли щарбий мещнатига
тЎланадиган иш щақи миқдорини ошириш учун қЎшимча манбаларни
қидириб топиш даркор

1

.

Замонавий тЎқнашувлар ва уларнинг янги хиллари(масалан,

террорчилик)нинг Ўзига хос хусусиятлари щарбий таълим-тарбияни
чуқурлаштириш, щарбий хизматчиларни маънавий–рущий жищатдан
пухта тарбиялаш каби масалаларни щал этишни талаб қиладики,
бундай щолат Ўқув-жанговар машқларнинг аниқ бажарилиши
инобатга олиниши даркор.

Инсон фаолиятининг хилма-хил қирраларини тарихий-

фалсафий жищатдан тащлил қилиш асосида таъкидлаш мумкинки,
босиб Ўтилган барча давру замонларда щарбий хизмат алощида ва
мущим Ўринни эгаллаб келган. Чунки кишилар ижтимоий щаѐтининг
ривожи улар яшайдиган щудуд, минтақа ва давлатдаги тинчлик ва
барқарорликка бо\лиқ бЎлган. Шунга кЎра, щар бир давлат Ўз қуролли
Кучлари учун аниқ тартиб асосида фаолият кЎрсатиш турларини
амалга ошириб келган. Мустақиллигимизнинг мущим омили бЎлган
қуролли Кучларни шакллантириш масалалари ва уларда хотин-
қизларининг Ўрни Ўз ифодасини топган.

Юқоридагилардан

келиб

чиққан

щолда

тадқиқотнинг

долзарблиги

қуйидагилар билан белгиланди:

-

биринчидан

,

кЎрсатилган омилларнинг барчаси бевосита

республикамиз мудофаа қобилиятини юксалтириш, мамлакат миллий
хавфсизлиги щамда барқарорлигини таъминлашга қаратилгандир.
Ушбу

вазифанинг

самарали

амалга

оширилишида

щарбий

хизматчилар шахсий таркибининг, шу жумладан, щарбий хизматчи
хотин-қизларнинг щам Ўрни беқиѐс эканлигига эътибор қаратиб,
уларнинг щарбий фаолиятдаги иштирокини тадқиқ қилиш мущим
ащамият касб этади;

-

иккинчидан

, щукумат томонидан хотин-қизларнинг ижтимоий-

сиѐсий фаоллигини кучайтиришга қаратилган тадбирлар амалга

1

Каримов И.А. Ватан щимоячиларига байрам табриги

//

Хал= сызи, 2005 йил, 14 январь.


background image

оширилаѐтганлиги,

жащон щамжамиятининг ушбу йЎналиш

бЎйича тажрибаси каби қатор омилларни инобатга олиб, қуролли
Кучларимиз сафида хизмат қилаѐтган хотин-қизларнинг фаолиятини
тащлил қилиш нафақат назарий, балки амалий ащамиятга щам
моликдир;

-

учинчидан

, жащон щамжамияти миқѐсида, шу жумладан,

мамлакатимизда

щам

хотин-қизларнинг

жамият

щаѐтидаги

фаоллашувини оширишга қаратилаган изчил чора-тадбирларнинг
тадбиқ этилишига доир талабларни тащлил этиш щам Ўзига хос
ащамият касб этади;

-

тЎртинчидан

, хотин-қизларнинг жамият щаѐтидаги иштироки

масаласи щуқуқшунослик, сиѐсатшунослик, социология ва психология
каби сощаларда Ўрганилган бЎлса-да, уларнинг айнан қуролли Кучлар
тизимидаги фаолияти алощида тадқиқ этилмаган;

-

бешинчидан, щар қандай ислощот замирида инсон омилининг

мавжудлиги инобатга олинса, қуролли Кучларда Ўтказилаѐтган
ислощотлар нафақат щарбий хизматчиларнинг хизмат фаолиятини
яхшилаш, хизмат шарт-шароитларини яратишга, балки щарбий
хизматчиларнинг профессионаллик даражасини юксалтириш щамда
ушбу жараѐнда ащолида мудофаа тафаккурини шакллантиршга
йЎналтирилган бЎлиб, ушбу жараѐнда щарбий хизматчи хотин-
қизларнинг щарбий фаолиятдаги Ўрни ва мавқеини тадқиқ этиш
долзарб мавзу щисобланади. Уни Ўрганиш нафақат армиямизда
со\лом маънавий мущитни шакллантириш щамда унинг жанговар
шайлик даражасини мустащкамлашнинг назарий асосларини ишлаб
чиқиш ва улар асносида тегишли амалий таклифларни тавсия этишга
ѐрдам беради. Худди шунингдек, мамлакатимизнинг жащон щарбий
қадриятлари тизимида муносиб Ўрнини эгаллашида щам ижобий
ащамиятга эга бЎлади.

Тадқиқот

нинг

концептуал \оялари

:

1. Хотин-қизларнинг щарбий сощадаги иштироки тарихий асосга

эгадир. Бу нафақат тарихий манбаларда балки, этномаданий
хусусиятларни қамраб олган асотирлардаги сюжетларда щам Ўз
аксини топган.

2.

қуролли Кучлар тизимида хотин-қизлар турли ихтисосликлар

бЎйича щарбий хизматни самарали Ўташлари мумкин.

3. Щарбий жамоада хотин-қизларнинг мавжудлиги щарбий

хизматчиларнинг касбий фаолиятига ижобий таъсир кЎрсатади. Ўқув-
жанговар вазифаларни бажаришда масъулият билан ѐндашиш, Ўз
хулқ-атворини назорат қилиш, жанговар Ўртоқлик масъулиятининг
ошишига хизмат қилади.

4. Жамият щаѐтида, хусусан, қуролли Кучлар тизимида хотин-

қизлар иштирокининг Ўсиши давомийлиги билан ажралиб турадики, бу


background image

бевосита уларнинг армия сафида турли

ихтисослик

ва

лавозимларни эгаллашларига олиб келади.

5. Щарбий хизматчилар тафаккурида гендер маданиятининг

шаклланиши ушбу жамоада хотин-қизларнинг хизмат қилиши мущим
ащамият касб этади. Хизмат вазифаларини бажариш жараѐнида щар
бир щарбий хизматчи томонидан жинсий хусусиятларни инобатга
олган щолда муносабатда бЎлиш тақозо этилади.

6.

Жамиятимиздаги

хотин-қизларнинг

сиѐсий-щуқуқий

маданиятининг оширилиши уларнинг касб танлашига, жумладан,
щарбийлик касбини танлашларида ижобий таъсир кЎрсатади.

7. Хотин-қизларнинг хизмат фаолиятига ижтимоий-маиший

омиллар қатори щарбий мещнатнинг талаб ва шарт-шароитлари Ўз
таъсирини Ўтказади.

8. Щарбий-хизматчи хотин-қизларнинг касбий фаолияти ва

оилавий щаѐти Ўзаро таъсир кучига эга бЎлиб, «Оила-щарбий
хизмат» муносабатлари Ўзига хос ижтимоий таснифга эгадир.

9.

қуролли Кучлар тизимида щарбий хизматни Ўтаѐтган хотин-

қизларнинг фаолиятига миллий омиллар таъсир кЎрсатиб, улар
мещнатининг самарадорлигини белгилайди.

10.

қуролли Кучлар тизимида хотин-қизларни щарбий хизматга

жалб этишда «Щарбий - касбий танлаш»дан Ўтказиш, нафақат
уларнинг

касбий

лойиқлик

даражасини,

балки

щарбий

ихтисосликларга мос тушишини щам белгилаб беради.

Тадқиқот объекти.

Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари

сафида шартнома асосида офицер, сержант ва оддий аскарлар
таркибида щарбий хизматни Ўтаѐтган щарбий хизматчи хотин-
қизларнинг фаолияти.

Тадқиқот предмети.

Щарбий хизматчи хотин-қизларнинг

индивидуал

хусусиятлари, щарбий-касбий фаолияти, щарбий

хизматни Ўташ жараѐни ва шарт-шароитлари щамда уларнинг ушбу
касбни танлашларига таъсир кЎрсатган омиллар.

Муаммонинг илмий Ўрганилганлик

даражаси.

Жащон

щамжамияти ривожланишининг бугунги даврида хотин-қизларнинг
жамият щаѐтининг турли сощалари, шунингдек, щарбий сощадаги
иштироки масаласи айрим тадқиқотчилар томонидан Ўрганилган.
Ушбу муаммонинг назарий асослари ва уларни амалда щал этишнинг
Ўзига хос хусусиятлари хорижий мамлакатларнинг файласуф,
социолог,

психолог,

сиѐсатшунос

олимлар

и

дан

С.

Бовуар

1

,

З.Ва

щ

урина

2

, Е.Весельницкая

3

, О. Воронина

4

, В. Катин

1

, В. Корякин

2

,

1

Бовуар С. Д. Второй пол: В 2 т. / Пер. с франц. Общ.ред. С.Г.Айвазовой. – СПб., 1997. – Т. 1. – 273 с.

2

Ващурина З.П. Женщина и армия // Власть, 2001, №4. - С. 26-32.

3

Весельницкая Е. Женщина в мужском мире. - СПб., 2000. - 160 с.

4

Воронина О.А. Женщины в мужском обществе // Социс., 1998, № 2. - С. 87-94.


background image

А.Мартинович

3

, С.Моор

4

, Х.Роуз

5

,

Е

.

Сенявская

6

, А.Темкина

7

, Б.Учок

8

,

К.Хорни

9

, R.Warner

10

, M.Lecpson

11

, M.Martin

12

, J.Firestonc

ларнинг

13

тадқиқотларида Ўз ифодасини топган.

Жамият щаѐтида хотин-қизларнинг иштироки масаласига

ба\ишланган илмий тадқиқотлар ижтимоий-гуманитар фанлар
доирасида минтақавий щамда этник хусусиятларни инобатга олган
щолда

Ўзбекистонлик

олимлар

Д.Алимова

14

,

В.Каримова

15

,

Г.Маткаримова

16

,

қ.Назаров

17

,

С.Отамуратов

18

,

Т.Файзиев

19

,

З.қодирова

20

, М.Холматова

21

, З.Чориев

22

, /.Шоумаров

23

ва бошқалар

24

томонидан Ўрганилган.

Õîðèæèé âà íàíëàêàòèíèç îëèíëàðè òîíîìèäàì îëèá áîðèëãàì

èçëàìèøëàðäà қñéèäàãè éøìàëèøëàðäàãè èëíèé-ìàçàðèé êîìôåïôèÿëàð
èëãàðè ðñðèëãàì:

1 Катин В. Женское лицо французской армии // Независимое военное обозрение, 2000. № 37 - С. 8.

2 Корякин В.М. Социальная работа с семьями военнослужащих и женщинами. Учебно-методическое пособие.- М.:
ГУВР ВС РФ, 1999. -С.101-103.

3

Мартинович А.С. Особенности информационно-воспитательной работы с военнослужащими-женщинами // Сб.

Научных статей. –

Тверь: ВУ. ВВС-ПВО, 1999. – С. 49-53.

4

Моор С.В. Женщины как объект гендерных исследований: Автореф...дис.. д-ра.. социол...наук. - Тюмень. 2000. – С.49.

5

Роуз X. Исследование женских проблем в Великобритании

// Социс., 1992. № 5. - С. 55-62.

6

Сенявская Е.С. Психология войны в ХХ веке: исторический опит России. - М., 1999. - 383 с.

7

Темкина А

.

Женский путь в политику: гендерная перспектива //

ЦНСИ.

Вып, 4.

-

СПб., 1996. - С. 29.

8

Учок Б. Женщины-правительницы в мусулманских государствах. – М.: Наука, 1982. – 204 с.

9

Хорни К. Женская психология / Избранные главы из книги. - СПб., 1993. - 47 с.

10

Defter L.B., Warner R.L. Socioeconomic and social-psychological effects of Military Service on women // Journal of Political

& Military Sociology – 1985 – Vol. 13 (fall). – P. 195-208.

11

Lecpson M. Women in the military // Armed Forces and Society. – 1982. – Vol. 8. - №2 (winter). – P. 303-333.

12

Martin M.L. Women in the French Military // Editorial Research Reports – 1981. – Vol 2 – July, 10 – P 491 –508.

13

Firestonc J. M. Sexist Ideology and the Evolution Criteria Used to Assess Women’s Integration into the Army // Population

Research and Policy Review. – 1984. №3 – P 77-95.

14

Алимова Д.

А.

Женский вопрос в Средней Азии // История изучения и современные проблемы. -Т.: Фан, 1991. -132 с.

15

Каримова В.М. Ызбек ѐшларида оила ты\рисидаги ижтимоий тасаввурлар шакланиши.

Психол..фан...доктори илмий даражасини олиш учун ѐзилган дис.. - Фар\она, 1994. – 322 б.

16

Маткаримова Г.А. Гендерные и репродуктивные права женщин в международном и национальном праве:

Автореф…дис..д-ра..юрид..наук. –Т., 2002. – 41 с.

17

Назаров +., Шайхова Х. Умуминсоний =адриятлар ва маънавий камолот. –Т., 1992. –116 б.

18

Отамуратов С. Оиланинг миллий тарбияни олиб боришдаги ырни

//

«Ызбек оиласининг и=тисодий ва

ижтимоий-психологик муаммолари» мавзусидаги Республика имий-амалий анжумани маърузалари тыплами.
– Т., 2000. 80-81 бетлар., Самаров Р.С., Отамуратов С.О. Тымарис издошлари ва уларнинг щарбий-касбий
тарбияси масалалари. Ызбекистонда жамиятни модернизация =илишнинг долзарб муаммолари

//

Республика

илмий-назарий конференцияси материаллари. -Т., 2005. 118-120 бетлар.

19

Файзиев Т. Темурий маликалар. –Т., 1994. – 40 б.

20

Кадырова З. Вопросы социальной активности женщин в узбекистане //

Ызбекистонда оила, давлат ва

жамият =урилишида аѐлларнинг роли ва гендер муаммолари. Илмий–амалий конференция материаллари.
Т., 1999. 50-53 бетлар.

21

Холматова М. Аѐлларнинг нодавлат ташкилотлари: муаммо ва ечимлар

//

Фу=аролик жамияти. - 2004, 1-

сон. 15-17 бетлар.

22

Чориев З. Ватанпарвар аѐллар

//

Ватанпарвар, 1999 йил 25 май

.

23

Шоумаров /. Б., Шоумаров Ш.Б. Мущаббат ва оила. – Т.: Ибн Сино, 1994. – 120 б.

24

Абрамов М.С. Мужчины и женщины. – Т.: Ибн Сина, 1992. - 287 с.


background image

-

æàíèÿò òàðèõèäà õîòèì- қèçëàðìèìã òñòãàì øðìè âà íàâқåè;

-

хотин-қизларнинг жамият бошқарувидаги иштироки;

-

хотин-қизларнинг ижтимоий щаѐтда тутган Ўрни.

Àííî íàçêñð òàäқèқîòëàðäà õîòèì-қèçëàðìèìã қñðîëëè Êñ÷ëàð

òèçèíèäàãè óàîëèÿòè âà ñ áèëàì áî\ëèқ íñàííîëàð èæòèíîèé-óàëðàóèé
ìñқòàè ìàçàðäàì íàõðñð òàäқèқ ýòèëíàãàìëèãè ÿìà áèð áîð òàìëàìãàì
òàäқèқîò íàâçñðèìèìã äîëçàðáëèãèäàì äàëîëàò áåðàäè.

Диссертациянинг мақсади ва вазифалари

.

Тадқиқотнинг

мақсади қуролли Кучлар феминизациялашувининг ижтимоий-
фалсафий хусусиятларини Ўрганиш ва щарбий хизматчи хотин-
қизларнинг Ўқув-жанговар тайѐргарлиги жараѐнида щарбий-касбий
сифатларини шакллантиришга янгича ѐндашувни тадбиқ этиш,
щарбий-касбий танлаш методологияси ва уларнинг фаолияти
самарадорлигини оширишга доир концепцияларни яратиш, хотин-
қизларнинг қуролли Кучлар сафидаги бугунги ащволи, мавжуд
муаммолари ва уларни ечиш йЎлларини ижтимоий-фалсафий нуқтаи
назардан тадқиқ этишдан иборатдир.

Ушбу мақсадни амалга ошириш учун қуйидаги

вазифаларни

бажариш кЎзда тутилди:

-

хотин-қизларнинг қуролли Кучлар тизимида щарбий хизматни

Ўташлари

давридаги

ижтимоий-сиѐсий

фаолияти

тЎ\рисида

тасаввурга эга бЎлиш диалектикасини тащлил қилиш;

-

щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат фаолиятини

Ўташлари давомида улар шахсига таъсир қилиши мумкин бЎлган
омилларни аниқлаш;

-

қуролли Кучлар сафидаги щарбий хизматчи хотин-қизларга

нисбатан ижтимоий-щарбий муносабатларни Ўрганиш;

-

хотин-қизларнинг қуролли Кучлар сафидаги мавқеини тадқиқ

этиш;

-

щарбий хизматчи хотин-қизларнинг щарбий хизмат манфаати

йЎлида бажариши мумкин бЎлган имкониятлари механизмини
Ўрганиб чиқиш;

-

қуролли

Кучлар

тизимида

щарбий

таълим-тарбия

концепциясининг асосий йЎналишларини белгилаб олиш;

-

щарбий хизматчиларда гендер маданиятни шакллантиришнинг

усул ва воситаларини аниқлаш;

-

щарбий-касбий танлаш жараѐнининг таркибий қисмини

яратиш;

-

щарбий

хизматчи

хотин-қизлар

касбий

фаолиятининг

самарадорлигини ошириш омилларини аниқлаш;

-

хотин-қизларнинг қуролли Кучлар сафида хизмат қилишига

салбий таъсир кЎрсатадиган омилларни очиб бериш ва уларни
конструктив щал этиш механизмини ишлаб чиқиш.

