“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
478
недостатком рабочей силы, что будет способствовать более равномерному
распределению населения и ресурсов по стране.
Эти предложения могут стать основой для разработки долгосрочной
стратегии, которая позволит Узбекистану эффективно использовать
миграционные потоки в интересах своей экономики и общества в целом.
Литература
1.
Постановление Кенгаша Сената Олий мажлиса РУз «О вопросах
совершенствования механизмов регулирования процессов внешней трудовой миграции»
от 20.11.2023 г. № ПК
-622-IV
2. Официальная программа «labor
-
migration» Агентства внешней трудовой
миграции Республики Узбекистан:
https://labormigration.uz//#/citizensRegStat
3. Отчёт Международной организации по миграции (
IOM) 7.05.2024
4. uz.kursiv.media 3.06.2024
5. Тулиндинова Жанар. Сайёра Ходжаева: «Узбекистан –
один из главных доноров
рабочей
силы
для
России,»
IA-CENTR.RU
,
11
декабря
2018
г.
centr.ru/experts/zhanar-tulindinova/sayyera-khodzhaeva-uzbekistan-odin-iz-glavnykh-
donorov-rabochey-sily-dlya-rossii/
Агенство внешней трудовой миграции (АВТМ)
AHOLI DAROMADLARINI KO‘PAYTIRISH VA MILLIY IQTISODIYOTNI
BARQAROR R
IVOJLANTIRISHNING INNOVATSION YO‘NALISHLARI
Amaniyazov Rinat Bayniyazovich
Qoraqalpoq davlat universiteti tatqiqatchisi
Aliev Paraxat Keunimjaevich
Qoraqalpoq davlat universitetili tadqiqotchi
utepbergenovasamatdin@gmail.com
Annotatsiya.
Aholi pul
daromadlari tarkibining oʻzgarishi
, milliy iqtisodiyotni
rivojlantirish sharoitida innovatsion-
investitsion faoliyatning ustuvor yo‘nalishlarini
ochib
beradi.
Kalit so’zlar
:
аhоli
, daromad, narx, moliyaviy, milliy iqtisodiyot, raqobatbardosh,
innovatsiya, korxona, loyiha, soha.
Аhоlini turmush dаrаjаsini nоminаl emas balki real pul daromadlari tashkil
etadi. Bu pul daramodlarning quyidagilardan iborat
boʻladi: ish haqining hajmi,
tadbirkorlik natijasida keladigan jami, kimmatbaho qogʻozlardan
keladigan
daromadlar va shuningdek amaldagi soliq tizimi, narxlardan tartibga solish
inflasiya darajasi, dotasiyalar hajmi va boshqalar. Fuqarolarning real
daromadlari qiymatning taqsimlanishi va qayta taqsimlash natijasid yuzaga
keladi. Demak, aholining real pul daromadlari asosiy mehnat daromadlaridan
tashqari yana boshqa qoʻshimcha toʻlovlardan tashkil topadi [1].
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
479
Bozor
iqtisodiyoti sharoiti bu moliyaviy qoʻshim
chalar sezilarli darajada ortadi
va aholi pul daromadlari uchun moliyaviy reguliyator xarakterini oladi.
Oʻzbekistonda aholi daromadlarining shakllanish manbalari davlat
tomonidan amalga oshirilayotgan tadbirlar natijasida xilma-xil shakllarga ega
boʻlib b
ormoqda (1-jadval).
1-jadval
Aholi pul daromadlari tarkibining oʻzgarishi.
T/r
Koʻrsatkichlar
2021 yil 2023 yil
2021 yil 2023
yilga nisbatan
oʻzgarishi, %
1 Ish haqi
30,5
33,0
+2,5
2 Tadbirkorlik faoliyatidan daromad
29,9
29,0
-0,9
3
Ijtimoiy transfertlar (nafaqa, stipendiya va
boshqalar)
15,4
16,4
+1,0
4 Dehqon
xoʻjaligi mahsulotlarini sotishdan
daromadlar
23,9
21,2
-2,7
5 Boshqa daromadlar
0,3
0,4
+0,1
6 Jami daromadlar
100
100
-
Manba:
Oʻzbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi ma’lumotlari.
Bunda aholining asosiy ish joyidan oladigan daromadalaridan tashqari
qoʻshimcha tadbirkorlik faoliyati va oʻzlariga ajratilgan yer maydonlarida
dehqon xoʻjaligi tashkil etib, unda qishloq xoʻjaligi mahsulotlari yetishtirishdan
olgan
daromadlari ham katta oʻrin tutayotganligi alohida
e’tiborga molikdir
[2].
