“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
481
investitsiyalarni moliyalashtirishni uchinchi tur deb hisoblash mumkin.
Moliyalashtirishning shunday turi uchinchi deb hisoblanadiki, bunda ham
loyihani amalga oshirish natijasida generats
iyalanadigan naqd mablag’lar
oqimlari va h
am korxona aktivlari kreditni ta’minlanishi bo’lib xizmat qiladilar.
Korxonaning o’zining iqtisodiy va texnik yashash qobiliyati kreditni
ta’minlashi loyihaviy molilashtirishning to’rtinchi turi bo’ladi [5].
Hozirgi kunda investitsiyalarni innovatsion loyihalarni moliyalashtirish
uchun yo’naltirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Bilamizki, samarali
innovatsiya loyihalarini amalga oshirish iqtisodiyot tarmoqlarida mahsulot
tannarxini pasaytirish, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulotlar sifatini
oshirish va umuman iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta’minlashda muhim
ahamiyat kasb etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1.
Абдурахмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти. –Т.: Меҳнат, 2009.
-357-
б.
2.
Мухиддинов Х.С. Ҳудуд аҳолиси турмуш даражасини ошириш ва ижтимоий
ривожланишини моделлаштириш. Монография.
-
Т.: ФАН, 2009.
-
12 б.
3.
https://mehnat.uz/uz/news/uzbekistonda-ishsizlik-darazhasi-88-foizni-tashkil-etdi -
Oʻzbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi ma’lumo
tlari
4.
Вертакова Ю.В. Симоненко Б.С. Управление инновациями: теорпя и практика. –
М.: Высшее экономическое образование, 2008.
5.
Borut Likar, co-editors Peter Fatur, Urshka Mrgole; translation Arslingue K.Jontar,
TEFL, TBE.
—
1st. ed.
—
El. knjiga.
—
Ljubljana INNOVATION management [Elektronskivir]
Korona plus
—
Institute for Innovation and Technology, 2013.
ICHKI VA TASHQI MIGRATSIYA VA RASMIY BANDLIKNI TA’MINLASH
Amaniyazova Rayxan Bayniyazovna
Qoraqalpoq davlat universiteti tayanch doktoranti
Annotatsiya
.
Migratsiya hozirgi davrning global jarayoni hisoblanadi. Jahon miqyosida
migratsiyaning yo‘nalishlari o‘rganilgan va bu jarayon davom etmoqda
.
Mazkur maqolada
migratsiya turlari va muammolari ilmiy doiradagi tahlili bilan
о‘rganilgan. Migratsiy
aning ichki
va tashqi sabablari, iqtisodiy-huquqiy omillar asosida tahlil qilingan.
Tayanch so’zlar:
aholi migratsiyasi, tashqi va ichki migratsiya, migratsiya sabablari.
Aholining yashash joyini o’zgartirish maqsadida bir joydan ikkinchi joyga
ko’chishi
(harakati) aholi migratsiyasidir. Migratsiya ichki (yani bir
mamlakatning ichida ayrim rayonlar o’rtasida, qishloqdan shaharga) yoki tashqi
(bir mamlakat
dan ikkinchi mamlakatga, bir qita’dan ikkinchi qit’aga) bo’lish
mumkin. Migratsiya, shuningdek, doimiy hamda vaqtincha (shu jumladan
mavsumiy bo’ladi.) Aholi migratsion harakatining sabablari xilma
-
hil bo’lishi
mumkin. Aholini bir joydan ikkinchi joyga ko’
chib yurishga majbur qiluvchi
sabablardan eng muhimlari ikkita: iqtisodiy sabablar (masalan, ish qidirib yoki
moddiy ahvolini yaxshilash maqsadida bir rayondan ikkinchi rayonga yoki
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
482
boshqa mamlakatga ko’chish xamda siyosiy sabablar (siyosiy, milliy yoki di
niy
e’tiqodga ko’ra quvg’in ostiga olinishi natijasida, davlatlar o’rtasidagi
chegaralarning o’zgarish
i yoki harbiy harakatlar davom etgan rayonlardan
boshqa joylarga ko’chib o’tish, davlatlar o’rtasidagi millatlar vakillarini ayirbosh
qilish kabilar).
Ichki migratsiya
(ingl. Internal migration)
–
bu aholining o‘z mamlakati
ichida doimiy yashash joyini uz
oq muddatga yoki bir umrga o‘zgartirishi bilan
kechadigan aholi manzilgohlari o‘rtasidagi harakatini majmuali ifodalaydi. Ichki
migratsiyaga industrlashtirish, urbanizatsiya jarayonlari, transport rivojlanishi
sabab bo‘lmoqda. Uning asosiy oqimlari viloyat
lararo, tumanlararo, va tumanlar
ichida, ularning har birida esa-
qishloq va shahar orasida, shaharlar o‘rtasida,
qishloq aholi punktlari o‘rt
asida va boshqalarda aholining qayta taqsimlanishi
hisoblanadi. O‘zbekistonda aholining ijtimoiy va hududiy mobilli
gini
rivojlantirish, qishloqda yashovchilarning kasbiy malakasini oshirish, mehnat
resurslaridan to‘g‘ri foydalanishga ko‘maklashishda qishlo
qdan shaharga
migratsiyasi asosan muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ichki migratsiya qoidalarga
binoan miqyosi bo‘yicha,
tashqi migratsiyadan kamroq emas, hatto undan oshib
ketadi.