Тадқиқотнинг илмий янгиликлари қуйидагилардан иборат

:


background image

-

қуролли

Кучларнинг феминизациялашуви жараѐнининг

мощияти фалсафий тащлил қилинди;

-

хотин-қизларнинг

щарбий

фаолиятдаги

иштирокининг

этногенези тадқиқ этилди;

-

қуролли

Кучлар

феминизациялашувининг

ижтимоий

механизмлари очиб берилди;

-

щарбий хизматчи хотин-қизларнинг қадриятлари йЎналиши

тизимга солинди;

-

щарбий хизматчи хотин-қизлар хизмат фаолиятининг

самарадорлигини ошириш усуллари кЎрсатилди;

-

щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат фаолияти

жараѐнида мавжуд бЎлган муаммолар тадқиқ этилиб, уларни щал
этиш йЎллари асослаб берилди;

-

қуролли Кучлар щарбий хизматчиларнинг щарбий-касбий

тарбияси концепцияси ишлаб чиқилди;

-

щарбий хизматчиларда гендер маданиятини шакллантиришга

доир бир қатор тавсиялар берилди;

-

щарбий хизматчиларнинг мущим касбий сифатлари

аниқланди;

-

щарбий-касбий танлашнинг Ўзига хос методологияси тавсия

этилди;

-

щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат жараѐнидаги

муаммоларини ечишга доир тавсиялар ишлаб чиқилди;

-

щарбий жамоаларни бошқаришга янгича ѐндашилди.

Тадқиқотнинг назарий ва методологик асослари

.

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституцияси,

Ўзбекистон

Республикаси

Президенти, қуролли Кучлар Олий Бош қЎмондонининг щарбий
қурилишга оид буйруқ ва кЎрсатмалари, «Илмий-тадқиқот фаолиятини
ташкил

этишни

такомиллаштириш

тЎ\рисида»ги

Фармони,

«Ўзбекистон Республикаси давлат ва жамият қурилишида аѐллар
ролини

ошириш

чора-тадбирлари

тЎ\рисида»,

«Ўзбекистон

Республикаси хотин-қизлар қЎмитаси фаолиятини қЎллаб-қувватлаш
борасида қЎшимча чора-тадбирлар тЎ\рисида»ги Фармонлари,
«Ўзбекистон Республикасида ѐшларга оид давлат сиѐсатининг
асослари тЎ\рисида»ги қонун, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг
«Хотин-қизлар щуқуқлари камситилишларининг барча шаклларига
барщам

бериш

тЎ\рисидаги

Конвенция»си,

Ўзбекистон

Республикасининг

«Мудофаа

тЎ\рисида»ги,

«Умумий

щарбий

мажбурият ва щарбий хизмат тЎ\рисида»ги қонунлари, Ўзбекистон
Республикаси Вазирлар Мащкамасининг «Ўзбекистон Республикаси
қуролли Кучлари, Чегара ва Ички қЎшинларида щарбий интизомни
мустащкамлаш ва тарбиявий ишларни такомиллаштириш чора-
тадбирлари тЎ\рисида»ги

қ

арори, «Аѐллар ва Ўсиб келаѐтган авлод

со\лигини

мустащкамлашга

доир

қЎшимча

чора-тадбирлар

тЎ\рисида»ги қарори, «Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари


background image

шахсий таркибини қащрамонлик ва

ватанпарварлик

рущида

тарбиялаш щақида»ги

,

«Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари

шахсий таркибининг эстетик ва ахлоқий тарбиясини юксалтириш
щақида»ги, «Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучларида тарбиявий
ишларнинг ащволи ва самарадорлигини ошириш щақида»ги
Директивалар, Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирининг
«Ўзбекистон Республикаси Мудофаа вазирлигининг щарбий қисм ва
муассасаларида маданий ишларни такомиллаштириш щақида»ги
буйру\и, Мудофаа Вазирлиги ва Бирлашган Штаб Бошли\ининг хизмат
вазифаларини бажаришга, хизмат муносабатлари ва тартибига доир
буйруқлари, қуролли Кучлар шахсий таркибининг таълим-тарбиясига
қЎйилган талаблар инобатга олиниб, фалсафий назария ва амалий
кЎрсатмалар щамда тадқиқотчининг қуролли Кучлар сафида хизматни
Ўташ давомида эришган тажрибалари ташкил этади. Шунингдек, ишда
фалсафа фанининг «жамият объектив тарихий-тадрижий ривожланиш
қонунларига мувофиқ тараққий этади»,-деган концептуал \ояга
таянилди.

Диссертациянинг

илмий-назарий

концепцияси

.

Фалсафанинг объективлик, анализ ва синтез, тизимли ѐндашиш,
умумийликдан

хусусийликка,

воқеаларни

тарихий-тадрижий

ривожланишда тащлил этиш, щужжатларни Ўрганиш, контент тащлил,
сущбат, кузатув, сЎров, тест, фаолият мащсулини Ўрганиш каби
конкрет тадқиқот усулларидан щам фойдаланилди.

Тадқиқотнинг назарий ащамияти

.

Диссертацияда кЎтарилган

муаммолар жамият щаѐтида хотин-қизлар иштирокини Ўрганишда
фалсафа фани тараққиѐтига маълум бир щисса қЎшиш ва, энг
асосийси, хотин-қизларнинг қуролли Кучлар тизимида иштирокининг
этногенези-уларнинг

щарбий

хизмат

жараѐнида

индивидуал

ривожланиши,

яъни

онтогенези

щамда

қуролли

Кучлар

мавжудлигининг турли босқичларида щарбий хизматчи хотин-
қизларнинг щарбий фаолият субъекти сифатидаги тараққиѐти ва
уларни щарбий-касбий тарбиялаш шакллари, яъни филогенезини
тадқиқ этишдан иборат.

Тадқиқотнинг амалий ащамияти

. Ишда эришилган натижа ва

хулосалар, эришилган концепциялардан хотин-қизларнинг фаолияти
билан бо\лиқ барча сощалар (хотин-қизлар қЎмиталари, мащалла
жам\армаси, «Оила» илмий-амалий,

щуқуқий-маърифий тар\ибот

марказлари)да,

щарбий

таълим

тизимига

тегишли

бЎлган

муассасалардаги «Фалсафа», «Тарбиявий ишлар методикаси»,
«Маънавият

асослари»,

«Ижтимоий

психология»,

«Ижтимоий

педагогика» Ўқув курсларида жамият ва шахс муаммолари, шахс
ижтимоийлашувининг тавсифи, шахс ва жамоа масалаларини
Ўрганишда щам қЎлланиши мумкин. Шунингдек, ишдан щарбий
хизматчилар шахсий таркиби ва уларнинг оила аъзолари билан
маънавий-маърифий, тарбиявий тадбирларни олиб бориш давомида


background image

щам

фойдаланилиши

кЎзда тутилади.

Диссертацияда

Ўз

ифодасини топган материаллар қуролли Кучлар Академияси, Ички
ишлар Академияси, Олий щарбий билим юртлари, Сержантлар
тайѐрлаш мактаблари учун яратиладиган дарслик, қЎлланмалар,
услубий

кЎрсатмалар

щамда

хилма-хил

таълимий

маълумотномаларни юзага чиқаришда фойдали бЎлиши мумкин.

Диссертациянинг синовдан Ўтказилиши

. Мазкур тадқиқот

1999

–2005 йиллар давомида бир қанча Ўзаро бо\лиқ босқичларда

амалга оширилди. Диссертацияда баѐн этилган назарий, илмий
хулосалар ва тавсиялар муаллифнинг «қуролли Кучларнинг
феминизациялашувининг ижтимоий-фалсафий хусусиятлари» (Т.:
«Зиѐ», 2005. -168 б.) монографиясида, эълон қилинган 25 та илмий
мақола ва тезисларда Ўз ифодасини топган. Республика миқѐсидаги
илмий-амалий анжуманлар материалларида жамоатчилик щукмига
щавола қилинган. Шунингдек, Самарқанд Олий Щарбий Автомобиль
Мущандислик-қЎмондонлик

Билим

юрти

(2000-2002

йиллар)

«Ижтимоий фанлар» кафедраси («Тарбиявий ишлар методикаси»,
«Фалсафа», «Ижтимоий психология ва педагогика» курсларини
Ўқитиш)да, Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлиги Кадрлар
Бош Бошқармаси «Касбий-психологик танлаш» Маркази

да

ги фаолият

и

(2002-

2004 йиллар) давомида, щамда Ўзбекистон Республикаси

Мудофаа Вазирлигида Ўтказилган тарбиявий ишлар бЎйича командир
Ўринбосарлари билан олиб борилган семинар-тренингларда (Тошкент,
2003; Самарқанд, 2003; Чирчиқ 2004) қЎлланилган.

Диссертация 20-апрель, 2005 йил Тошкент Кимѐ-технология

институтининг «Фалсафа» кафедрасида (14 рақамли Баѐннома), 2005
йилнинг 3-июнида Жащон Иқтисодиѐти ва Дипломатия Университети
қошида ташкил этилган илмий-назарий семинар (6- сонли Баѐннома),
2005 йилнинг 14-июнида Тошкент Давлат Аграр Университети
Гуманитар фанлар кафедрасида ташкил этилган илмий-назарий
семинар(10-сонли Баѐннома)ларда щамда 2005 йилнинг 27 июнида
Мирзо

Улу\бек

номидаги

Ўзбекистон

Миллий

Университети

щузуридаги Д. 067.02.01 - Бирлашган Ихтисослашган Кенгаш
қошидаги илмий-услубий семинар(14-сонли Баѐннома)да мущокама
этилган.

Диссертациянинг таркиби

.

Тадқиқот мақсади ва объектининг

Ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан щолда унинг тузилиши
«Кириш», Ўн икки параграфни Ўз ичига олган тЎрт боб, «Хулоса ва
тавсиялар», «Фойдаланилган адабиѐтлар рЎйхати» ва «Илова»лардан
иборат этиб белгиланди. Диссертациянинг умумий щажми 346 бетдан
иборат. 290 та адабиѐтдан фойдаланилган. 4 та илова мавжуд.

2. ДИССЕРТАЦИЯНИНГ АСОСИЙ МАЗМУНИ


background image

Ûçáåêèðòîì

Ðåðïñáëèêàðè íèëëèé

äàâëàò

íñðòàқèëëèãèìè

қøëãà êèðèòèøè ìàòèæàðèäà âñæñäãà êåëãàì âà àíàëäà ñìèìã ÷èíîÿ÷èðè
áøëãàì қñðîëëè Êñ÷ëàðèíèç òàøêèë òîïäè. Óìè èëíèé óàëðàóèé æè÷àòäàì
òàäқèқ ýòèø, ìàóàқàò ìàçàðèé, áàëêè àíàëèé à÷àíèÿòãà ýãàäèð.

Диссертациянинг биринчи боби «

Жамият ва қуролли Кучлар

феминизациялашувининг тарихий-фалсафий асослари»

деб

номланган бЎлиб, уч параграфдан иборат. Унинг «Феминизм: тарихий-
фалсафий жищат, тушунча, мощият ва мазмун» деб аталган биринчи
параграфида феминизм тушунчаси билан бо\лиқ терминлар щақида
сЎз юритилган. Жамият щаѐтида хотин-қизларнинг иштироки
масаласи турли давру замонларда мущим ащамият касб этганлиги
туфайли щар хил атамалар билан ифодалаб келинди. Щозирга қадар
ижтимоий фанларда «феминизм» (лотинча –

femina

«аѐл»,

(французча-

feminin

)) атамаси бир хил маънода қЎлланмаѐтир. У,

кЎпинча, «эмансипация», «эгалитаризм», «хотин-қизлар масаласи»
тушунчаларининг ягона семантик синоними сифатида ишлатиб
келинмоқда. Жамиятда феминизация жараѐни хотин-қизларнинг
давлат ва ижтимоий институтларда объектив равишда бошқариш
ролини кучайтириши демакдир. «Феминизм» тушунчаси 1789-1797
йилларда Буюк Франция революцияси даврида хотин-қизларнинг Ўз
щуқуқларини щимоя қилиш щаракатини ижтимоий тавсифлаш
мақсадида француз-социал утописти Фурье Франсуа Мари Шарль
(1772-

1837) томонидан жорий этилган эди. Ижтимой-фалсафий

тащлил натижалари, маълумотномалар, илмий-оммабоп нашрларда
феминизм тушунчаси жамият щаѐти ва унинг бирор сощасида хотин-
қизларнинг Ўрни ва таъсирининг кучайтирилиши маъносини
англатади.

Хотин-қизларнинг жамият тараққиѐти билан щамнафас бЎлиши

кераклиги янгилик эмас. Мазкур масала қадим-қадимларда, антик
манбаларда Ўз ифодасини топган. Масалан, қадимги «Авесто»да
аѐлларнинг эрлари билан муносабати тенг эканлиги щақида сЎз
юритилган. Мазкур масала юзасидан баъзи тадқиқотларда жамият
щаѐтида хотин-қизларнинг фаоллашуви масаласи асосан, Европа
мисолида

изощланган.

Ващоланки,

Шарқда

хотин-қизларнинг

ижтимоий-сиѐсий фаоллиги анча олдин ривожлана бошлаган ва Ўзига
хос тарзда намоѐн бЎлган.

Фалсафий таълимотлар тарихида феминистик қарашлар учта

асосий йЎналишда ривожланганлигини қуйидаги щолатлар билан
тасдиқлаш мумкин: а) фалсафа тарихига феминистик қарашлар
асосида танқидий ѐндашув; б) феминистик \оялар асносида этикани
тафтишлаш; в) феминистик ѐндашув билан эпистимология сощаси ва
фан фалсафасини текшириш. Мавжуд щар қандай \оя ва қарашлар
мукаммаллашувга мойил бЎлиб, даврлар Ўтиши билан ривожланиб,
етукликка эришадики, бугунда феминистик таълимотнинг етарли


background image

даражада шаклланган ижтимоий- фалсафий

тащлил

этиш

лозимлиги аѐн бЎлди:

-

биринчидан, феминистик фалсафа ѐрқин акс эттирилган

социоценристик характерга эга;

-

иккинчидан, у жамиятда шаклланган ва мавжуд ижтимоий

стереотипларни тафтишлаш учун қодир;

-

учинчидан, жамият щаѐтида хотин-қизларнинг иштироки

тарафдори ва щар қандай тенгсизликка қарши курашишга мойилдир.

Юқоридаги фикрларни щисобга олиб, таъкидлаш мумкинки,

феминизм: а) хотин-қизларнинг эркаклар томонидан очиқ ва ѐпиқ
тарзда камситилишдан озод этиш мафкураси; б) хотин-қизларнинг
щаѐти ва фаолиятида Ўзини намоѐн этишда эркаклар андозаларига
глобал бЎйсунишидан озод этилишининг ижтимоий-сиѐсий назарияси;
в) хотин-қизларни конституцион щуқуқлари ва турли камситишлардан
озод этиш, уларнинг щақ-щуқуқларини барча щаѐт ва фаолият
сощаларида эркаклар билан тенглаштиришдан иборат бЎлган
щаракат.

Хотин-қизларнинг жамиятдаги фаоллашуви қатор жиддий

ижтимоий-фалсафий муамоларнинг вужудга келишига сабаб бЎлган.
Бунда «хотин-қизлар табиати ва уларнинг борлиги», «тарихий
оилаларда уларнинг Ўрни» ва «хотин-қизларнинг ижтимоий роли»,
«хотин-қизлар щаѐтий тажрибасига маданиятнинг муносабати» каби
масалалар Ўз ифодасини топади. Натижада хотин-қизлар масаласига
ба\ишланган

қатор тадқиқотлар вужудга келди. Университетлар ва

тадқиқот марказларида мазкур масала бЎйича илмий тадқиқотлар
Ўтказиш йЎлга қЎйилди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан

XX

асрнинг 75-85 йиллари «Хотин-қизлар Ўн йиллиги»,-деб эълон

қилинди. Бу давр мобайнида қатор тадқиқотлар, ижтимоий-сиѐсий
щаракатлар пайдо бЎлиб, жамият щаѐтида хотин-қизларнинг
фаоллашуви олдинга силжиб, уларга бЎлган муносабат ижобий тус
олмоқда.

Ушбу

бобнинг

иккинчи

параграфи

«

қуролли

Кучлар

феминизациялашуви жараѐнининг фалсафий тащлили»

деб аталган.

Унда қуролли Кучларнинг феминизациялашувига оид фалсафий
таълимотлар тащлил этилган.

Жамият щаѐтида хотин-қизлар алощида Ўринга эга. Улар

нафақат ишлаб чиқариш ва ижтимоий сощаларда, шунингдек,
жамиятнинг иқтисодий-сиѐсий щаѐтида щам фаоллик кЎрсатиб
келишаѐтир. Бундай щолат дунѐнинг қайси мамлакатида бЎлмасин,
жуда катта ижобий ащамиятга эгадир. Аѐл табиатан бунѐдкор,
саришта ва тинчликсевар шахс бЎлиб келган. Уларнинг бундай
фазилатлари афсонавий, диний, лирик ва бадиий, илмий-фалсафий
асарларда щам Ўз ифодасини топган. Хотин-қизларнинг жамият
щаѐтидаги фаоллиги щақида фикр юритилганда, албатта, уларнинг
Ўтмишига щам назар солиш мақсадга мувофиқдир. Ўтмишда буюк


background image

аждодимиз ТЎмарис, Жанна д*Арк каби аѐлларнинг қащрамонлиги
фикримизнинг

ѐрқин

далилидир.

Республикамиз

Президенти

И.А.Каримов: «Инсоният тарихи шундан гувощлик берадики, минг
йиллар давомида щар қайси жамиятнинг маданий даражаси ва
маънавий баркамоллиги аѐлларга бЎлган муносабат билан
белгиланади»

1

,-

деб нафақат ижтимоий щаѐтда, балки сиѐсий щаѐтда

щам хотин-қизларнинг Ўрнини алощида қайд этган эди. Жащон
щамжамияти ривожланишининг бугунги даврида хотин-қизларнинг
жамият щаѐтининг турли сощалари, шунингдек, щарбий сощадаги
иштирокининг Ўсиб бориши кузатилмоқда. Щозирда уларнинг қуролли
Кучлардаги иштироки истисноли щолат бЎлиб қолмасдан, аксинча,
вақтлар Ўтиб бориши билан мамлакатимизнинг халқаро майдонда Ўз
Ўрнига эга бЎлиб, жащон малакатларидаги ижобий хусусиятларни
қабул қилиб, барқарорликни янада мустащкамлашда иштироки
зарурий щолатга айланмоқда.

