Secondary metabolites of plants of the genus Scutellaria of the flora of Uzbekistan S. phyllostachya and S. cordifrons: isolation, chemical structure and biological activity

Abstract

The aim of research work is isolation of the flavonoids from plants Scutellaria phyllostachya Juz. and Scutellaria cordifrons Juz., determining their chemical structures and pharmacological properties.
The objects of the research work are species of the genus Scutellaria phyllostachya Juz. and Scutellaria cordifrons Juz.
Scientific novelty of the research work:
26 flavonoids: 14 glycosides and 12 aglycons from the plants Scutellaria phyllostachya Juz. and Scutellaria cordifrons Juz. have been isolated;
it has been determined that 26 substances from the isolated substances belong to the flavones, 2 of them to new flavanones;
it has been established, that chemical structures of two new flavanones are -(+)-5,2'-dihydroxy-6,6',7 trimethoxyflavanone and (+)-5,2'-dihydroxy-6,6',7,8-
tetramethoxyflavanone);

Source type: Abstracts
Years of coverage from 1992
inLibrary
Google Scholar
CC BY f
1-43

Downloads

Download data is not yet available.
To share
Siddikov Ғ. (2023). Secondary metabolites of plants of the genus Scutellaria of the flora of Uzbekistan S. phyllostachya and S. cordifrons: isolation, chemical structure and biological activity. Catalog of Abstracts, 1(1), 1–43. Retrieved from https://inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/77545
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Abstract

The aim of research work is isolation of the flavonoids from plants Scutellaria phyllostachya Juz. and Scutellaria cordifrons Juz., determining their chemical structures and pharmacological properties.
The objects of the research work are species of the genus Scutellaria phyllostachya Juz. and Scutellaria cordifrons Juz.
Scientific novelty of the research work:
26 flavonoids: 14 glycosides and 12 aglycons from the plants Scutellaria phyllostachya Juz. and Scutellaria cordifrons Juz. have been isolated;
it has been determined that 26 substances from the isolated substances belong to the flavones, 2 of them to new flavanones;
it has been established, that chemical structures of two new flavanones are -(+)-5,2'-dihydroxy-6,6',7 trimethoxyflavanone and (+)-5,2'-dihydroxy-6,6',7,8-
tetramethoxyflavanone);


background image

1

ФАРҒОНА

ДАВЛАТ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖА

БЕРУВЧИ

PhD.27.06.2017.

К

.05.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

НАМАНГАН

ДАВЛАТ

УНИВЕРСИТЕТИ

СИДДИҚОВ

ҒОПУРЖОН

УСМОНОВИЧ

ЎЗБЕКИСТОН

ФЛОРАСИДА

ЎСУВЧИ

SCUTELLARIA

ТУРКУМИГА

ОИД

S. PHYLLOSTACHYA

ВА

S. CORDIFRONS

ЎСИМЛИКЛАРИНИНГ

ИККИЛАМЧИ

МЕТАБОЛИТЛАРИ

:

АЖРАТИШ

,

КИМЁВИЙ

ТУЗИЛИШИ

ВА

БИОЛОГИК

АКТИВЛИГИ

02.00.10 –

Биоорганик

кимё

КИМЁ

ФАНЛАРИ

БЎЙИЧА

ФАЛСАФА

ДОКТОРИ

(PhD)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Фарғона

– 2018


background image

2

УДК

547.972

Фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

диссертации

доктора

философии

(PhD)

Contents of dissertation abstract of doctor of philosophy (PhD)

Сиддиқов

Ғопуржон

Усмонович

Ўзбекистон

флорасида

ўсувчи

S

cutellaria

туркумига

оид

S.

phyllostachya

ва

S. cordifrons

ўсимликларининг

иккиламчи

метаболитлари

:

ажратиш

,

кимёвий

тузилиши

ва

биологик

активлиги

………………………………………………..3

Сиддиқов

Ғопуржон

Усмонович

Вторичные

метаболиты

растений

рода

S

cutellaria

флоры

Узбекистана

S. phyllostachya

и

S.

с

ordifrons

:

выделение

,

структура

,

биологическая

активность

……………………………………………………………………….21


Siddiqov G’

о

purjon Usmonovich

Secondary metabolites of plants of the genus

Scutellaria

of the flora of Uzbekistan

S. phyllostachya

and

S. cordifrons

: isolation, chemical structure and biological

activity ……………………………………………………………………………37

Эълон

қилинган

ишлар

рўйхати

Список

опубликованных

работ

List of published works………………………………………………………….40



background image

3

ФАРҒОНА

ДАВЛАТ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖА

БЕРУВЧИ

PhD.27.06.2017.

К

.05.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

НАМАНГАН

ДАВЛАТ

УНИВЕРСИТЕТИ

СИДДИҚОВ

ҒОПУРЖОН

УСМОНОВИЧ

ЎЗБЕКИСТОН

ФЛОРАСИДА

ЎСУВЧИ

SCUTELLARIA

ТУРКУМИГА

ОИД

S. PHYLLOSTACHYA

ВА

S. CORDIFRONS

ЎСИМЛИКЛАРИНИНГ

ИККИЛАМЧИ

МЕТАБОЛИТЛАРИ

:

АЖРАТИШ

,

КИМЁВИЙ

ТУЗИЛИШИ

ВА

БИОЛОГИК

АКТИВЛИГИ

02.00.10 –

Биоорганик

кимё

КИМЁ

ФАНЛАРИ

БЎЙИЧА

ФАЛСАФА

ДОКТОРИ

(PhD)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ


Фарғона

– 2018


background image

4

Фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясида

B.2017.3.PhD/K72

рақам

билан

рўйхатга

олинган

.

Диссертация

Наманган

давлат

университетида

бажарилган

Диссертация

автореферати

уч

тилда

(

ўзбек

,

рус

ва

инглиз

(

резюме

))

Илмий

кенгаш

веб

-

саҳифаси

(www.fdu.uz)

ва

«Ziyonet»

Ахборот

-

таълим

порталида

(www.ziyonet.uz)

жойлаштирилган

.

Илмий

раҳбар

:

Абдуллаев

Шавкат

Вахидович

кимё

фанлари

доктори

,

профессор

Расмий

оппонентлар

:

Гафуров

Махмуджон

Бакиевич

кимё

фанлари

доктори

,

катта

илмий

ходим

Мамадалиева

Нилуфар

Зокиржоновна

кимё

фанлари

номзоди

,

катта

илмий

ходим

Етакчи

ташкилот

:

Самарқанд

давлат

университети

Диссертация

ҳимояси

Фарғона

давлат

университети

ҳузуридаги

PhD.27.06.2017.K.05.01

рақамли

Илмий

кенгашнинг

2018

йил

«____»_____________

соат

___

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

(

Манзил

: 150100,

Фарғона

ш

.,

Мураббийлар

кўч

.,19.

Тел

(99873)244 44 02,

факс

: (99873) 244 44 91).

Диссертация

билан

Фарғона

давлат

университети

Ахборот

-

ресурс

марказида

танишиш

мумкин

(_______

рақами

билан

рўйхатга

олинган

). (

Манзил

: 150100,

Фарғона

ш

.,

Мураббийлар

кўч

.,19.

Тел

(99873)244 44 02,

факс

: (99873) 244 44 91,e-mail: alijon.ibragimov.48@mail.ru)

Диссертация

автореферати

2018

йил

«____»_____________

куни

тарқатилди

.

(2018

йил

«____»_____________

даги

__________

рақамли

реестр

баённомаси

).


В

.

У

.

Хўжаев

Илмий

даража

берувчи

илмий

кенгаш

раиси

,

к

.

ф

.

д

.

Ш

.

А

.

Мамажонов

Илмий

даража

берувчи

илмий

кенгаш

илмий

котиби

,

п

.

ф

.

н

.,

доцент


И

.

А

.

Абдугафуров

Илмий

даража

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

илмий

семинар

раиси

,

к

.

ф

.

д

.


background image

5

КИРИШ

(

Фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

аннотацияси

)

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

.

Дунёда

мавжуд

бўлган

беш

юз

минг

ўсимлик

турининг

олти

мингидан

инсон

кундалик

ҳаётида

фойдаланади

.

Шундан

бир

минг

беш

юз

тури

доривор

ўсимлик

сифатида

муҳим

аҳамиятга

эга

.

Бугунги

кунда

ўсимликлардан

доривор

моддаларни

ажратиб

олиш

,

уларнинг

кимёвий

тузилиши

ва

биологик

фаоллигини

аниқлаш

ҳамда

уларни

амалиётга

тадбиқ

этиш

бўйича

кўплаб

тадқиқотлар

амалга

оширилмоқда

.

Илмий

тиббиётда

доривор

препаратларнинг

45

фоизи

ўсимликлардан

ажратиб

олинади

.

Ҳозирги

замон

тиббиётида

ўсимликлардан

олинадиган

табиий

доривор

воситаларга

бўлган

талаб

ортиб

бормоқда

,

чунки

синтез

қилиш

йўли

билан

олинадиган

препаратлар

қанчалик

тез

ва

самарали

таъсир

этмасин

,

уларни

узоқ

вақт

узлуксиз

равишда

истеъмол

қилиш

тирик

организмда

турли

нохуш

ўзгаришларни

юз

беришига

олиб

келади

.

Шунинг

учун

,

ўсимликлардан

физиологик

фаол

моддаларни

ажратиб

олиш

,

янги

ҳосилаларини

синтез

килиш

,

тиббиёт

учун

самарали

янги

дори

воситаларини

яратиш

бу

соҳадаги

муҳим

вазифалардан

бири

ҳисобланади

.

Бугунги

кунда

жаҳон

миқёсида

биологик

фаол

моддаларга

бой

бўлган

ўсимлик

турларининг

кимёвий

таркибини

ўрганиш

тадқиқотларига

катта

эътибор

қаратилмоқда

.

Булар

жумласига

Scutellaria L

.

туркумига

мансуб

ўсимликлар

кириб

,

уларнинг

65

дан

ортиқ

турларининг

кимёвий

таркиби

ўрганилган

,

улардан

фенол

карбон

кислоталар

,

фенилпропаноидлар

,

иридоид

гликозидлари

,

дитерпенлар

,

флавоноидлар

,

лигнанлар

ва

бошқа

табиий

бирикмалар

ажратиб

олинган

.

Тиббиётда

мазкур

ўсимликлардан

ажратиб

олинган

лакризид

,

леспефлан

,

флакарбин

,

флакумин

,

рутин

,

ликвиритон

,

датискан

,

фламин

,

силибор

каби

бир

қанча

моддалар

тиббиётда

самарали

доривор

воситалар

сифатида

кенг

кўламда

қўлланилади

.

Мамлакатимизда

маҳаллий

доривор

ўсимликлар

асосида

импорт

ўрнини

босувчи

табиий

дори

воситаларни

яратиш

,

аҳолини

сифатли

дори

-

дармон

билан

таъминлаш

борасида

кенг

қамровли

чора

-

тадбирлар

амалга

оширилмоқда

.

Хусусан

,

Ўзбекистон

Республикаси

ҳудудларида

ўсувчи

Scutellaria L.

турларининг

кимёвий

таркибини

таҳлил

қилиш

,

бу

ўсимликлардан

флавоноидларни

ажратиб

олиш

,

кимёвий

тузилиши

ва

фармакологик

фаолликларини

ўрганиш

бўйича

илмий

тадқиқот

ишлари

олиб

борилмоқда

.

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегиясининг

4-

йўналишида

фармацевтика

саноатини

янада

ривожлантириш

,

тиббиёт

муассасалари

ва

аҳолини

арзон

,

сифатли

дори

воситалари

ва

тиббиёт

буюмлари

билан

таъминланишини

яхшилаш

"

юзасидан

муҳим

вазифалар

белгилаб

берилган

.

1

Ушбу

вазифалардан

келиб

чиқиб

ўсимликлардан

биологик

фаол

бирикмаларни

ажратиш

,

кимёвий

1

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

Ўзбекистон

Республикасининг

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисидаги

ПФ

-4947-

сон

Фармони

//

www.tfi.uz/index.php/strategiya


background image

6

тузилишини

аниқлаш

,

шу

билан

биргаликда

улар

асосида

доривор

воситаларни

яратиш

йўналишидаги

ишларни

янада

жадаллаштириш

,

маҳаллий

хом

-

ашё

манбаларидан

янги

самарали

дори

воситаларни

яратиш

муҳим

аҳамиятга

эга

.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

ПФ

-

4947-

сон

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисида

ги

Қарори

, 2017

йил

7

ноябрдаги

ПФ

-

5229-

сон

Фармацевтика

тармоғини

бошқариш

тизимини

тубдан

такомиллаштириш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

Фармони

ҳамда

мазкур

йўналишга

тегишли

бошқа

меъёрий

-

ҳуқуқий

ҳужжатларда

белгиланган

вазифаларни

амалга

оширишда

ушбу

диссертация

натижалари

амалий

аҳамият

касб

этади

.

Тадқиқотнинг

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг

устувор

йўналишларига

боғлиқлиги

.

Мазкур

тадқиқот

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг

VI. «

Тиббиёт

ва

фармакология

»

устувор

йўналишига

мувофиқ

бажарилган

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

65

дан

ортиқ

Scutellaria

тури

ўсимликларининг

кимёвий

таркиби

ўрганилган

бўлиб

,

улардан

330

дан

ортиқ

фенол

табиатли

моддалар

ажратиб

олинган

.

Хорижда

,

шу

кунгача

,

бу

ўсимликларнинг

флавоноидлари

кимёвий

тузилишини

тадқиқ

қилиш

,

фармакологик

хоссаларини

аниқлаш

ва

улар

асосида

янги

самарали

доривор

воситаларни

яратиш

бўйича

хориж

олимларидан

Y.Imoto, H.Kizu, T.Namba,

N.Joshee, Y.Y. Zhang, C.R. Yang, Z.H. Zhoy, J. Miao, T. Tomimori, S.Shibata, Y.
Kikuchi, Y. Miaichi,

И

.

И

.

Чемесова

,

Д

.

И

.

Н

.

К

.

Чирикова

,

В

.

И

.

Литвиненко

,

Т

.

П

.

Попова

,

М

.

Иинума

,

А

.

Л

.

Буданцев

ва

бошқалар

илмий

изланишлар

олиб

борган

.

Scutellaria

ўсимликлардан

ажратиб

олинган

байкалин

,

байкалеин

вогонин

ва

бошқа

моддалар

антивирус

,

антибактериал

хоссаларга

эга

бўлиб

,

яллиғланиш

,

ОИТС

,

саратон

ва

тутқаноққа

қарши

самарали

дори

воситалар

эканлиги

аниқланган

.

Ўзбекистонда

мазкур

йўналишда

В

.

М

.

Маликов

,

Э

.

Х

.

Ботиров

,

Ш

.

В

.

Абдуллаев

,

М

.

П

.

Юлдашев

,

Р

.

Мурадов

,

Ф

.

Д

.

Насруллаев

,

А

.

М

.

Каримов

К

.

А

.

Эшбакова

ва

бошқалар

тадқиқот

олиб

борганлар

.

Бу

олимлар

томонидан

Scutellaria L

.

туркумига

оид

ўсимликлардан

кўплаб

янги

ва

маълум

флавоноидлар

ажратилиб

,

олинган

моддалар

тузилиши

илмий

исботланган

ва

фармакологик

фаолликлари

аниқланган

.

Булардан

келиб

чиққан

ҳолда

,

Scutellaria L.

туркумининг

янги

турлари

устида

тадқиқотларни

давом

эттириш

долзарб

,

илмий

-

амалий

аҳамиятга

эга

мавзу

ҳисобланади

.

Шу

кунга

қадар

ўрганилган

Scutellaria(

Кўкамарон

)

ўсимликларидан

кўплаб

флавоноид

моддалар

ажратиб

олинганлиги

ва

ушбу

туркумга

кирувчи

ўсимликлар

заҳирасининг

кўплиги

ҳамда

кимёвий

жиҳатдан

ўрганилмаган

турларининг

етарли

эканлиги

,

бу

соҳада

бажарилиши

лозим

бўлган

илмий

-

тадқиқот

ишларини

олиб

бориш

,

янги

ва

самарали

биологик

фаол

моддаларни

ажратиб

олиш

,

долзарб

ва

илмий

-

амалий

аҳамиятга

эга

муаммо


background image

7

ҳисобланганлиги

ушбу

мавзуни

тадқиқот

объекти

сифатида

танлашга

асос

бўлиб

хизмат

қилди

.

