“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
164
MAMLAKAZIMIZ MIN
TAQALARIDA QISHLOQ XO‘JALIK TARMOG‘INI
BARQAROR RIVOJLANTIRISH HOLATI
Xo‘jamqulov Bekzod
Termiz davlat universiteti erkin tadqiqotchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada mamlakazimiz mintaqalarida qishloq xo‘jalik tarmog‘ini
barqaror rivojlantirish zarurligi va holati yoritilgan.
Kalit so‘zlar.
Qishloq xo‘jalik, tarmoq, barqaror rivojlanish, qishloq xo‘jaligi mahsuloti
hajmi, o‘sish sur’ati.
Jahonda
iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri bo‘lgan qishloq xo‘jaligi
aholini oziq-ovqat mahsulotlari va qayta ishlash sanoati tarmoqlarining xom-
ashyoga bo‘lgan talabini qondirishda asosiy manba bo‘lib xizmat qiladi. 2021
-
yilda qishloq xo‘jaligida 873 mln. n
afarga yaqin kishi yoki jahon ishchi kuchining
27 foizi band bo‘lgan [1]. Bu borada jahon mamlakatlarida qishloq
xo‘jalik
tarmog‘ini barqaror rivojlantirish eng ustuvor yo ‘nalish bo‘lib hisoblanadi.
Jahon mamlakatlarida oziq-ovqat mahsulotlarining 90 foizga yaqini agrar
tarmoqdan olinadi yoki unda yetishtirilgan mahsulotlarni qayta ishlash hisobiga
tayyorlanadi.
Q
ishloq xo‘jaligi aholi bandligini ta’minlash, daromadlarini shakllantirishda
alohida ahamiyatga ega bo‘lib, soha iqtisodiy balki iqtisodiy jihat
dan ham
muhimlik kasb etadi. Bu borada mamlakatimizda qishloq xo‘jaligini isloh qilish,
sohaga zamonaviy texnologiyalarni olib kirish, turli ekologik muammolarning
salbiy oqibatlarini yumshatish kabi masalalarga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Bugungi kunga
kelib, mamlakazimiz mintaqalarida qishloq xo‘jalik
tarmog‘ini barqaror rivojlantirish yuzasidan tegishli chora
-tadbirlar amalga
oshirilmoqda, ushbu sohada islohotlar chuqurlashib, uning tarkibi chuqur isloh
qilinmoqda. Bu esa ushbu sohaning haqiqiy holatini aks ettiradi va qator
ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi. Avvalo, mamlakatimizda qishloq xo‘jaligi
mahsuloti ha
jmi hududlarda ishlab chiqarilib, o‘z natijasini ko‘rsatdi (1
-jadval).
Mazkur 1-jadvalga asosan, O
‘
zbekiston Respublikasi bo
‘
yicha qishloq
xo
‘
jaligi mahsuloti hajmi 2010-yilda 30856,7 mlrd. so
‘
mga teng bo
‘
lsa-da, 2022-
yilga kelib, 345191,7 mlrd. so
‘
mga teng bo
‘
lgan.
Hududlar bo‘yicha esa, xususan
Qoraqalpog‘iston Respublikasida 990,4 va 13348,2 mlrd. so‘mga,
Andijon
viloyatida 2841,1 va 35587,4
mlrd. so‘mga,
Buxoro viloyatida 2426,3 va 32867,5
mlrd. so‘mga,
Jizzax viloyatida 1736,2 va 23239,2
mlrd. so‘mga,
Qashqadaryo
viloyatida 2753,7 va 32240,7
mlrd. so‘mga,
Navoiy viloyatida 1349,7 va
15151,7
mlrd. so‘mga,
Namangan viloyatida 1908,9 va 25157,7
mlrd. so‘mga,
Samarqand viloyatida 5368,6 va 40428,1
mlrd. so‘mga,
Surxondaryo viloyatida
2286,8 va 26755,7 mlrd.
so‘mga,
Sirdaryo viloyatida 1075,0 va 11523,3 mlrd.
so‘mga,
Toshkent viloyatida 3617,8 va 33010,7
mlrd. so‘mga, Farg‘ona viloyatida
2570,0 va 32737,0
mlrd. so‘mga,
Xorazm viloyatida 1932,2 va 23144,5 mlrd.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
165
so‘mga teng bo‘lgan.