Муаммони ѐритиш жараѐнида илмий адабиѐтлар қаторида махсус

ва расмий манбалардан щам фойдаланилди. Бугунги кунда АқШ, Буюк
Британия, Германия Федератив Республикаси, Франция, Исроил,
Россия Федерацияси, Бельгия, Дания ва Греция каби давлатларнинг
қуролли

Кучларида

феминизациялашув

жараѐни

ижобий

кечаѐтганлиги кузатилди. Шу аснода таъкидлаш керакки, бугун Ўн
иккита Шимолий Атлантика Иттифоқи (НАТО)га аъзо давлатларда Ўз
хотин-қизларига ѐрдамчи щарбий қисмларда хизматни Ўташлари учун
рухсат берилган

2

. Мустақил Ўзбекистон шароитида ва қуролли

Кучларнинг сони щамда таркибини инобатга олиб, армияда маънавий-
маърифий ишларни янада кучайтириш, щарбий хизматчиларнинг
ақлий салощият даражаси кЎрсаткичи юқорилигини таъминлаш
мақсадида

уларнинг

тажрибаларидан

фойдаланиш

мақсадга

мувофиқдир. Бунда, албатта, этномаданий ва ментал хусусиятлар,
демографик щолат щамда танланган щарбий ихтисосликка нисбатан
касбий лаѐқат даражаси щисобга олиниши лозим.

Биринчи бобнинг учинчи параграфи «Хотин-қизлар щарбий

хизмат фаолияти билан шу\улланишининг этногенези»

деб номланган.

Тарихий жараѐнларни илмий асосда Ўрганиш умумий методология,
тарих фалсафаси, иқтисод фалсафаси, маънавият фалсафаси, щуқуқ
фалсафаси, сиѐсат фалсафасининг яхлитлиги асосида амалга
ошади

3

. Марказий Осиѐ халқлари давлатчилиги тарихига назар

ташлар эканмиз, ушбу давр акс эттирилган манбаларда турли тарихий
жараѐнларда эркаклар билан бир қаторда аѐлларнинг щам фаол

1

Каримов И.А. Адолатли жамият сари. – Т.: Ызбекистон, 1998. 133-бет.

2

Герхард Хаазе-Хинденьерг. Женщины в Бундесвере: первый год службы. Шаг в направлении дальнейшей

дальнейшей эмансипации.WWW. daad. ru.

3

Юсупов Э., Абдуращмонов Р. Ижтимоий бош=арув ва давлатнинг шаклланиши

//

Щаѐт ва =онун,

=онун, 2004, 3-сон.


background image

иштирок этганликлари щақида кЎплаб

тарихий

далиллар

мавжуд

1

. Хусусан, ТЎмарис, Бухоро маликаси, Сароймулкхоним,

Гавщаршодбегим, Нодирабегим кабилар жамият тарихида Ўзига хос
Ўринга эга бЎлиб, щаѐтнинг равнақи учун етарли щисса қЎшганлар

2

.

Мазкур масала тарихий манбаларда щам Ўз аксини топган бЎлиб,
«Авесто» даврига тааллуқли манбаларда қЎлида қилич олиб, жанг
қилаѐтган аѐл қиѐфаси тасвирлангани кЎрсатиб берилган. Бу тарихий
тасвир, щаѐтий воқеа ѐки щодисанинг инъикоси бЎлиб, Ватан
щимояси йЎлида аѐлларнинг иштироки Ўша даврларда щам мавжуд
эканлигини кЎрсатади.

3

Нафақат Шарқда, балки бутун дунѐда Ўз

жасорати билан ном қозонган ТЎмарис сиймосини олиб кЎрайлик.
Саркарда-маликанинг: «Эй қонхЎр Кир, узум суви ѐрдамида бЎлган бу
воқеа(яъни, ТЎмариснинг Ў\ли Спарганисни асирга олгани-Р.С.)дан
хурсанд бЎлма. Сен Ў\лимни жанг майдонида эмас, найранг билан
қЎлга олдинг. Энди қулоқ сол, сенга яхши бир маслащат қиламан.
Ў\лимни менга топширгин-да, қилган ишинг учун жазоланмасдан
юртинга жЎна. ЙЎқса, массагетлар тангриси номи билан қасамѐд
қилиб айтаманки, сен очкЎз ющонинг қонга ташналигингни
қондираман»

4

,-

дегани, ѐвга нақадар \азаб билан муносабатда

бЎлганлиги, шу билан бирга, Ўз вазифасини щийла-найрангсиз щалол
бажаргани тащсинга моликдир. Бу яна бир бор щарбий фаолият
Марказий Осиѐ хотин-қизлари учун бегона эмаслигидан далолат
беради. Ўлкамизда яшаган қабилалар аѐллари камон отиш, найза
улоқтириш, чавандозликда эркаклар билан тенгма-тенг щаракат
қилганлар. Бу уларнинг щарбий қуроллардан мукаммал равишда
фойдалана олганликларини тасдиқлайди.

Тадқиқотимиздан кузатилган вазифалардан келиб чиқиб, хотин-

қизларнинг щарбий фаолият билан шу\улланишлари генезиси ва
эволюцион боскичларини аниқлаш мақсадида, халқ о\заки ижоди–
эртаклар, афсоналар, достонлар, мақоллар щам Ўрганиб чиқилди.
Чунки бундай асарлар халқимизнинг миллий қадриятлари ва
мафкурасининг

таркибий

қисми

бЎлиб,

Ўзлигини

билиш,

ватанпарварварлик

рущини

англаб

олишда

мущим

омил

щисобланади. Мифологик образларни ижтимоий-фалсафий нуқтаи
назардан тащлил қилиш асосида қуйидагиларни таъкидлаш мумкин:

-

мифологик образларда аѐллар сиймоси алощида мавқе ва

мазмун билан акс эттирилган;

1

Чориев З. Ватанпарвар аѐллар

//

Ватанпарвар, 1999 йил, 25 май;

Всемирная история войн. – Минск:

ООО Харвест, 2004.

2

Файзиев Т. Темурий маликалар. – Т.: Адабиѐт ва санъат,

2000.

3

Белиницкий А.М., Маршак Б.И. Черты мировоззрения согдийцев VII-VIII вв. в искусстве Пенджикента //

История и культура народов Средней Азии. - М.: Наука, 1976. –С. 86-87.

4

+адимий щикматлар. – Т.: /афур /улом номидаги Адабиѐт ва санъат нашриѐти, 1987.


background image

-

аѐллар

турли мифологияларда щаѐтнинг турли

жабщаларда, турли номлар ва вазифалар билан акс эттирилган;

-

мифологик образларда аѐлларнинг жангчи бЎлганлиги, қурол-

аслащалардан фойдалана билишлари ва махсус жангчи кийимларига
эга бЎлганликлари мифларда Ўз ифодасини топган.

Тарихга мурожаат қилинганда, хотин-қизларнинг давлат

сиѐсатини бошқариш ва унга катта таъсир кЎрсатиб келганликларини
тасдиқловчи кЎплаб мисоллар келтириш мумкин

1

. Хусусан, Амир

Темур

давлатида

юқори

мавқега

эга

бЎлган

рафиқаси

Сароймулкхоним халқ орасида эъзозланиб, Бибихоним деб аталган
ва сощибқирон Ўз юришлари даврида айнан унга Мовароуннащр
бошқарувини ишонч билан топширган

2

. Бибихоним сощибқироннинг

рафиқасигина эмас, балки унинг энг ишончли ва яқин маслащатчиси
бЎлган. Ушбу фикрни давом эттириб, шуни щам таъкидлаш лозимки,
Шощрущ

Мирзо

щукмронлиги

даврида

унинг

рафиқаси

Гавщаршодбегим щам Бибихоним каби юксак мавқега эга бЎлган.

Тарихнавис олим Шащобиддин Ащмад ибн Мущаммад ибн

Абдуллощ ибн Иброщим ибн Арабшощ Ўзининг «Ажоиб ал–мақдур фи
тарихи Таймур»

3

(«Темур тарихида тақдир ажойиботлари») асарида

Амир Темур қЎшини щақида маълумот берар экан, хусусан,
қуйидагиларни таъкидлайди: «... Темур аскари ичида аѐллар щам кЎп
бЎлиб, улар жанг тЎс-тЎполонлари ва шиддатли тЎқнашувларда
матонат кЎрсатардилар. Улар (душман) эркакларига қарши туриб,
мардонавор уруш қилардилар, қилич билан зарба беришда ва
камондан отишда мощир эркаклардан кЎра щам ортиқроқ иш
қилардилар. Агар улардан бири щомиладор бЎлиб, йЎлда кетаѐтган
пайтда уни дард тутса, у Ўз жамоасидан ажралиб, (йЎлдан) четга
чиқарди ва уловдан тушарди. КЎзи ѐригач, чақало\ини Ўраб олиб,
уловига минарди ва жамоасига келиб қЎшиларди»

4

. Ушбу маълумотга

асосланиб, таъкидлаш мумкинки, биринчидан, Амир Темур даврида
аѐллар қЎшиннинг доимий таркибида бЎлиб, щарбий щаракатларда
фаол қатнашган; иккинчидан, /арб мамлакатларидан фарқли Ўлароқ,
хотин-қизларга жанговар қурол олиб юриш ва ундан фойдаланиш
учун чекланишлар бЎлмаган; учинчидан, жангчилик масъулияти нуқтаи
назаридан олинганда, гарчи щарбий хизмат Ўзининг талаб ва
чекланишларига эга бЎлсада, аѐллар эркаклар билан бир хил мавқеда
туришган. Баѐн этилган далиллардан келиб чиқиб, қуйидаги
щолатларни таъкидлаш Ўринли бЎларди: а) аѐлларнинг Ватан
щимоячиси сифатида тасвирланиши этноманбаларда Ўзининг тЎлиқ
аксини топган; б) хотин-қизлар тарихий ривожланиш даврининг турли

1

Всемирная история войн. – Минск: ООО Харвест, 2004; Учок Б. Женщины – правительницы в

мусульманских государствах. – М.: Наука, 1982.

2

Файзиев Т. Темурий маликалар. – Т.: Адабиѐт ва санъат, 2000.

3

Ибн Арабшощ. Темур тарихида та=дир ажойиботлари. 2-китоб. - Т.: Мещнат 1992.

4

Ыша

. 99–100

бетлар

.


background image

босқичларида у ѐки бу тарзда щарбийлик

фаолияти

билан

шу\улланишган;

в)

хотин-қизлар

щарбий

қурол-аслащадан

фойдаланиш мащоратини тЎлиқ эгаллашган.

Диссертациянинг иккинчи боби

«

қуролли Кучлар феми-

низациялашувининг концептуал асослари»

деб номланган.

У уч

параграфдан иборат. «қуролли Кучларнинг феминизациялашуви
жараѐнига фалсафий ѐндашувлар таснифи» номли биринчи
параграфида

феминизациялашув муаммоси бЎйича ижтимоий-

фалсафий тадқиқотнинг мощиятини очиб бериш мақсадида унинг
терминлари,

герменевтикасининг

тушунчаси

аниқланган.

Пировардида, унга алоқадор бЎлган назариянинг ривожи даражаси
щақида керакли хулоса чиқариш имконияти яратилади. Шунинг учун,
авваламбор, тадқиқот мавзуси бЎйича асосий тушунчаларни англаб
етиш зарур. Бунда «гендер» ва «феминизация» эмпирик тадқиқот
материали ва эришилган хулосаларни илмий-назарий шарщлаш учун
асосий унсур бЎлиб хизмат қилишини эътиборга олиш лозим. Чунки
масалани фалсафий жищатдан ѐритишда мазкур ѐндашув самарали
натижа бера олиши мумкин.

Гендер

жамиятни

ижтимоий

стратификациялашнинг

фундаментал ва асосий Ўлчовларидан бири сифатида қаралади.
Бунда шахснинг ѐши, ижтимоий келиб чиқиши, қайси маданиятга
тааллуқлилиги, касбий ва бошқа ижтимоий тавсифлари биргаликда
олиб қаралади. Гендер атамаси илк бор илмий адабиѐтга америкалик
тадқиқотчи Дж. В. Скотт томонидан киритилган бЎлиб, бундан
кузатилган асосий мақсад социумдаги эркаклар ва хотин-қизларнинг
Ўзаро муносабатини ижтимоий томондан шарщлашдан иборат эди.
Дж. В. Скотт 1986 йилда, гендер мощиятининг илмий тащлил
қилиниши шаклланган Ўша вақтда «Гендер: тарихий тащлилнинг
ащамиятли категорияси» номли мақоласини эълон қилган эди

1

.

Гносеологик йЎсинда гендер, яъни жинс тушунчаси ирсиятнинг моддий
сощиби щисобланади.

Масаланинг ижтимоий-фалсафий тащлили шуни кЎрсатадики,

эрамиздан олдинги

VII

асрда щар хил ижтимоий тузумлардаги щарбий

қисмларда хотин-қизларнинг пайдо бЎлганлиги Ўз тарафдорлари ва
мухолифларининг бащсу мунозараларига сабаб бЎлди. Эрамиздан
олдинги 427-347 йилларда яшаб ижод этган қадимги юнон файласуфи
Платон биринчилардан бЎлиб, армияда аѐллар ва эркакларнинг тенг
щуқуқлигини Ўрнатиш лозимлигини уқтирган эди. Мутафаккир бу
фикрини қуйидагича таърифлаганди: «Аѐл Ўз табиатига кЎра, эркак
сингари барча ишларда иштирок этиши мумкин»

2

. Бу, Ўз навбтида,

хотин-қизларнинг армия сафига кириб келиши Ўзига хос ижтимоий-
фалсафий мазмунга эга масала эканлигидан далолат беради.

1

Scott W. Gender: a Useful Category of Hisnorical Analysis // American historical rewiew. 1986. Vol. 91.

2

Платон. Государство // Платон. Соч. В 4 т. – Т.3. – М.: Мысль, 1994. – С. 230.


background image

қуролли

Кучларнинг феминизациялашувига фалсафий

ѐндашувда

хотин-қизлар

щарбий

фаолиятининг

Ўзига

хос

хусусиятларини белгилаб олиш учун уларнинг ижтимоий фаолияти ва
дунѐқараши даражаларини аниқлаш зарур бЎлади. Бу даражаларни
манфаат назарияси

нуқтаи назаридан уч гурущга ажратиш мақсадга

мувофиқдир: биринчидан, ижтимоий; иккинчидан, ижтимоий-гурущий;
учинчидан, шахсий.

Масалага мазкур тарзда ѐндашув щарбий хизматчи хотин-

қизлар фаолиятини ташкил этишда амалий ащамият касб этади.
Феминизациялашувнинг ижтимоий ва индивидуал диалектикаси икки
хил бир-бирига бо\лиқ, лекин мустақил жараѐнларда намоѐн бЎлади:

-

индивид томонидан ижтимоий-умумий ва ижтимоий-гурущий

манфаатларни Ўзлаштириш;

-

ижтимоий

ащамиятга

эга

субъектнинг

сифатларини

объективлаштириш йЎли, жинсий ва турмуш щаѐт фаолиятини
индивидуаллаштирилган эщтиѐж билан реаллаштириш.

Ижтимоий

умумийлик

даражасида

хотин-қизларнинг

репродуктив щолати устун бЎлган тақдирда, касбий фаолиятнинг аниқ
сатщида, биринчи навбатда, аѐлларни «жинсий алоқадан олдинги
субъект»,

конкрет-тарихий

шароитларда

фаолият

тизимини

ривожлантиришни таъминловчи сифатида тавсифлаш масалани
англаб олиш имконини беради.

Мазкур бобнинг иккинчи параграфи «қуролли Кучлар тизимига

хотин-қизлар жалб этилишининг Ўзига хос хусусиятлари»ни тащлил
этишга ба\ишланган. Ўзбекистон Республикаси щарбий кучларининг
пайдо бЎлиш тарихи узоқ Ўтмишга бориб тақалади. Чунки бу щудудда
яшаган қабила ва халқларнинг отлиқ щамда пиѐда бЎлинма-қисмлари
шаклланган бЎлиб, улар Ўзга ерлик истилочиларнинг хуружларига
қарши қащрамонона курашганлиги щақида маълумотлар сақланиб
қолган. Уларда хотин-қизларнинг щам жангчи сифатида иштироки
алощида қайд этилган

1

.

Бизнингча щарбий жамоаларда ижтимоий муносабатлар

замирида юзага келадиган муаммоларни уч даража асносида кЎриб
чиқиш мақсадга мувофиқдир: жамият (мавжуд бЎлган реал ижтимоий
муносбатларда

томонлар

жабща

тарзида,

барча

ижтимоий

муносабатларнинг жамиятда ифодаланишида иштирок этишади)
даражасида; қуролли Кучлар (реал мавжуд бЎлган щарбий
муносабатлар махсус ижтимоий муносабатлар сифатида) даражасида;
щарбий жамоа (щарбий жамоаларда щарбий хизматчиларнинг реал
эгаллаган Ўрни, мавқеига қаратилган муносабат) даражасида.

1

Темур тарихида такдир ажойиботлари. 2-китоб. – Т.: Мещнат, 1992; Туркистонда Россия

тажовузи ва щукумронлигига =арши кураш. - Т.: Шар=, 1998; Дадабоев Х

.

Амир Темурнинг щарбий

мащорати. - Т.: Ёзувчи, 1996.


background image

қуролли

Кучлардаги ижтимоий муносабатларнинг Ўзига

хослиги деб, щарбий хизматни Ўташ жараѐнида юзага келадиган
муносабатларни назарда тутиш ижтимоий-фалсафий жищатдан
мақсадга мувофиқдир.

Тадқиқотимизнинг белгиланган мақсад ва вазифаларидан

келиб чиққан щолда, мамлакатимизнинг щудудий яхлитлигини
таъминлаш ва халқимизнинг барқарор щаѐт кечириши учун Ўз
щиссасини қЎшиб келаѐтган щарбий хизматчи хотин-қизларнинг
жамоада тутган мавқеи аниқланиб, уларнинг Ўзига хос ижтимоий
хусусиятлари атрофлича Ўрганилди

1

. Натижада қуйидаги статистик

маълумотга эга бЎлинди: хотин-қизларнинг 61% Ўрта-махсус таълим,
17% олий таълим, 13% умумий Ўрта таълим муассасаларини ва 9%
турли курсларни тугатган. Бу кЎрсаткични бошқа щамдЎстлик
мамлакатлари армияси, масалан, Россия мисолида таққослаб
кЎрамиз: 53,5% щарбий хизматчи хотин-қизлар Ўрта касбий, 26% олий
маълумотли, 7,5% касбий билим юртларини тугутган ва 7% Ўрта
умумий маълумотга эга

2

. Бу далиллардан қуролли Кучлар тизимидаги

щарбий хизматчи хотин-қизларнинг ихтисосий-маълумот даражаси
Ўртача эканлиги маълум бЎлади.