Тадқиқотнинг

диссертация

бажарилган

олий

таълим

илмий

-

тадқиқот

ишлари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

тадқиқоти

Наманган

давлат

университети

илмий

тадқиқот

ишлари

режасининг

25/98 “

Кўкамароннинг

Фарғона

водийсида

ўсадиган

турларидан

табиий

физиологик

фаол

моддаларни

ажратиш

,

аниқлаш

” (1999-

2001), 3.

Ф

.3,15

рақамли

Флавоноидларни

алкалоидлар

ва

бошқа

физиологик

актив

моддалар

билан

қаттиқ

фазада

таъсирини

ўрганиш

ва

синтез

қилинган

комплексларнинг

физик

-

кимёвий

тадқиқоти

” (2003-2007)

рақамли

мавзусидаги

фундаментал

лойиҳаси

доирасида

бажарилган

.

Тадқиқотнинг

мақсади

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

ва

Scutellaria

phyllostachya

Juz.

ўсимликларининг

флавоноидларини

ажратиб

олиш

,

уларнинг

кимёвий

тузилишини

,

фармакологик

ҳамда

бўёқли

хоссаларини

аниқлашдан

иборат

.

Тадқиқотнинг

вазифалари

:

S.

р

yllostachya

Juz.

ва

S.

с

ordifrons

Juz.

ўсимликларининг

ер

устки

ҳамда

илдиз

қисмларини

экстракция

қилиш

,

фракцияларга

ажратиб

хроматография

ва

бошқа

усуллар

ёрдамида

соф

ҳолдаги

моддаларни

ажратиб

олиш

;

ажратилган

флавоноидларнинг

кимёвий

тузилишини

,

хоссаларини

кимёвий

,

инструментал

ва

спектроскопик

усуллар

ёрдамида

тадқиқ

қилиш

;

ушбу

икки

тур

ўсимликлардан

ажратиб

олинган

флавоноидларнинг

фармакологик

фаоллигини

аниқлаш

;

мазкур

ўсимлик

флавоноидларининг

йиғиндиси

асосида

табиий

бўёқлар

олиш

,

улар

таъсирида

табиий

ҳамда

сунъий

матоларни

бўяш

.

Тадқиқотнинг

объекти

сифатида

Scutellaria L.

туркумига

мансуб

Scutellaria phyllostachya

Juz.

ва

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

турлари

олинди

.

Тадқиқотнинг

предмети

Scutellaria phyllostachya

Juz.

ва

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

ўсимликларидан

ажратиб

олинган

флавоноидлар

,

уларнинг

кимёвий

тузилишини

кимёвий

,

физик

-

кимёвий

,

фармакологик

ва

бўёқли

хоссалари

ҳисобланади

.

Тадқиқотнинг

усуллари

.

Тадқиқотлар

жараёнида

экстракция

,

устунли

,

юпқа

қатламли

(

ЮҚХ

)

ва

қоғоз

хроматографияси

(

ҚХ

),

УБ

,

ИК

,

1

НЯМР

спектроскопия

,

масс

-

спектрометрия

усулларидан

фойдаланилди

.

Тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

қуйидагилардан

иборат

:

илк

маротаба

Ўзбекистонда

ўсувчи

Scutellaria phyllostachya

Juz.

ва

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

ўсимликларидан

26

та

флавоноидлар

,

шу

жумладан

,

14

та

гликозид

ва

12

та

агликонлар

ажратиб

олинган

;

ажратилган

моддаларнинг

20

таси

флавон

, 5

таси

флаванон

ва

1

таси

изофлавонларга

мансублиги

аниқланган

;

кимёвий

ва

физик

-

кимёвий

усуллар

воситасида

янги

флаванонларнинг

кимёвий

тузилиши

(

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванон

, (

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флаванон

эканлиги

исботланган

;


background image

8

Scutellaria L.

туркумига

оид

икки

тур

ўсимлик

экстрактларини

ва

флавоноидларини

бўёқли

хоссалари

ҳамда

фармакологик

фаоллиги

аниқланган

Тадқиқотнинг

амалий

натижалари

қуйидагилардан

иборат

:

ушбу

икки

тур

ўсимликлардан

ажратиб

олинган

флавоноидларнинг

биологик

фаоллиги

,

парацетамол

ва

гелиотрин

алкалоидларидан

заҳарланишларга

қаршилик

кўрсатувчи

таъсири

аниқланган

;

Scutellaria phyllostachya

Juz.

ўсимлигидан

ажратиб

олинган

оробол

-7-

О

-

β

-D-

изофлавонглюкозиднинг

гепатопротектор

таъсири

,

легалон

доривор

воситасидан

самарадорлиги

аниқланган

;

адабиётларда

маълум

бўлмаган

иккита

янги

флавононлар

:

Scutellaria

phyllostachya

Juz.

ўсимлигидан

(

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванон

, (

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

ажратиб

олинган

ҳамда

уларнинг

кимёвий

тузилиши

исботланган

;

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

Scutellaria cordifrons

Juz.

ўсимликларининг

спиртли

,

сув

-

спиртли

экстрактидаги

флавоноидлар

йиғиндисининг

бўёқли

хусусиятлари

аниқланган

,

шу

асосда

моддалар

орқали

ярим

жун

,

жун

,

ипак

ва

бошқа

матоларни

бўяш

технологияси

таклиф

этилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

ишончлилиги

a

жратиб

олинган

моддаларни

тадқиқ

қилишда

замонавий

физик

тадқиқот

усулларидан

УБ

,

ИҚ

,

1

НЯМР

спектроскопия

,

масс

-

спектрометрия

,

юпқа

қатламли

ва

қоғоз

хроматографияси

,

сифат

реакциялари

ва

эталон

моддалар

билан

таққослаш

усулларидан

фойдаланилганлиги

билан

изоҳланади

.

Мутахассисларнинг

эксперт

сифатида

берган

хулосалари

,

тадқиқот

натижаларининг

халқаро

илмий

конференциялардаги

муҳокамаси

ва

илмий

нашрларда

чоп

этилганлиги

,

олинган

натижаларнинг

исботи

бўлиб

хизмат

қилади

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

аҳамияти

Ўзбекистон

ҳудудида

ўсувчи

Scutellaria

phyllostachya

Juz.,

Scutellaria cordifrons

Juz.

ўсимликларидан

кимёвий

жиҳатдан

таркиби

таҳлил

қилиниб

, 26

та

флавоноид

ажратиб

олинганлиги

2

та

янги

флаванонларнинг

кимёвий

хоссалари

тадқиқ

этилиб

,

тузилиши

аниқланганлиги

билан

белгиланади

,

олинган

натижалар

шу

соҳадаги

илмий

-

тадқиқот

ишларида

қўлланилиши

билан

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Тадқиқот

натижаларининг

амалий

аҳамияти

шундаки

,

ажратиб

олинган

бир

қатор

флавоноидлар

((+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонон

,

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлавонон

,

хризин

(5,7-

дигидрокси

-

флавон

),

норвогонин

(5,7,8-

тригидроксифлавон

)

ва

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкопиронозиднинг

фармакологик

фаоллиги

бўйича

заҳарлилик

даражаси

оз

,

биологик

таьсири

бўйича

организмда

гепатозаҳарли

гелиотрин

алкалоиди

таъсирида

юзага

келтирадиган

бузилишларда

гепатоҳимояловчи

фаолликка

эга

,

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

флавоноиди

гепатоҳимояловчи

таъсирига

кўра

тиббиётда

кенг

қўлланиладиган

легалон

доривор

воситаси

ўрнида

қўлланилиши

мумкинлиги

фармакологлар

томонидан

тасдиқланди

.

Тадқиқот


background image

9

натижалари

махаллий

ўсимлик

хом

ашёси

асосида

самарали

доривор

воситаларини

ишлаб

чиқаришга

хизмат

қилади

.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши

S

cutellaria

туркумига

оид

S.

phyllostachya

ва

S. cordifrons

ўсимликларининг

иккиламчи

метаболитлари

:

ажратиш

,

кимёвий

тузилиши

ва

биологик

активлиги

бўйича

олинган

илмий

натижалар

асосида

:

Scutellaria

р

hyllostachya

Juz.

ўсимлигидан

ажратиб

олинган

вогонин

,

хризин

ва

норвогонин

моддаларидан

ФА

-

Ф

7-

Т

184

рақамли

«

Ўзбекистонда

ўсимликларининг

терпеноидлари

ва

фенол

бирикмалари

кимёси

»

грантида

S. adenostegia

Briq

.

ўсимлигидан

олинган

флавоноидларни

таҳлил

қилишда

стандарт

сифатида

фойдаланилган

(

Ўзбекистон

Республикаси

Фанлар

Академиясининг

2018

йил

13

февралда

383-

рақамли

маълумотномаси

).

Натижада

вогонин

,

хризин

ва

норвогонин

моддалари

S. adenostegia

Briq

.

ўсимлиги

флавоноидларини

исботлаш

имконини

берган

;

Scutellaria L.

турларидаги

флавоноидларнинг

спектрлари

таҳлили

натижалари

хорижий

етакчи

илмий

журналларда

бирикмаларни

идентификация

қилиш

ҳамда

тузилишини

аниқлашда

фойдаланилган

(Journal: Natural Product Reports. 2011, V. 28,

10, ResearchGate, IF - 12.61;

Journal: Tetrahedron, 2011, V. 67

23, ResearchGate, IF 3.04; Journal: Natural

Product Research, 2014, V. 28,

7. ResearchGate, IF - 0.93; Journal: BMC

complementary and alternative medicine, 2017, V. 17,

431, ResearchGate, IF -

2.94; Journal: Tetrahedron Letters, 2016, V. 57,

30, ResearchGate, IF - 2.08;

Journal: Chemical & Pharmaceutical Bulletin, 2011, V. 59,

12, ResearchGate, IF

- 1.56).

Натижада

ажратиб

олинган

флавоноидларнинг

тузилишини

исботлаш

имконини

берган

;

Scutellaria

р

hyllostachya

Juz.

ва

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

турлари

бўйича

нашр

этилган

материалларидан

Хитой

Халқ

Республикасининг

Шинжон

Этномедицина

муҳандислик

-

техник

марказида

Scutellaria L.

туркими

флавоноидларини

хемосистематик

таҳлил

қилишда

фойдаланилган

(

Хитой

Халқ

Республикасининг

Шинжон

Этномедицина

муҳандислик

-

техник

маркази

2018

йил

3

январ

маълумотномаси

);

Натижада

флавоноидларнинг

тузилишини

тавсифлаш

имконини

берган

;

Scutellaria

р

hyllostachya

Juz.

ва

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

турлари

бўйича

нашр

этилган

материалларидан

Сургут

давлат

университетида

ажратиб

олинган

флавоноидларни

таҳлил

этишда

фойдаланилган

(

Сургут

давлат

университети

2018

йил

23

январ

маълумотномаси

).

Бу

натижалар

фенолли

бирикмалар

тузилишини

аниқлашнинг

имконини

берган

.

Тадқиқот

натижаларининг

апробацияси

.

Мазкур

тадқиқот

натижалари

9

та

халқаро

ва

6

та

республика

илмий

-

амалий

анжуманларида

муҳокамадан

ўтказилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

эълон

қилинганлиги

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

20

та

илмий

-

тадқиқот

иши

нашр

этилган

,

улардан

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясининг

кимё

фанлари

бўйича

фалсафа

доктори

(PhD)


background image

10

диссертацияларининг

асосий

илмий

натижаларини

чоп

этишга

тавсия

этилган

илмий

нашрларда

5

та

,

жумладан

, 3

таси

халқаро

ва

2

таси

Республика

журналларида

нашр

этилган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

таркиби

кириш

,

учта

боб

,

хулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

ва

иловалардан

иборат

.

Диссертациянинг

ҳажми

111

бетни

ташкил

этади

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Кириш

қисмида

мавзунинг

долзарблиги

ва

зарурийлиги

,

мақсад

ва

вазифалари

асослаб

берилган

,

тадқиқотнинг

объекти

ва

предмети

ифодаланган

,

тадқиқотнинг

Ўзбекистон

Республикасида

фан

ва

технологияларни

ривожлантириш

йўналишига

мувофиқлиги

келтирилган

,

тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

ва

амалий

натижалари

баён

қилинган

,

олинган

натижаларнинг

ишончлилиги

асосланган

,

олинган

натижаларнинг

назарий

ва

амалий

аҳамияти

очиб

берилган

,

тадқиқот

натижаларининг

амалиётга

жорий

этиш

асослари

келтирилган

,

нашр

қилинган

илмий

ишлар

ва

диссертациянинг

тузилиши

бўйича

маълумотлар

берилган

.

Диссертациянинг

Иккиламчи

метаболитларнинг

умумий

хусусияти

,

флавоноидлар

таснифи

,

хоссалари

ва

тузилишини

аниқлаш

усуллари

деб

номланган

биринчи

боби

,

биринчи

бўлимида

кўкамарон

ўсимлиги

ҳақида

умумий

маълумотлар

,

флавоноидлар

ҳақида

умумий

тушунчалар

деб

номланган

иккинчи

бўлимининг

биринчи

қисмида

флавоноидларни

флавонлар

,

флавоноллар

,

флаванонлар

,

флаваноноллар

(

дигидро

-

флавоноллар

),

антоцианидинлар

,

лейкоцианиданлар

,

катехинлар

,

халконлар

,

дигидрохалконларга

классификацияланиши

,

иккинчи

қисмида

изофлавонларни

ва

уларнинг

:

изофлавонлар

,

изофлаванонлар

,

гомоизофлаванонлар

, 3,9-

дигидроизофлаванонларга

классификацияланиши

,

кейинги

қисмида

бифлавоноидларнинг

флавоноидлар

тузилиши

,

ўзаро

қай

ҳолатда

бирикишига

қараб

агатисфлавонлар

,

куперссфлавонлар

,

аментофлавонлар

, 2,3-

дигидроаментафлавонлар

,

хинокифлавонлар

ва

шу

каби

бифлавоноидлар

гуруҳларига

ажралиши

ҳақидаги

маълумотлар

келтирилган

.

Флавоноидлар

тузилишини

аниқлаш

усуллари

деб

номланган

учинчи

бўлими

биринчи

қисмида

флавоноидлар

тузилишини

кимёвий

реакциялар

асосида

аниқлаш

усуллари

,

иккинчи

қисмида

флавоноидлар

тузилишини

аниқлашнинг

физикавий

усуллари

акс

этган

бўлиб

,

унда

дастлаб

молекуладаги

π→π

*

ва

n

→π

*

ўтишларига

кўра

флавоноидларнинг

қайси

гуруҳга

мансублиги

,

УБ

-

спектроскопия

усули

билан

таҳлил

қилиниши

,

ИҚ

-

спектроскопия

усули

ёрдамида

флавоноидлар

молекуласига

қандай

функционал

гуруҳлар

киритилганлигини

валент

ва

деформацион

тебранишлар

асосида

таҳлил

қилиниши

,

1

Н

ва

13

С

-

ЯМР

спектроскопия

усулари

ёрдамида

молекулада

протонлар

ҳамда

углерод

атомларини

қандай

ҳолатда

жойлашиб

флавоноидлар

тузилишини

ҳосил

қилиши

ёритиб

берилган

.


background image

11

Масс

-

спектрометрия

ёрдамида

флавоноид

молекулаларининг

тузилиши

ва

молекуляр

массасини

аниқлаш

усуллари

ҳақида

маълумотлар

келтирилган

.

Флавоноид

моддаларнинг

бўёқли

хусусиятлари

деб

номланган

тўртинчи

бўлимида

,

флаваноидларнинг

ўсимлик

ва

тирик

организм

ҳужайралари

тўқималарида

синтезланиши

,

табиий

бўёқ

моддалар

физиологик

ва

антибиотик

фаоллигига

кўра

доривор

моддалар

сифатида

қўлланилиши

,

флавоноидларнинг

сариқ

рангли

бўёқ

таркибида

кислород

тутган

4-

хромон

ва

хроменнинг

гидрокси

-,

метокси

-,

метилендигидрокси

ҳосилалари

бўлган

флавоноидлар

флавон

,

флавонол

,

флаванон

,

флаванонол

,

изофлавонлар

ва

антоциан

ҳосилалари

кириши

ҳақидаги

маълумотлар

келтирилган

.

Биринчи

бобининг

бешинчи

бўлимида

Scutellaria

L.

туркумига

кирган

ўсимликлар

флавоноидларининг

бутун

жаҳон

миқёсида

кенг

кўламда

илмий

текширилганлик

даражаси

,

ажратиб

олинган

флавоноидларнинг

муҳим

биологик

фаолликлари

келтирилган

ва

уларнинг

синфларга

бўлиниши

тўғрисида

умумий

маълумотлар

келтирилган

.