Biz uchun muhim ijtimоiy аhаmiyаtgа egа bоʻlgаn аhоlini ish bilаn
tа’minlаsh bilаn bоgʻliq muаmmоlаrgа kаttа e’tibоr qаrаtilib, bu bоrаdа аniq
mаqsаdgа yоʻnаltirilgаn ishlаrni izchil аmаlgа оshirаyоtgаnimiz mаvjud аhvоlni
tubdаn оʻzgаrtirish uchun imkоn yаrаtdi.
2023
yilga koʻra, Oʻzbekistondagi
mehnat resurslari soni 19 mln 453,3 ming kishiga yetdi. Shuni 2 mln nafardan
ortigʻi xorijdagi mehnat migrantlari hisoblanadi. Mamlakatda i
shga muhtojlar
soni yil boshidagi 1,4 mln kishidan (9,6%) iyunga kelib 1,3 mln kishigacha
(8,8%) kamaydi [3].
Shu o’rinda, milliy iqtisodiyotning raqobatdoshligini oshirish va dunyo
bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, yuqori
texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining
jadal rivojlanishini ta’minlash hisobidan amalga oshirilishi mumkin. Boshqacha
so‘z bilan aytganda, innovatsiya faoliyatini rivojlantirmay turib, iqtisodiyot
raqobatbardoshl
igiga erishib bo’lmaydi. Innovatsiya atama
sining mazmunidan
kelib chiqib shuni aytish mumkinki, qachonki har qanday kashfiyotlar, yangi
voqealar, xizmatlar va usullar turlari tarqalishiga qabul qilinsa, o‘shanda
xalq
ommasi tomonidan tan olinadi. Bunda yangilikning joriy etilishi yangilikni
qo‘lla
sh jarayonini bildiradi va yangilikning tarqatilishiga qabul qilinishi
vaqtidan boshlab yangi sifat
–
innovatsiyaga aylanadi.
Demak, innovatsiyani hayotga joriy qilishdan maqsad biror bir ijobiy
natijaga erishishdir. Bundan shuni anglash mumkinki, innovat
siya sohasi o‘z
-
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
480
o‘zidan investitsiya sohasi bilan chambarchas bog‘liqdir. Milliy iqtisodiyotni
rivojlantirish sharoitida innovatsion-investitsion faoliyatning ustuvor
yo‘nalishlari sifatida quyidagilarni ko‘rishimi
z mumkin:
➢
korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta
jihozlashni yanada jadallashtirish, zamonaviy, moslashuvchan texnologiyalarni
keng joriy etish;
➢
eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalarning tashqi bozorlarda
raqobatdosh bo‘lishini qo‘llab
-
quvvatlash bo‘yicha aniq chora
-tadbirlarni
amalga oshirish va eksportni rag‘batlantirish uchun qo‘shimcha omillar yaratish;
➢
ishlab chiqarish xarajatlari va mahsulot tannarxini kamaytirishni
rag‘batlantirish hisobidan real sektor korxonalarining
raqobatdoshligini
oshirish;
➢
elektroenerge
tika tizimini modernizatsiya qilish, energiya iste’molini
kamaytirish va energiya tejashning samarali tizimini joriy etish choralarini
amalga oshirish;
➢
ichki bozorda talabni rag‘batlantirish orqali mahalliy ishlab
chiqaruvchilarni qo‘llabquvvatlash.
Albatta,
milliy
iqtisodiyotni
modernizatsiyalash,
uning
raqobatbardoshligini oshirishda innovatsiyalarning o‘rni beqiyos. Lekin
mamlakatda innovatsiya faoliyatining tashkil etilishi va rivojlanishi uchun
quyidagi shartla
rning mavjud bo‘lishi va bajarilishi talab
etiladi[4]:
➢
davlat innovatsiya siyosati
–
O‘zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati
organlari tomonidan mamlakatning innovatsion strategiyasi maqsadlari va
ustuvor
innovatsion
dasturlar
va
loyihalarni
qo‘llab
-quvvatlash
mexanizmlarining ishlab chiqilishi va belgilanishi;
➢
investitsiya salohiyati
–
davlat, tarmoq, korxona va tashkilotning turli
ko‘rinishdagi resurslar yig‘indisi (moddiy, moliyaviy, intellektual, ilmiy
-
texnikaviy, iqtisodiy va boshqalarni qamrab olgan holda);
➢
innovatsiya sohasi
–
innovats
iyalarni yaratish va tarqatishni o‘z ichiga
qamrab oluvchi innovatsiya mahsulot (ish, xizmat)larini ishlab chiqaruvchilar va
iste’molchilarning faoliyat sohalari;
➢
innovatsiya infratuzilmasi
–
innovatsiya faoliyatining amalga
oshirilishiga imkon beruvchi,
ta’sir ko‘rsatuvchi turli muassasalar;
➢
innovatsiya dasturi (korxona, tarmoq, hudud, davlat, mintaqa,
davlatlararo)
–
innovatsiya loyihalari resurslari, ijrochilari va ularni amalga
oshirish muddatlari bo‘yicha kel
ishilgan hamda yangi turdagi mahsulotlarni
o‘zlashtirish va joylashtirish bo‘yicha vazifalarning samarali hal etilishini
ta’minlovchi innovatsion loyihalar va tadbirlar kompleksi.