Бугунги кунда щарбий хизматни Ўзлари учун касб сифатида

танлаган ва танлаѐтган хотин-қизлар талайгина бЎлиб, уларда
щарбий хизмат қадриятлари қуйидагича ифодаланган: Ўзининг мущим
вазифага,

яъни

мамлакат

мудофаасини

таъминлаш

ишига

мансублигини щис этиш; Ўзини турли вазиятларда синаш имкониятига
эришиш; щарбий щаѐт тарзини бошдан кечириш; жисмоний чиниқишга
интилиш.

Ислощотлар Ўтказилаѐтган бир даврда айрим ижтимоий

муаммоларнинг юзага келиши табиийдир. Уларнинг қай даражада
кечиши эса бевосита щарбий бошқарувга бо\лиқ. Ўзбекистон қуролли
Кучларида мазкур масала бЎйича босқичли ислощотлар амалга
оширилди. Бундай щолатда шахс-давлат-жамият манфаатлари
мувозанати асос қилиб олинганлигини уқтириш лозим. Шунинг учун
щарбий хизматчиларнинг касбий тайѐргарлиги даражаси мущим роль
Ўйнайди. Тадқиқот давомида Ўтказилган ижтимоий сЎровларнинг
тащлилидан уларнинг касбий фаолияти самарадорлиги юқори
даражада эканлиги маълум бЎлди. Фикримизни хотин-қизларнинг
щарбий хизматдаги Ўз бурч ва масъулиятларини бажариш
даражасини бащолаш мақсадида, командирлар билан Ўтказилган
сЎров натижалари яққол тасдиқлай олади. СЎровда иштирок этган
командирларнинг 57% хотин-қизларнинг хизмат фаолиятини «юқори»,

1

Социологик тад=и=отларда +уролли Кучлар сафида хизматни ытаѐтган щарбий хизматчи хотин -

-

=излар ва уларнинг командирлари =атнашдилар.

2

Ж. Ракурс. - М., 2001, № 2.


background image

15% «Ўртача» ва 18% «паст» даражада бащолашган, 10% эса
ушбу масалага умуман муносабат билдирмаган. Бундай щолатни,
қуйидагилар билан изощлаш мумкин:

-

уларда ижтимоий сЎровларда қатнашиш щақида тасаввурлар

етарлича шаклланмаган;

-

эгаллаган лавозимга яқинда тайинланганликлари ва бундан

олдин мазкур масалага дуч келмаганликлари;

-

улар томонидан щарбий хизматчи хотин-қизларга хизмат

муносабатлари давомида алощида субъект сифатида қаралмаганлиги;

-

щарбий бошқарув-командирлик тизимининг кичик ва Ўрта

бЎ\инида гендер муносабатлари маданиятининг етарли даражада
шаклланмаганлиги.

Щарбий хизматчи хотин-қизлар қуролли Кучлар тизимида,

асосан, қуйидаги щарбий унвонларда хизмат қилиб келмоқда:
шартнома бЎйича тиббий хизмат йЎналишида оддий аскар, сержант
щамда офицер унвонида; шартнома бЎйича алоқа хизмати
йЎналишида оддий аскар, сержант ва офицер унвонида; шартнома
бЎйича иш бошқарув хизмати йЎналишида оддий аскар, сержант ва
офицер унвонида; щарбий таълим-тарбия йЎналишида олий
маълумот ва илмий даражага эга бЎлган салощиятли мутахассислар
офицер унвонида; шартнома бЎйича жисмоний тарбия ва спорт
йуналишида оддий аскар, сержант унвонида; маданий-оқартув
йЎналишида оддий аскар, сержант ва офицер унвонида; таъминот
тизимида оддий аскар, сержант унвонида.

Хотин-қизларнинг щарбий тайѐргарлик даражаси ва бошқариш

хусусиятларини Ўрганиб, уларда учта асосий касбий тамойил
шаклланиши мумкинлиги аниқлаган: биринчи тамойил-«мен щамма
нарсани бажара оламан»; иккинчи тамойил-«мендан бошқа щеч ким»;
учинчи тамойил-«шу ерда, эндиликда»

1

.

Ìàçêñð òàíîéèëëàð ÷àðáèé õèçíàò÷è õîòèì-қèçëàðìèìã êàðáèé

óàîëèÿòèãà àëî÷èäà òàöðèð êøððàòàäèêè, ñìäàì қàé òàðçäà óîéäàëàìèø,
ñëàðìèìã èìäèâèäñàë õñðñðèÿòëàðèãà áî\ëèқäèð.

Хотин-қизларнинг щарбийликни касб сифатида танлашлари

щарбий жамоаларда хизмат қилишлари шахсий таркибнинг маънавий-
рущий щолатига щам ижобий таъсир кЎрсатади. Шу аснода, миллий
хусусиятларнинг щам уларнинг касб танлаши ва щарбий мещнатни
бажариш жараѐнида ифодаланиши алощида ащамият касб этади,
бундай щолатлар щарбий бошқарув жараѐнида командирлар
томонидан инобатга олиниши зарур. Барча хусусиятлар инобатга
олинганда қуйидаги жищатларни щам таъкидлаб Ўтиш мумкин:
биринчидан, хотин-қизларнинг щарбийликни ихтиѐрий танлашида
ворисийлик мавжуд; иккинчидан, щарбий хизматчи хотин-қизларнинг

1

Логинов И.П. Рефлексивная культура военного руководителя. - М.: ВУ, 2001.


background image

ижтимоий

жищатдан йЎналтирилганлиги

уларнинг

хизмат фаолиятига ижобий таъсир Ўтказади; учинчидан, жамоаларда
щарбий хизматчи хотин-қизларга нисбатан ижобий муносабат қарор
топганки, бу уларнинг щарбий-касбий жищатдан мослашувига алощид
таъсир кЎрсатади; тЎртинчидан, хотин-қизларнинг щарбий-касбий
йЎнал-тирилганлигида

миллий-маданий

хусусиятлар

таъсир

кЎрсатади.

«қ

уролли Кучларда хотин-қизларнинг щарбий-касбий тарбияси

методологияси» деб номланган учинчи параграфда щарбий хизматчи
хотин-қизлар фаолиятини ижтимоий Ўрганиш дастурининг мақсади,
вазифалари ва таркибий қисмлари тащлил этилган.

Щарбий ихтисослик эгаси томонидан тегишли билим ва

малакаларнинг оқилона қЎлланилиши, пировард-натижада, қуролли
Кучларимизнинг юқори даражадаги шайлигини таъмин-лайди. Касбий
талабнома қуйидаги асосий тамойилларни Ўз ичига олади:

-\

оявий асос: Ўзбекистон Республикаси Президенти, қуролли

Кучлар Олий Бош қЎмондони, Бирлашган Штабнинг щарбий
хизматчиларга талаблари ифодаланган дастурий кЎрсатмалари;

-

щуқуқий асос: Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси,

«Мудофаа ту\рисида»ги қонун, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Мащкамасининг 1992 йил 22 сентябрда қабул қилган «Ўзбекистон
Республикаси қуролли Кучлари, Чегара ва Ички қЎшинларида щарбий
интизомни мустащкамлаш ва тарбиявий ишларни такомиллаштириш
чора-тадбирлари тЎ\рисида»ги қарори, 1993 йил ноябрь ойидаги
«Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари шахсий таркибининг
эстетик ва ахлоқий тарбиясини юксалтириш щақида»ги, Мудофаа
вазирининг 2000 йил июль ойида берган «Ўзбекистон Республикаси
Мудофаа вазирлигининг щарбий қисм ва муассасаларида маданий
ишларни такомиллаштириш щақида»ги буйру\и, Мудофаа

в

азири ва

Бирлашган Штаб Бошли\ининг хизмат вазифаларини бажаришга оид
ва бошқа тегишли меъѐрий щужжатлар;

-

мафкуравий асос: миллий истиқлол \ояси;

-

илмий асос: мудофаанинг илмий, илмий-техник, щарбий

саноат, ахборот технологияларини такомиллаштиришга қаратилган
тадқиқотлар назарияси ва мазкур сощада эришилган, жорий этилган
илмий-экспериментал натижаларнинг динамик синтези;

-

стратегик асос: Ўзбекистоннинг геосиѐсий, сиѐсий, иқтисодий,

щарбий-қурилиш сощасидаги истиқболли кадрларни етиштириш
сиѐсатидан келиб чиққан объектив зарурат;

-

êîíïàðàòèâ àðîð: Ûçáåêèðòîì қñðîëëè Êñ÷ëàðè êàäðëàð

ðè¸ðàòèäà íèëëèé âà ñíñíèìðîìèé þòñқëàðìèìã ñé\ñìëèãèìè òàöíèìëàø
ëîçèíëèãè.

Щарбий-касбий хусусиятлар Ўз характерига эга. Уларни тЎртта

гурущга ажратиб кЎрсатиш мумкин:

-

щарбий мутахассиснинг умумий сифатлари;


background image

-

ахлоқий-жанговар сифатлари;

-

щарбий ихтисослик сифатлари;

-

хизмат-вазифавий сифатлари.

Диссертациянинг учинчи боби

«Феминизация жараёнида

ижтимоий муносабатлар механизми»

деб номланиб,

унинг

«Щарбий хизматчилар ва улар оиласининг ижтимоий бо\лиқлиги» деб
номланувчи биринчи параграфида «щарбий хизмат (фаолият)-
оилавий муносабатлар» тизими ижтимоий-фалсафий нуқтаи назар
асосида тащлил этилган.

Щарбий хизматчи хотин-қизларнинг оилавий масалаларини

тащлил қилиш натижасида кЎпгина муаммоларни ечиш зарур эканлиги
аѐн бЎлди: щарбий хизматчи хотин-қизларнинг оиласи щақида
маълумотларни тЎплаш; умумий демографик маълумотларни тЎплаб
тащлил «чи\ири\и»дан Ўтказиш; щарбий хизматчи хотин-қизлар
оиласининг маънавий–рущий щолатини ва оилавий муносабатлар
маданиятини Ўрганиш; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хулқ-
атвори, уларнинг шахсий хусусиятлари ва бошқа жищатларини
аниқлаш; олинган маълумотларни ижтимоий-фалсафий нуқтаи
назардан тащлил қилиш.

Щарбий хизматга нисбатан оила омилининг таъсири

бенищоядир. Оилада салбий муносабат(масалан, эр-хотин орасида
юзага келадиган низо-келишмовчилик)лар тобора кучайиб борган
тақдирда

щарбий

хизматчиларнинг

хулқ-атворида

жиддий

Ўзгаришлар рЎй бериши, бу эса улар хизмат фаоллигини
сус

т

лашишига олиб келиши мумкин. Ижтимоий муносабатларда

бунд

а

й щолат бошқа щарбий жамоа аъзоларининг шахсий ва хизмат

щаѐтига щам салбий таъсир кЎрсатиши эщтимолдан холи эмас.

Щарбий хизматчиларнинг оиласи армия щаѐтининг бир

қисмидир. Шунинг учун армия ва щарбий хизматчи оиласининг бир-
биридан ажралган щолда яшашини тасаввур этиш қийин. Щарбий
хизматчи оиласи щарбий касб щурматини нафақат армия мущитида,
балки жамиятда щам оширишга таъсир кЎрсатади. Айнан щарбий
хизматчи ва улар оиласининг Ўзаро жипслиги ащолининг армияга
нисбатан ижобий муносабатини шакллантиради. Чунки оила қуролли
Кучларда барқарорликни таъминловчи институт бЎлиб хизмат қилади.

Оилавий муносабатлар маданияти Ўзида маълум бир ахлоқ

қоидаларини

ифодалаган

щолда

щарбий

ахлоқнинг

щам

шаклланишига таъсир кЎрсатади. Щарбий ахлоқ нафақат мазмун ва
мощияти жищатидан, балки қуролли Кучларнинг алощида маданий
кЎрсаткичи сифатида щам кенг миқѐслилиги билан характерланадаки,
уни қуйидагича изощлаш мумкин

:

халқаро миқѐсда;

щарбий-сиѐсий

миқѐсда;

касбий миқѐсда;

хизмат

тартиби миқѐсида;

аниқ вазият

миқѐсида.

Мазкур бобнинг

«Щарбий хизматчи хотин-қизлар фаолияти

бошқарувининг ижтимоий хусусиятлари» деб номаланган иккинчи


background image

параграфида щарбий хизматчи хотин-қизлар

фаолиятини

бошқариш хусусиятлари Ўрганиб чиқилган.

Щарбий хизматчиларнинг хизмат фаолияти тайѐргарлиги

қуйидагича табақалаштирган: щарбий хизматчиларнинг маънавий-
рущий ва жисмоний щолатини Ўқув-жанговар вазиятга олдиндан
тайѐрлаш; олдиндан қЎйилган вазифаларни бажариш учун янги
вазиятга киришиб, унинг муваффақиятлилигини таъминловчи
ижтимоий-щарбий

щолатларни

шакллантириш;

ижтимоий

мақсадларни

йЎллантира

олиш;

щарбий

қадриятлардан

фойдаланилган щолда

хизмат давомида фаол щаракатга Ўта олишга

ишонтириш.

Ўрганилган

манбалар

тащлилидан

маълумки

1

,

щарбий

хизматчиларни

Ўз

вазифасига

йЎналтира

олиш

жанговар

тайѐргарликни таъминлашда мущим щисобланади. Аммо, баъзи
муаллифлар нафақат ушбу хусусиятни, балки, ижтимоий омилларни
щам инобатга олишмаган

2

. Аслида, щарбий хизматчи шахсининг, шу

жумладан, щарбий хизматчи хотин-қизларнинг щам жанговар
тайѐргарлик даражаси қуйидагилардан иборат: жангчи шахсининг
йЎналтирилганлиги; жангчи шахсининг иродавий ва интеллектуал
хусусиятлари; жангчи шахсининг щарбий-касбий мащорати.

Жангчи шахсининг маънавий, касбий ривожланиши давомида

олиб бориладиган тарбиявий жараѐнлар ижобий таъсир кЎрсатиши
лозим. Щарбий жамоада ижобий маънавий-рущий мущит мавжуд
бЎлгандагина,

щарбий

таълим-тарбия

жангчи

шахсини

шакллантиришнинг қудратли воситасига айланиши мумкин.

Маънавий-рущий мущит объектив мавжуд щолат щисобланиб,

щарбий жамоаларда, асосан, икки омил таъсири натижасида вужудга
келади: биринчидан, жамиятдаги ижтимоий-маънавий вазият;
иккинчидан

,

микроижтимоий шарт–шароитлар.

Ùàðáèé-êàðáèé àìöàìàëàð ÷àðáèé õèçíàò÷èìèìã ÷à¸òèäà íñ÷èí

øðèì ýãàëëàá, áîøқà èæòèíîèé ÷îëàòëàð қàòîðè òñðëè âàçèÿòëàðäà
þçàãà êåëàäè. Áñ àìöàìàëàð ÷àðáèé õèçíàò÷èëàðìèìã íàöìàâèé-ðñ÷èé,
êàðáèé óàîëèÿòè äàâîíèäà âñæñäãà êåëèá, ñëàðìèìã ÷à¸òèäà àëî÷èäà
à÷àíèÿò êàðá ýòàäè. Áñìäàé ÷îëàò ÷àðáèé õèçíàò÷è õîòèì-қèçëàðìèìã
óàîëèÿòèäà ÷àí øç àêðèìè òîïàäè. Ùàðáèé òàäқèқîòëàðìèìã ìàòèæàëàðè
àðîðèäà қñéäàãèëàðìè òàöêèäëàá øòèø íñíêèì: қàðàí¸ä қàáñë қèëèø; ÿìãè
ëàâîçèíãà òàéèìëàìèø (øçèìè «òàìèøòèðèø», «õàéðëàøèø»); ìàâáàòäàãè

1

Олейник А.М. Дисциплина воинского труда и социальные факторы ее укрепления в Вооруженных Силах:

Автореф...дис. …канд... филос..наук. - М.: ВПА, 1986; Чебан В.В. Духовный фактор в войнах будущего:
проблемы формирования // Военная мысль. 2003, №7; Духачь Л. Психологическое исследование
эффективности деятельности воинов в сложных ситуациях службы в зависимости от направленности их
личности: Автореф…дис. канд... психол…наук. - М., 1974; Резниченко В.Г. Об определении облика
Вооружунных сил // Воення мыссль. 2003, №1.

2

Азаров В.М. Патриотическое воспитание военнослужащих: проблемы и пути их решения // Военная

мысль, 2003, №1; Н.М. Ильичев Какая же философия необходима военному руководителю? // Военная
мысль, 2004, №4.


background image

ñìâîì îëèø; ÷àðáèé қèðí êñìè; êàðáèé (àðòèëëåðèÿ÷èëàð,

àëîқà÷èëàð,

ðàçâåäêà÷èëàð êñìëàðè) áàéðàíëàð; íñêîóîòëàìèø.

Бу щарбий анъаналар Ўз фалсафасига эга бЎлиб, щарбий

хизматчиларнинг хизмат муносабатлари(щарбий жамоадаги Ўзаро
жипслашув, ащиллик, Ўзаро ѐрдам, маънавий-рущий мущитнинг
ижобийлашуви, хизмат вазифалари мазмуни ва бошқалар)га щам
таъсир қилади.

Щарбий-касбий

анъаналарни

Ўрганиш

қисмларда

муносабатларнинг қай тарзда тузилганлиги щақида тасаввур
ту\диради.

Жамоани

бошқариш

жараѐнида

щарбий-касбий

анъаналарга суяниш бошқарувнинг демократик шаклларидан бири
щисобланади. Шу билан бирга, щарбий хизматчи хотин-қизларнинг
касбга нисбатан муносабатининг ижобийлашуви щам шу омилга
бо\лиқ бЎлиши мумкин. Чунки фундаментал мотивацион куч хулқ-
атворнинг самарадорлигини белгилайди.

Бобнинг учинчи параграфи «Щарбий хизматчи хотин-қизлар

хизмат фаолиятининг самарасини ошириш усуллари» деб номланган
бЎлиб, унда хотин-қизларнинг хизмат фаолияти тащлил этилган.

Ўзбек хотин-қизларининг щам щарбий хизматни фаолият

сифатида танлаб, щарбий тартиб-интизомга риоя этиб хизматни
Ўташлари жамиятимизда рЎй берган Ўзига хос феномендир. Бундай
щолат, албатта, юсак ижобий хусусиятга эгадир. СЎровнома ва бошқа
щужжатлардан олинган маълумотларга қараганда, улар қаторида
турли ижтимоий қатламга мансуб щарбий хизматчи хотин-қизлар
қатнашганлиги

аниқланди.