Диссертациянинг

«

Scutellaria

L.

туркумига

оид

S

.

phyllostachya

ва

S. cordifrons

ўсимликлар

флавоноидларининг

таҳлили

»

деб

номланган

иккинчи

бобининг

биринчи

бўлимида

:

тадқиқ

этилган

ўсимликлар

тўғрисида

қисқача

маълумот

,

иккинчи

бўлимда

асосан

тадқиқот

олиб

бориш

схемаси

,

шунингдек

,

Scutellaria

L.

туркумига

мансуб

2

тур

ўсимликлардан

ажратиб

олинган

флавоноидлар

рўйхати

,

уларни

ажратиб

олиш

,

янги

моддаларнинг

кимёвий

тузилишини

ва

хоссаларини

аниқлаш

таҳлили

тўлиқ

баён

этилган

.

Шу

билан

бирга

,

фармакологик

хусусиятлари

кўрсатиб

берилган

.

Ўсимликларни

экстракция

қилиш

жараёни

(1-

расм

) 9-10

маротаба

этанол

билан

хона

ҳароратида

олиб

борилди

ва

олинган

спиртли

экстракт

роторли

буғлатгичда

буғлатилди

.

1-

расм

.

Scutellaria

туркумига

кирувчи

ўсимликларининг

ер

устки

ва

илдиз

қисмидан

флавоноидларни

ажратиб

олиш

схемаси


background image

12

Қуюлтирилган

экстракт

сув

билан

суюлтирилиб

,

ажратгич

воронкада

қутбсиз

эритувчилар

(

гексан

,

петролей

эфири

,

экстракцион

бензин

)

ёрдамида

лиопофил

моддалардан

тозаланди

ва

хлороформ

,

этилацетат

,

н

-

бутанолли

фракцияларга

бўлинди

.

Олинган

фракциялар

юпқа

қатламли

хроматография

(

ЮҚХ

)

усулида

текширилиб

,

устунли

хроматография

усулида

индивидуал

моддаларга

ажратилди

.

Элюатлардан

тушган

кристаллар

ЮҚХ

орқали

текшириб

борилди

,

зарур

ҳолда

қайта

кристаллаш

,

препаратив

хроматография

,

полиамид

,

силикагел

,

целлюлоза

адсорбентларида

хроматография

усулларидан

фойдаланган

ҳолда

тоза

флавоноидлар

ажратиб

олинди

.

Scutellaria

туркумига

кирувчи

иккита

ўсимликнинг

ер

устки

ва

илдиз

қисмидан

флавоноидларни

аниқлаш

натижасида

улардан

26

та

тоза

ҳолдаги

моддалар

ажратиб

олинди

,

улардан

2

тасининг

тузилиши

адабиётларда

маълум

бўлмаган

янги

моддалардир

(1-

жадвал

).

1-

жадвал

Ўрганилган

ўсимликлардан

ажратиб

олинган

флавоноидлар

ва

уларнинг

гликозидлари

Scutellaria phyllostachya

Juz.

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

Ер

устки

қисмидан

ажратиб

олинган

флавоноидлар

Байкалеин

(5,6,7-

тридроксифлавон

),

вогонин

(5,7-

дигидрокси

-8-

метоксифлавон

),

байкалин

(

байкалеин

-7-

О

-

-D-

глюкопироназид

)

(

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифла

-

ванон

,

ривулярин

(5,2

-

дигидрокси

-7,8,6

-

триметоксифлавон

),

диосметин

-7-

О

-

-D-

глюкопироназид

,

байкалеин

-6-

О

-

β

-D-

глю

-

куронид

Илдиз

қисмидан

ажратиб

олинган

флавоноидлар

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

-

флаванон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

,

вогонин

(5,7-

дигидрокси

-8-

метоксифлавон

),

хризин

(5,7-

дигидроксифлавон

),

норвогонин

(5,7,8-

тригидроксифлавон

),

хризин

-7-

О

-

-

D-

метилглюкуронид

,

апигенин

-7-

О

-

-D-

глюкуронид

,

байкалеин

-7-

О

-

-D-

глюкопиранозид

,

ороксилозид

,

скутеллареин

-7-

О

-

-D-

глюкуронид

,

апегинин

-7-

О

-

-D-

глюкозид

,

норвогонин

-

7-

О

-

-D-

глюкозид

,

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

,

лютеолин

-7-

О

-

-D-

глюкуронид

(±)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

-

флаванон

, (-)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетра

-

метоксифлаванон

,

хризин

(5,7-

дигидрокси

-

флавон

),

ривулярин

(5,2

-

дигидрокси

-7,8,6

-

триметоксифлавон

),

5,2

,6

-

тригидрокси

-7,8-

диметоксифлавон

,

5,2

,6

-

тригидрокси

-6,7,8-

триметоксифлавон

,

норвогонин

-7-O-

β

-D-

глюкопиранозид

,

норвогонин

-7-

О

-

глюкуронид

, 2(S)-5,2

-

дигидрокси

-7-

О

-

-

D-

глюкопироназилфлаванон

, 5,8-

диметокси

-7-

О

-

-D-

глюкуронидопироназилфлавон

,

изоску

-

теллареин

(5,7,8,4

-

тетрагидроксифлавон

),

байкалеин

-7-

О

-

-D-

глюкопиранозид

Изоҳ

:

ажратиб

олинган

янги

моддалар

қуюқ

ҳарфлар

билан

келтирилган

1-

жадвалда

келтирилган

флавоноидлар

тегишли

ўсимликлардан

биринчи

марта

ажратиб

олинган

.

Бирикмаларнинг

тузилиши

адабиётларда

маьлум

бўлган

моддаларнинг

спектрал

маълумотлари

ва

кимёвий

реакциялари

асосида

,

шу

билан

биргаликда

физикавий

константаларига

солиштириб

аниқланди

.


background image

13

Ўсимликдан

ажратиб

олинган

фенол

табиатли

моддаларнинг

20

таси

флавон

ҳосилалари

бўлиб

,

уларнинг

12

таси

флавон

гликозидлари

ҳисобланади

(1-

жадвал

).

Янги

флаванонларнинг

тузилиши

1. (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванон

Scutellaria phyllostachya

Juz.

ўсимлиги

илдиз

қисмидан

ажратиб

олинган

(1)

флавоноид

УБ

-

спектрида

(

m

ах

,

этанол

,

нм

): 290, 346

максимум

ютилишга

эга

бўлиши

унинг

флаванон

бирикмаларига

хос

эканлигини

кўрсатади

.

Кўрилаётган

бирикманинг

ИҚ

-

спектрида

қуйидаги

соҳаларда

тегишли

гуруҳларга

хос

ютилиш

чизиқлари

кузатилади

: 3300

см

-1

-

гидроксил

гуруҳлари

, 2955, 2923

см

-1

-

метоксил

гуруҳлари

, 1641

см

-1`

-

-

пирон

карбонил

гуруҳи

, 1598

см

-1

-

ароматик

С

=

С

қўш

боғи

.

1

-

флаваноннинг

ПМР

спектрида

(CCl

4

+C

6

D

6

эритувчилар

аралашмаси

,

100

МГц

)

С

ҳалқадаги

Н

-2

протони

5,89

м

.

у

. (

дд

, J

1

=2,8

Гц

; J

2

=13,2

Гц

);

Н

-3

ax

протони

3,76

м

.

у

. (

дд

, J

1

=17,3

Гц

; J

2

=13,2

Гц

);

Н

-3

eq

2,41

м

.

у

. (

дд

, J

1

=17.3,

Гц

J

2

=3,2

Гц

)

сигналларга

эга

.

А

ҳалқа

Н

-8

протони

5,93

с

.,

А

ва

В

ҳалқаларда

3

та

метоксил

гуруҳларнинг

протонлари

3,54; 3,73; 3,79

м

.

у

.

ларда

синглетлар

кўринишида

,

Н

-3

протони

6,45

м

.

у

.

кенгайган

дублет

(8,0)

ҳолида

,

Н

-4

7,00

м

.

у

.

соҳасида

триплет

кўринишда

(8,0),

Н

-5

6,32

м

.

у

.

да

кенгайган

дублет

(7,4)

ҳолида

, 2

-OH, 5

-OH

гидроксил

протонлари

эса

мос

равишда

9,29

м

.

у

.

ва

11,97

м

.

у

.

ларда

кенгайган

синглет

кўринишида

намоён

бўлади

.

С

18

Н

18

О

7

, M

+

346,

 

16

D

+ 57,16

(

с

0.1,

хлороформ

-

метанол

, 1:2)

бўлган

1

-

оптик

фаол

модда

флаванон

ҳосилаларига

хос

бўлган

хоссаларни

ифодалайди

.

1-

расм

.

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаваноннинг

ПМР

-

спектри

Шундай

қилиб

,

олинган

натижалар

ажратилган

флаванон

А

ҳалқасининг

С

-5

да

гидроксил

,

С

-6,

С

-7

ларда

2

та

метоксил

ва

В

ҳалқасининг

С

-2


background image

14

гидроксил

,

С

-6

метоксил

ўринбосарлари

алмашинган

молекуласи

эканлигини

тасдиқлайди

.

Флавоноиднинг

масс

-

спектрометрик

усулда

аниқланган

молекуляр

массаси

346

га

тенг

.

Масс

-

спектрда

молекуляр

ион

чизиғидан

346 (

М

+

)

бошқа

m/z

қиймати

328 (M-H

2

O), 313 (M-H

2

O-CH

3

) (100%), 285, 197, 196, 181, 168,

153

ва

бошқа

бўлган

ионларга

хос

чизиқлар

намоён

бўлди

.

Бу

эса

,

флаванон

(1)

таркибида

учта

метоксил

ва

иккита

гидроксил

гуруҳлари

мавжудлигини

кўрсатади

.

Ион

а

+

максимум

чўққиси

m/z 196

масс

-

спектрда

аниқланишига

кўра

иккита

С

H

3

O-

ва

битта

ОН

-

гуруҳ

А

ҳалқада

жойлашганлигини

ифода

этади

.

Scutellaria cordifrons

Juz.

ўсимлигидан

(±)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванон

олинган

бўлиб

,

ажратиб

олинган

(1)

флаванон

спектрал

маълумотлари

ва

хроматографик

силжишига

мос

келади

.

Лекин

,

флаванон

оптик

фаол

бўлиб

қутбланган

нур

текислигини

ўнг

томонга

буради

.

1

-

флаванон

Н

-2

протони

ПМР

спектрида

С

-3 (

Н

-3

ах

)

ҳолатдаги

протонлардан

бири

билан

спин

-

спин

ўзаро

константаси

(

ССЎТД

) 13,2-13,7

Гц

бўлиб

,

молекуласидаги

экваториал

ориентация

ҳолатда

бўлишини

кўрсатади

.

Бундан

келиб

чиқиб

,

1

-

флаванон

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметок

-

сифлаванонга

тўғри

келади

.

Шуни

эътиборга

олиш

керакки

,

қутбланган

нур

текислигини

ўнг

томонга

бурувчи

флаванонлар

табиатда

жуда

кам

учрайди

.

O

O

OH

H

3

CO

H

3

CO

HO

OCH

3

2. (+)-5,2

-

Дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

(2)

Scutellaria

phyllostachya

Juz.

ўсимлиги

илдиз

қисмидан

ажратиб

олинган

(2)

УБ

спектрида

m

ах

,

этанол

,

нм

: 282, 32

максимум

ютилишга

эга

бўлиши

флаванон

бирикмаларига

хос

эканлигини

кўрсатади

.

Кўрилаётган

бирикма

ИҚ

спектрида

тебранишлар

частотаси

3450-3600

см

-1

бўлган

соҳада

гидроксил

гуруҳлари

, 2930, 2923

см

-1

-

метоксил

гуруҳлари

, 1662

см

-1

-

карбонил

гуруҳининг

-

пирони

, 1615, 1575

см

-1

-

ароматик

С

=

С

қўш

боғларининг

ютилиш

чизиқларини

намоён

қилади

.

2-

флаванон

ПМР

-

спектрида

(CCl

4

+C

6

D

6

эритувчилар

аралашмаси

, 100

МГц

)

С

гетероҳалқасидаги

Н

-2

протони

5,88

м

.

у

. (

дд

, J=2,9

Гц

, J=13,7

Гц

);

Н

-

3

ax

протони

3,77

м

.

у

. (

дд

, J

1

=17,3

Гц

, J

2

=13,7

Гц

);

Н

-3

eq

2,45

м

.

у

. (

дд

, J

1

=17,3

Гц

, J

2

=2,0

Гц

)

сигналларга

эга

.

А

ва

В

ҳалқада

4

та

метоксил

гуруҳлар

3,61;

3,70; 3,73; 3,91

м

.

у

.

да

синглетлар

кўринишида

,

Н

-3

протони

6,45

м

.

у

.

кенгайган

дублет

(7,5)

ҳолида

,

Н

-4

7,01

м

.

у

.

соҳасида

триплет

кўринишда

(8,4),

Н

-5

6,33

м

.

у

.

да

кенг

дублет

(8,0)

ҳолида

, 2

-OH, 5

-OH

гидроксил


background image

15

протонлари

мос

равишда

9,27

м

.

у

.

ва

11,80

м

.

у

.

ларда

кенгайган

синглетлар

кўринишидаги

сигналлар

ютилиши

чизиқлари

намоён

бўлади

.

2-

расм

. (+)-5,2

-

Дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаваноннинг

ПМР

-

спектри

С

19

Н

20

О

8

, M

+

376,

у

оптик

фаол

модда

бўлиб

 

16

D

= + 58,18

(

с

0,1;

метанол

),

флаванон

ҳосилалаларига

хос

бўлган

хоссаларни

намоён

қилади

.

Юқорида

баён

этилган

спектр

маълумотларига

кўра

ажратилган

флаванон

А

ҳалқасининг

С

-5

да

гидроксил

,

С

-6,

С

-7,

С

-8

ҳолатларда

3

та

метоксил

ва

В

ҳалқасининг

С

-2

гидроксил

,

С

-6

метоксил

ўринбосарларига

алмашинган

молекула

эканлиги

тасдиқланди

.

Флавоноиднинг

масс

-

спектрометрик

усулда

аниқланган

молекуляр

массаси

376

га

тенг

.

Масс

-

спектрда

молекуляр

ион

чизиғидан

376 (

М

+

)

бошқа

m/z

қиймати

358 (M-H

2

O), 343 (M-H

2

O-CH

3

), 315, 226 (a

+

), 211, 183, 131, 119,

83

ва

69 (100%)

бўлган

ионларга

хос

чизиқлар

намоён

бўлди

.

Бундан

келиб

чиқиб

,

флаванон

(2)

таркибида

тўртта

метоксил

ва

иккита

гидроксил

гуруҳлари

мавжудлиги

намоён

бўлади

.

Ион

а

+

максимум

чўққиси

m/z 226

масс

-

спектрида

аниқланишига

кўра

,

учта

С

H

3

O-

ва

битта

ОН

-

гуруҳ

А

ҳалқада

,

биттадан

ОН

ва

СН

3

О

-

гуруҳлар

эса

В

ҳалқада

жойлашган

.

(2)

Флаванон

спектрал

ва

хроматографик

маълумотлари

Scutellaria

cordifrons

Juz.

ўсимлигидан

ажратиб

олинган

(-)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

маълумотларига

мос

келади

.

Лекин

,

флаванон

оптик

фаол

бўлиб

,

қутбланган

нур

текислигини

ўнг

томонга

буради

.

2

-

Флаванон

ПМР

спектрида

Н

-2

протони

С

-3 (

Н

-3

ах

)

ҳолатидаги

протонларидан

бири

билан

J

1

=13,3

Гц

, J

2

=13,7

Гц

ССЎТД

ҳосил

қилиб

,

молекуланинг

В

ҳалқасига

нисбатан

экваториал

ориентация

ҳолатида

бўлишини

кўрсатади

.


background image

16

O

O

OH

H

3

CO

OCH

3

H

3

CO

HO

OCH

3

Олинган

спектр

маълумотларига

кўра

2-

флаванон

(+)-5,2

-

дигидрокси

-

6,7,8,6

тетраметоксифлаванонга

тўғри

келади

.

Шуни

эътиборга

олиш

керакки

,

қутбланган

нур

текислигини

ўнг

томонга

бурувчи

энантиомер

флаванонлар

табиатда

жуда

ҳам

кам

ҳолларда

учрайди

.

Шундай

қилиб

, 2-

флаванон

1-

флаванондан

қўшимча

, 8-

ҳолатда

-OCH

3

гуруҳ

борлиги

билан

фарқланади

.