Toshkent shahrida esa ushbu mahsulot ishlab chiqarish
umuman amalga oshirilmagan.
1-jadval
Mamlakatimizda yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi mahsuloti hajmi (jami
),
mlrd. so‘m
[2]
№
Hududlar nomi
2010-y. 2012-y. 2014-y. 2016-y. 2018-y. 2020-y. 2022-y.
O‘zbekiston
Respublikasi
30856,7 55750,0 81794,3 115599,2 187425,6 250250,6 345191,7
1
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi
990,4 1812,2 2558,7 3929,8 6562,9 9751,6 13348,2
2 Andijon viloyati
2841,1 5283,6 7992,4 11873,4 19606,3 26096,1 35587,4
3 Buxoro viloyati
2426,3 4489,6 6856,6 9812,2 17064,6 23876,0 32867,5
4 Jizzax viloyati
1736,2 3247,7 4772,0 6827,1 11448,2 16352,8 23239,2
5 Qashqadaryo viloyati 2753,7 5442,2 7689,1 10863,6 17206,5 23777,8 32240,7
6 Navoiy viloyati
1349,7 2484,7 3556,7 5034,7 8299,8 11309,7 15151,7
7 Namangan viloyati
1908,9 3552,1 5470,5 7973,7 12639,6 17913,1 25157,7
8 Samarqand viloyati
5368,6 7808,6 11747,6 17088,6 25658,0 32158,0 40428,1
9 Surxondaryo viloyati
2286,8 4825,7 6761,9 8737,2 15046,2 19424,0 26755,7
10 Sirdaryo viloyati
1075,0 2078,8 2868,0 4088,4 5654,3 8002,0 11523,3
11 Toshkent viloyati
3617,8 6484,4 9069,2 12034,2 18359,1 23875,1 33010,7
12
Farg‘ona viloyati
2570,0 4788,9 7274,3 9824,6 17457,1 21455,5 32737,0
13 Xorazm viloyati
1932,2 3451,5 5177,3 7511,7 12423,0 16258,9 23144,5
14 Toshkent shahri
0
0
0
0
0
0
0
Ushbu yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hajmining o‘sish sur’ati
o‘tgan yilga nisbatan foizda tahlil qilindi. U
nga asosan,
O‘zbekiston Respublikasi
bo‘yicha yetishtirilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari hajmining o‘sish sur’ati
2010-yilda 106,3
foizga teng bo‘lsa
-da, 2022-yilga kelib esa 103,6 foizga teng
bo‘lgan. Hududlar bo‘yicha mos ravishda Qoraqalpog‘iston Res
publikasida 121,3
(103,7) foizga, Andijon viloyatida 108,0 (102,3) foizga, Buxoro viloyatida 107,6
(103,9) foizga, Jizzax viloyatida 106,4 (101,8) foizga, Qashqadaryo viloyatida
107,0 (104,9) foizga, Navoiy viloyatida 105,9 (103,8) foizga, Namangan
viloyatida 105,8 (105,7) foizga, Samarqand viloyatida 107,0 (102,3) foizga,
Surxondaryo viloyatida 105,2 (101,7) foizga, Sirdaryo viloyatida 105,6 (103,9)
foizga, Toshkent viloyatida 102,9 (104,2) foizga, Farg‘ona viloyatida 106,1
(104,9) foizga, Xorazm viloyatid
a 102,5 (103,9) foizga teng bo‘lgan. Toshkent
shahrida o‘zgarish kuztilmagan.
Shuningdek, ushbu sohaning
muhim qismi bo‘lgan dehqonch
ilik mahsuloti
mamlakatimiz hududlarida turlicha hajmda ishlab chiqarildi (2-jadval).
Mazkur jadvalga asosan, O
‘
zbekiston Respublikasida 2010-yilda 18118,9
mlrd.so
‘
mlik va 2022-yilda 177962,7 mlrd.so
‘
mlik dehqonchilik mahsuloti hajmi
ishlab chiqarildi.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
166
2-jadval
Dehqonchilik mahsuloti hajmi, mlrd. so`m
[2]
№
Hududlar nomi
2010-y. 2012-y. 2014-y. 2016-y. 2018-y. 2020-y. 2022-y.