Уларнинг

ижтимоий

демографик

хусусиятлари эса турлича бЎлиб, булар қуйидагилардан иборат: щали
турмуш қурмаганлар; фарзандли бЎлмаганлар; ажрашганлар; ѐл\из
оналар. Бу далиллардан щарбий хизматчи хотин-қизлар муаммоси
бевосита ижтимоий-фалсафий хусусиятга эга эканлиги маълум
бЎладики, уларни щал этиш щар доим кЎриладиган чора-
тадбирларнинг ажралмас қисми сифатида кун тартибида тураверади.

Таъкидлаб Ўтиш жоизки, касбий йЎналтириш ва касб танлаш

жараѐнида номзоди кЎрсатилган шахсни соща бЎйича етук
мутахассис–профессионал, яъни Ўз касбининг мощир устаси деб атаб
бЎлмайди. Чунки профессионаллик маълум давр мобайнида махсус
кЎникма ва малакаларнинг эгалланиши билан бо\лиқ. Щарбий
хизматчи шахснинг профессионал бЎлиб шаклланиши учун маълум
босқичларни босиб Ўтиш лозим. Ушбу босқичлар фанда «фаза»лар
деб аталиб, уларга қуйидагилар киритилган: оптант (лотинча optatio–
«танлаш») фазаси; адепт (лотинча adeptus–«эришганлик») фазаси;
мослашув фазаси; интернал фазаси (лотинча internus– «ички»);
мощирлик фазаси; щурмат фазаси; мураббийлик фазаси.

Щарбий хизматда шаклланган

Ўзаро муносабатлар

маданияти

бир неча хил вазифани бажаради. Щарбий-ватанпарварлик, \оявий,
тарбиявий

ва

субординацион

муносабат

кабилар

шулар


background image

жумласидандир. Булар мамлакат хавфсизлигини

таъминлашда

Ўзига хос Ўринга эга бЎлиб, щарбий жамоаларни жанговарлик
даражасини юқорилигини таъминлашда таъсир Ўтказади.

Хотин-қизлар щарбий хизмат фаолиятининг самарадорлигига

қуйидаги омиллар гурущи таъсир Ўтказиб, уларнинг хизмат
вазифалари мазмунини ифодалашда намоѐн бЎлади. Булар: -жамоа;
мещнат щақи; иш жойи; бошқарув жараѐни; хизмат по\онасида Ўсиш;
ижтимоий таъминланганлик кафолати.

Ижтимоий щолат сифатида щарбий ахлоқ тузилишида қуйидаги

унсурларни кЎрсатиб Ўтиш мақсадга мувофиқдир. Булар меъѐрлар ва
атрибутлар тизими щисобланади

.

Меъѐрлар

тизимининг

фалсафий

тащлили

қуйидаги

щолатларни ажратиб кЎрсатишга асос бЎлади:

-

биринчидан,

ижтимой йЎсинда щарбий ахлоқ меъѐрлари Ўз

мощияти ва мазмунига кЎра, жамоада ижтимоий муносабатлар
тизимининг ижобийлашувига таъсир қилиб, хайрихощлик, щарбий
муомалали, самимийлик ва бажарувчанликнинг қарор топишига олиб
келади. Бу эса хотин-қизларнинг щарбий хизматни мазмунли
Ўташлари учун ижобий ижтимоий-щарбий омил бЎлиб хизмат қилади.
Лекин таъкидлаш кракки, бу фақатгина щарбий хизматчи хотин-
қизларга тааллуқли хос ижтимоий хусусият бЎлиб қолмасдан, балки
барча щарбий хизматчиларга тегишлидир. Щарбий хизматчи хотин-
қизлар билан Ўтказилган сЎровномалардан маълум бЎлишича, Ўзаро
муносабатда

қЎполлик,

шахсий

муаммоларга

бефарқлилик,

субординацияга риоя этмаслик каби салбий щолатлар, фикримизча,
щарбий ахлоқка риоя қилмасликни кЎрсатадики, бундай щолатлар
хизмат вазифалари сифатида салбий таъсир кЎрсатиши мумкин. Шу
боис, щарбий хизматчилар билан Ўтказиладиган «Ижтимоий-сиѐсий
тайѐргарлик»

1

соатларида «Щарбий ахлоқнинг мощият ва мазмуни»,

«Щарбий ахлоқнинг тузилиши» каби мавзуларга щам вақт ажратиб,
маъруза учун щарбий жамоаларда файласуф олимларимизни таклиф
этиш тавсия этилади. Чунки қуролли Кучларимизда хизмат
фаолиятини Ўтаѐтган щар бир мансабдор шахснинг мажбуриятида,
шахсий таркибнинг маънавияти ва маърифати щақида \амхурлик
қилиш учун керакли шарт-шароитлар мущайѐ этилиши лозимлиги
кЎрсатиб Ўтилгандир;

-

иккинчидан, щарбий ахлоқ меъѐрлари бир нечта вазифани

бажариб, уларнинг асосийлари щарбий-сиѐсий, мафкуравий, ахлоқий,
маданий, субординацион кабилар щисобланади. Ўз-Ўзидан маълумки,
буларнинг щар бири щарбий хизматни Ўташ жараѐнига ижобий таъсир
қилибгина қолмай, балки щарбий хизматчи хотин-қизларнинг шахсий
камолотига, щарбий жамоаларнинг маънавий-рущий щолатига, Ўзаро

1

Щарбий муассасаларда махсус буйру= асосида «Щу=у=ий билимлар ягона куни» ва «Ижтимоий-

сиѐсий тайѐргарлик» маърифий соатлар ытказилади.


background image

ижтимоий муносабатларга щам ижобий

таъсир

кЎрсатадики,

бундай щолат щарбийларимизнинг жамиятда тутган мавқеи ва Ўрнини
оширишга щам хизмат қилади.

-

учинчидан, щарбий ахлоқнинг йЎналиши ва мавжудлиги

халқаро миқѐс, щарбий-сиѐсий щолат, касбий соща, хизмат
манфаатлари йЎли ва аниқ щолатга қаратилгандир.

Диссертацияни

тЎртинчи

боби

«қуролли

Кучларда

феминизациялашув жараёни»

деб номланган бЎлиб, унинг биринчи

параграфида

«Ўзбекистон қуролли Кучларида хотин-қизларнинг

щарбий-касбий тарбияси концепцияси»

ижтимоий-фалсафий нуқтаи

назар асосида тащлил этилган. Щарбий хизматчи хотин-қизларнинг
щарбий мущит доирасида касбий таълим-тарбияси асосини фаолияти
давомида маънавий-ахлоқий тамойил ва меъѐрларнинг тутган Ўрни
ташкил этади. Бунда ахлоқ мущим Ўрин тутади.

Касбий бурч касбий виждонийлик билан чамбарчас бо\лиқ. Ўз

касбининг устаси бЎлган кишиларга касбий муносабатлар тизимида
бунинг қай даражада мущим эканлиги аѐндир. Биринчидан, бундай
щолат бажариладиган Ўқув-жанговар вазифанинг сифатига таъсир
Ўтказади;

иккинчидан,

ижтимоий-щарбий

муносабатларнинг

мазмунида намоѐн бЎлади. Бу эса бевосита щарбий жамоада щарбий
хизматчининг обрЎ-эътиборига, энг мущими, Ўз Ўрнини эгаллаши учун
асос бЎлиб хизмат қилади.

Касбий виждонийлик дейилганда, Ўқув-жанговар вазифаларни

бажаришда щарбий-касбий қадриятлар тизимида Ўз касбий бурчини
тушуниб, фаолияти жараѐнида касбий ахлоқ нормаларига риоя этиб,
Ўзини ахлоқий жищатдан назорат қилиш тушунилади. Щарбий-касбий
виждонийлик бажарилаѐтган амал (Ўқув-жанговар машқ)ларнинг
ахлоқий кЎриниши сифатида намоѐн бЎлиб, касбий жищатдан Ўзини
бащолаш, танқид қилиш ва бажарган хизмат вазифасининг сифати
учун щиссий қай\уриш (вазифаларни тЎ\ри белгилаб, унинг
бажарилиши учун шарт-шароитларни мущайѐ этилганлигида) каби
хусусиятларда намоѐн бЎлади. Щарбий хизматчи хотин-қизларни
тарбиялаш жараѐнида уларни замон рущида камол топтиришдан
асосий мақсад хизмат манфаатлари йЎлида мавжуд барча
имкониятларини намоѐн этишларига эришишдан иборат. Шунинг учун
мазкур масала ижтимоий-фалсафий характерга, назарий ва амалий
ащамиятга эга бЎлганлиги билан щам долзарб масалалардан бири
щисобланади.

Щарбий хизматчи хотин-қизларнинг касбий шарафи

дейилганда

щарбий-касбий фазилатлар маънавий ахлоқининг сифати, жамият ва
щарбий жамоа олдида Ўз щарбий бурчини бажаришда касбий
мажбуриятлари асосида шаклланадиган щурмати тушунилади.

Щарбий таълим-тарбиянинг Ўз хусусиятларини («командир-

бЎйсунувчи», «щарбий хизматчи-жамоа», «щарбий хизматчи-щарбий


background image

хизматчи», «щарбий хизматчи- щарбий

техника»)

инобатга

олинганда қуйидаги жищатларга эътибор бериш лозим, бу барча
щарбий таълим-тарбия субъектларига мос келиши керак: «Щарбий
хизматчи шахсининг умумий хислатлари»; «Щарбий хизматчининг
ахлоқий хислатлари»; «Щарбий хизматчиларнинг щарбий–касбий
сифатлари»; «Щарбий хизматчи шахсининг ақл–идрок хислатлари»;
«Щарбий хизматчиларнинг иродавий хислатлари»; «Щарбий хизматчи
шахсининг эщтиросли хислатлари».

Щарбий хизматчи хотин-қизларнинг щарбий тарбиясини

Ўрганишга қаратилган мақсадли тадқиқотимизнинг хулосасига таянган
щолда улар билан ишлаш жараѐнида, асосан, икки хил тарбиявий
жараѐн моделининг мавжудлиги аѐн бЎлди. Булар қуйидагилардан
иборат:

«Билим-Ишонтириш-КЎникмалар-Мащорат-Одатлар-Хулқ

атвор-Жамоавий фаолият-Жамоавий муваффақият»; «Мотив-
қадриятлар-Шахсий

қизиқиш-Мущим

эщтиѐжлар-Фаолиятнинг

индивидуаллиги-Индивидуал щарбий-касбий муваффақият». Умуман,
щарбий таълим-тарбиянинг Ўз хусусиятларини

1

инобатга олган щолда

уни фаолият назарияси асосида қуйидаги жищатларга бЎлиб
кЎрсатиш мумкинки, бу барча щарбий таълим-тарбия субъектларига
мос келиши мумкин:

I. Щарбий хизматчи шахсининг умумий хислатлари:

фақат

щарбий кийим билангина эмас, балки юриш-туришида щам
кЎркамлилик, муомалалилик, хулқ-атворда покликка эришиш; щарбий
хизматчининг ортиқча о\ирликдан холи бЎлиши, щарбий кийими Ўзига
ярашиқли, тоза, озода, енгил щаркатланувчанликка мос келиши;
салобатлилик, савлатлилик сақланган щолда щурматга сазовор
бЎлиш. Бу хислатлар щарбий хизматчи хотин-қизлар щақида ижобий
ижтимоий тасаввурни шакллантиришга олиб келадики, уларни
қуйидагича шарщлаш мумкин; уй\унлик, яъни щарбий хизматчи
шахсида щам ақлий-жисмоний, щам ахлоқий-иродавий хислатларни
уй\отиш; жиддийлик, босиқлилик, яъни щарбий ихтисослик бЎйича
тажрибага эга бЎлиш, кЎрилаѐтган у ѐки бу масалага енгил-елпи
қарамай, щар бир сЎзи ва хатти-щаракатига жавоб бера олиш;
маданиятлилик, одоблилик, камсуқумлилик, яъни щар бир щарбий
хизматчи- офицер, сержант ва аскарларга щарбий Низом талаблари
асосида муносабатда бЎлиш.

II.Щарбий хизматчининг ахлоқий хислатлари: \оявий содиқлик,

мустақил Ўзбекистоннинг келажаги буюк давлат бЎлиши йЎлида
щукумат томонидан олиб борилаѐтган ички ва ташқи сиѐсатга
ишончлилик ва содиқ бЎлиш; жонкуярлилик, Ўз қасамѐдига ва бурчига

1

Таъкидлаш лозимки

,

щарбий фаолият давомида бир неча тактизимлар алощида роль тутиб,

хизматнинг мазмунигина эмас, балки ижтимоий-щарбий мущитнинг маънавий щолатига щам
таъсир кырсатади

.


background image

содиқ қолиб, Ватан щимояси учун доимо хизматда бЎлиш; шахсий
манфаатларни ижтимоий (щарбий жамоа) манфаатига бЎйсундириш,
шахсий манфаатдан ижтимоий манфаатни юқори қЎя олиш.

III.Щарбий

хизматчиларнинг

щарбий–касбий

хислатлари

:

тиришқоқлилик, серщафсалилик-касб эгаллаш, мощир мутахассис
бЎлиб етишиш. Хизмат хафсала билан бажарилиб, мутахассис қунтли
бЎлсагина, фаолият унумдорлигининг юқори чЎққиларига эришиш
мумкин;

жавобгарлик,

масъулиятлилик-қЎйилган

вазифа

ва

буйруқларни сЎзсиз ва Ўз вақтида маромига етказиб бажариш;
чаққонлик, абжирлик, эпчиллик, берилган хизмат вазифаларини
мощирона,

беками

кЎст

бажариш

кЎникмаларини

эгаллаш;

чидамлилик, сабр-тоқатлилик, бардошлилик-щарбий хизматчининг
узоқ вақт мобайнида катта куч талаб қиладиган фаолиятда қатнаша
олиш кЎникмасини эплаш; мунтазамлилик, режалилик-щарбий
хизматчи шахсининг тасдиқланган режа асосида иш тутиш кЎникмаси;
аниқлик, пухталик-қЎйилган Ўқув-жанговор вазифани бирор тасодифий
натижасиз бажариш.

IV. Щарбий хизматчи шахсининг ақл – идрок хислатлари:

зещнлилик, зийраклик-жамият сиѐсий-иқтисодий жараѐнларига оид
қонунларни умумлаштира олиш ва хизмат манфаати йЎлида улардан
фойдалана билиш кЎникмаларига эга бЎлиш; хотиралилик,
идроклилик-щарбий хизматчи шахсининг психик хислатларидан
щисобланиб, хизматни Ўташ давомида алощида ащамиятга моликдир;
мантиқий тафаккурга эгалик-воқеа ва щодисалар, қонунлар орасидаги
бо\лиқликларни англай олиш кЎникмасига эришиш; хабардорлик,
омилкорлик-нафақат Ўз мутахассислиги бЎйича, балки жамиятнинг
ички ва ташқи сиѐсатидан хабардор бЎлиб туриш; сиѐсий ва щуқуқий
саводхонлик-мамлакат, чегарадош давлатлар щамда жащонда юз
бераѐтган воқеа-щодисалардан хабардор бЎлиш.

V.Щарбий

хизматчиларнинг

иродавий

хислатлари:

интизомлилик, босиқлик-шахс характеридаги мущим хислатлардан
бЎлиб, щарбий интизомнинг таъминланиши учун асос щисобланади;
Натижада

хизмат

фаолияти

тЎла-тЎкис

ташкил

қилинади;

уддабуронлик-шахс саъй-щаракатининг самарали бЎлиши учун ундай
хислатни эгаллаш, яъни қЎйилган Ўқув–жанговар вазифаларни
бажариш жараѐнида юзага келиши мумкин бЎлган қийин вазиятдан
мустақил чиқиб кета олиш кЎникмаси щам мущим хислат
щисобланади.

VI.Щарбий хизматчи шахсининг эщтиросли хислари: қувноқлик-

Ўз хизмат фаолияти давомида қЎлга киритилган муваффақиятларидан
щиссий лаззатланиш; натижада фаолият самарадорлиги ошади,
танланган касбга нисбатан мамнунияти ривожланади; ишонувчанлик-
шахснинг

ижобий

хислатларидан

бири,

пировардида,

Ўз

қуролдошларига нисбатан ишонч щиссининг ифодаланиши асосида
щарбий жамоадаги жанговар Ўртоқлик муносабати мустащкамланади.


background image

Диссертациянинг «Щарбий хизматчиларда

гендер

маданиятини шакллантиришнинг ижтимоий-щарбий ащамияти»

деб

номланган иккинчи параграфида щарбий фаолиятда гендер
маданиятнинг тутган Ўрни ва хизмат жараѐнида унинг ифодаланиши
тадқиқ этилган.

Щарбий-касбий фаолиятда Ўзаро муносабатлар тизимининг

мущим бЎ\ини офицернинг гендер маданияти, щарбий хизматчининг
умумий

маданияти

ва

офицер

(щарбий

хизматчи)

профессионаллигининг таркибий қисми щисобланади. Щарбий хизмат
фаолияти давомида нафақат командирлар, балки барча тоифадаги
щарбий хизматчилар хотин-қизлар билан ижтимоий-щарбий тизим
доирасида муносабатда бЎлишади

1

. Щарбий хизмат манфаатлари

йЎлида,

щарбий

жамоаларда

маънавий-рущий

щолатни

со\ломлаштиришда қуйидагиларга эътибор беришлиши талаб
этилади: щарбий хизматчи хотин-қизларнинг шахсий қадр-қийматига
щурмат билан муносабатда бЎлиш; щарбий хизматчи хотин-
қизларнинг маънавий-рущий щолатини инобатга олиш; щарбий
хизматчи хотин-қизларнинг фаоллигини оширишга интилиш; щарбий
хизматчи хотин-қизларнинг хизмат муносабатлари одобига доимо
риоя этиш; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг муаммоларини Ўз
муаммоси сифатида идрок этиш.

Щарбий хизмтчи гендер маданиятининг кЎрсаткичи сифатида

қуйидагиларни кЎрсатиб Ўтиш мумкин:

-

гносеологик (жамият ва щарбий-ижтимоий мущитда хотин-

қизларнинг Ўрнини белгиловчи гендер билимлар мажмуаси);

-

аксиологик (ижтимоий-жинсий муносабатларни бошқарувчи

касбий онг қадриятли-меъѐрий сатщининг йЎналтирилганлиги);

-

хизмат-вазифавий (жинсий-ролли муносабатлар давомида

юзага келадиган муаммоларни бартараф этувчи гендер мулоқот йЎл
ва усуллари);

-

меъѐрий-фаолиятли (щарбий хизматчи хотин-қизларнинг

щарбий-касбий

даражасини

бащолашда

намунавий

ахлоқ

нормаларининг даражаси).