3.

Тузилиши

маълум

бўлган

флавоноидларнинг

таҳлили

Scutellaria

L.

туркумига

кирувчи

,

Ўзбекистонда

ўсувчи

икки

тур

ўсимликлардан

биринчи

марта

адабиётларда

маълум

бўлган

24

та

флавоноид

ажратилди

,

улардан

8

таси

флавон

агликон

ҳосилалари

, 12

таси

флавон

гликозидлари

, 1

таси

изофлавонгликозиди

, 1

таси

флаванонгликозиди

, 2

таси

флаванон

ҳосилаларидир

.

Маълум

флавоноидларни

идентификация

қилишда

кимёвий

реакциялар

,

спектрларининг

таҳлили

,

олинган

натижаларни

адабиётлардаги

маълумотлар

билан

солиштириш

ҳамда

тоза

ҳолдаги

моддаларни

маълум

стандартлар

билан

таққослаш

орқали

моддаларнинг

тузилиш

формулаларини

аниқлашга

эришилди

.

Тузилиши

аниқланган

флавоноидларнинг

формулалари

қуйидаги

жадвалда

келтирилган

.

2-

жадвал

Scutellaria phyllostachya

Juz.

ва

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

ўсимликларидан

ажратиб

олинган

флавоноидлар

Флавон

R

1

R

2

R

3

R

4

R

5

R

6

R

7

R

8

R

9

Байкал

e

ин

OH

OH

OH

H

H

H

H

H

H

Байкалеин

-7-

О

-

-D-Glcp OH OH Glcp H

H H H H H

Байкалеин

-6-

О

-

-DGlcua OH Glcua OH H

H H H H H

Вогонин

OH

H

OH

OCH

3

H H H H H

Норвогонин

OH

H

OH

OH

H

H

H

H

H

Норвогонин

-7-

О

-

-Glcp

OH H Glcp. OH H H H H H

Вогонозид

OH

H

Glcua

OCH

3

H H H H H

Ороксилозид

OH

OCH

3

Glcua H

H H H H H

Хризин

OH

H

OH

H

H

H

H

H

H

O

O

R

1

R

2

R

3

R

4

R

8

R

6

R

7

R

5

R

9


background image

17

2-

жадвал

давоми

Хризин

-7-

О

-MeGlcuA

OH

H

MeGlcua H

H

H

H

H

H

Апигенин

-7-

О

-

-D-Glcua OH H Glcua H

H H

О

H H H

Апигенин

-7-

О

-

глюкозид

OH H

Glcp. H

H H

О

H H H

Скутеллареин

-7-

О

-Glcp OH OH Glcp H

H H

О

H H H

Изоскутеллареин

OH

H

OH

OH

H

H

О

H H H

Лютеолин

-7-

О

-Glcua

OH

H

Glcua

H

H

OH OH

H

H

Ривулярин

OH

H

OCH

3

OCH

3

OH H H OCH

3

H

Диосметин

-7-

О

-

β

-Glcp OH H Glcp H H H

OCH

3

H

О

H

5,2

,6

-

тригидрокси

-6,7,8-

триметоксифлавон

OH OCH

3

OCH

3

OCH

3

OH H H OH H

5,8-

диметокси

-7-

О

-Glcua OCH

3

H

Glcua OCH

3

H H H H

Н

5,2

,6

-

Тригидрокси

-7,8-

диметоксифлавон

OH H OCH

3

OCH

3

OH H H OH

Н

CH

3

O

O

OCH

3

H

3

CO

H

3

CO

OCH

3

OCH

3

H

3

CO

(±)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

-

флаванон

: R=H (-)-5,2

-

дигидрокси

-

6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

: R=OCH

3

O

O

OH

OH

OH

pclGO

Оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкопиранозид

4.

Ўрганилган

ўсимликларнинг

фармакологик

хоссалари

Ажратиб

олинган

бирикмаларнинг

фармакологик

фаолликлари

ЎзР

ФА

ЎМКИ

фармакология

ва

токсикология

бўлимида

тиб

.

ф

.

д

.,

профессор

В

.

Н

.

Сыров

ва

б

.

ф

.

д

.,

етакчи

илмий

ходим

З

.

А

.

Хушбактовалар

раҳбарлигида

ўрганилган

.

Ўсимликлардан

ажратиб

олинган

((+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

флавонон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлавонон

,

хризин

,

норвогонин

ва

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкопиронозид

)

флавоноидлар

фармакологик

фаоллигини

текшириш

натижасида

ушбу

бирикмаларнинг

заҳарлилик

даражаси

кичик

(DL

50

>3000

мг

)

эканлиги

аниқланган

.

Бу

флавоноидланинг

айримлари

биологик

таъсирига

кўра

,

гепатоҳимоялаш

фаоллигига

эга

эканлиги

аниқланди

.

Ўрганилаётган

бирикмалар

7

кун

давомида

10

мг

/

кг

(

оғиз

орқали

)

дозада

сичқонларга

киритилганда

,

организмга

гепатозаҳарли

таъсирга

эга

бўлган

гелиотрин

алкалоиди

тери

остига

юборилганда

(300

мг

/

кг

),

уларнинг

заҳарли

бузилишларга

тўсқинлик

қилиши

кўрсатилган

.

Олинган

тажриба

маълумотларига

кўра

,

улар

гепатапротектор

воситаси

сифатида

жигар

тўқимасидаги

ҳужайраларни

деструкциясини

камайтиради

.

Буни

қон

зардобидаги

гепатоцидлар

цитолизи

синдроми

маркери

-

аланинаминотрансферазанинг

(

АлАТ

)

назоратдагига

қараганда

фаоллик


background image

18

даражаси

паст

бўлишини

кўрсатади

.

Бу

ҳолатда

аниқ

бир

рангни

гепатоцидлар

мембраналардаги

липидларни

ўрганилаётган

флавоноидлар

ҳимоя

вазифасини

бажариб

,

у

гелиотрин

киритилгандан

сўнг

пероксидланиш

жараёни

фаоллигидан

ҳимоя

қилади

,

чунки

жигар

ҳужайраларини

цитолизи

ва

малон

диальдегид

(

МДА

)

миқдорий

таркиби

орасидаги

мусбат

корреляция

кузатилди

.

Бунда

каламушларда

жигарнинг

юқори

даражада

гликогенни

синтез

қилиш

функцияси

ва

шу

билан

бирга

гепатоцидларнинг

монооксигенатизм

фаоллиги

ҳам

сақланиб

қолди

,

бу

флавоноидлар

юборилган

сичқонларда

гексенал

уйқуси

қисқаргани

орқали

аниқланди

.

Шунингдек

,

флавоноидлар

(

айниқса

охирги

иккитаси

)

таъсирида

юқори

гелиотрин

интоксикация

шароитида

жигарни

ўт

пуфак

функцияси

сақланиб

қолди

.

Ўрганилган

флавоноидлар

(

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

мисолида

кўриб

чиқилган

),

каламушлар

жигарининг

парацетамолли

зарарланган

ҳолатларида

ҳам

гепатоҳимоявий

таьсир

кўрсатди

.

Бунда

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

гепатоҳимоявий

таьсири

бўйича

тиббиётда

қўлланиладиган

легалон

дори

воситасидан

қолишмаслигини

кўрсатди

ҳамда

улар

потенциал

гепатаҳимоя

воситаси

сифатида

қўлланишга

тавсия

этилди

.

5.

Scutellaria phyllostachya

Juz.

, Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

ўсимликларидаги

флавоноидларнинг

бўёқли

хусусиятлари

.

Scutellaria

phyllostachya

Juz.,

Scutellaria

с

ordifrons

Juz

.

-

ўсимлигининг

ер

устки

қисмидан

80º

С

ҳароратда

сувли

,

сув

-

спиртли

,

спиртли

экстрактлари

олинди

.

Экстрактлар

кукун

ҳолига

келтирилиб

нейтрал

ва

ишқорий

муҳитли

ванналарда

ҳар

хил

тузлар

ва

тузларсиз

,

жун

матоларининг

бўялган

намуналари

олинди

.

Матонинг

массасига

нисбатан

бўёқнинг

массаси

4-5%,

темир

(II)

сульфат

бўёқ

массаси

бўйича

1:0,1

нисбатда

,

ванна

модули

1:50,

бўяш

ҳарорати

80º

С

.

Бўяш

нейтрал

шароитда

флавоноид

бўёқнинг

сув

билан

суспензияси

тайёрланиб

,

сўнгра

бўяш

турли

тузлар

иштирокида

бўялганда

сариқдан

жигарранггача

бўлган

ранглар

спектри

олинди

.

Олинган

натижаларда

аниқланишича

,

жунли

мато

ўсимликнинг

сувли

экстракти

асосида

бўялганда

,

қўшилаётган

тузга

қараб

ҳар

хил

ранглар

:

сариқ

,

зарғалдоқ

рангли

ва

жигарранг

;

сув

спиртли

экстракти

асосида

эса

:

сариқ

ранг

устунлигидаги

кенг

ранглар

спектри

ҳосил

қилинди

.

Жун

матолардан

олинган

намунанинг

физик

-

кимёвий

таҳлил

натижалари

ГОСТ

I-

ГК

504

талабларига

мос

келди

.

«

Технологиялар

маркази

-

Наманган

»

МЧЖ

ида

500

см

матони

FeSO

4

•7H

2

O

ва

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

ўсимликларининг

ер

устки

қисмидан

олинган

бўёқ

билан

34/5

кордли

ип

,

50/2

эшиб

тайёрланган

брезент

матоси

бўялди

ва

тажриба

синов

далолатномаси

олинди

. 2

та

муаллифлик


background image

19

гувоҳномасини

олиш

учун

ихтирога

хужжатлар

тақдим

этилди

(

IAP

20160477; 15.11.2016,

IAP 201704499; 22.11.2017).

Диссертациянинг

«

S.

с

ordifrons

ва

S. phyllostachya

ўсимликларининг

флавоноидларини

ажратиб

олиш

тадқиқотлари

»

деб

номланган

учинчи

бобида

тадқиқот

объекти

ва

усуллари

,

Scutellaria phyllostachya

Juz,

Scutellaria cordifrons

Juz.

ўсимликларининг

ер

устки

,

илдиз

қисмини

экстракция

қилиш

,

экстрактни

фракцияларга

бўлиш

,

йиғмаларни

хроматографик

усуллар

ёрдамида

текшириш

,

тадқиқотнинг

кимёвий

ва

физик

-

кимёвий

усулларидан

фойдаланиб

олинган

натижалар

асосида

флавоноидлар

тузилишини

аниқлаш

тажрибалари

тўлиқ

баён

этилган

.

ХУЛОСАЛАР

Ўзбекистон

флорасида

ўсувчи

S

cutellaria

туркумига

оид

S.

phyllostachya

ва

S. cordifrons

ўсимликларининг

иккиламчи

метаболитлари

:

ажратиш

,

кимёвий

тузилиши

ва

биологик

активлиги

мавзусидаги

диссертация

иши

бўйича

олиб

борилган

тадқиқтлар

натижасида

қуйидаги

хулосалар

тақдим

этилди

:

1.

Илк

бор

Scutellaria

L

.

туркумига

мансуб

Ўзбекистонда

ўсувчи

S.

phyllostachya,

S. cordifrons

Juz.

ўсимликларининг

ер

устки

ва

илдиз

қисмларининг

флавоноид

таркиби

таҳлил

қилинди

.

2.

Текширилган

ўсимликлардан

26

та

флавоноид

ажратиб

олинди

,

улардан

2

та

янги

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонон

,

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

флаванонлар

S.

phyllostachya.

ўсимлигидан

ажратилган

бўлиб

,

ушбу

моддаларнинг

тузилиши

кимёвий

реакциялар

натижалари

ва

УБ

,

ИҚ

,

1

НЯМР

спектр

маълумотлари

асосида

янги

модда

эканлиги

кўрсатиб

берилди

ҳамда

ажратиш

усули

тавсия

этилди

.

3.

Поляриметрия

методи

орқали

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

флавонон

моддалари

қутубланган

нур

текислигини

ўнга

бурувчи

оптик

антиподи

эканлиги

исботланди

.

4.

Текширилган

ўсимликлардан

кимёвий

тузилиши

маълум

бўлган

24

та

флавоноидлар

,

шу

жумладан

, 20

та

флавон

(8

та

эркин

агликон

ва

12

та

гликозидлар

), 1

та

изофлавон

, 3

та

флаванон

(2

та

эркин

агликон

ва

1

та

флаванон

гликозид

)

ажратиб

олинганлиги

кўрсатиб

берилди

ҳамда

мазкур

моддаларнинг

кимёвий

тузилиши

исботланди

.

5.

Фармакологик

текширувлар

натижасида

ажратиб

олинган

флавоноидларнинг

заҳарлилик

даражасининг

камлиги

,

организмда

гелиотрин

алкалоиди

келтирадиган

заҳарланишларга

тўсқинлик

қилиши

,

оробол

-7-O-

β

-

D-

глюкозид

моддасини

легалон

дори

воситаси

ўрнида

ишлатиш

тавсия

этилди

.


background image

20

6.

Ўсимлик

ер

устки

қисмининг

сувли

,

сув

-

спиртли

,

спиртли

экстрактларини

жун

,

ярим

жун

,

табиий

ипак

матолари

ҳар

хил

тузлар

иштирокида

бўяш

хоссалари

ўрганилиб

,

кенг

ранглар

спектри

ҳосил

қилиши

кўрсатилди

.

Тажриба

натижалари

асосида

матолар

(

жун

,

ярим

жун

,

табиий

ипак

)

ни

бўяшнинг

қулай

шароити

аниқланди

ва

стандарт

талабларига

мос

кўрсатиб

берилди

.


background image

21

НАУЧНЫЙ

СОВЕТ

PhD.27.06.2017.

К

.05.01

ПО

ПРИСУЖДЕНИЮ

УЧЁННЫХ

СТЕПЕНЕЙ

ПРИ

ФЕРГАНСКОМ

ГОСУДАРСТВЕННОМ

УНИВЕРСИТЕТЕ

НАМАНГАНСКИЙ

ГОСУДАРСТВЕННЫЙ

УНИВЕРСИТЕТ

СИДДИКОВ

ГОПУРЖОН

УСМОНОВИЧ

ВТОРИЧНЫЕ

МЕТАБОЛИТЫ

РАСТЕНИЙ

РОДА

SCUTELLARIA

ФЛОРЫ

УЗБЕКИСТАНА

S. PHYLLOSTACHYA

И

S.

С

ORDIFRONS

:

ВЫДЕЛЕНИЕ

,

СТРУКТУРА

,

БИОЛОГИЧЕСКАЯ

АКТИВНОСТЬ



02.00.10 -

Биоорганическая

химия





АВТОРЕФЕРАТ

ДИССЕРТАЦИИ

ДОКТОРА

ФИЛОСОФИИ

(PhD)

ПО

ХИМИЧЕСКИМ

НАУКАМ

Фергана

– 2018



background image

22

Тема

диссертации

доктора

философии

(PhD)

по

химическим

научном

зарегистрирована

в

Высшей

аттестационной

комисии

при

Кабинете

Министров

Республики

Узбекистан

за

номером

B.2017.3.PhD/K72

Диссертация

выполнена

в

Наманганском

государственном

университете

.

Автореферат

диссертации

на

трех

языках

(

узбекском

,

русском

,

английском

(

резюме

)

размещен

на

веб

-

странице

Научного

совета

(www.fdu.uz)

и

на

Информационно

-

образовательном

портале

«ZiyoNet» (www.ziyonet.uz).

Научный

руководитель

Абдуллаев

Шавкат

Вахидович

доктор

химических

наук

,

профессор

Официальные

оппоненты

Гафуров

Махмуджон

Бакиевич

доктор

химических

наук

,

старший

научный

сотрудник

Мамадалиева

Нилуфар

Зокировна

кандидат

химических

наук

,

старший

научный

сотрудник

Ведущая

организация

Самаркандский

государственный

университет

Защита

диссертации

состоится

«__» ___________2018

в

___

часов

на

заседании

Научного

совета

PhD.27.06.2017.K.05.01

при

Ферганском

государственном

университете

(

Адрес

:150100

г

.

Фергана

,

ул

.

Мураббийлар

,19.

Тел

. (99873) 244-44-02,

факс

: (99873) 244-44-91).

С

диссертацией

можно

ознокомиться

в

Информационно

-

ресурсном

центре

Ферганского

государственного

университета

(

регистрационный

номер

________) (

Адрес

:150100

г

.

Фергана

,

ул

.

Мураббийлар

, 19.

Тел

. (99873) 244-44-02,

факс

: (99873) 244-44-91, e-mail:

alijon.ibragimov.48@mail.ru).