O‘zbekiston Respublikasi
18118,9 30592,3 43194,3 61754,8 98406,4 123858,8 177962,7
1
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi
568,1
940,7
1164,2 1799,7 2992,1
4509,7
6486,6
2 Andijon viloyati
1886,1
3373
5059,1 7852,5 13106,5 16711,2 22373,9
3 Buxoro viloyati
1364,9 2286,9 3337,2 5123,3 8854,7 11646,6 16848,3
4 Jizzax viloyati
818,5
1359,1 1910,3
2714
4157,2
6317
9808,7
5 Qashqadaryo viloyati
1369,3 2457,9 3254,4 4538,3 6956,4
9236,3
13266,4
6 Navoiy viloyati
610,1
1026,3 1333,5 2024,1 3181,4
3989,1
5267,1
7 Namangan viloyati
1190,8 2094,1 3230,2 4579,8 7462,7
9818,6
14878,2
8 Samarqand viloyati
3577,2 4812,1 6974,1 10592,9 15035,3 17467,7
21472
9 Surxondaryo viloyati
1310,8
2910
3762,8 4707,3 8173,7
9696,2
13963,4
10 Sirdaryo viloyati
692,7
1320
1737,7 2484,7 3071,6
4424,4
6871,5
11 Toshkent viloyati
2162,6 3532,6 4687,3 5994,7
8870
10831
16283,3
12
Farg‘ona viloyati
1572,4 2808,2 4238,1 5573,1 10654 11904,3 19766,6
13 Xorazm viloyati
995,4
1671,4 2505,4 3770,4 5890,8
7306,7
10676,7
14 Toshkent shahri
0
0
0
0
0
0
0
Ushbu ko
‘
rsatkich mos ravishda Qoraqalpog
‘
iston Respublikasida 568,1 va
6486,6 mlrd.so
‘
mlik, Andijon viloyatida 1886,1 va 22373,9 mlrd.so
‘
mlik, Buxoro
viloyatida 1364,9 va 16848,3 mlrd.so
‘
mlik, Jizzax viloyatida 818,5 va 9808,7
mlrd.so
‘
mlik, Qashqadaryo viloyatida 1369,3 va 13266,4 mlrd.so
‘
mlik, Navoiy
viloyatida 610,1 va 5267,1 mlrd.so
‘
mlik, Namangan viloyatida 1190,8 va 14878,2
mlrd.so
‘
mlik, Samarqand viloyatida 3577,2 va 21472 mlrd.so
‘
mlik, Surxondaryo
viloyatida 1310,8 va 13963,4 mlrd.so
‘
mlik, Sirdaryo viloyatida 692,7 va 6871,5
mlrd.so
‘
mlik, Toshkent viloyatida 2162,6 va 16283,3 mlrd.so
‘
mlik, Farg
‘
ona
viloyatida 1572,4 va 19766,6 mlrd.so
‘
mlik hamda Xorazm viloyatida 995,4 va
10676,7 mlrd.so
‘
mlik mahsulot ishlab chiqarildi.
Shu bilan birgalikda,
mamlakatimiz mintaqalarida yetishtirilgan
dehqonchilik mahsuloti hajmining o
‘
sish sur
’
ati o
‘
tgan yilga nisbatan foizda
hisoblandi. Natijada, yetishtirilgan dehqonchilik mahsuloti hajmining o
‘
sish
sur
’
ati mamlakatimizda
2010- va 2022-yilda
105,9 va 103,8 foizni tashkil qilgan
bo
‘
lsa-da, ushbu yillarda Q
oraqalpog‘iston Respublikasi
da 130,9 va 103,7 foizni,
Andijon viloyatida 108,4 va 101,1 foizni, Buxoro viloyatida 108,6 va 105,1 foizni,
Jizzax viloyatida 106,2 va 102,4 foizni, Qashqadaryo viloyatida 106,9 va 107,4
foizni, Navoiy viloyatida 105,5 va 102,2 foizni, Namangan viloyatida 104,9 va
106,9 foizni, Samarqand viloyatida 107,4 va 100,4 foizni, Surxondaryo viloyatida
103,3 va 100,1 foizni, Sirdaryo viloyatida 104,9 va 104,7 foizni, Toshkent
viloyatida 100,0 va 106,0 foizni,
Farg‘ona viloyati
da 105,0 va 107,2 foizni,
Xorazm viloyatida 101,0 va 103,8 foizni tashkil etdi.