Щарбий хизмат Ўзига хос ижтимоий-фалсафий, ижтимоий-

психологик ва ижтимоий-педагогик хусусиятларга эга бЎлиб, щарбий
ихтисосликлар

хизматчилар

шахсидан

индивидуал-психологик

хусусиятларга эга бЎлишни талаб этади. Бу хусусиятни Президетимиз
И.А. Каримов қуйидагича кЎрсатиб Ўтган: «Щар бир касбни
камситмаган щолда, шуни очиқ айтиш керакки, щарбий хизмат
кишидан бошқа соща мутахассисларига нисбатан кЎпроқ мардлик,
матонат ва фидоийлик фазилатларини, Ўз Ватани олдидаги бурчи ва

1

Волковицкий Г.А. Мотивация военно-профессионального самосовершенствования. - М.: ВА, 1994 .


background image

қасамѐдига содиқликни талаб этади»

1

.

Щар

бир

щарбий

хизматчи шахси Ўзининг индивидуал хусусиятлари билан ажралиб
туради ва ушбу хусусиятлар щарбий-бошқариш жараѐнида командир-
офицерлар томонидан инобатга олиниши самарали натижа беради.

ТЎртинчи бобнинг учинчи параграфи

«Щарбий хизмат

манфаатлари

йЎлида

хотин-қизлар

таълим-тарбиясини

такомиллаштиришнинг

ижтимоий-фалсафий

асослари»

деб

номланган. қуролли Кучлар тизимида щарбий хизматчи хотин-
қизларни щарбий-касбий тарбиялашнинг услубий нуқтаи назари
хусусиятлари, асосан, қуйидагилардан иборат:

щарбий мущитда, яъни

щарбий-касбий йЎналтириш ва касбий онглиликни шакллантиришда
ишонтириш усулларидан фойдаланиш;

шарт-шароитлар, щарбий

хизматчи хотин-қизлар фаолиятининг йЎналиши ва уларнинг муайян
щарбий-касбий гурущга оидлигидан келиб чиққан щолда щарбий-
касбий тарбиялаш услубларини аниқлаш;

щарбий-касбий мущитда

ноқулай (салбий) омиллар (ѐл\из ва кЎп болали оналар учун ноқулай
хизмат тартиби, касбий щаракатчанликниниг паст даражаси, касбий
камситиш омиллари кабилар)нинг хотин-қизлар рущиятига таъсир
этишини щисобга олиш;

«хатарли гурущ»

2

даги щарбий хотин-қизлар

(ѐл\из оналар, ажралган аѐллар, кЎп болали оналар, боласи касал
оналар, касбий жищатдан муаммоли хотин-қизлар ва б.)ни маънавий-
рущий қЎллаб қувватлашнинг усул-воситаларини коррекциялаб туриш
ва ижтимоий-сиѐсий йЎналишлар билан оптимал равишда қЎшиб олиб
бориш.

Щарбий хизматчи хотин-қизларни касбий тарбиялашнинг

мущим услубий тамойиллари сифатида қуйидагиларни кЎрсатиб Ўтиш
мумкин: инсонпарварлик-щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат
фаолиятига бащо беришда уларнинг оилавий-маиший муаммолари ва
физиологияси щамда психологиясини онгли равишда англаб етиш;
қонунийлик-щарбий хизматчи хотин-қизларни касбий шакллантириш
жараѐнидаги щарбий фаолиятини тартибга солиш ва регламентлаш
бЎйича мансабдор шахсларнинг фаолиятини Ўз вақтида назорат
қилиб туриш; щаққонийлик-щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат
фаолиятини уларнинг қЎйилган вазифаларни щал этишдаги реал
хизматларига щақиқий бащо бериш; мЎлжалланганлик-зарурий
ижтимоий ѐрдам ва маънавий-рущий қЎллаб-қувватлашга эщтиѐж
сезилаѐтганларга ѐрдам кЎрсатиш; предметлилик-хотин-қизларни
щарбий-касбий

тарбиялаш

самарадорлигига

кескин

таъсир

1

Каримов И.А. Биз танлаган йыл-демократик тара==иѐт ва маърифий дунѐ билан щамкорлик

йыли. 11 т. - Т.: Ызбекистон, 2003. 36-37 бетлар.

2

+уролли Кучлар тизимида «хатарли гурущ» тушунчаси остида нафа=ат ижтимоий-щарбий

йыналишда, балки индивидуал хусусиятларда щам о\иш(девиация)ларнинг юз бериши
тушунилади.


background image

кЎрсатадиган жиддий ижтимоий- щарбий муаммоларни аниқлаш ва
бартараф этиш.

Щарбий хизматда хотин-қизларни касбий тарбиялаш давомида

маърифий вазифаларнинг щар қайси босқичидаги хусусиятларни
эътиборга

олиб,

касбий

фаолиятнинг

«субъект-субъект»

муносабатларига касбий фикрлашнинг қуйдаги турларини «қЎшиш»
мумкин: эмпирик (тажрибага асосланган)-касбий тайѐргарлик ва
хизмат вазифаларини бажаришнинг эмоционал компонентларни идрок
қилиш ва англаб олиш; мавщум-рамзий касбий фаолиятнинг жозибали
тимсолларининг

ижобий

излари

асосида

касбий

фикрлаш

маданиятини ривожлантириш; эмоционал-образли Ўзлигини касбий
англашни рефлексив фаоллаштириш йЎли билан касбий фаолият
тимсолини шакллантириш; рационал-мантиқий касбий тайѐргарлик ва
касбий Ўзини Ўзи тартибга солишнинг шахсий самарадор усулларини
Ўрганишда қонуний алоқадор ва бо\лиқлиликни аниқлаш; диалектик
касбий фаолиятдаги қарама-қаршиликлар ва қонуниятларни конкрет
щарбий-касбий мущитда ривожлантиришга интилиш ва барқарор
парадигмаларини белгилаш; конкрет тарихий «Мен-концепция»сини
амалга

ошириш

доирасида

щарбий

хотин-қизлар

касбий

щаракатчанлиги механизмининг самарадорлигини аниқлаш учун
тарихий далиллардан фойдаланиш; касбий-фаолиятий, касбий Ўзини
Ўзи тарбиялашдан олинган билимлар, кЎникмалар ва мащоратларни
амалда қЎллашнинг самарадор йЎлларини аниқлаш.

Щарбий

хизматчи

хотин-қизларнинг

щарбий-касбий

тарбияланиши хизматни Ўташ давомида хотиранинг эмоционал
излари ва щаѐтий устунликнинг умумий тизимида касбий
қадриятларнинг шаклланганлик даражаси Ўта мущим ащамият касб
этади. Бунда касбий тарбиялашнинг усуллари турли таълимий
вазиятнинг Ўзига хослиги ва щал этилиши лозим бЎлган тарбиявий
вазифанинг характери билан белгиланади. Таъкидлаш керакки, бирор
мақсадга қаратилган тарбия жараѐнининг мощияти ва вазифалари
командир томонидан режалаштирилиб, қуйидагича тартибга солинади:
щарбий хизматчи шахсида у ѐки бу сифатни шакллантириш ѐки
бартараф этиш (коррекциялаш); хизмат манфаатлари йЎлида у ѐки бу
хислатларни тарбиялаш ѐки бартараф этиш учун хизмат қилувчи
манбаларни

излаб

топиш;

щарбий-бошқарув

\

ояси

асосида

белгиланган мақсад учун хизмат қиладиган назарий ва амалий
манбаларни аниқлаш ва қЎллашни режалаштириш.

3. ХУЛОСА

«қуролли

Кучлар

тизимининг

феминизациялашуви:

ривожланишнинг Ўзига хослиги ва ижтимоий механизми
(

Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари мисолида)»

номли

мавзунинг ижтимоий-фалсафий тадқиқи асосида таъкидлаш мумкинки,


background image

мамлакат хавфсизлик тизимини шакллантиришнинг бош мақсади
асосий щуқуқ-эркинликларни щимоялаш ва жорий этиш, фуқаро,
этнос, жамият щамда давлатнинг щаѐтий мущим эщтиѐж ва
қизиқишларини кучайтириб, ижтимоий-иқтисодий, ижтимоий-сиѐсий
тизим, давлат ва щокимият институтларининг барқарорлигини
таъминлашдан иборат. қуролли Кучлар мазкур муаммоларнинг щал
этилиши кафолати щисобланиб, унинг сафида хотин-қизларнинг щам
турли лавозимларда хизматни Ўташлари мудофаа тафаккурини
шакллантиришда мущим ижобий омил бЎлиб хизмат қилиши мумкин.
Мамлакатнинг хавфсизлик тизими ижтимоий-иқтисодий, щарбий-
сиѐсий, технологик, ахборот, маданий, ахлоқий, маиший каби
омилларнинг Ўзаро бо\лиқлиги ва мавжудлиги асосида шаклланади.
Булар, биринчи галда, ижтимоий-иқтисодий, ижтимоий-сиѐсий,
маънавий-ахлоқий муаммоларни ечиш ва мақсад сари йЎналтиришга
қаратилгандир. Мазкур тизимнинг шаклланиши иккиламчи диалектик
жараѐн бЎлиб, унда мураккаблик, кенгқамровлилик ва зиддият каби
қонунлар Ўз ифодасини топади.

Хавфсизлик тизими ташкилий жищатдан реал эканлиги

асносида табиий интеграцияга таяниб, фуқаролик жамияти ва
давлатнинг хавфсизлиги бЎйича мақсадли йЎналтирилган усул ва
воситалар асосида муаммоларни Ўзаро манфаатдорликда ечишга
қаратилгандир. Бунда қуролли Кучларнинг тутган Ўрни алощида
ащамиятга моликдир. Чунки унинг сафида мамлакатимиз хотин-
қизлари щам фаол қатнашиб келмоқда. Бундай щолат жамиятимизда
хотин-қизларнинг фаоллашув жараѐни узлуксиз давом этаѐтганлиги ва
бу йЎлда мавжуд муаммолар ижобий щал этилаѐтганлигидан далолат
беради.

Хотин-қизлар қуролли Кучларимиз сафида турли ихтисосликлар

бЎйича Ўз хизмат вазифаларини масъулият билан бажариб
келмоқдалар. Зеро, бундай щолат щарбий мущитнинг маънавий-
рущий иқлимига ва ижтимоий-щарбий муносабатларига щам ижобий
таъсир кЎрсатмоқда.

Хотин-қизларнинг армия сафидаги иштироки Ўзининг тарихий

анъаналарига эга

.

Дастлабки пайтларда уларнинг армия сафида

хизмат қилишга Ўтганлиги эркаклар сонининг етишмаслиги билан
бо\лиқ бЎлган эди. Щозирги Она-юртимизнинг узоқ Ўтмишида
босқинчиларга

қарши курашда мардонаворлик намуналарини

кЎрсатган буюк момомиз-ТЎмариснинг фаолияти фикримизнинг ѐрқин
далилидир. Мифологик образларда жангчи аѐллар сиймосининг
ѐритилганлиги, халқ о\заки ижоди намуналарида щам бундай хатти-
щаракатларнинг ифодаланганлиги, биринчи ва иккинчи жащон
урушларида Англия, Канада, АқШда хотин-қизлардан иборат махсус
қисмларнинг ташкил этилганлиги кабилар шулар жумласидандир.

Эндиликда қуролли Кучлар сафига хотин-қизларнинг кириб

келиши Ўзгача мазмун касб этганлигини кЎриш мумкин. Бундай


background image

щолатни

қуролли

Кучларда феминизациялашув

жараѐни

амалга ошмоқда, деб бащолаш лозим. Бу жараѐннинг асосий мақсади
щарбий хизматчиларнинг тафккури, дунѐқараши, щаѐт тарзи, оламни
идрок этиши ва тушунишини Ўзгартиришга қаратилган. Бундай чора-
тадбирлар щарбий-сиѐсий масалаларни щал этишда инсонийликка
амал қилиб иш кЎришга даъват этади. Пировардида, нафақат қуролли
Кучларда, балки ижтимоий-сиѐсий муносабатларда щам маънавий-
рущий мущитнинг ижобий тус олишига эришилади. Шу билан бирга,
щарбий

хизматчилар

орасидаги

«командир-бЎйсунувчи»,

«бЎйсунувчи-бЎйсунувчи», «щарбий хизматчи-ащоли» муносабатлари
тизимида щам ижобий натижалар қЎлга киритилади. Шунга бо\лиқ
равишда жамиятдаги ижтимоий муносабатлар щам Ўзгариб боради.
қуролли Кучлар жамиятнинг бир қисми бЎлиб, ундаги щар қандай
Ўзгариш щаѐтда Ўзининг изини қолдиради.

қуролли Кучлар тизимида хотин-қизларнинг иштироки Ўзига хос

феномен щисобланадики, бугунда уларнинг иштирокисиз замонавий
армияни тасаввур этиш қийин. Улар табиатидаги оналик, аѐллик каби
фазилатлар қатори мещрибончилик, \амхЎрлик ва щамдардлик каби
қатор сифатлар эркакларга қараганда устуворлиги қуролли Кучлар
тизимида маънавий мущитнинг со\лом бЎлишига таъсир кЎрсатади.
Бундай щолат, Ўз навбатида, щарбий хизматчиларнинг умумий
щарбий тайѐргарлигига таъсир Ўтказиб, жамоа олдида турган щарбий
Ўқув-жанговар вазифаларнинг юқори даражада бажарилишига олиб
келади.

Шу

билан

бирга,

хотин-қизларга

топшириладиган

вазифаларнинг маъсуллик рущияти кучли бЎлганлигидан армияда
тартиб-интизомнинг мустащкамланишига эришилади.

Ижтимоий-фалсафий тадқиқот натижалари қуйидагилардан

иборат

:

1. Барча феминистик щаракатларни бирлаштирувчи ягона

\

оявий позиция мавжуд; щозирда феминизм ижтимоий щаракат

сифатида жащонда салмоқли Ўрин эгаллаб, жамиятнинг ижтимоий-
сиѐсий, маънавий, маърифий ривожланишида ижобий таъсир
кЎрсатиб келмоқда.

2.

қуролли Кучларнинг феминизациялашуви узлуксиз давом

этаѐтган жараѐндир. Бундай щолат қуролли Кучлар сафида хотин-
қизларнинг щаѐтий қизиқишлари

нуқтаи назаридан турли щарбий

ихтисосликлар ва лавозимларни эгаллашларида намоѐн бЎлмоқда.

3. Жамиятда хотин-қизларнинг «ноанъанавий» касб билан

шу\улланишлари,

жумладан,

щарбий

хизматга

интилишлари

жамоатчилик томонидан маъқулланмоқда ва хотин-қизлар Ўз хизмат
вазифаларини щарбий хизмат талаблари доирасида амалга
оширишмоқда.

4. Жамият ва қуролли Кучлар тарихида хотин-қизларнинг

щарбий сощадаги иштирокига муносабати анъанавийлик ва
тарихийлик хусусияти щамда ривожланиш тенденциясига эга; щарбий


background image

хизматчи

хотин-қизларнинг

Ўз хизмат вазифаларини самарали

бажаришлари учун щарбий ихтисосликлар кЎлами кенгаймоқда.

5. Хотин-қизларнинг щарбий хизматни Ўташга салбий таъсир

кЎрсатадиган муаммолар щам мавжуд. Бундай муаммолар «бошлиқ-
бЎйсунувчи», «щарбий хизматчи-жамоа» муносабатлари тизимида
ифодаланиб, гендер маданиятининг нисбатан паст эканлиги билан
изощланади.

6. Хотин-қизларнинг щарбий-касбий йЎналтирилганлигида

миллий-маданий хусусиятларнинг таъсир қилиши аниқ. Уларнинг
оилалари ижтимоий хусусиятлар билан характерланадики, турмуш
Ўрто\ини

танлаш

имкониятининг

чегараланганлиги,

танишув

муддатининг қисқалиги, оила ва оилавий муносабатлар юзасидан
юзага келадиган барча муаммоларнинг оила яқинлари иштирокисиз
щал этилиши, оиладаги фарзандлар тарбиясида кекса авлод
тажрибасининг қЎлланмаѐтганлиги кабилар шулар жумласидандир.

7.

Хотин-қизлар

щарбийликни

ихтиѐрий

равишда

танлашмоқдаки, бунда ворисийлик щам Ўз таъсирини кЎрсатади.
Уларнинг ижтимоий йЎналтирилганлиги хизмат фаолиятида Ўзининг
ижобий щолат эканлигини намоѐн этади. Щарбий жамоаларда
хизматчи хотин-қизларга нисбатан ижобий муносабат мавжуд бЎлиб,
бу уларнинг щарбий-касбий жищатдан мослашувларига ижобий
таъсир кЎрсатмоқда.

8.

Щарбий

хизматчи

хотин-қизларни

щарбий-касбий

тарбиялашнинг таркибий қисмини рефлектив тартибга солиш асосида
касбий онгнинг когнитив ва қадриятли-мотивацион доираси сатщида
касбий танлаш щамда щарбий-касбий хулқ-атвори вазиятларидаги
щиссий-иродавий хусусиятларининг намоѐн бЎлиши орқали амалга
оширилади. Хотин-қизларни щарбий-касбий тайѐрлашнинг зарурий
шарти улар учун щарбий хизматнинг мажбурий эмас, балки касбий
эщтиѐж ва манфаатларни қониқтириш, шахсий-ижодий имкониятни
намоѐн этиш воситаси щисобланади.

9.

Хотин-қизларнинг армия сафига кириб келиши армиядаги

маънавий-рущий мущитга ижобий таъсир кЎрсатади, натижада
щарбий хизматчилар орасида Ўзаро хизмат муносабатларининг
маданийлашуви ижобий тус олади.

10.

қуролли Кучлар сафига хотин-қизларнинг кириб келишида

қуйидаги хусусиятларни эътиборга олиш зарур: хотин-қизлар жамият
щаѐтининг турли сощаларида иштирок этиб, барқарорликини
таъминлашда щам фаол қатнашиб келишган; қуролли Кучлар сафида
хотин-қизлар Ўз хизмат фаолиятини щарбий Низом талаблари
доирасида Ўтаб келмоқдалар.

11.