Автореферат

диссертации

разослан

«____»_____________ 2018

года

.

(

реестр

протокол

рассылки

______

от

________2018

года

).

В

.

У

.

Хужаев

Председатель

научного

совета

по

присуждению

учёных

степеней

,

д

.

х

.

н

.

Ш

.

А

.

Мамажонов

Учёный

секретарь

научного

совета

по

присуждению

учёных

степеней

,

к

.

п

.

н

.,

доцент

И

.

А

.

Абдугафуров

Председатель

научного

семинара

при

Научном

Совете

по

присуждению

учёных

степеней

,

д

.

х

.

н

.


background image

23

ВВЕДЕНИЕ

(

аннотация

диссертации

доктора

философии

(PhD)

Актуальность

и

востребованность

темы

диссертации

.

Из

шести

тысяч

ста

растений

,

произрастающих

в

мире

,

более

шести

тысяч

используются

в

повседневной

жизни

человека

.

Из

них

одна

тысяча

пятьсот

видов

являются

лекарственными

растениями

.

На

сегодня

выделение

лекарственных

веществ

из

растений

,

их

химическое

строение

и

определение

биологической

активности

,

использование

в

практических

целях

является

ведущим

в

проводимых

исследованиях

.

В

научной

медицине

45%

лекарственных

препаратов

выделяются

из

растений

.

В

настоящее

время

потребность

в

природных

лекарственных

препаратах

возрастает

.

Так

как

синтезированные

препараты

,

хотя

быстро

и

качественно

действуют

,

но

при

долгом

их

применении

в

организме

происходят

нежелательные

явления

.

В

связи

с

этим

выделение

из

растений

физиологически

активных

веществ

,

синтез

их

производных

,

создание

новых

эффективных

лекарственных

средств

для

медицины

является

актуальной

задачей

.

На

сегодня

в

мировом

масштабе

большое

внимание

уделяется

изучению

химического

состава

видов

растений

,

содержащих

большое

количество

биологически

активных

веществ

.

К

ним

относятся

растения

рода

Scutellaria

L. (

шлемник

),

свыше

65

видов

этого

растения

исследовано

на

содержание

химических

веществ

,

среди

них

выделены

фенолкарбоновые

кислоты

,

фенилпропаноиды

,

иридоидные

гликозиды

,

дитерпены

,

флавоноиды

,

лигнаны

и

другие

природные

соединения

.

Из

данных

растений

выделены

лакризид

,

леспефлан

,

флакарбин

,

флакумин

,

рутин

,

ликвиритон

,

датискан

,

фламин

,

силибор

,

которые

широко

используются

в

медицине

как

эффективные

лекарственные

средства

.

В

нашей

стране

повседневно

проводятся

широкомасштабные

исследования

и

мероприятия

по

разработке

импортозамещающих

природных

лекарственных

средств

на

базе

местных

лекарственных

растений

и

обеспечению

населения

качественными

лекарственными

препаратами

.

В

частности

,

проводятся

научные

изыскания

на

примере

растений

Scutellaria

L.,

произрастающих

в

Республике

Узбекистан

,

из

данных

растений

выделены

флавоноиды

,

определено

их

химическое

строение

,

изучена

фармакологическая

активность

.

В

Стратегии

действий

по

дальнейшему

развитию

Республики

Узбекистан

в

4

направлении

намечено

развитие

фармацевтической

промышленности

по

обеспечению

населения

качественными

,

безопасными

и

дешевыми

лекарственными

средствами

и

предметами

медицины

2

.

Для

решения

этих

задач

особое

значение

имеет

выделение

биологически

активных

веществ

из

растений

,

определение

их

строения

,

биологической

активности

и

ускорить

работы

по

направлению

получения

на

основе

лекарственных

препаратов

,

создание

новых

перспективных

лекарственных

средств

из

местного

сырья

.

Данное

2

ПФ

-4947-

Указ

Президента

Республики

Узбекистан

об

«

усовершенствовании

Стратегии

действий

Республики

Узбекистан

»

от

7

февраля

2017

года

//www.tfi.uz/index.php/strategiya


background image

24

диссертационное

исследование

в

определенной

степени

способствует

решению

задач

,

предусмотренных

в

Указе

Президента

Республики

Узбекистан

за

УП

-4947

от

7

февраля

2017

года

«

О

стратегии

действий

по

дальнейшему

развитию

Республики

Узбекистан

»,

а

также

в

Указе

Президента

Республики

Узбекистан

за

УП

-5229

от

7

ноября

2017

года

«

О

мерах

по

кардинальному

совершенствованию

системы

управления

фармацевтической

отрасли

»

и

в

других

нормативно

-

правовых

документах

,

принятых

в

данной

сфере

.

Соответствие

исследования

с

приоритетными

направлениями

развития

науки

и

технологий

Республики

.

Данное

исследование

выполнено

в

соответствии

с

приоритетным

направлением

развития

науки

и

технологий

Республики

VI. «

Медицина

и

фармакология

».

Степень

изученности

проблемы

.

Изучено

более

65

видов

растений

Scutellaria

из

которых

выделено

около

330

фенолсодержащих

веществ

.

Изучением

этих

растений

,

определением

химического

строения

,

фармакологическими

свойствами

,

изготовлением

лекарственных

препаратов

занимались

ряд

зарубежных

ученых

: Y. Imoto, H. Kizu, T. Namba, N. Joshee,

Y.Y. Zhang, C.R. Yang, Z.H. Zhoy, J. Miao, T. Tomimori, S. Shibata, Y. Kikuchi, Y.
Miaichi,

И

.

И

.

Чемесова

,

Н

.

К

.

Чирикова

,

В

.

И

.

Литвиненко

,

Т

.

П

.

Попова

,

М

.

Иинума

,

А

.

Л

.

Буданцев

и

другие

.

Выделенные

из

этих

растений

байкалин

,

байкалеин

и

вогонин

имеют

антибактериальные

,

антивирусные

,

противовоспалительные

и

противосудорожные

свойства

,

являются

перспективными

препаратами

при

лечении

рака

,

СПИДа

.

В

Республике

в

развитие

данного

направления

большой

вклад

внесли

В

.

М

.

Маликов

,

Э

.

Х

.

Ботиров

,

Ш

.

В

.

Абдуллаев

,

М

.

П

.

Юлдашев

,

Р

.

Мурадов

,

Ф

.

Д

.

Насруллаев

,

А

.

М

.

Каримов

,

К

.

А

.

Эшбакова

и

другие

.

С

их

стороны

выделен

ряд

новых

неизвестных

флавоноидов

из

растений

рода

Scutellaria

L.,

доказаны

строения

этих

веществ

и

фармакологическая

активность

.

На

основании

сказанных

выше

сведений

исследование

новых

видов

растений

Scutellaria

L.

имеет

научно

-

практическое

значение

.

На

сегодня

из

шлемников

(

Scutellaria

L.)

выделен

ряд

флавоноидных

веществ

,

но

принимая

во

внимание

природные

запасы

этих

растений

,

а

также

не

изученность

ряда

видов

этого

растения

,

целосообразно

вести

новые

исследования

,

получить

новые

эффективные

вещества

и

,

таким

образом

,

это

указывает

на

научно

-

практическое

значение

проблемы

и

является

основанием

выбора

этих

растений

как

объектов

исследования

.

Связь

исследования

с

планом

научно

-

исследовательских

работ

высшего

учебного

заведения

и

научно

-

исследовательской

организации

,

где

выполнена

диссертационная

работа

.

Диссертационная

работа

выполнена

в

рамках

плана

научно

-

исследовательских

работ

Наманганского

государственного

университета

25/98 “

Выделение

и

доказательство

строения

природных

физиологически

активных

веществ

из

шлемников

Ферганской

долины

” (1999-2001), 3.

Ф

.3,15 “

Твердофазный

синтез

флавоноидов

с


background image

25

алкалоидами

и

другими

физиологически

активными

веществами

и

их

физико

-

химические

исследования

”(2003-2007).

Целью

исследования

является

выделение

флавоноидов

растений

Scutellaria phyllostachya

Juz.

и

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.,

определение

их

химического

строения

,

фармакологических

и

красильных

свойств

.

Задачи

исследования

:

проведение

экстракции

и

разделение

на

фракции

надземной

части

и

корней

растений

рода

Scutellaria

L. (

шлемник

)

получение

чистых

флавоноидов

из

различных

фракций

методом

колоночной

хроматографии

и

другими

способами

;

определение

химического

строения

выделенных

веществ

и

химических

свойств

с

помощью

химических

,

инструментальных

и

спектроскопических

методов

;

определение

фармакологической

активности

выделенных

флавоноидов

из

двух

видов

растений

;

получение

природных

красителей

на

основании

флавоноидов

и

окрашивание

природных

и

синтетических

материалов

.

Объектами

исследования

выбраны

растения

из

видов

Scutellaria

L.:

Scutellaria phyllostachya

Juz.

и

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

Предметами

исследования

являются

выделенные

из

Scutellaria

phyllostachya

Juz.

и

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

флавоноидные

вещества

,

их

химическое

строение

,

химические

,

физико

-

химические

и

фармакологические

свойства

,

их

красильные

свойства

.

Методы

исследования

.

В

ходе

исследования

использованы

методы

экстракции

,

колоночная

,

тонкослойная

и

бумажная

хроматография

,

УФ

,

ИК

,

1

НЯМР

спектроскопия

,

масс

-

спектрометрия

.

Научная

новизна

работы

заключается

в

следующем

:

впервые

из

растения

Scutellaria phyllostachya

Juz.

и

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.,

произрастающих

в

Республике

Узбекистан

,

выделены

26

флавоноидов

,

в

том

числе

14

гликозидов

и

12

агликонов

;

определено

,

что

из

выделенных

веществ

20

являются

флавонами

, 5 –

флаванонами

, 1 –

изофлавононом

;

на

основании

химических

и

физико

-

химических

методов

доказано

,

что

вещества

(

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванон

(

1

), (

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

(

2

)

являются

новыми

флаванонами

;

исследованы

красильные

свойства

и

фармакологическая

активность

экстрактов

и

флаваноидов

из

двух

видов

растений

рода

Scutellaria

L.

Практические

результаты

исследований

.

Определены

фармакологические

гепатозащитные

свойства

выделенных

веществ

из

растений

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

Scutellaria cordifrons

Juz.

при

отравлении

парацетамолом

и

гелиотрином

.

Определено

,

что

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкопиронозид

,

выделенный

из

растения

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

по

своим

гепатопротекторным


background image

26

свойствам

оказался

более

эффективным

,

чем

препарат

легалон

.

Выделены

неизвестные

в

литературе

соединения

и

доказано

строение

двух

новых

флавоноидов

((+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

флавонон

).

Из

изученных

растений

были

получены

спиртовые

,

водно

-

спиртовые

экстракты

флавоноидных

веществ

,

с

применением

протравителей

проведено

окрашивание

шерсти

,

шелка

и

других

материалов

,

предложена

технология

окрашивания

.

Достоверность

результатов

исследования

:

для

анализа

выделенных

веществ

использовались

современные

физические

методы

исследования

УФ

,

ИК

,

1

НЯМР

спектроскопия

,

масс

-

спектрометрия

,

тонкослойная

и

бумажная

хроматография

,

качественные

реакции

,

сравнение

с

известными

образцами

,

проведено

сравнение

с

литературными

данными

.

Участие

в

международных

научных

конференциях

,

публикация

в

научных

изданиях

,

экспертное

заключение

специалистов

является

доказательством

полученных

результатов

.

Научная

и

практическая

значимость

результатов

исследования

.

Научная

значимость

результатов

исследования

определяется

результатами

анализа

флавоноидов

растений

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

Scutellaria cordifrons

Juz.,

произрастающих

в

Узбекистане

,

выделением

26

индивидуальных

флавоноидов

,

исследованием

химических

свойств

2

новых

флаванонов

,

установлением

их

структуры

.

Полученные

результаты

имеют

значение

в

применении

в

научных

разработках

данного

направления

.

Практическое

значение

исследования

заключается

в

том

,

что

выделенный

ряд

флавоноидов

((+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлавонон

,

хризин

(5,7-

дигидроксифлавон

),

норвогонин

(5,7,8-

тригидроксифлавон

)

и

оробол

-7-

О

-

β

-

D-

глюкопиронозид

)

показал

малую

токсичность

,

имеет

гепатозащитную

активность

при

гепатоотравляющем

действии

алкалоида

гелиотрина

на

организм

.

Фармакологами

показано

,

что

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

по

своим

гепатозащитным

свойствам

не

уступает

используемому

в

медицине

лекарственному

препарату

легалон

.

Исследования

показали

,

что

данные

местные

растения

могут

быть

сырьём

для

получения

лекарственых

средств

.

Внедрение

результатов

исследования

.

На

основании

научных

результатов

изучения

вторичных

метаболитов

S. phyllostachya

и

S. cordifrons

растений

рода

Scutellaria

L.,

их

химического

строения

,

биологической

активности

,

можно

отметить

:

вогонин

,

хризин

и

норвогонин

,

выделенные

из

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

были

использованы

как

стандарты

при

сравнительном

анализе

флаваноидов

,

выделенных

из

растения

S. adenostegia

Briq.

при

выполнении

Гранта

ФА

-

Ф

7-

Т

1841 “

Химия

терпеноидов

и

фенольных

веществ

растений

флоры

Узбекистана

” (

Справка

от

2018

год

13

февраля

383

АН

Р

Уз

.).

В

результате

вещества

вогонин

,

хризин

и

норвогонин

дали

возможность

определению

флавоноидов

из

S. adenostegia

Briq.;


background image

27

спектральные

данные

флавоноидов

рода

Scutellaria

L.

использованы

в

следующих

ведущих

научных

журналах

при

идентификации

и

определении

их

строения

(Journal: Natural Product Reports. 2011, V. 28,

10, ResearchGate,

IF - 12.61; Journal: Tetrahedron, 2011, V. 67

23, ResearchGate, IF 3.04;

Journal: Natural Product Research, 2014, V. 28,

7. ResearchGate, IF - 0.93;

Journal: BMC complementary and alternative medicine, 2017, V. 17,

431,

ResearchGate, IF - 2.94; Journal: Tetrahedron Letters, 2016, V. 57,

30,

ResearchGate, IF - 2.08; Journal: Chemical & Pharmaceutical Bulletin, 2011, V.
59,

12, ResearchGate, IF - 1.56).

В

результате

это

позволило

доказать

строение

выделенных

флавоноидов

;

опубликованные

материалы

по

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

Scutellaria

cordifrons

Juz.

использованы

в

Синьцзянком

Этномедицинском

инженерно

-

техническом

центре

Китайской

Народной

Республики

при

хемосистематическом

анализе

флавоноидов

рода

Scutellaria

L. (

сведения

от

3

января

2018

года

Синьцзянкого

Этномедицинского

инженерно

-

технического

центра

Китайской

Народной

Республики

).

Результаты

помогли

в

определении

строения

флавоноидов

;

опубликованные

материалы

по

изучению

растений

рода

Scutellaria

phyllostachya

Juz.,

Scutellaria cordifrons

Juz.

были

использованы

в

Сургутском

государственном

университете

при

анализе

выделенных

флавоноидов

(

сведения

от

23

января

2018

года

Сургутского

государственного

университета

).

Эти

результаты

позволило

определить

строения

фенольных

соединений

.

Апробация

результатов

исследования

.

Результаты

исследования

доложены

и

обсуждены

на

9

международных

и

6

республиканских

научно

-

практических

конференциях

.

Опубликованность

результатов

.

По

теме

диссертации

опубликовано

20

научно

-

практических

работ

,

из

них

рекомендованных

Высшей

аттестационной

комиссией

Республики

Узбекистан

при

Кабинете

Министров

Республики

Узбекистан

для

публикации

основных

результатов

диссертаций

на

соискание

научной

степени

доктора

философии

(PhD)

всего

5

статей

, 3-

в

международных

и

2 -

Республиканских

журналах

.

Структура

и

объем

диссертации

.

Структура

диссертации

состоит

из

введения

,

трех

глав

,

заключения

,

списка

использованной

литературы

и

приложения

.

Объем

диссертации

составляет

111

страниц

.

ОСНОВНОЕ

СОДЕРЖАНИЕ

РАБОТЫ

Во

введении

обосновывается

актуальность

и

востребованность

проведенного

исследования

,

цель

и

задачи

исследования

,

характеризуется

объект

и

предмет

,

показано

соответствие

исследования

приоритетным

направлениям

развития

науки

и

технологий

Республики

Узбекистан

,

излагается

научная

новизна

и

достоверность

результатов

исследования

,

раскрывается

научная

и

практическая

значимость

полученных

рузультатов

,


background image

28

внедрение

в

практику

результатов

исследования

,

сведения

по

опубликованным

научным

работам

и

структура

диссертации

.

