“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
99
ekologik toza mah
sulot va xizmatlarni taklif qilish va mas’uliyatli iste’molni
rag‘batlantirishga qaratdi.
Mening fikrimcha, O‘zbekistonimiz shimol mamlakatlari barqaror xizmat
ko‘rsatish modellari asosida sifat nazorati va
boshqaruv amaliyotini qanday
amalga oshirishi, axloqiy, atrof-
muhitga e’tiborli va innovatsion xizmatlar
ko‘rsatish uchun yuqori standartlarni o‘rnatishi lozim.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, barqarorlikni sifat boshqaruvi tizimlariga
integratsiyalash siyosati, manfaatdor tomonlarni jalb qilish orqali shuningdek,
uzluksiz takomillashtirishni amalga oshirish orqali korxonalarda ekologik
mas’uliyat va yuqori xizmat ko‘rsatish sifati yonma
-yon borishi mumkinligini
ko‘rsatdi va bu global xizmat ko‘rsatish sanoati uchun ulkan tajriba bo‘ladi.
Ekologik muammolarni hal qilishga qaratilgan chora-tadbirlar davlat tomonidan
qabul qilinayotgan qonunlar, farmonlar va qarorlar orqali amalga oshirilmoqda.
Bu hujjatlar atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy resurslarni asrash va ekologik
muammolarning oldini olishda muhi
m rol o‘ynab, mamlakatda ekologik
barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan tizimli yondashuvni shakllantirishga
xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 04.10.2
019-yildagi PQ-4477-son
2.
M.Q. Allayarova, S.V. Mamajonova, M.N. Nurmuxamidova. Yashil iqtisodiyot
–
barqaror
rivojlanushn asosiy yonalishiing. Monografiya.
–
Gulistan.: Ziyo-nashr-matbaa, 2022. 92 bet
3.
Marg‘uba
Tursunaliyevna
Adilova
O‘zbekiston
mintaqalarin
i
barqaror
rivojlantirishning iqtisodiy-ekologik jihatlari. yashil-
iqtisodiyot taraqqiyot.uz›2023/06/06/…
4.
T. Djumaev. Ekologiya iqtisodiyoti. Monografiya.
–
Tashkent. Metodist nashriyoti. 2022.
120 bet.
5.
Вукович Н.А.
«Зеленая» экономика: определение и современная экологоэкономи
-
ческая модель / Н. А. Вукович // Вестник УрФУ. Серия: Экономика и управление.
-2018.
–
Том 17. № 1. С. 128
-145.
QISHLOQ XO’JALIGI KORXONALARINING OPTIMAL TARMOQ TUZILMASINI
SHAKLLANDIRISHDA CHORVACHILIKNING ROLINI ASOSLASH
Aydaniyazova Baxtigul Abilkasimovna
Nukus innovatsion instituti Dasturiy injiniring
va raqamli iqtisodiyot kafedrasi Assistenti
Annotatsiya.
Bozor sharoitida korxonaning qishloq xoʼjaligi ishlab chiqarishi
samaradorligiga korxona hajmi (er maydoni, ishchilar soni); agroiqlim sharoitlari;
chiziqli o‘sish
tendensiyasi, hayvonlar populyatsiyasining dinamikasi, chorvachilik mahsulotlari; tarmoq
tuz
ilmasi (oʼsimlikchilik va chorvachilik oʼrtasidagi bogʼliqlik, ixtisoslashuv);
Kalit so’zlari:
tashqi talab, uzoq muddatl
i o‘sish
, tarmoq tuzilmasi, ishlab chiqarish
rentabelligi,
oʼsimlikchilikning rentabelligi,
resurs bozarlari.
Chorvachilik sohasi, uzoq davom etgan tanazzulga qaramay, mahalliy
agrosanoat majmuasini rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo‘lib, har yili
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
100
Qoraqalpog‘iston Respublikasi yalpi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab
chiqarishda va umuman, oziq-ovqat xa
vfsizligini taʼminlashda muhim ulushni
taʼminlab kelmoqda. Go‘sht va go‘sht mahsulotlari aholi farovonligining asosi
bo‘lib, ularning isteʼmol ko‘rsatkichlari oziq
-ovqat xavfsizligi va turmush sifatini
taʼminlash holati ko‘rsatkichlaridan biridir.