қуролли Кучлар сафида хотин-қизларнинг щарбий хизматни

Ўташлари учун барча ижтимоий-сиѐсий, щуқуқий-маърифий ва бошқа
шарт-шароитлар мавжудлиги билан бирга, қатор камчиликлар (хотин-
қизларнинг олий щарбий таълим муассасаларида таълим олишлари,


background image

хизматни

Ўташ

жараѐни, ижтимоий щимоя ва б.) щам Ўз

ечимини топиши лозим.

12. Щарбий хизматчирларнинг гендер маданияти щарбий-

касбий маданиятнинг мущим қисмларидан бири

.

Фаолият доирасида,

яъни хизмат

муносабатларида жинслараро ижтимоий-щарбий

муносабатлар самарадорлигини таъминловчи ва уларнинг щарбий
хизмат манфаатлари йЎлида Ўзлигини намоѐн этишларига ижобий
таъсир кЎрсатадиган мущим омиллар щам мавжуд.

Таъкидлаш керакки, щозирда қуролли Кучлар тизимида хотин-

қизлар учун ихтисосликлар сонининг кЎплигига қарамай, уларни
щарбий мутахассис сифатида тайѐрлаш муаммоси Ўз ечимини топа
олган, дея олмаймиз. Шу билан бирга, улар учун ижтимоий щимоя
тизими механизми жорий этилмаган. Халқаро тажриба асосида
таъкидлаш керакки, қуролли Кучлар тизимида хотин-қизларнинг
хизматни Ўташ шарт-шароитлари, вақти, жисмоний зЎриқишларнинг
алощида инобатга олиниши самарали натижалар бериши мумкин.
Бугунги кунда турли ижтимоий-щарбий муаммолар асосида хотин-
қизларнинг қуролли Кучлар тизимидан бЎшатилиши муносабати
билан, уларнинг шахсига алощида эътибор бериш талаб этилади.
Мазкур муаммоларни щал этиш учун қуролли Кучлар тизимига
қуйидагиларни жорий этишни тавсия қиламиз:

-

щарбий хизматчиларни Ўзбек халқи яратган тарбиявий

тажрибаларга таянган щолда мустақил давлатга хос етук,
тарбияланган комил инсон сифатида таркиб топтиришга қаратилган
«Щарбий таълим-тарбия концепция»ни қабул қилиш;

-

қуролли Кучлар тизимида хотин-қизларнинг хизмат ва шахсий

масалалари билан шу\улланувчи қуролли Кучлар Бирлашган Штаби
Бошли\ининг Ўринбосари лавозимини жорий этиш;

-

щарбий хизматчиларнинг гендер маданиятини ошириш

мақсадида щарбий қисмларда «Ижтимоий-сиѐсий тайѐргарлик»
дарслари доирасида «Щарбий хизмат ва оила», «Хизмат
муносабатлари маданияти», «Муомала маданияти», «Бошқарув
маданияти» каби мавзуларда республикамизнинг етук файласуф ва
психолог олимлари иштирокида сайѐр маърифий гурущлар тузиб,
Ўқув маш\улотларини ташкил қилиш;

-

щарбий хизмат фаолияти давомида «бошлиқ-бЎйсунувчи»,

«бошлиқ-бошлиқ», «бошлиқ-щарбий жамоа», «щарбий хизматчи-
щарбий хизматчи» муносабатлари тизими щарбий бошқарувчи-
командирларнинг ижтимоий фалсафий билимлардан фойдаланишини
талаб этилишини инобатга олган щолда мамлакатимиз щарбий
таълим-тарбия муассасаларида ихтисослиги ва йЎналишидан қатъий
назар, «Ижтимоий фалсафа» предметини жорий этиш;

-

ижтимоий-фалсафий билимларни щарбий амалиѐтга жорий

этишни таъминлаш мақсадида мамлакатимиз файласуф олимлари
ращбарлигида ижтимоий-щарбий хусусиятларни инобатга олган


background image

щолда Ўқув дастури, Ўқув-услубий қЎлланма ва Ўқув адабиѐтларини
яратиш;

-

щарбий хизматчи хотин-қизлар Ўртасида «

қ

уролли Кучлар

маликаси» йиллик кЎрик-танловини Республикамиздаги барча
щарбийлаштирилган вазирликлар ва хизматлар билан биргаликда
Ўтказишни йЎлга қЎйиш;

-

оммавий ахборот воситалари сащифаларида мамлакатимиз

мудофаасини таъминлаш йЎлида щарбий хизмат билан шу\улланиб
келаѐтган хотин-қизлар щамда уларнинг фаолияти ва турмуш тарзи
щақида алощида маърифий характерга эга бЎлган кЎрсатув ва
рукнлар ташкил этиб, унда нафақат муваффақиятлар, балки
ижтимоий-щарбий муаммоларни щам ѐритиш лозим. Бу Ўз навбатида,
мамлакатимиз ѐшларини ватанпарварлик рущида тарбиялаш ва
мустащкамлашга ижобий таъсир кЎрсатиб, уларда фуқаролик
щиссининг камол топишига замин яратади;

-

Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси

òèçèìèäà

илмий-щарбий тадқиқотларни олиб боришни йЎлга қЎйиш: щарбий
таълим-тарбия масалаларига ба\ишланган илмий-назарий, услубий-
амалий журнал нашр этишни йЎлга қЎйиш ва унда щарбий-сиѐсий,
щарбий-ижтимоий, щарбий-иқтисодий, щарбий-техник масалалар
бЎйича илмий-услубий кЎрсатмалар, амалга оширилган тадқиқотлар
натижаларини эълон қилиб туриш;

-

қуролли Кучлар Бирлашган Штаби қошида «Ижтимоий-щарбий

тадқиқотлар» марказини ташкил этиб, унинг вазифалари кЎламини
белгилаб олиш (бунда фалсафий, щарбий-сиѐсий, щарбий-
социологик, щарбий-иқтисодий, щарбий-педагогик, щарбий-психологик
йЎналишлар асос қилиниб олиниши лозим

)

. Бу, биринчидан, мамлакат

мудофаа тизими салощиятини юксалтириб, жанговар шайликни
оширади; иккинчидан, ушбу щолатларнинг инобатга олиниши қуролли
Кучларнинг профессионаллашуви жараѐнига ижобий таъсир кЎрсатиб,
ислощотлар самарадорлигини таъминлайди.



4.

Диссертация мавзусига оид муаллифнинг қуйидаги

илмий ишлари нашр этилган:

I.

Монография, рисола ва мақолаларда:

1. Самаров Р.С. қуролли Кучлар феминизациялашувининг ижтимоий-

фалсафий хусусиятлари.

Монография.

-

Т.: Зиѐ, 2005. -168 б.

2. Самаров Р.С. Щарбий хизматчилар ва жамоаларни психологик

Ўрганиш (Услубий қЎлланма). -Т.: қуролли Кучлар Академияси,
2001. -

30 б.


background image

3.

Самаров

Р.С.

Оилани этнопсихологик Ўрганишга яна бир

услубий ѐндашиш

//

Халқ таълими. -1998, 1-сон. 57-59 бетлар.

4. Самаров Р.С.

Жамият равнақи йЎлида

// Ж.

Иқтисод ва щисобот. -

1998, 2-

сон. 71-72 бетлар.

5. Самаров Р.С.

Ащмад Донишнинг ижтимоий-иқтисодий қарашлари

//

Ж.

Иқтисод ва щисобот.- 1998, 4-сон. 71-72 бетлар.

6. Самаров Р.С.

Жамият юксак маънавий ва ахлокий кадриятларга

таянади

// Ж.

Иқтисод ва щисобот. - 1998, 5-

сон

. 87-

89 бетлар.

7. Самаров Р.С.

Пути совершенствования брачно-семейн

Ў

х

отношений

// Ж.

Экономика и статистика. -

1998,

№ 4. –

С. 71-78.

8. Самаров Р.С.

«Авесто»: аѐл ва оила масаласи

// Ж.

Ўзбекистон

иқтисодий ахборотномаси. -1999, 8-сон. 58-60 бетлар.

9. Самаров Р.С.

Баркамол тарбиянинг айрим хусусиятлари

// Ж.

Ўзбекистон иқтисодий ахборотномаси. -2000, 1-сон. 57-58 бетлар.

10. Самаров Р.С.

Ёшларни оилавий щаѐтга тайѐрлашнинг айрим

хусусиятлари

// Ж.

Халқ таълими. - 2000, 1-сон. 22-25 бетлар.

11. Самаров Р.С.

Оила маданияти-со\лом авлод кафолати

// Ж.

Гулистон. -2000, 4-сон. 7 -8 бетлар.

12. Самаров Р.С.

Щарбийлар оиласининг тарбиявий хусусиятлар

и //

Халқ таълими. - 2001, 3-сон. 23-26 бетлар.

13. Самаров Р.С.

Оилавий бахт барқарорлиги

// Ж.

Жамият ва

бошқарув. -2003, 1-сон. 80-81 бетлар.

14.. Самаров Р.С.

Оилавий муносабатлар ва касбий фаолият

// Ж.

Халқ таълими. - 2003, 2-сон. 51-52 бетлар.

15. Самаров Р.С.

Хотин-қизларнинг щарбий хизмат фаолияти билан

шу\улланиши этногенезига доир

// Ж.

Педагогик таълим. -2004, 6-

сон, 94-97 бетлар.

16.

Самаров Р.С.

Ватан щимоячиларининг маънавий-рущий

тарбиясининг айрим хусусиятлари

// Ж.

Жамият ва бо

ш

қарув. -

2005, 1-

сон. 65-66 бетлар.

16. Самаров Р.С.

қуролли Кучлар феминизациялашув

и

нинг халқаро

тажрибаси

// Ж.

Халқаро муносабатлар. -2005, 1-сон. 67-72 бетлар.

17. Самаров Р.С. Ватан щимоячиларининг маънавий-рущий қиѐфаси

//

Ж.

Мущофаза

қ

, 2-

сон, 20—21 бетлар.

18.

Самаров Р.С.

Щарбий хизматчиларда гендер маданиятини

тарбиялашнинг ижтимоий-щарбий ащамияти

// Ж. Вестник

Каракалпакского Отделения Академии Наук Республики Узбекистан. -
2005. № 3. – С. 105 -106.

19. Самаров Р.С.

Щарбий хизматчилар оиласи ижтимоий фанларнинг

объекти сифатида

// Ж. Вестник Каракалпакского Отделения

Академии Наук Республики Узбекистан. - 2005. № 3. – С. 106 - 108.

20. Самаров Р.С.

Армиядаги аѐллар

// Ж.

қонун щимоясида.

-2005, 1-

сон. 26-27 бетлар.


background image

21.

Самаров

Р.С.

Щарбий хизматчиларда

гендер

маданиятини шакллантириш

// Ж.

Фалсафа ва щуқуқ. – 2005, 2 –

сон. 42-45 бетлар.

22. Отамуратов С., Самаров Р.С.

Гендер маданияти уни щарбий

хизматчиларда

шакллантиришнинг

ащамияти

Гендер

тадқиқотларнинг ижтимоий-фалсафий ащамияти

//

Ж.

Щаѐт ва

қонун. – 2005, 4-сон. 79-80 бетлар.

23

. Самаров Р.С. қуролли Кучлар феминизавиялашувининг ижтимоий

хусусиятлари

//

Ж.

Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. 2005. 3-4

сонлар, 74-76 бетлар.

24. Самаров Р.С. Жамият щаѐтида хотин-қизлар иштироки (тарихий-

қиѐсий тащлил)

// Ж.

Фуқаролик жамияти. 2005, 2-сон. 46-50

бетлар.


II

. Илмий-амалий конференция материалларда:

1.

Самаров Р.С. Миллий офицер кадрлар тайѐрлашда психологик
омилларнинг Ўрни

//

Проблем

Ў

духовно-нравственного и

патриотического воспитания военнослужа

щ

их и пути их решения.

Материал

Ў

научно-практической конференции. -Т., 2001. 96-98

бетлар.

2. Самаров Р.С. Миллий зобитлар тайѐрлашнинг айрим хусусиятлари

//

Касбий педагогик мащоратни ривожлантириш: муаммолар,

ечимлар. Илмий-амалий конференция материаллари. -Т., 2001.
86-

88 бетлар.

3.

Самаров

Р.С.

Проблем

Ў

психологической

готовности

военнослужа

щ

их к несению воинской служб

Ў //

Психология фани

ХХ

I

асрда. Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. –

Т., 2002. 97-98 бетлар.

4. Самаров Р.С. Миллий \оя ватан щимоячиларини жасоратга

чорловчи куч: муаммо ва мулощаза

//

Щарбий хизматчилар онгида

миллий

истиқлол

\

оясини

шакллантиришнинг

долзарб

муаммолари.

Республика

илмий-амалий

конференция

материаллари. –Т., 2003. 50-53 бетлар.

5. Самаров Р.С. Ёшларни щарбий

касбга йЎналтиришга оид

психологик-педагогик мулощазалар

//

Ўқувчиларни касб-щунарга

йЎналтиришнинг ил\ор технологиялари. Республика илмий-
амалий конференция материаллари. –Т., 2003. 44-46 бетлар.

6. Самаров Р.С. Щарбий хизматчи аѐллар фаолиятининг

самарадорлигини ошириш омиллари

//

Миллий истиқлол \ояси ва

армия. Республика илмий-амалий анжуманининг материаллари. –
Т., 2004. 79-81 бетлар.


background image

7. Самаров Р.С. Жамият ва

армиянинг

феминизациялашувининг фалсафий хусусиятлари

//

Ўзбекистонда

жамиятни модернизация қилишнинг долзарб муаммолари.

Республика илмий-назарий конференцияси материаллари. – Т.,
2005. 102-104

бетлар.

8.

Самаров Р.С., Отамуратов С.О. ТЎмарис издошлари ва уларнинг
щарбий-касбий тарбияси масалалари

//

Ўзбекистонда жамиятни

модернизация қилишнинг долзарб муаммолари. Республика
илмий-назарий конференцияси материаллари. -Т., 2005. 118-120
бетлар.


III

. Илмий тЎпламларда:

1.

Самаров Р.С. Взаимосвязь благополучия семьи и здоровья.
Проблем

Ў

экологии, здоровья, паразитологии и фармации

//

Научн

Ў

е труд

Ў

московской медицинской академии имени И.М

Сеченова. ч.1. – М., 1999. – С. 120-122.

2. Самаров Р.С. Хизмат фаолияти ва оилавий муносабатлар

психологияси. Щарбий психология ва педагогиканинг айрим
муаммолари

//

Илмий мақолалар тЎплами, 1-қисм. Ўзбекистон

Республикаси Мудофаа Вазирлиги, СОЩАқМБЮ. - Самарқанд
2000, 6-

10 бетлар.

3. Самаров Р.С. Оилавий щаѐт мувозанати жамият тараққиѐтининг

асоси

//

Со\лом оила–обод мащалла негизи. Республика «Оила»

илмий-амалий маркази. Илмий мақолалар тЎплами. –Т., 2003. 65-
72 бетлар.

4. Самаров Р.С. Щарбий хизматчиларнинг \оявий дунѐқараши ва

маънавий фазилатларини шакллантириш

//

«Миллий истиқлол

\

ояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани бЎйича Ўзбекистон

Республикаси Мудофаа Вазирлиги тизимидаги сержантлар
тайѐрлаш мактаблари курсантлари учун услубий қЎлланма. – Т.,
2004. 58-

65 бетлар.












background image























5

. Фалсафа фанлари доктори илмий даражасига талабгор

Самаров Рустамжон Садриддиновичнинг 09.00.01-Ижтимоий фалсафа
ихтисослиги

бЎйича

«

қуролли

Кучлар

тизимининг

феминизациялашуви:

ривожланишнинг

Ўзига

хослиги

ва

ижтимоий механизми (Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари
мисолида)»

мавзусидаги диссертациясининг

қИСқАЧА МАЗМУНИ

Очқич сЎзлар

: феминизация, гендер, щарбий одоб-ахлоқ,

мудофаа тафаккури, хотин-қизларнинг щарбий хизмати, щарбий
таълим-тарбия, гендер маданият, щарбий бурч, щарбий-касбий
қадриятлар, ижтимоий-щарбий мущит, щарбий жамоа, щарбий-
бошқарув, тизим.

Тадқиқот объекти.

Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари

сафида шартнома асосида офицер, сержант ва оддий аскарлар
таркибида щарбий хизматни Ўтаѐтган щарбий хизматчи хотин-қизлар.

Ишнинг мақсади.

қуролли Кучлар феминизацияла-шувининг

ижтимоий-фалсафий хусусиятларини Ўрганиш ва щарбий хизматчи
хотин-қизларнинг Ўқув-жанговар тайѐргарлиги жараѐнида щарбий-
касбий сифатларини шакллантиришда янгича ѐндашувни тадбиқ
этиш, щарбий-касбий танлаш методологиясини яратиш ва уларнинг


background image

фаолияти

самарадорлигини оширишга доир концепцияларни

яратиш, хотин-қизларнинг қуролли Кучлар сафидаги бугунги ащволи,
мавжуд муаммолари ва уларни ечиш йЎлларини ижтимоий-фалсафий
нуқтаи назардан тадқиқ этиш.

Тадқиқот методи

фалсафанинг объективлик, анализ ва синтез,

тизимли ѐндашиш, умумийликдан хусусийликка, воқеаларни тарихий-
тадрижий ривожланишда тащлил этиш, щужжатларни Ўрганиш,
контент тащлил, сущбат, кузатув, фаолият мащсулини Ўрганиш.

Эришилган натижалар ва уларнинг янгилиги.

қуролли

Кучларнинг феминизациялашуви жараѐнига фалсафий нуқтаи
назардан ѐндашилди; хотин-қизларнинг щарбий фаолиятдаги
иштироки этногенези Ўрганилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг
қадриятлари йЎналиши аниқланди; щарбий хизматчи хотин-
қизларнинг хизмат фаолиятининг самарадорлигини ошириш усуллари
тащлил этилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг хизмат фаолияти
жараѐнида мавжуд бЎлган муаммолар тадқиқ этилиб, уларни щал
этиш йЎллари кЎрсатиб берилди; қуролли Кучлар щарбий
хизматчиларининг щарбий-касбий тарбияси концепцияси ишлаб
чиқилди;

щарбий

хизматчиларда

гендер

маданиятини

шакллантиришга доир тавсиялар берилди; щарбий хизматчиларнинг
мущим касбий сифатлари аниқланди; щарбий-касбий танлашнинг
методологияси тавсия этилди; щарбий хизматчи хотин-қизларнинг
хизмат жараѐнидаги муаммоларини ечишга доир тавсиялар ишлаб
чиқилди; щарбий жамоаларни бошқаришга янгича ѐндашилди.