В

первой

главе

диссертации

Общая

характеристика

вторичных

метаболитов

,

классификация

флавоноидов

,

свойства

и

способы

определения

их

строения

” “

Обзор

научных

данных

в

первом

разделе

раскрываются

общие

сведения

об

изучаемых

растениях

,

общие

сведения

о

флавоноидах

.

Во

втором

разделе

первой

части

приводятся

сведения

о

разделении

флавоноидов

на

флавоны

,

флавонолы

,

флаваноны

,

флаванонолы

(

дигидрофлавонолы

),

антоцианидины

,

лейкоцианидины

,

катехины

,

халконы

,

дигидрохалконы

,

изофлавоны

,

изофлаваноны

,

гомоизофлаваноны

, 3,9-

дигидроизофлаваноны

,

сведения

о

бифлавоноидах

,

а

также

на

основании

присоединения

в

структурах

об

образовании

таких

веществ

как

агатисфлавоны

,

куперссфлавоны

,

аментофлавоны

, 2,3-

дигидроаментафлавоны

,

хинокифлавоны

и

другие

группы

флавоноидов

.

В

третьей

главе

Способы

определения

строения

флавоноидов

строение

флавоноидов

докывается

с

помощью

химических

реакций

,

во

второй

части

указывается

на

деление

сответствующих

групп

флавоноидов

с

помощью

анализа

π→π

*

и

n

→π

*

переходов

при

расмотрении

УФ

спектров

,

ИК

спектроскопия

указывает

на

присутствие

функциональных

групп

и

на

валентные

и

деформационные

колебания

,

методами

1

Н

и

13

СЯМР

спектроскопии

доказывается

строение

молекул

флавоноидов

.

Приведены

методы

определения

молекулярных

масс

и

строения

флавоноидов

с

помощью

масс

-

спектроскопии

.

В

четвертой

главе

Красильные

свойства

флавоноидных

веществ

раскрыт

гипотетический

синтез

красителей

в

клетках

растений

и

живых

организмах

,

их

физиологическая

и

биологическая

активность

.

Флавоноиды

являются

желтыми

красителями

,

содержашими

кислородные

атомы

: 4-

хромон

и

производные

хромена

,

гидрокси

-,

метокси

-,

метилендигидрокси

производные

флавоноидов

флавон

,

флавонол

,

флаванон

,

флаванонол

,

изофлавоны

и

антоциановые

производные

.

В

пятой

части

первой

главы

диссертации

приведены

данные

по

исследованию

растений

рода

Scutellaria

L.

в

мировой

литературе

,

выделенные

флавоноиды

,

их

биологическая

активность

и

разделение

их

на

определенные

классы

.

Вторая

глава

диссертации

посвящена

«

Анализу

флавоноидов

растений

видов

Scutellaria

L.

S

.

phyllostachya

и

S. cordifrons

».

В

первом

разделе

представлены

сведения

об

исследуемых

растениях

.

В

втором

разделе

представлены

результаты

собственных

исследований

,

схема

выделения

,

список

выделеных

флавоноидов

из

двух

видов

Scutellaria

L.,

их

способ

выделения

,

химическое

строение

и

свойства

новых

веществ

,

а

также

фармакологические

свойства

.

Экстрагирование

растений

этанолом

(1-

рисунок

)

проведено

при

комнатной

температуре

(9-10

раз

)

и

полученный

спиртовый

экстракт

сгущали

на

роторным

испарителе

.


background image

29

Растительное

сырье

Этанольный

экстракт

Водно

-

спиртовый

экстракт

Концентрированный

этанольный

экстракт

Экстракция

экстракционным

бензином

Хлороформная

фракция

Экстракция

90%-

ным

спиртом

Упаривание

в

вакуумном

испарителе

Разбавление

водой

Этилацетатная

фракция

н

-

Бутанольная

фракция

бензиновая

фракция

хлороформ

н

-

бутанол

этилацетат

сушка

и

измельчение

растительный

остаток

только

для

надземной

части

С

использованием

колоночной

хромотаграфии

на

силикогели

(

КСК

100/160

ммк

)

были

выделены

в

чистом

виде

флавоноиды

из

фракций

1

-

рисунок

.

Выделение

флавоноидов

из

надземной

части

и

корней

растений

рода

Scutellaria

L.

Сгущенный

экстракт

был

разбавлен

водой

,

далее

в

делительной

воронке

был

проэкстрогирован

последовательно

неполярными

растворителями

(

гексан

,

петролейный

эфир

,

экстракционный

бензин

),

очищен

от

липофильных

веществ

,

далее

получены

хлороформный

,

этилацетатный

,

н

-

бутанольные

фракции

.

Полученные

фракции

изучены

тонкослойной

хроматографией

,

и

разделены

колоночной

хроматографией

.

Выпавшие

из

элюатов

кристаллы

были

исследованы

тонкослойной

хроматографией

и

по

потребности

были

перекристаллизованы

.

Использовали

препаративную

хроматографию

,

на

полиамидном

,

силикагельном

,

целлюлозном

адсорбентах

для

получения

чистых

флавоноидов

.

Из

двух

видов

растений

рода

Scutellaria

L.

из

надземной

части

и

корней

были

выделены

26

чистых

веществ

,

из

которых

2

оказались

новыми

,

не

описанными

в

литературе

веществами

(

таблица

1).

Флавоноиды

,

представленные

в

таблице

1,

впервые

выделены

из

этих

растений

.

Известные

вещества

сравнивали

с

литературными

данными

спектров

,

химическим

реакциям

и

по

физическим

константам

.

Выделенные

из

растений

20

фенольных

веществ

по

строению

являются

производными

флавона

,

из

них

12 -

флавонгликозиды

.



background image

30

Таблица

1

Флавоны

и

их

гликозиды

,

выделенные

из

изучаемых

растений

Scutellaria phyllostachya

Juz.

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

Флавоноиды

надземная

части

Байкалеин

(5,6,7-

тридроксифлавон

),

вогонин

(5,7-

дигидрокси

-8-

метоксифлавон

),

байкалин

(

байкалеин

-7-

О

-

-D-

глюкопиранозид

)

(

)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифла

-

ванон

,

ривулярин

(5,2

-

дигидрокси

-7,8,6

-

триметоксифлавон

),

диосметин

-7-

О

-

-D-

глюкопиранозид

,

байкалеин

-6-

О

-

β

-D-

глю

-

куронид

.

Флавоноиды

корней

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

-

флаванон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

,

вогонин

(5,7-

дигидрокси

-8-

метоксифлавон

),

хризин

(5,7-

дигидроксифлавон

),

норвогонин

(5,7,8-

тридроксифлавон

),

хризин

-7-

О

-

-D-

метилглюкуронид

,

апигенин

-7-

О

-

-D-

глюкуронид

,

байкалеин

-7-

О

-

-D-

глюкопиранозид

,

ороксилозид

,

скутеллареин

-7-

О

-

-D-

глюкуронид

,

апигенин

-7-

О

-

-D-

глюкозид

,

норвогонин

-

7-

О

-

-D-

глюкозид

,

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

,

лютеолин

-7-

О

-

-D-

глюкуронид

(±)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

-

флаванон

, (-)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

,

хризин

(5,7-

дигидроксифлавон

),

ривулярин

(5,2

-

дигидрокси

-7,8,6

-

триметоксифлавон

),

5,2

,6

-

тригидрокси

-7,8-

диметоксифлавон

,

5,2

,6

-

тригидрокси

-6,7,8-

триметоксифлавон

,

норвогонин

-7-O-

β

-D-

глюкопиранозид

,

норвогонин

-7-

О

-

глюкуронид

, 2(S)-5,2

-

дигидрокси

-7-

О

-

-D-

глюкопироназилфлаванон

, 5,8-

диметокси

-

7-

О

-

-D-

глюкуронидопироназилфлаванон

,

изоскутеллареин

(5,7,8,4´-

тетрагидрокси

флавон

,

байкалин

(

байкалеин

-7-

О

-

глюкуронид

),

Примечание

:

Выделенные

новые

вещества

отмечены

жирным

шрифтам

.

Строение

новых

флаванонов

1. (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванон

Выделенный

из

корней

Scutellaria phyllostachya

Ju

z.

флавоноид

1

имеет

максимум

поглощения

в

УФ

спектре

OH

H

C

5

2

max

290, 346

нм

,

характерный

для

флаванонов

.

При

анализе

ИК

спектров

поглощение

при

3300

см

-1

соответствует

гидроксильной

группе

, 2955, 2923

см

-1

-

метоксильной

группе

,

1641

см

-1

-

-

пирону

карбонильной

группы

, 1598

см

-1

-

поглощению

ароматических

С

=

С

двойный

связей

.

В

ПМР

спектре

флаванона

1

в

смеси

растворителей

CCl

4

+C

6

D

6

(100

МГц

)

в

кольце

С

имеются

сигналы

протона

Н

-2

при

5,89

м

.

д

. (

дд

2,8; 13,2

Гц

),

Н

-3

ax

-3,76

м

.

д

. (

дд

17,3; 13,2

Гц

),

Н

-3

eq

-2,41

м

.

д

. (

дд

17,3; 3,2

Гц

).

В

кольце

А

Н

-8

протон

при

5,93

м

.

д

.-

синглет

.

В

А

и

В

кольцах

- 3

метоксильные

группы

(3,54; 3,73; 3,79

м

.

д

.)

виде

синглетов

,

Н

-3

протон

при

6,45

м

.

д

.-

расширенный

дублет

,

Н

-4

- 7,00

м

.

д

.

в

виде

триплета

,

Н

-5

при

6,32

м

.

д

.-

расширенный

дублет

, 2

-OH, 5

-OH

гидроксильные

протоны

при

9,29

м

.

д

.

и

11,97

м

.

д

.

соответственно

в

виде

расширенных

дублетов

.

Состав

С

18

Н

18

О

7

, M

+

346,


background image

31

O

O

OH

H

3

CO

H

3

CO

HO

OCH

3

A

C

B

 

16

D

+ 57,16

(

с

0,1;

хлороформ

-

метанол

, 1:2)

проявляет

свойства

оптически

активных

производных

флаванона

1

.

Таким

образом

,

в

выделенном

флаваноне

кольцо

А

содержит

при

С

-5

гидроксильную

,

при

С

-6,

С

-7

две

метоксильные

и

в

кольце

В

при

С

-2

гидроксильную

,

при

С

-6

метоксильные

заместитетели

.

Масс

-

спектрометрическим

методом

определен

молекулярный

вес

,

который

соответствует

346.

В

масс

-

спектре

,

кроме

полосы

молекулярного

иона

346 (

М

+

),

встречаются

другие

значения

m/z 328 (M-H

2

O), 313 (M-H

2

O-

CH

3

) (100%), 285, 197, 196, 181, 168, 153

и

массы

,

характерные

для

других

ионов

.

Отсюда

флаванон

1

содержит

три

метоксильные

и

две

гидроксильные

группы

.

Максимум

пика

иона

а

+

с

m/z 196

при

анализе

масс

-

спектра

показывает

,

что

двем

С

H

3

O-

и

одна

ОН

-

группы

расположены

в

кольце

А

.

(±)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванон

,

ранее

выделенный

из

Scutellaria comosa

Juz.,

по

спектральным

и

хроматографическим

данным

совпадает

с

данными

флаванона

1

.

Рисунок

-1.

ПМР

спектр

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванона

Но

данный

флаванон

,

являясь

оптически

активным

,

поляризованный

луч

вращает

вправо

.

Однопротонный

сигнал

Н

-2

при

5,89

м

.

д

.

с

J = 3,2

и

13,2

Гц

)

в

ПМР

спектре

флаванона

1

находится

в

экваториальном

положении

.

Таким

образом

,

флаванону

1

соответствует

структура

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметоксифлаванона

.

Отметим

,

что

в

природе

редко

втречаются

флаваноны

,

вращающие

поляризованный

луч

вправо

.



background image

32

2. (+)-5,2

-

Дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

(2).

Выделенное

из

корней

растения

Scutellaria phyllostachya

Juz

.

соединение

2

,

в

УФ

спектре

имеет

максимум

поглощения

при

OH

H

C

5

2

max

282, 321

нм

и

соответствует

производным

флаванона

.

При

анализе

ИК

спектра

полосы

поглощения

3450-3600

см

-1

соответствуют

гидроксильной

группе

, 2930,

2923

см

-1

-

метоксильной

группе

, 1662

см

-1

-

карбонильной

группе

-

пирона

,

1615,1575

см

-1

-

ароматическим

двойным

связям

С

=

С

.

Рисунок

-2.

ПМР

(+)-5,2

-

Дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

(2).

В

смеси

растворителей

CCl

4

+C

6

D

6

(100

МГц

)

в

ПМР

спектре

флаванона

2

в

гетероциклическом

кольце

С

проявляются

соответствующие

сигналы

Н

-2

протона

при

5,88

м

.

д

. (

дд

J = 2,9; 13,7

Гц

),

Н

-3

ax

протона

при

3,77

м

.

д

. (

дд

17,3; 13,7

Гц

),

Н

-3

eq

при

2,45

м

.

д

. (

дд

17,3; 2,9

Гц

).

В

кольцах

А

и

В

имеются

4

метоксильные

группы

при

3,61; 3,70; 3,73; 3,91

м

.

д

.

в

виде

синглетов

,

Н

-3

протон

при

6,45

м

.

д

.-

уширенный

дублет

(7,5

Гц

),

протон

Н

-4

при

7,01

м

.

д

.

проявляется

в

виде

триплета

,

протон

Н

-5

при

6,33

м

.

д

. -

уширенный

дублет

,

обнаружены

сигналы

гидроксильных

групп

2

-OH, 5

-OH

при

9,27

и

11,80

м

.

д

.

(

уширенный

синглет

),

сответственно

.

Состав

С

19

Н

20

О

8

, M

+

376,

 

16

D

+

58,18

(

с

0,1;

метанол

),

вещество

2

проявляет

свойства

оптически

активного

флаванона

.

Таким

образом

,

в

выделенном

флаваноне

в

кольце

А

при

С

-5

имеется

гидроксил

,

при

С

-6,

С

-7,

С

-8 -

три

метоксильные

группы

,

в

кольце

В

при

С

-2

-

гидроксильная

группа

,

при

С

-6

присутствуют

метоксильные

заместители

.

Масс

-

спектрометрическим

методом

определена

молекулярная

масса

флавоноида

- 376.

В

масс

-

спектре

,

кроме

молекулярного

иона

376 (

М

+

),

проявляются

другие

значения

m/z 358 (M-H

2

O), 343 (M-H

2

O-CH

3

), 315, 226

(a

+

), 211, 183, 131, 119, 83

и

69 (100%),

характерные

пики

ионов

.

Отсюда

в

флаваноне

2

содержатся

четыре

метоксильные

и

две

гидроксильные

группы

.

Максимальный

пик

иона

а

+

с

m/z 226

имееть

три

С

H

3

O-

и

одну

ОН

-

группу

,

расположенных

в

кольце

А

.

Кольцо

В

содержит

одну

ОН

-

и

одну

СН

3

О

-

группу

.

Из

растения

Scutellaria cordifrons

Juz.

выделен

(-)-5,2

-

дигидрокси

-

6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

,

который

по

спектральным

данным

и

хроматографическим

сведениям

имеет

структуру

2

.


background image

33

O

O

OH

H

3

CO

OCH

3

H

3

CO

HO

OCH

3

Однако

,

флаванон

2

является

оптически

активным

и

поляризованный

луч

вращает

вправо

.

КССВ

между

протоном

Н

-2

и

одним

из

протонов

в

положении

С

-3 (

Н

-3

ах

)

в

спектрах

ПМР

флавонов

1

и

2

составляет

13,2-

13,7

Гц

,

что

свидетельствует

об

экваториальной

ориентации

кольца

В

в

молекулах

обоих

соединений

.

Отсюда

флаванон

2

может

иметь

следующую

струкутуру

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванона

.

Особое

внимание

обратить

на

очень

малое

в

природе

количество

энантиомеров

флаванонов

,

вращающих

поляризованный

луч

вправо

.

Также

флаванон

2

отличается

от

флаванона

1

наличием

дополнительной

8-OCH

3

группы

.

3.

Идентификация

известных

флавоноидов

Из

двух

изученных

видов

растений

рода

Scutellaria

L.