Ulardan tashqari, mamlakatimiz qishloq xo
‘
jaligida barcha toifalardagi
xo
‘
jaliklarda donli ekinlar yetishtirilib, uning holati statistic tahlil qilindi. Shunga
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
167
asosan, barcha toifaladagi xo
‘
jaliklarda yetishtirilgan donli ekinlar
O‘zbekiston
Respublikasi bo
‘
yicha 2010-yilda 7504,3 ming tonnani tashkil etgan bo
‘
lsa-da,
2023-yilga kelib esa, 8453,4 ming tonnani tashkil etgan. Hududlarda, xususan,
mos ravishda
Qoraqalpog‘iston Respublikasi
da 299,8; 317,4 ming tonnani,
Andijon viloyatida 608,8; 710,7 ming tonnani, Buxoro viloyatida 620,1; 645,5
ming tonnani, Jizzax viloyatida 527,5; 712,1 ming tonnani, Qashqadaryo
viloyatida 995,9; 840,0 ming tonnani, Navoiy viloyatida 247,2; 257,8 ming
tonnani, Namangan viloyatida 492,4; 686,2 ming tonnani, Samarqand viloyatida
804,7; 879,9 ming tonnani, Surxondaryo viloyatida 629,7; 754,2 ming tonnani,
Sirdaryo viloyatida 461,2; 559,1 ming tonnani, Toshkent viloyatida 723,5; 651,0
ming tonnani,
Farg‘ona viloyati
da 759,6; 943,9 ming tonnani hamda Xorazm
viloyatida 333,9; 495,5 ming tonnani tashkil etgan. Toshkent shahrida esa 2023-
yilda 0,1 ming tonnani tashkil etgan.
Qishloq xo
‘
jaligining yana bir tarkibi chorvachilik sohasi hisoblanib, uning
mahsuloti hajmi o
‘
zgarish tendensiyalariga ega bo
‘
ldi (3-jadval).
3-jadval
Chorvachilik mahsuloti hajmi,
mlrd. so`m [3]
№
Hududlar nomi
2010-y. 2012-y. 2014-y. 2015-y. 2017-y. 2019-y. 2021-y. 2022-y.
O‘zbekiston
Respublikasi
12737,8 25157,7 38600 44175,6 64895,7 104378,3 151285,1 167229
1
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi
422,3
871,5 1394,5 1713,8 2524,6
4260,2
6111,4
6861,6
2 Andijon viloyati
955
1910,6 2933,3 3359,8 4774,1
7760,4
11635,3 13213,5
3 Buxoro viloyati
1061,4 2202,7 3519,4 3924,8 5889,3
9719,1
14429 16019,2
4 Jizzax viloyati
917,7
1888,6 2861,7 3293,4 5062,8
8213,3
12708,5 13430,5
5 Qashqadaryo viloyati
1384,4 2984,3 4434,7 5041,5 7755,6
11955
16943,6 18974,3
6 Navoiy viloyati
739,6
1458,4 2223,2 2494,4 3701,2
6025,7
9584
9884,6
7 Namangan viloyati
718,1
1458 2240,3 2705,7 4016,8
6488,4
9243,8 10279,5
8 Samarqand viloyati
1791,4 2996,5 4773,5 5350,6 7744,1 12934,1 17625,8 18956,1
9 Surxondaryo viloyati
976
1915,7 2999,1 3325,1 4797,3
8125,7
11244,4 12792,3
10 Sirdaryo viloyati
382,3
758,8 1130,3 1321,5 1957,2
3046,4
4188,5
4651,8
11 Toshkent viloyati
1455,2 2951,8 4381,9 4977,5 7483,5 10419,9 15572,9 16727,4
12
Farg‘ona viloyati
997,6
1980,7 3036,2 3586,3 4728,5
7847,9
11335,7 12970,4
13 Xorazm viloyati
936,8
1780,1 2671,9 3081,2 4460,7
7582,2
10662,2 12467,8
14 Toshkent shahri
0
0
0
0
0
0
0
0
Mazkur 3-jadvalga asosan,
O‘zbekiston Respublikasida yetis
htirilgan jami
chorvachilik mahsuloti 2010-yilda 12737,8 mlrd. so`mni va 2022-yilda 167229,0
so‘mni tashkil etgan. Ushbu ko‘rsatkich mos ravishda Qoraqalpog‘iston
Respublikasida 422,3 va 6861,6 mlrd. so`mni, Andijon viloyatida 955,0 va
13213,5 mlrd. so`mni, Buxoro viloyatida 1061,4 va 16019,2 mlrd. so`mni, Jizzax
viloyatida 917,7 va 13430,5 mlrd. so`mni, Qashqadaryo viloyatida 1384,4 va
18974,3 mlrd. so`mni, Navoiy viloyatida 739,6 va 9884,6 mlrd. so`mni,
Namangan viloyatida 718,1 va 10279,5 mlrd. so`mni, Samarqand viloyatida
1791,4 va 18956,1 mlrd. so`mni, Surxondaryo viloyatida 976,0 va 12792,3 mlrd.