Innovatsiyalarni loyihaviy moliyalashtirishning bir necha turlari mavjud.
L
oyihaning o’zining, uning ishtirokchilarin
ing kredit qobiliyati, ularning kreditni
uchinchi shaxslar tomonidan to’lash kafolatlari hisobga olinmagandagi yashash
qobiliyatiga asoslangan molyailashtirish asosiy bo’ladi. Loyihani amalga oshirish
natijasida ge
neratsiyalanadigan aul oqimlari qarzni to’lashning manbai bo’luvchi
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
481
investitsiyalarni moliyalashtirishni uchinchi tur deb hisoblash mumkin.
Moliyalashtirishning shunday turi uchinchi deb hisoblanadiki, bunda ham
loyihani amalga oshirish natijasida generats
iyalanadigan naqd mablag’lar
oqimlari va h
am korxona aktivlari kreditni ta’minlanishi bo’lib xizmat qiladilar.
Korxonaning o’zining iqtisodiy va texnik yashash qobiliyati kreditni
ta’minlashi loyihaviy molilashtirishning to’rtinchi turi bo’ladi [5].
Hozirgi kunda investitsiyalarni innovatsion loyihalarni moliyalashtirish
uchun yo’naltirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Bilamizki, samarali
innovatsiya loyihalarini amalga oshirish iqtisodiyot tarmoqlarida mahsulot
tannarxini pasaytirish, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlar sifatini
oshirish va umuman iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlashda muhim
ahamiyat kasb etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1.
Абдурахмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти. –Т.: Меҳнат, 2009.
-357-
б.
2.
Мухиддинов Х.С. Ҳудуд аҳолиси турмуш даражасини ошириш ва ижтимоий
ривожланишини моделлаштириш. Монография.
-
Т.: ФАН, 2009.
-
12 б.
3.
https://mehnat.uz/uz/news/uzbekistonda-ishsizlik-darazhasi-88-foizni-tashkil-etdi -
Oʻzbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi ma’lumo
tlari
4.
Вертакова Ю.В. Симоненко Б.С. Управление инновациями: теорпя и практика. –
М.: Высшее экономическое образование, 2008.
5.
Borut Likar, co-editors Peter Fatur, Urshka Mrgole; translation Arslingue K.Jontar,
TEFL, TBE.
—
1st. ed.
—
El. knjiga.
—
Ljubljana INNOVATION management [Elektronskivir]
Korona plus
—
Institute for Innovation and Technology, 2013.
ICHKI VA TASHQI MIGRATSIYA VA RASMIY BANDLIKNI TA’MINLASH
Amaniyazova Rayxan Bayniyazovna
Qoraqalpoq davlat universiteti tayanch doktoranti
Annotatsiya
.
Migratsiya hozirgi davrning global jarayoni hisoblanadi. Jahon miqyosida
migratsiyaning yo‘nalishlari o‘rganilgan va bu jarayon davom etmoqda
.
Mazkur maqolada
migratsiya turlari va muammolari ilmiy doiradagi tahlili bilan
о‘rganilgan. Migratsiy
aning ichki
va tashqi sabablari, iqtisodiy-huquqiy omillar asosida tahlil qilingan.
Tayanch so’zlar:
aholi migratsiyasi, tashqi va ichki migratsiya, migratsiya sabablari.
Aholining yashash joyini o’zgartirish maqsadida bir joydan ikkinchi joyga
ko’chishi
(harakati) aholi migratsiyasidir. Migratsiya ichki (yani bir
mamlakatning ichida ayrim rayonlar o’rtasida, qishloqdan shaharga) yoki tashqi
(bir mamlakat
dan ikkinchi mamlakatga, bir qita’dan ikkinchi qit’aga) bo’lish
mumkin. Migratsiya, shuningdek, doimiy hamda vaqtincha (shu jumladan
mavsumiy bo’ladi.) Aholi migratsion harakatining sabablari xilma
-
hil bo’lishi
mumkin. Aholini bir joydan ikkinchi joyga ko’
chib yurishga majbur qiluvchi
sabablardan eng muhimlari ikkita: iqtisodiy sabablar (masalan, ish qidirib yoki
moddiy ahvolini yaxshilash maqsadida bir rayondan ikkinchi rayonga yoki