в

общей

сложности

выделено

24

известных

флавоноидов

,

в

том

числе

8

агликонов

производных

флавона

, 12

флавоновых

гликозидов

, 1

изофлавонгликозид

, 1

флаванон

гликозид

, 2

производных

флаванона

.

Идентификацию

известных

флавоноидов

осуществляли

на

основании

результатов

химических

превращений

,

изучения

спектральных

данных

,

сравнения

полученных

результатов

с

литературными

данными

и

непосредственным

сравнением

с

подлинными

образцами

,

стандартами

.

Структурные

формулы

этих

флавоноидов

указаны

ниже

:

Таблица

2

Структурная

формула

известных

флавоноидов

O

O

R

1

R

2

R

3

R

4

R

8

R

6

R

7

R

5

R

9

Флавон

R

1

R

2

R

3

R

4

R

5

R

6

R

7

R

8

R

9

Байкал

e

ин

OH

OH

OH

H

H

H

H

H

H

Байкалеин

-7-

О

-

-D-Glcp OH OH Glcp H

H H H H H

Байкалеин

-6-

О

-

-DGlcua OH Glcua OH

H

H H H H H

Вогонин

OH

H

OH

OCH

3

H H H H H

Норвогонин

OH

H

OH

OH

H

H

H

H

H

Норвогонин

-7-

О

-

-Glcp

OH H Glcp. OH H H H H H

Вогонозид

OH

H

Glcua

OCH

3

H H H H H

Ороксилозид

OH

OCH

3

Glcua H

H H H H H

Хризин

OH

H

OH

H

H

H

H

H

H

Хризин

-7-

О

-MeGlcuA

OH

H

MeGlcua H

H

H

H

H

H


background image

34

Продолжение

таблица

2

Апигенин

-7-

О

-

-D-Glcua OH H Glcua H

H H

О

H H H

Апигенин

-7-

О

-

глюкозид

OH H

Glcp. H

H H

О

H H H

Скутеллареин

-7-

О

-Glcp OH OH Glcp H

H H

О

H H H

Изоскутеллареин

OH

H

OH

OH

H

H

О

H H H

Лютеолин

-7-

О

-Glcua

OH

H

Glcua

H

H

OH OH

H

H

Ривулярин

OH

H

OCH

3

OCH

3

OH H H OCH

3

H

Диосметин

-7-

О

-

β

-Glcp OH H Glcp H H H

OCH

3

H

О

H

5,2

,6

-

тригидрокси

-6,7,8-

триметоксифлавон

OH OCH

3

OCH

3

OCH

3

OH H H OH H

5,8-

диметокси

-7-

О

-Glcua OCH

3

H

Glcua OCH

3

H H H H

Н

5,2

,6

-

Тригидрокси

-7,8-

диметоксифлавон

OH H OCH

3

OCH

3

OH H H OH

Н

CH

3

O

O

OCH

3

H

3

CO

H

3

CO

OCH

3

OCH

3

H

3

CO

(±)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

-

флаванон

:

R=H (-)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

: R=OCH

3

O

O

OH

OH

OH

pclGO

Оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкопиранозид

4.

Фармакологические

свойства

флавоноидов

исследованных

растений

Изучение

фармакологической

активности

флавоноидов

изученных

растений

проводили

в

отделе

фармакологии

и

токсикологии

ИХРВ

АН

РУз

под

руководством

д

.

м

.

н

.,

профессора

В

.

Н

.

Сырова

,

д

.

б

.

н

.

З

.

А

.

Хушбактовой

.

Флавоноиды

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

флавонон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонон

,

хризин

(5,7-

дигидроксифлавон

),

норвогонин

(5,7,8-

тригидроксифлавон

)

и

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкопиронозид

-

изофлавон

были

переданы

в

лабораторию

фармакологии

для

изучения

их

фармакологической

активности

.

Установлено

,

что

все

они

являются

малотоксичными

соединениями

(DL

50

>3000

мг

/

кг

).

При

оценке

биологического

действия

этих

флавоноидов

было

установлено

,

что

некоторые

из

них

обладают

заметной

гепатозащитной

активностью

.

Так

,

введение

исследуемых

соединений

мышам

в

дозе

10

мг

/

кг

(

орально

)

в

течение

7

дней

значительно

препятствовало

тем

нарушениям

,

которые

вызывает

в

организме

гепатоксический

яд

гелиотрин

(300

мг

/

кг

,

подкожно

).

Их

положительное

влияние

как

гепотозащитных

средств

характеризовалось

уменьшением

деструкции

клеток

печёночной

ткани

,

о

чём

свидетельствовали

более

низкие

,

чем

в

контроле

,

величины

активности

в

сыворотке

крови

аланинаминотрансферазы

(

АлАТ

)-

маркера

синдрома

цитолиза

гепатоцитов

.

Определённую

роль

в

данном

случае

,

по

-

видимому

,

играла

защита

исследуемыми

флавоноидами

липидов

в

мембранах

гепатоцитов

от

активности

процессов

их

перекисного

окисления

после

введения

гелиотрина

,

так

как

наблюдалась

однозначная

положительная

корреляция

между

выраженностью

цитолиза

печёночных

клеток

и

количественным

содержанием

малонового


background image

35

диальдегида

(

МДА

).

У

этих

крыс

сохранялось

на

повышенном

уровне

гликогенсинтезирузующая

функция

печени

,

а

также

активность

монооксигеназной

системы

гепатоцитов

,

что

подтверждалось

значительным

укорочением

у

мышей

,

получавших

флавоноиды

,

гексеналового

сна

.

Наиболее

активными

флавоноидами

в

проведенных

экспериментах

оказались

норвогонин

и

оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

.

Следует

также

отметить

,

что

под

действием

флавоноидов

(

особенно

последних

двух

)

в

условиях

острой

гелоитриновой

интоксикации

практически

не

страдала

желчесекреторная

функция

печени

.

Исследуемые

флавоноиды

(

расмотрено

на

примере

оробола

-7-

О

-

β

-D-

глюкозида

)

оказывают

чёткое

гепатозащитное

действие

и

при

парацетамолов

поражении

печени

у

крыс

.

Причём

в

этом

случае

оробол

- 7-

О

-

β

-D-

глюкозид

не

уступает

такому

известному

лекарственному

препарату

как

легалон

.

Следовательно

,

изученные

флавоноиды

,

выделенные

из

растения

рода

Scutellaria

,

могут

рассматриваться

в

перспективе

как

потенциальные

гепатозащитные

средства

.

5.

Красильные

свойства

флавоноидов

надземной

части

растений

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

Из

над

земной

части

Scutellaria phyllostachya

Juz.

, Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

при

температуре

80º

С

получены

водный

,

водно

-

спиртовый

,

спиртовые

экстракты

.

Экстракты

высушены

до

порошкообразного

состояния

и

в

нейтральной

или

щелочной

среде

окрашивали

шерстяной

материал

в

присутствии

различных

солей

или

без

соли

.

Соотношение

материала

к

красителю

4-5%

сульфата

II

железа

к

красителю

- 1:0,1;

модуль

ванны

- 1:50,

температура

окрашивания

- 80º

С

.

Крашение

в

нейтральной

среде

проводилось

приготовлением

суспензии

флавоноидных

пигментов

с

водой

,

затем

виды

крашения

в

присутствии

различных

солей

приводились

от

желтой

окраски

до

коричневых

спектров

.

На

основании

полученных

результатов

при

крашении

шерстяного

материала

в

водной

среде

при

добавление

различных

солей

получены

разные

оттенки

крашения

:

желтый

,

темно

-

коричневый

.

При

окрашивании

водно

-

спиртовым

экстрактом

,

в

основном

,

преобладающим

оттенком

был

желтый

спектр

.

Физико

-

химический

анализ

окрашенных

образцов

соответствовал

ГОСТ

I-

ГК

504 .

В

«

Технологическом

центре

Наманган

»

МЧЖ

было

окрашено

5

м

материала

в

присутствии

FeSO

4

•7H

2

O

красителем

из

надземной

части

Scutellaria

.

На

брезентовом

материале

состава

34/5

кордовой

нити

,

50/2

было

проведено

окрашивание

и

получена

соответствующая

справка

.

Представлены

2

заявки

на

получение

авторского

свидетельства

(

IAP

20160477; 15.11.2016,

IAP 201704499; 22.11.2017).

В

третей

главе

диссертации

«

Исследование

флавоноидов

,

выделенных

из

растений

S.

с

ordifrons

и

S. phyllostachya

»

приводятся

объекты

исследования

и

методы

выделения

флавоноидов

из

надземной

части

и

корней

растений

Scutellaria phyllostachya

Juz.,

Scutellaria cordifrons

Juz.,

экстракция

,

разделение

экстрактов

на

фракции

,

хроматографический

анализ

полученных

экстрактов

,

методы

определения

строения

флавоноидов


background image

36

химическими

и

физико

-

химическими

методами

.

Выводы

Основными

научными

и

практическими

результатами

,

полученными

при

выполнении

диссертационной

работы

,

являются

:

1.

Впервые

проведено

систематическое

исследование

флавоноидов

надземной

части

и

корней

Scutellaria

phyllostachya, S. cordifrons

,

произорастающих

на

территории

Республики

Узбекистан

.

Рекомендована

схема

разделения

флавоноидов

,

выделенных

из

выше

указанных

растений

.

2.

Из

исследованных

растений

выделено

26

флавоноидов

,

при

помощи

химических

реакций

и

данных

УФ

,

ИК

,

1

НЯМР

спектров

доказаны

строения

двух

новых

веществ

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонона

,

(+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,6

-

триметокси

флавонона

.

3.

При

помощи

метода

поляриметрии

доказано

,

что

полученные

вещества

являются

правовращающими

антиподами

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-

6,7,8,6

-

тетраметоксифлаванон

, (+)-5,2

-

дигидрокси

-6,7,8,6

-

тетраметокси

флавонон

,

ранее

не

описанные

в

литературе

.

4.

Из

изученных

растений

выделены

24

известных

флавоноида

,

из

них

20

флавонов

(8

агликонов

и

12

гликозидов

), 1

изофлавон

, 3

флаванона

(2

свободный

агликон

и

1

флаванон

гликозид

)

и

идентифицированы

на

основании

химических

реакций

,

сравнением

с

литературными

данными

и

сопоставлением

с

имеющимися

в

наличии

чистыми

флавоноидными

образцами

.

5.

Фармакологические

ислледования

некоторых

выделенных

флавоноидов

показали

их

малую

токсичность

,

а

также

нейтролизовывали

тяжелые

последствия

токсического

действия

алкалоида

гелиотрина

при

введении

в

организм

.

Оробол

-7-

О

-

β

-D-

глюкозид

показал

гепатохимическую

защиту

печени

при

действии

парацетамола

на

организм

.

6.

Исследованы

красящие

свойства

водного

,

водно

-

спиртового

,

спиртового

экстрактов

из

надземной

части

и

корней

растений

при

крашении

шерсти

,

полушерсти

с

использованием

различных

солей

,

получен

широкий

спектр

оттенков

.

На

основании

опытов

для

материалов

(

шерсть

,

полушерсть

,

природный

шелк

)

предложены

оптимальные

условия

окрашивания

.


background image

37

SCIENTIFIC COUNCIL ON AWARDING SCIENTIFIC DEGREES

DSc.27.06.2017.

К

/

В

/

Т

.37.01 AT THE UNIVERSITY OF

FARGONA STATE UNIVERSITY

NAMANGAN STATE UNIVERSITY

SIDDIQOV G

О

PURJON USMONOVICH

SECONDARY METABOLITES OF PLANTS OF THE GENUS

SCUTELLARIA

OF THE FLORA OF UZBEKISTAN

S.PHYLLOSTACHYA

AND

S. CORDIFRONS

: ISOLATION, CHEMICAL

STRUCTURE AND BIOLOGICAL ACTIVITY

02.00.10 –Bioorganic chemistry






DISSERTATION ABSTRACT

FOR THE DOCTOR OF PHILOSOPHY ON CHEMICAL SCIENCES (PhD)

Fergana

- 2018


background image

38

The title of the dissertation of doctor of philosophy (PhD) has been registered by the Supreme

Attestation Commission at the Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan with registration
numbers of B.2017.3.PhD/K72

The dissertation has been prepared at the Namangan State Universiteti

The abstract of the dissertation is posted in three (Uzbek, Russian, English (resume)) languages on

the website of the Scientific Counsil (www.fdu.uz) and on the website of «ZiyoNet» information and
educational portal (www.ziyonet.uz).

Scientific supervisor:

Abdullaev Shavkat Vaxidovich

doctor of sciences in chemistry, professor

Official opponents:

Gafurov Maxmudjon Bakiyevich

doctor of sciences in chemistry, senior researchet
senior researchet

Mamadaliyeva Nilufar Zokirjonovna

doctor of sciences in chemistry, senior researchet

Leading organization

Samarkand State University

Defense will take place on _______ 2018 year ___ at the meeting of the Scientific council

DSc.27.06.2017.

К

/

В

/

Т

.37.01 of the Fergana State University

at the following address: 150100,

Fergana,19, Murabbiylar street. Phone: (99873) 244-44-02, Fax: (99873) 244-44-91.

The dissertation has been registered at the Information Resource Centre of the University of the

Fergana State University (Adress: 150100, Fergana,19, Murabbiylar street. Phone: (99873) 244-44-02,
Fax: (99873) 244-44-91., e-mail: alijon.ibragimov.48@mail.ru.

Abstract of the dissertation is distributed on «___» __________2018.

(protocol at the register No _________ dated____________ 2018).

V.U.Khujayev

Chairman of scientific council on award of

scientific degrees, D. Ch.Sc., professor

Sh.A.Mamajonov

Scientific secretary of scientific council on award of

scientific degrees, C. P.Sc.,dosent

V.U.Khujayev

Chairman of scientific seminar under scientific council

on award of scientific degrees, D.Ch.Sc., professor


background image

39

INTRODUCTION (abstract of PhD thesis)

The aim of research work

is isolation of the flavonoids from plants

Scutellaria

phyllostachya

Juz. and

Scutellaria

с

ordifrons

Juz., determining their chemical structures

and pharmacological properties.

The objects of the research work

are species of the

genus

Scutellaria

phyllostachya

Juz. and

Scutellaria

с

ordifrons

Juz.

Scientific novelty of the research work:

26 flavonoids: 14 glycosides and 12 aglycons from the plants

Scutellaria

phyllostachya

Juz. and

Scutellaria

с

ordifrons

Juz. have been isolated;

it has been determined that 26 substances from the isolated substances belong to the

flavones, 2 of them to new flavanones;

it has been established, that chemical structures of two new flavanones are -(+)-5,2

-

dihydroxy-6,6

,7-trimethoxyflavanone and (+)-5,2

-dihydroxy-6,6

,7,8-

tetramethoxyflavanone);

Implementation of the research results:

Based of the results on the research of

flavonoides of four plant species of the

genus of

Scutellaria

L

.,

growing in Uzbekistan:

the dissertation has been done, on the basis of scientific projects

25/98

“Isolation, determination of physiologically active compounds of

Scutellaria

L plants

growing in Ferghana valley” (1999-2001) and

3.F.3.15 “Studying actions between

flavonoids and alkaloids, other pgysiologically active compounds, and investigation of
physical-chemical properties of synthesized complexes” (2003-2007) covered by State
Committee of Science and Technics.

the chemical structure and results of the spectral analyzes of the isolated flavonoids

have been used in more than 10 leading international scientific publications to identify
and establish the structure of flavonoids

(

Journal: Fitoterapia, 2010, v. 81.

6,

ResearchGate, IF 1,80; Journal: Chemical & Pharmaceutical Bulletin, 2011, v. 59

12,

ResearchGate, IF 1,56; Journal: Tetrahedron, 2011, v. 67

23, ResearchGate, IF 3,04;

Journal: Natural Product Reports. 2011, v. 28.

10, ResearchGate, IF 12,61

;

Journal:

Natural Product Research, 2014, v. 28

7. ResearchGate, IF 0,93; Journal: Tetrahedron

Letters, 2016, v. 57.

30, ResearchGate, IF 2,08; Journal: BMC complementary and

alternative medicine, 2017, v. 17.

431, ResearchGate, IF 2.94 and others).

The

application of the research results gave possibility to estabilish structures of the isolated
flavonoids;

published materials on

Scutellaria

р

hyllostachya

Juz. and

Scutellaria

с

ordifrons

Juz

were used to analyze chemosystematics of flavonoids of

Scutellaria

L. plants, in Xinjiang

Ethnomedicine Center of Peoples Republic of China (Reference by Xinjiang
Ethnomedicine Center, dated on 3

rd

January 2018). These results made it possible to

clarify the structure of flavonoids;

published materials on

Scutellaria

р

hyllostachya

Juz. and

Scutellaria

с

ordifrons

Juz

were used to analyze flavonoids isolated by Surgut State University (manual of Surgut
State University dated on 23

rd

January 2018). These results made it possible to determine

structures of phenolic compounds.