To‘liq o
vqatlanish uchun odam kuniga 100-
110 gramm protein isteʼmol
qilishi kerak, shundan 70-75 gramm hayvonlardan kelib chiqishi kerakligi ilmiy
jihatdan aniqlangan. Tarmoq mahsulotlari sanoat va mahsulot eksporti uchun
xom ashyo hisoblanadi va shuning uchun chorvachilik rivojlanishining
iqtisodiyot faoliyatiga taʼsiri kutilganidan ancha yuqori. Taʼkidlash joizki,
chorvachilikni rivojlantirishning hozi
rgi inqiroz holati ko‘p jihatdan so‘nggi
yillarda aholining xarid qobiliyatining pasayishi natijasida yuzaga kelgan
daromadlarning qisqarishi muammolari bilan bog‘liq. Yalpi chorvachilik
mahsulotining o‘rganilayotgan salmog‘i umumiy ishlab chiqarish hajmid
a
O‘zbekiston Respublikasida pasayish va Qoraqalpog‘iston Respublikasida
barqaror chiziqli o‘sish tendensiyasiga ega ekanligini ko‘rish mumkin (1
-rasm).
2010-
2023 yillar mobaynida eng yuqori ko‘rsatkich parrandachilik
tarmog‘iga to‘g‘ri kelib 2010
yilga nisbatan 2023 yilda 1431,6 ming nafarga oshib
1944,4 nafarga yetdi. Undan keyingi o‘rinlarda qo‘ylar va echkilar 477,8 ming
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
101
bosh (329,9 boshga oshgan) hamda yirik shoxli qoramollar soni 168,1 ming
(329,9 ming boshga o‘sgan) boshga yetdi. Bu esa resp
ublikada boqiladigan
chorva mollari sonining o‘sishining ijobiy tendensiyasi aniqlandi, bu qishloq
xo‘jaligi korxonalarida ham, uy xo‘jaliklarida ham kuzatildi: qishloq xo‘jaligi
korxonalarida qoramollar soni deyarli 2 barobar, qo‘y va echkilar ̶
2,2 barobarga,
parrandalar
̶
3,8 barobarga o‘sdi.
Uy xo
‘
jaliklarda qoramollar soni 4,8 foizga,
sigirlar 6,7 foizga, qo
‘
y va echkilar 12,9 foizga hamda parrandalar esa 14,5 foizga
oshgan.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida barcha xo‘jalik toifalari bo‘yicha
chorvachilikning asosiy turlarini ishlab chiqarish
Ko‘rsat
-kichlar
2010
2015
2020
2021
2022
2023
2023 yilda
2010 yilga
nisbatan
o‘zgarishi
(+,-)
Go‘sht (tirik
vaznda), tonna
58881,0
88402,0
111069,0 116386,0 120860,0 125334,0 66453,0
Sut, tonna
183554,0 322130,0 404778,0 418801,0 434438,0 450075,0 266521,0
shundan: sigir
suti
181147,0 320312,0 399032,0 414936,0 430628,0 446320,0 265173,0
Tuxum, ming
dona
45998,0
206722,0 341296,0 379731,0 386966,0 394201,0 348203,0
shundan:
tovuq tuxumi,
ming dona
45568,0
205094,0 327447,0 368347,0 375766,0 383185,0 337617,0
Asal, tonna
95,0
364,0
753,0
799,3
833,3
606,9
511,9
Qirqib olingan
jun, tonna
861,0
1175,0
1358,0
1473,0
1505,0
1159,0
298,0
Olingan qorako‘l
terilar, dona
68503,0
80300,0
83497,0
88539,0
92715,0
83763,0
15260,0
Pilla, tonna
814,4
852,5
704,4
752,4
802,1
858,0
43,6
Bu bilan Respublikada barcha xo
‘
jalik toifalari bo
‘
yicha chorvachilikning
asosiy turlarini ishlab chiqarishda ham ijobiy natijalarga erishilgani kuzatiladi.
Qoraqalpog
‘
iston Respublikada chorvachilik mahsulotlarini ishlab
chiqarishni rivojlantirishning yuqori dinamikasi mavjudligi aniqlandi
. O‘sish
mahsulotlarga tashqi talab barqaror bo‘lgan sharoitda parrandalar sonining
o‘sishi hisobiga korxonalarda parranda go‘shtini ko‘paytirish (tirik v
aznda) va
tuxum yetishtirish hajmining ko‘payishi hisobiga taʼminlanmoqda.