so`mni, Sirdaryo viloyatida 382,3 va 4651,8 mlrd. so`mni, Toshkent viloyatida
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
168
1455,2 va 16727,4 mlrd. so`mni,
Farg‘ona viloya
tida 997,6 va 12970,4 mlrd.
so`mni hamda Xorazm viloyatida 936,8 va 12467,8 mlrd. so`mni tashkil etgan.
Mazkur yetishtirilgan chorvachilik mahsuloti hajmining o‘sish sur’ati o‘tgan
yilga nisbatan foizda hisoblandi. Unga asosan, mos holda keltirilgan
ko‘rsatkichning o‘sish sur’ati O‘zbe
kiston Respublikasida 106,9 va 103,3 foizga,
Qoraqalpog‘iston Respublikas
ida 108,4 va 103,7 foizga, Andijon viloyatida 107,1
va 104,3 foizga, Buxoro viloyatida 106,2 va 102,7 foizga, Jizzax viloyatida 106,7
va 101,5 foizga, Qashqadaryo viloyatida 107,0 va 103,3 foizga, Navoiy viloyatida
106,3 va 104,7 foizga, Namangan viloyatida 107,6 va 104,0 foizga, Samarqand
viloyatida 106,4 va 104,7 foizga, Surxondaryo viloyatida 108,2 va 103,4 foizga,
Sirdaryo viloyatida 106,9 va 102,9 foizga, Toshkent viloyatida 107,3 va 102,7
foizga, Farg‘ona viloyatida 108,2 va 101,6 foizga hamda Xorazm
viloyatida 104,4
va 103,9 foizga teng bo‘lgan.
Xulosa shuki,
mamlakazimiz mintaqalarida qishloq xo‘jalik tarmog‘i holati
barqaror rivojlantirish imkoniga egaligi bilan ajralib turadi. Bu borada soha
taraqqiyotiga qaratilgan tegishli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Ushbu
holat bir qator ko‘rsatkichlar bilan tavsiflanadi. Xususan, mamlakatimizda ishlab
chiqarilgan qishloq xo‘jaligi mahsuloti hajmi va uning o‘sish sur’ati, dehqonchil
ik
mahsulotlarini yetishtirish hajmi va uning o‘sish sur’ati, qishloq xo‘
jaligi
tarmog‘ining b
archa toifalarida yetishtitirilgan donli ekinlar hajmi,
yetishtitirilgan
chorvachilik mahsuloti hajmi va uning o‘sish sur’ati, hududlar
kesimida yetishtirilgan qi
shloq, o‘rmon va baliqchilik xo‘jaligi mahsulot (xizmat)
hajmi va uning o
‘sish sur’atlari shular jumlasidandir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
2. https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/agriculture-2
TURIZM SOHASINI DAVLAT TOMONIDAN TARTIBGA SOLISHNING
USULLARI, OMILLARI VA VOSITALARI
Yo‘ldosheva Latofat Tolib qizi
“Ipak yo‘li” turizm va ma’daniy meros
xalqaro universiteti doktoranti
08.00.17-Turizm va mehmonxona faoliyati
Annotatsiya.
Ushbu maqolada turizm industriyasini davlat tomonidan tartibga solishning
ustuvor strategiyalari, vositalari va usullari,
shuningdek, turizmni davlat tomonidan qo‘llab
-
quvvatlash omillari tahlil qilingan.
Kalit so‘zlar:
тurizm industriyasi subyektlari,huquqiy ta’minot vositalari,tashkiliy
vositalar, ijtimoiy kafolat.
Turizm industriyasining davlat tomonidan tartibga solishning zarurati, eng
avvalo, bozor munosabatlari va sharoitlarining muttasi
l ravishda o‘zgarib turishi
bilan belgilanadi.
Turizm bozorini tartibga solish mexanizmini ko‘
rib chiqqan