The structure and volume of the thesis.

The structure of the dissertation consists

of an introduction, three chapters, conclusions, list of references and appendices. The text
of the thesis consists of 111 pages.


background image

40

ЭЪЛОН

ҚИЛИНГАН

ИШЛАР

РЎЙХАТИ

СПИСОК

ОПУБЛИКОВАННЫХ

РАБОТ

LIST OF PUBLISHED WORKS

I

бўлим

(I

часть

, I part)

1. Siddikov G. U., Yuldashev M. P., Batirov E. Kh., and Abdullaev Sh. V.
flavonoids from Scutellaria cordifrons and S. phyllostachya roots // Chemistry of
Natural Compounds, Vol. 42, No. 3, 2006 P. 556-357 (02.00.00.

1)

2. Siddikov G. U., Yuldashev M. P., and Abdullaev Sh. V.. Flavonoids from

Scutellaria phyllostachya

roots // Chemistry of Natural Compounds, Vol. 43, No. 3,

2007 P. 324-325

.

(02.00.00.

1)

3.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Мирзахидов

Х

.

А

.

Scutellaria

турига

кирувчи

айрим

ўсимликлар

флавоноидларининг

бўёқли

хусусиятлари

.

//

Кимёвий

технология

.

Назорат

ва

бошқарув

Илмий

-

техникавий

журнал

. –

Ташкент

,

2007.

4 -

С

.14-17

.

(02.00.00.

10).

4. Siddikov G. U., Yuldashev M. P., Aripova S. F., Vdovin A. D., Abdullaev N. D.,
and Botirov E. Kh.. New flavanones from

Scutellaria phyllostachya

roots //

Chemistry of Natural Compounds, Vol. 44, No. 1, 2008 P. 28-30 (02.00.00.

1)

5.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Абдуллаев

Ш

.

В

.

Фенольные

соединения

Scutellaria

cordifrons

Juz.

и

Scutellaria phyllostachya Juz

..

Вестник

НУУз

.–

Ташкент

,

2017.

2 -

С

.458-465

.

(02.00.00.

12).

II

бўлим

(II

часть

, II part)

1.

Сиддиқов

Ғ

.

У

.,

СобировУ

.

К

.,

Вохидова

М

.,

Абдуллаев

Ш

.

В

.. //

Scutellaria

cordifrons Juz.

ўсимлигининг

флавоноидлари

. //

Илмий

ахборотлар

Наманган

, 2001. -

2.

Б

. 93-64.

2. Siddikov G.U., Abdullaev Sh., B.Juraev, D.

Х

olmatov. // New reerch on

scutellaria. Of Uzbekistan // 5th International Symposium on the Chemistry of
Natural Compounds. Conference Proceedings. Tashkent Uzbekistan. 2003 P. 187
3. Siddikov G.U., Abdullaev Sh.V., Karimov A.M., Gapparov Kh.L. Qodirxanov
M.R. Physiological aktive substances of

Scutellaria cordifrons

and

Scutellaria

phyllostachya

. // Proceeding of jointscientifik seminarof winners of “ISTEDOD”

Foundation of the Rehublic of Uzbekistan and Shanghai Uniyersity
scientists.Shanghai 2005, - P.23
4.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Каримов

А

.

М

.,

Абдуллаев

Ш

.

В

.

Фенолный

соединеие

шлемника

Узбекистана

. //

Илмий

маколалар

тўплами

. «

Биоорганик

кимё

муаммолри

» V-

республика

ёш

кимёгарлар

анжумани

материаллари

. -

Наманган

. 2006.–

Б

. 88-91

5.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Юлдашев

М

.

П

.,

Абдуллаев

Ш

.

В

.

.

.

Флавоноиды

надземной

части

Scutellaria cordifrons

Juz. //

Ўзбекистонда

табиий

бирикмалар

кимёсининг

ривожланиши

ва

келажаги

.

Табиий

бирикмалар

кимёси

кафедрасининг

60

йиллигига

боғишланган

илмий

конфереция

материаллари

.

27-28

апрель

,

Тошкент

. 2007.–

Б

. 88-91


background image

41

6. Siddikov G.U., Yuldoshev M.P., Batirov E.Kh., Abdullaev SH.V., Flavonoids
from

scutellaria cordifrons

and

s. phyllostachya

roots. // 50 years anniversary

S.Yunusov of the Chemistry of Plant Substances 7th International Symposium on
the Chemistry of Natural Compounds. Conference abstracts. Tashken,Uzbekistan.
October 16-18, 2007 P. 256.
7. Siddikov G.U., Yuldoshev M.P., Vdovin A.D., Batirov E.Kh., Abdullaev SH.V.,
Yuldoshev A.A. Flavonoids of

scutellaria phyllostachya

roots. // 50 years

anniversary S.Yunusov of the Chemistry of Plant Substances 7th International
Symposium on the Chemistry of Natural Compounds. Conference abstracts.
Tashken, Uzbekistan. October 16-18, 2007.P. 135
8.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Юлдашев

М

.

П

.,

Ботиров

Э

.

Х

.,

Абдуллаев

Ш

.

В

.,

Сиддиков

А

.

У

.

Новы

e

фенольные

соединения

корней

Scutellaria phyllostachya

и

проблемы

их

стандартизации

. // «

Таварларни

кимёвий

таркиби

асосида

таснифлаш

ва

сертификатлаш

». 20-21

май

.–

Андижон

, 2008.-

Б

.59-60.

9.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Ботиров

Э

.

Х

.,

Юлдашев

М

.

П

.,

Арипова

C.

Ф

.

Иследование

корней

Scutellaria phyllostachya

JUZ. //

Научная

конференция

«

Органическая

химия

для

медицины

» (

Орхмед

-2008)

Сборник

тезисов

.

Институт

Физиологически

Активных

Веществ

РАН

Московская

обл

.,

г

.

Черноголовка

7-

11

сентября

2008

г

.

Стр

. 35

10. Siddikov G.U., Muradov M., Karimov A. Abdullaev SH.V., Flavanoids of
plants to

Lamiaceae

family (

Scutellaria

) of Central Asia (Chatkal). 2

nd

International scientifis conference “Eurppean Applied Sciences: modern
approaches in scientific researches” 18-19 th February 2013 Volume 1. Stuttgart,
Germany 222-224h
11.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Эгамбердиев

Д

.

Муродов

М

.,.

Каримов

А

,.

Абдуллаев

Ш

К

вопросу

класс

-

сификации

растений

рода

Scutellaria

на

основе

их

химического

состава

Таварларни

кимёвий

таркиби

асосида

синфлаш

ва

сертификатлаш

муаммолари

ва

истиқболлари

. IV

халқаро

илмий

-

амалий

конфереция

материаллари

. 103-105

бетлар

-

Андижон

2015.

май

12.

Сиддиқов

Ғ

.

У

.,

Тўрабоев

А

.

Scutellaria cordifrons

илдизининг

фенолли

бирикмалари

. // “

Ўзбекистонда

табиий

бирикмалар

кимёсининг

ривожи

ва

келажаги

илмий

-

амалий

конференция

материаллари

тўплами

. -

Тошкент

2016.-

Б

.127-130.

13.

Сиддиков

Г

.

У

.,

Абдуллаев

Ш

.

В

.,

Юсупова

Х

..

Scutellaria phyllostachya

Juz.

флавоноид

моддаларнинг

бўёқли

хусусиятлари

//

Наманган

давлат

университети

«

Полимерли

композитлар

физикаси

ва

кимёси

ҳамда

конструкцион

материаллар

технологияининг

долзарб

муаммолари

»

халқаро

конференция

. I

тўплам

, 12-13

июль

2017, -

Наманган

.

Ўзбекистон

. 269-272

бетлар

.

14.

Абдуллаев

Ш

.

В

.

Хайдарова

Д

.

Сиддиков

Г

.

У

.

Хитой

ва

Ўзбекистон

кўкамаронларининг

флавоноидлари

ва

иридоидлари

қиёсий

таҳлили

. //

Наманган

давлат

университети

«

Полимерли

композитлар

физикаси

ва

кимёси

ҳамда

конструкцион

материаллар

технологияининг

долзарб

муаммолари

»

халқаро

конференция

. I

тўплам

, 12-13

июль

, 2017, -

Наманган

.

Ўзбекистон

.-

Б

.186-189


background image

42

15.

Сиддиқов

Ғ

.

У

.,

Муродов

М

.

Юрак

баргли

кўкамарон

ўсимлик

илдизининг

фенолли

бирикмалари

. //

Наманган

давлат

университети

«

Полимерли

композитлар

физикаси

ва

кимёси

ҳамда

конструкцион

материаллар

технологияининг

долзарб

муаммолари

»

халқаро

конференция

II

тўплам

, 12-

13

июль

2017, -

Наманган

.

Ўзбекистон

. -

Б

.232


background image

43

Автореферат

НамДУ

Илмий

ахборотномаси

Научный

вестник

НамГУ

журнали

таҳририятида

таҳрир

қилинган

.
































,



Бичими

: 84

х

60

1

/

16

. «Times New Roman»

гарнитура

рақамли

босма

усулда

босилди

.

Шартли

босма

табоғи

: 3.

Адади

100.

Буюртма

9.

«

ЎзР

Фанлар

академияси

Асосий

кутубхонаси

»

босмахонасида

чоп

этилди

.

100170,

Тошкент

,

Зиёлилар

кўчаси

, 13-

уй

.

References

Siddikov G. U., Yuldashev M. P_, Batirov E. Kh., and Abdullaev Sh. V. flavonoids from Scutellaria cordifrons and S. phyllostachya roots // Chemistry of Natural Compounds, Vol. 42, No. 3, 2006 P. 556-357 (02.00.00. №1)

Siddikov G. U., Yuldashev M. P., and Abdullaev Sh. V. Flavonoids from Scutellaria phyllostachya roots // Chemistry of Natural Compounds, Vol. 43, No. 3, 2007 P. 324-325. (02.00.00. №1)

Сиддиков Г.У., Мирзахидов X.A. Scutellaria турига кирувчи айрим ўсимликлар флавоноидларининг бўёкли хусусиятлари. // Кимёвий технология. Назорат ва бошқарув Илмий-техникавий журнал. -Ташкент,2007. №4-С. 14-17. (02.00.00. №10).

Siddikov G. U., Yuldashev M. P_, Aripova S. F., Vdovin A. D., Abdullaev N. D_, and Botirov E. Kh.. New flavanones from Scutellaria phyllostachya roots // Chemistry of Natural Compounds, Vol. 44, No. 1, 2008 P. 28-30 (02.00.00. №1)

Сиддиков Г.У., Абдуллаев Ш.В. Фенольные соединения Scutellaria cordifrons Juz. и Scutellaria phyllostachya Juz.. Вестник НУУз.-Ташкент, 2017. № 2 - С.458-465. (02.00.00. №12).

Сиддиқов Ғ.У., СобировУ. К., Вохидова М., Абдуллаев Ш. В.. // Scutellaria cordifrons Juz. ўсимлигининг флавоноидлари. // Илмий ахборотлар -Наманган, 2001. -№ 2. Б. 93-64.

Siddikov G.U., Abdullaev Sh., B.Juraev, D.Xolmatov. // New reerch on Scutellaria. Of Uzbekistan // 5th International Symposium on the Chemistry of Natural Compounds. Conference Proceedings. Tashkent Uzbekistan. 2003 P. 187

Siddikov G.U., Abdullaev Sh.V., Karimov A.M., Gapparov Kh.L. Qodirxanov M.R. Physiological aktive substances of Scutellaria cordifrons and Scutellaria phyllostachya. II Proceeding of jointscientifik seminarof winners of “ISTEDOD” Foundation of the Rehublic of Uzbekistan and Shanghai Uniyersity scientists.Shanghai 2005, - P.23

Сиддиков ГУ, Каримов A.M., Абдуллаев Ш.В. Фенолный соединеие шлемника Узбекистана. // Илмий маколалар тўплами. «Биоорганик кимё муаммолри» V-республика ёш кимёгарлар анжумани материаллари. -Наманган. 2006 - Б. 88-91

Сиддиков ГУ, Юлдашев М.П., Абдуллаев Ш.В.. Флавоноиды надземной части Scutellaria cordifrons Juz. // Ўзбекистонда табиий бирикмалар кимёсининг ривожланиши ва келажаги. Табиий бирикмалар кимёси кафедрасининг 60 йиллигига боғишланган илмий конфереция материаллари. 27-28 апрель,Тошкент. 2007 - Б. 88-91

Siddikov G.U., Yuldoshev M.P., Batirov E.Kh., Abdullaev SH.V., Flavonoids from Scutellaria cordifrons and s. phyllostachya roots. // 50 years anniversary S.Yunusov of the Chemistry of Plant Substances 7th International Symposium on the Chemistry of Natural Compounds. Conference abstracts. Tashken,Uzbekistan. October 16-18, 2007 P. 256.

Siddikov G.U., Yuldoshev M.P., Vdovin A.D., Batirov E.Kh., Abdullaev SH.V, Yuldoshev A.A. Flavonoids of Scutellaria phyllostachya roots. // 50 years anniversary S.Yunusov of the Chemistry of Plant Substances 7th International Symposium on the Chemistry of Natural Compounds. Conference abstracts. Tashken, Uzbekistan. October 16-18, 2007.P. 135

Сиддиков Г.У., Юлдашев М.П., Ботиров Э.Х., Абдуллаев Ш.В., Сиддиков А.У. Новые фенольные соединения корней Scutellaria phyllostachya и проблемы их стандартизации. // «Таварларни кимёвий таркиби асосида таснифлаш ва сертификатлаш». 20-21 май.-Андижон, 2008.-Б.59-60.

Сиддиков ГУ, Ботиров Э.Х., Юлдашев М.П., Арипова С.Ф. Иследование корней Scutellaria phyllostachya JUZ. И Научная конференция «Органическая химия для медицины» (Орхмед-2008) Сборник тезисов. Институт Физиологически Активных Веществ РАН Московская обл., г. Черноголовка 7-11 сентября 2008 г. Стр. 35

Siddikov G.U., Muradov М., Karimov A. Abdullaev SH.V, Flavanoids of plants to Lamiaceae family {Scutellaria) of Central Asia (Chatkal). 2nd International scientifis conference “Eurppean Applied Sciences: modern approaches in scientific researches” 18-19 th February 2013 Volume 1. Stuttgart, Germany 222-224h

Сиддиков ГУ, Эгамбердиев Д. Муродов М.,.Каримов А,.Абдуллаев Ш К вопросу класс-сификации растений рода Scutellaria на основе их химического состава Таварларни кимёвий таркиби асосида синфлаш ва сертификатлаш муаммолари ва истиқболлари. IV халкаро илмий-амалий конфереция материаллари. 103-105 бетлар - Андижон 2015. май

Сиддиков Ғ.У, Тўрабоев A. Scutellaria cordifrons илдизининг фенолли бирикмалари. // “Ўзбекистонда табиий бирикмалар кимёсининг ривожи ва келажаги” илмий-амалий конференция материаллари тўплами. -Тошкент 2016.-Б.127-130.

Сиддиков Г.У., Абдуллаев Ш.В., Юсупова X.. Scutellaria phyllostachya Juz. флавоноид моддаларнинг бўёқли хусусиятлари // Наманган давлат университета «Полимерли композитлар физикаси ва кимёси хамда конструкцион материаллар технологияининг долзарб муаммолари» халқаро конференция. I тўплам, 12-13 июль 2017, -Наманган. Узбекистан. 269-272 бетлар.

Абдуллаев Ш.В. Хайдарова Д. Сиддиков ГУ Хитой ва Узбекистан кўкамаронларининг флавоноидлари ва иридоидлари киёсий таҳлили. // Наманган давлат университета «Полимерли композитлар физикаси ва кимёси хамда конструкцион материаллар технологияининг долзарб муаммолари» халқаро конференция. I тўплам, 12-13 июль, 2017, -Наманган. Узбекистан.-Б. 186-189

Сиддиков Ғ.У., Муродов М. Юрак баргли кўкамарон ўсимлик илдизининг фенолли бирикмалари. // Наманган давлат университета «Полимерли композитлар физикаси ва кимёси хамда конструкцион материаллар технологияининг долзарб муаммолари» халкаро конференция II тўплам, 12-13 июль 2017, -Наманган. Ўзбекистон. -Б.232