Qulay tabiiy-iqlim, mehnat va yer resurslarining mavjudligi
Qoraqalpog‘iston Respublikasining chorvachilikni rivojlantirishda muhim
salohiyatini yaratadi, ammo shuni taʼkidlash ker
akki, zamonaviy sharoitda
qishloq xo‘jaligining ushbu tarmog‘i ancha qiyin ahvolda va samarali davlat
muhofazasiga muhtoj. Biroq davlat tomonidan qo‘llab
-quvvatlanayotgan moddiy
yordam chorvachilik mahsulotlari yetishtirishda muvaffaqiyatlar kafolati emas.
Muammoni xo‘jaliklarning o‘z kuchi bilan hal etish yo‘llarini izlash kerak.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
102
Epidemiologik vaziyatning yaxshilanishi fonida korxonalarda yirik shoxli
qoramollarni yetishtirishning (tirik vaznda) uzoq muddatli o‘sishini taʼkidlash
o‘rinli. Bu maʼlum daraja
da korxonalarda sut ishlab chiqarishning va
chorvachilikning (tirik vaznda) uzoq muddatli o‘sishining
ijobiy taʼsirini
taʼminlaydi, bu esa mahsulotlar sotib olish narxining pastligi sharoitida yuqori
ishlab chiqarish xarajatlari bilan bog‘liq.
Davlat sta
tistika xizmati maʼlumotlariga ko‘ra, 2010
-2023 yillarda parranda
go‘shti, sut va tuxum yetishtirishning birmuncha o‘sishi bilan bir qatorda
chorvachilik mahsulotlari yetishtirishning o‘sishi qayd etilgan. Qishloq xo‘jaligi
korxonalarida tirik vaznda parra
nda go‘shti yetishtirish hajmining 1 foizga va
aholi xonadonlarida tuxum yetishtirish hajmining, parra
nda go‘shti eksportining
28,5 foizga oshganini bu jarayonning ijobiy omillari sifatida ko‘rish
mumkin.Qoraqalpog‘iston Respublikasi xo‘jaliklari toifalari
bo‘yicha asosiy
turdagi chorvachilik mahsulotlarini
ishlab chiqarishning
miqdoriy
ko‘rsatkichlarini o‘rganish fonida chorvachilikni jun qirqib olish(2022 yilda
-
1505,0 tonna, 2023 yilda -
1159,0 tonna) va olingan qorako‘l teri (2022 yilda
-
92715,0 dona, 2023 yilda - 83763,0 dona) mahsulotlari ishlab chiqarishda
kamayish kuzatildi. Albatta, boshqa chorvachilik mahsulotlari sohaga qaratilgan
eʼtiborni kuchayishi sabab asalarichilik va pillachilik sohasida ijobiy natijalarga
erishildi.
Adabiyotlar:
1.Евдокимова М. А. Направления повышения эффективности производственно
-
финансовой деятельности сельскохозяйственных предприятий: дис.канд. экон. наук:
08.00.04. Харьковский Национальный аграрный ун
-
т им. В. В. Докучаева. Харьков, 2011.
321 с.
2.Чорвачилик ва паррандачилик илмий
-
тадқиқот институти “Фермер ва деҳқон
хўжаликлари ҳамда аҳоли хонадонларида қорамолчиликни ривожлантириш бўйича
амалий қўлланма”. ТОШКЕНТ
-
2019, 48 бет.
3.Сколотий
И.В.
Экономическая
эффективность
сельскохозяйственного
производства –
сущность и критерии. Вестник ХНАУ: сэр. «Технические науки.
Сельскохозяйственные науки. Экономические науки.» Харьков, 2011. №6(1). Р. 105 ̶
110.
TADBIRKORLIK FAOLIYATIDA IJTIMOIY YO
’
NALTIRILGAN
LOYIHALAR SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Bayisbayev Javlon Nurlanovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti tayanch doktoranti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada tadbirkorlik faoliyati qo’llab
-quvvatlash maqsadida,
ijtimoiy zif qatlamlarda tadbirkorli
k faoliyatini kengaytirish maslalari, bu bo’yicha loyihalarni
amalga oshirishda mablag’larni jalb etilishi yo’nalishlari, aholini ijtimoiy
-iqtisodiy
ra
g’batlantirish maslalari o’rganilgan.
Kalit so’zlar:
tadbirkorlik, investitsiya, loyiha, ijtimoiy yordam,
kam ta’minlanganlik,
tashkilotlar, biznes reja, samara, kichik biznes, mablag’.