Амалий ащамияти.

Ишда эришилган натижа ва хулосалар,

яратилган концепциялардан хотин-қизларнинг фаолияти билан бо\лиқ
барча сощалар (хотин-қизлар қЎмиталари, мащалла жам\армаси,
щуқуқий-маърифий тар\ибот марказлари)да, щарбий таълим тизимига
тегишли бЎлган муассасалардаги «Фалсафа», «Тарбиявий ишлар
методикаси», «Маънавият асослари», «Ижтимоий психология ва
педагогика» Ўқув курсаларида жамият ва шахс муаммолари, шахснинг
ижтимоийлашувининг тавсифи, шахс ва жамоа масалаларини
Ўрганишда щам қЎлланиш тавсия этилади. Шунингдек, щарбий
хизматчилар шахсий таркиби ва уларнинг оила аъзолари билан
маънавий-маърифий, тарбиявий тадбирларни олиб бориш давомида
щам фойдаланилиши мумкин. Диссертацияда Ўз ифодасини топган
материаллар щарбий Ўқув юртлари учун яратилажак дарслик ва
қЎлланмалар, услубий кЎрсатмалар, хилма-хил маълумотнома
кабиларни юзага чиқаришда фойдаланилиши мумкин. Шунингдек,
Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлиги Кадрлар Бош
Бошқармаси Касбий-психологик танлаш Маркази щамда 2000-2002
йиллар

мобайнида

Самарқанд

Олий

Щарбий

Автомобиль

Мущандислик-қЎмондонлик Билим юрти «Ижтимоий фанлар»
кафедраси(«Тарбиявий ишлар методикаси», «Фалсафа», «Ижтимоий
психология»

курсларини

Ўқитишда)даги

фаолият

давомида,


background image

Ўзбекистон

Республикаси Мудофаа Вазирлигида Ўтказилган

тарбиявий ишлар бЎйича командир Ўринбосарлари билан олиб
борилган семинар-тренингларда (Тошкент, 2003; Самарқанд, 2003;
Чирчиқ, 2004) қЎлланилган.

Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги.

Тадқиқот натижаси ва хулосалари щамда яратилган концепциялардан
хотин-қизларнинг фаолияти билан бо\лиқ сощаларда, жамият ва шахс
муаммолари, шахс ижтимоийлашувининг тавсифи, шахс ва жамоа
масалаларини Ўрганишда, шунингдек бевосита, қуролли Кучлар
шахсий таркиби ва уларнинг оила аъзолари билан маънавий-
маърифий, тарбиявий тадбирларни олиб бориш давомида щам
фойдаланилиши мумкин.

қЎлланиш сощаси.

қуролли Кучлар тизимида маънавий-

маърифий ишларни олиб бориш, щарбий таълим-тарбия, офицерлар
малакасини ошириш ва қайта тайѐрлаш курслари, щарбий
хизматчилар

щамда

уларнинг

оилалари

билан

маърифий

тадбирларни Ўтказиш ва Офицерлар уйларининг фаолиятида щам
фойдаланилиши мумкин.



РЕЗЮМЕ

диссертации Самарова Рустамжона Садриддиновича на тему

«Феминизация

системЎ ВооруженнЎх Сил: специфика развития и социальнЎй
механизм (на примере ВооруженнЎх Сил Республики Узбекистан)»

,

представленной на соискание учѐной степени доктора философских наук
по специальности 09.00.11 – Социальная философия.

КлючевЎе слова:

феминизация, гендер, военная этика, оборонное

сознание, военная служба женщин, военное образование и воспитание,
гендерная культура, воинский долг, военно-профессиональнЎе ценности,
военно-социальная среда, воинский коллектив, военное управление, система.

Объект исследования:

деятельность женщин-военнослужащих,

проходящих военную службу в ВооруженнЎх Силах Республики Узбекистан
на должностях офицерского, сержантского и рядового состава.

Целью настоящей диссертации

являются

изучение социально-

философских особенностей феминизации и внедрение новЎх подходов в
формировании военно-профессиональнЎх качеств женщин-военнослужащих
в процессе учебно-боевой подготовки, вЎработка методологии военно-
профессионального

отбора

и

создание

концепций

повЎшения

эффективности их деятельности, исследование в социально-философском
аспекте современного положения женщин-военнослужащих в составе
ВооруженнЎх Сил, существующих проблем и путей их решения.

Научно-теоретическую

концепцию

исследования

составляют

философские методЎ объективности, анализа и синтеза, системного подхода,


background image

перехода от общего к частному, изучения явлений в их историко-
эволюционном

развитии,

изучение

документов,

контент

анализ,

собеседование, наблюдение, изучение продукта деятельности.

ПолученнЎе результатЎ и их новизна:

осуществлено изучение

процесса феминизации ВооруженнЎх Сил в философском аспекте, изучен
этногенез участия женщин в деятельности ВооруженнЎх Сил; определена
ценностная ориентация женщин-военнослужащих, исследованЎ методЎ
повЎшения

эффективности

служебной

деятельности

женщин-

военнослужащих, изученЎ проблемЎ, имеющие место в службе женщин-
военнослужащих и указанЎ пути их решения; разработана концепция
военно-профессионального воспитания военнослужащих ВооруженнЎх Сил;
определенЎ важнейшие профессиональнЎе качества военнослужащих;
рекомендована методология военно-профессионального отбора, разработанЎ
рекомендации по решению проблем женщин-военнослужащих, имеющих
место в и их служебной деятельности, осуществлен новЎй подход к
вопросам управления воинского коллектива.

Практическая значимость:

полученнЎе результатЎ исследований,

вЎводЎ и заключения рекомендуется использовать в сферах, связаннЎх с
деятельностью женщин (комитетЎ женщин, фонда «Махалля», центрЎ
правово-просветительской пропагандЎ), в изучении таких проблем как
общество и личность, характеристика социализации личности, личность и
коллектив; в преподавании курсов «Социальная философия», «Социальная
психология», «Методика воспитательнЎх работ», «ОсновЎ духовности» в
учебнЎх заведениях входящих в систему военного образования, а также в
проведении духовно-просветительских, воспитательнЎх мероприятий
средЎ личного состава и членов их семей. МатериалЎ, отраженнЎе в
диссертации могут бЎть использованЎ в создании учебников, учебнЎх
пособий, методических указаний для военнЎх учебнЎх заведений.
РезультатЎ работЎ бЎли примененЎ в деятельности Центра
профессионально-психологического отбора при Главном управлении кадров
Министерства оборонЎ Республики Узбекистан, а также в деятельности
кафедрЎ ОбщественнЎх наук Самаркандского ВЎсшего Военного
автомобильно-командного училища (в преподавании курсов «Философия»,
«Социальная психология» в течении 2000-2002 годов, в семинар-тренингах
организованнЎх Министерством оборонЎ Республики Узбекистан для
заместителей командиров по воспитательной работе (Ташкент, 2003;
Самарканд, 2003; Чирчик 2004)).

Степень внедрения и экономическая эффективность

: полученнЎе

результатЎ и вЎводЎ работЎ, разработаннЎе концепции могут бЎть
использованЎ в сферах связаннЎх с деятельностью женщин, в изучении
проблемЎ общество и личности. Их можно использовать в проведении
духовно-просветительских и воспитательнЎх мероприятий среди личного
состава военнослужащих и членов их семей.

Область применения:

в проведении духовно-просветительской

работЎ в системе ВооруженнЎх Сил, в курсах повЎшения квалификации и


background image

переподготовки

офицеров,

в проведении

духовно-

просветительских мероприятий среди военнослужащих и членов их семей, в
деятельности Домов офицеров.


















SUMMARY

on doctorate dissertation of Samarov R.S on the theme:

Military forces feminization system: features and social mechanism of the

development (on the example of Uzbekistan military forces)

”.

Key words

: feminization, gender, military behavior, woman military service,

defense mentality, military education, general culture, military duty, military
professional values, social military environment, military collective, military
management system.

Object of the inquiry

: The activity of military woman serving in the

military forces of the republic of Uzbekistan.

Aim of the inquiry

: Observing social philosophical features of military

forces feminization and using a new approach forming military-professional
qualities of military woman during their military trainings, creating a methodology
of military-professional choice and creating conception of efficiency of military
woman activity, researching the conditions and problems of military woman and
investigating ways of solving them from social philosophical point of view.

Methods of the inquiry

: objectiveness, analysis and synthesis, system

approach, deduction, learning the events in their historical development, content
analysis, conversation, observation, learning the results of activity.

The results achieved and their novelty

: philosophical approach has been

made to the process of feminization of military forces; ethno genesis of woman
participation in their military activity has been researched; the social mechanism of


background image

the military feminization has been created; the values of military woman
have been determined; the methods of achieving the efficiency of military woman
have been learned; the ways of solving the problems of military woman have been
showed; a military professional conceptions for military forces has been created;
advices on forming the gender culture of military forces have been given;
important professional qualities of the military have been determined; a military
professional choice methodology has been suggested; special recommendation on
solving the problems of military woman in their work have been worked out; a
new approach has been made to the management of military collectives.

Practical values

: results of the work and the scientific methodical

recommendations can be realized in all the spheres linked to the activity of woman
(woman committees, funds, education agitation centers), in enterprises related to
military education like “falsafa”, “methods of upbringing”, “manaviat asoslari”;
besides they can be realized in the courses of “Social psychology” in learning the
problems of society and a person and collective. The results of the dissertation can
be used in working with military people and their families. The materials of the
dissertation can be useful in creating workbooks and guides for military school,
methodical recommendations and various documents. The results of the work have
been used in the professional psychological choosing centers of the staff, main
office of the Minister of defense of the Republic of Uzbekistan. And the materials
were realized in the chair of social sciences of Samarqand military automobile
engineering high school in 2000-2002 (in teaching courses of philosophy and
social psychology); besides the results were used in seminar training of officers in
the Minister of Defense in Tashkent in 2003.

Degree of introduction and economic affectivity.

Sphere of usage:

educational work in the system of military forces, the courses of military behavior
and military vocational training, prequalification courses, working with military
people and with their family in holding different ceremonies; the activity of
officers’ houses.














Тадқиқотчи

Bibliografik manbalar

Самаров Р.С. қуролли Кучлар феминизациялашувининг ижтимоий-фалсафий хусусиятлари. Монография. -Т.: Зиё, 2005. -168 б.

Самаров Р.С. Щарбий хизматчилар ва жамоаларни психологии Ўрганиш (Услубий қЎлланма). -Т.: қуролли Кучлар Академияси, 2001.-30 6.

Самаров Р.С. Оилани этнопсихологии Ўрганишга яна бир услубий ёндашиш //Халқ таълими. -1998, 1-сон. 57-59 бетлар.

Самаров Р.С. Жамият равнақи йЎлида // Ж. Иқтисод ва щисобот. -1998, 2-сон. 71-72 бетлар.

Самаров Р.С. Ащмад Донишнинг ижтимоий-иқтисодий қарашлари // Ж. Иқтисод ва щисобот,- 1998, 4-сон. 71-72 бетлар.

Самаров Р.С. Жамият юксак маънавий ва ахлокий кадриятларга таянади //Ж. Иқтисод ва щисобот. - 1998, 5-сон. 87-89 бетлар.

Самаров Р.С. Пути совершенствования брачно-семейнЎх отношений // Ж. Экономика и статистика. -1998, № 4. -С. 71-78.

Самаров Р.С. «Авесто»: аёл ва оила масаласи // Ж. Ўзбекистон иқтисодий ахборотномаси. -1999, 8-сон. 58-60 бетлар.

Самаров Р.С. Баркамол тарбиянинг айрим хусусиятлари // Ж. Ўзбекистон иқтисодий ахборотномаси. -2000, 1-сон. 57-58 бетлар.

Самаров Р.С. Ёшларни оилавий щаётга тайёрлашнинг айрим хусусиятлари // Ж. Халқ таълими. - 2000, 1-сон. 22-25 бетлар.

Самаров Р.С. Оила маданияти-солом авлод кафолати // Ж. Гулистон. -2000, 4-сон. 7 -8 бетлар.

Самаров Р.С. Щарбийлар оиласининг тарбиявий хусусиятлари // Халқ таълими. - 2001, 3-сон. 23-26 бетлар.

Самаров Р.С. Оилавий бахт барқарорлиги // Ж. Жамият ва бошқарув. -2003, 1-сон. 80-81 бетлар.

. Самаров Р.С. Оилавий муносабатлар ва касбий фаолият // Ж. Халқ таълими. - 2003, 2-сон. 51-52 бетлар.

Самаров Р.С. Хотин-қизларнинг щарбий хизмат фаолияти билан шуулланиши этногенезига дойр // Ж. Педагогик таълим. -2004, 6-сон, 94-97 бетлар.

Самаров Р.С. Ватан щимоячиларининг маънавий-рущий тарбиясининг айрим хусусиятлари // Ж. Жамият ва бошқарув. -2005, 1-сон. 65-66 бетлар.

Самаров Р.С. қуролли Кучлар феминизациялашувининг халқаро тажрибаси //Ж. Халқаро муносабатлар. -2005, 1-сон. 67-72 бетлар.

Самаров Р.С. Ватан щимоячиларининг маънавий-рущий қиёфаси // Ж. Мущофаза к, 2-сон, 20—21 бетлар.

Самаров Р.С. Щарбий хизматчиларда гендер маданиятини тарбиялашнинг ижтимоий-щарбий ащамияти // Ж. Вестник Каракалпакского Отделения Академии Наук Республики Узбекистан. -2005. №3.-С. 105 -106.

Самаров Р.С. Щарбий хизматчилар оиласи ижтимоий фанларнинг объекти сифатида // Ж. Вестник Каракалпакского Отделения Академии Наук Республики Узбекистан. - 2005. № 3. - С. 106 - 108.

Самаров Р.С. Армиядаги аёллар //Ж. қонун щимоясида. -2005, 1-сон. 26-27 бетлар.

Самаров Р.С. Щарбий хизматчиларда гендер

маданиятини шакллантириш // Ж. Фалсафа ва идуқуқ. - 2005, 2 -сон. 42-45 бетлар.

Отамуратов С., Самаров Р.С. Гендер маданияти уни щарбий хизматчиларда шакллантиришнинг ащамияти Гендер тадқиқотларнинг ижтимоий-фалсафий ащамияти // Ж. Щаёт ва қонун. - 2005, 4-сон. 79-80 бетлар.

Самаров Р.С. қуролли Кучлар феминизавиялашувининг ижтимоий хусусиятлари //Ж. Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. 2005. 3-4 сонлар, 74-76 бетлар.

Самаров Р.С. Жамият щаётида хотин-қизлар иштироки (тарихий-қиёсий тащлил) // Ж. Фуқаролик жамияти. 2005, 2-сон. 46-50 бетлар.

Самаров Р.С. Миллий офицер кадрлар тайёрлашда психологик омилларнинг Ўрни // Проблему духовно-нравственного и патриотического воспитания военнослужащих и пути их решения. МатериалЎ научно-практической конференции. -Т., 2001. 96-98 бетлар.

Самаров Р.С. Миллий зобитлар тайёрлашнинг айрим хусусиятлари

// Касбий педагогик мащоратни ривожлантириш: муаммолар, ечимлар. Илмий-амалий конференция материаллари. -Т., 2001. 86-88 бетлар.

Самаров Р.С. ПроблемЎ психологической готовности военнослужащих к несению воинской службЎ // Психология фани XXI асрда. Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. -Т., 2002. 97-98 бетлар.

Самаров Р.С. Миллий оя ватан щимоячиларини жасоратга чорловчи куч: муаммо ва мулощаза // Щарбий хизматчилар онгида миллий истиқлол оясини шакллантиришнинг долзарб муаммолари. Республика илмий-амалий конференция материаллари. -Т., 2003. 50-53 бетлар.

Самаров Р.С. Ёшларни щарбий касбга йЎналтиришга оид психологик-педагогик мулощазалар // Ўқувчиларни касб-щунарга йЎналтиришнинг илор технологиялари. Республика илмий-амалий конференция материаллари. -Т., 2003. 44-46 бетлар.

Самаров Р.С. Щарбий хизматчи аёллар фаолиятининг самарадорлигини ошириш омиллари // Миллий истиқлол ояси ва армия. Республика илмий-амалий анжуманининг материаллари. -Т., 2004. 79-81 бетлар.

Самаров Р.С. Жамият ва армиянинг феминизациялашувининг фалсафий хусусиятлари // Ўзбекистонда жамиятни модернизация қилишнинг долзарб муаммолари. Республика илмий-назарий конференцияси материаллари. - Т., 2005. 102-104 бетлар.

Самаров Р.С., Отамуратов С.О. ТЎмарис издошлари ва уларнинг щарбий-касбий тарбияси масалалари // Ўзбекистонда жамиятни модернизация қилишнинг долзарб муаммолари. Республика илмий-назарий конференцияси материаллари. -Т., 2005. 118-120 бетлар.

Самаров Р.С. Взаимосвязь благополучия семьи и здоровья. ПроблемЎ экологии, здоровья, паразитологии и фармации // НаучнЎе трудЎ московской медицинской академии имени И.М Сеченова. ч.1. - М., 1999. - С. 120-122.

Самаров Р.С. Хизмат фаолияти ва оилавий муносабатлар психологияси. Щарбий психология ва педагогиканинг айрим муаммолари // Илмий мақолалар тЎплами, 1-қисм. Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлиги, СОЦАқМБЮ. - Самарқанд 2000, 6-10 бетлар.

Самаров Р.С. Оилавий щаёт мувозанати жамият тараққиётининг

асоси // Солом оила-обод мащалла негизи. Республика «Оила» илмий-амалий маркази. Илмий мақолалар тЎплами. -Т., 2003. 65-72 бетлар.

Самаров Р.С. Щарбий хизматчиларнинг оявий дунёқараши ва маънавий фазилатларини шакллантириш // «Миллий истиқлол ояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани бЎйича Ўзбекистон Республикаси Мудофаа Вазирлиги тизимидаги сержантлар тайёрлаш мактаблари курсантлари учун услубий қЎлланма. - Т., 2004. 58-65 бетлар.

Фалсафа фанлари доктори илмий даражасига талабгор Самаров Рустамжон Садриддиновичнинг 09.00.01-Ижтимоий фалсафа ихтисослиги бЎйича «қуролли Кучлар тизимининг феминизациялашуви: ривожланишнинг Ўзига хослиги ва ижтимоий механизми (Ўзбекистон Республикаси қуролли Кучлари мисолида)» мавзусидаги диссертациясининг