Ichki migratsiyalar mamlakatlar aholisining ko’payishi va kamayishiga
ta’sir ko’rsatmaydi balki aholining mamlakat xududi bo’ylab shahar qishloq
o’rtasida qayta taqsimlanishga olib keladi holos.
Ichki migratsiya qishloq
aholisining migratsiyasi va shahar aholisining migratsiyasiga bo'linadi.
xalqining qadimdan ko‘chmanchi va yarim ko‘chmanchi turmush
tarzi,chorvachilikning rivojlanishi hisobiga yaylovlarning yangilanishi,yozda
yaylovga ko‘chishi,qishda qish uyqusi, masalan,bahor va yozda Qirg‘izistonga
ko‘chish
.oylar va qishda chorvachilik uchun dala topish qulayligi
bilan Sirga
tushishi qozoq zaminida boʻlib,mavsumiy migratsiyaning
rivojlanishini koʻrsatadi.
Shuningdek,15-18-
asrlarda jongʻorla
r bosqinida qozoq
xalqi “loyqa, alkogolli boʻron”ga duchor boʻlib,oʻz vatanidan majburan
koʻchirilgan.19
-asrning ikkinchi yarmi 20-asr boshlarida Rossiya imperiyasining
mustamlakachilik siyosati bilan qora tanli rus koʻchmanchilari qozoq zaminiga
koʻchib oʻ
tdi
Tashqi migrasiyalar esa, aksincha bir mamlakat, xatto aholisining
ko
’
payishiga sababchi bo
’
ladigan muhim omil hisoblanadi.
Yo
ʻ
nalishiga ko
ʻ
ra
tashqi aholi migratsiyasi va ichki aholi migratsiyasi farqlanadi. Tashqi aholi
migratsiyasi mamlakatdan chiqib ketish (muhojirlik), ichki aholi migratsiyasi esa
mamlakat doirasida, viloyat va tumanlararo yashash joyining oʻzg
arishi.
Migratsion jarayonlarda ishtirok etuvchilar
—
migrant (muhojir)lar, migratsiya
oqimi shakllanuvchi hudud
—
migrantlar chiquvchi, ular borgan hudud
—
migrantlar oʻrnashuvchi region deyiladi. Muayyan mamlakatdan boshqa biron
-
bir mamlakatga aholining
koʻchib ketish jarayoni emigratsiya, unda ishtirok
etganlar esa emigrantlar deyiladi. Va, aksincha biron bir boshqa mamlakatdan
maʼlum mamlakatga aholining koʻchib kelishi immigratsiya, unda ishtirok
etganlar immigrantlar (kelgindilar) deyiladi.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
483
Tashqi migratsiya
(ingl. External migration)
–
bu turli maqsadlar bilan
uzoq muddatga mo‘ljallab mamlakat
dan tashqariga aholining harakatlar
majmui. Mohiyatiga ko‘ra, u xalqaro yoki davlatlararo bo‘ladi. Tashqi
migratsiyaning asosiy toifasi emigratsiya (boshqa mamla
katga ko‘chish,
aholining ketishi) va immigratsiya (boshqa mamlakatdan ko‘chib kelish,
aholinin
g kelishi) hisoblanadi. Shuningdek, «aqlning ko‘chib ketishi»
(braindrain) tushunchasi, ya’ni ilmiy texnik xodimlarning, yuqori malakali
mutaxassislarning, shu jumladan salohiyatli mutaxassislarning (studentlar,
stajerlar, aspirantlar) emigratsiyasi tashqi
migratsiya bilan bog‘langandir. U
asosan rivojlanayotgan davlatlardan rivojlangan davlatlarga qarab ro‘y beradi va
emigratsiya davlatlar uchun ularda salohiyatl
i xodimlarni yo‘qotish kabi salbiy
oqibatlarga olib keladi. Tashqi migratsiyaga oid davlatning siyosati uning turiga
(immigratsiya yoki emigratsiya), shu bilan birga, jahon iqtisodiyotidagi
mamlakatning roli va strategiyasiga bog‘liq ravishda shakllantiril
adi. Tashqi
migratsiya milliy qonunchilik va xalqaro me’yorlar bilan tartibga solinadi.
Aholining ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik, siyosiy, diniy, harbiy va boshqa
sabablarga ko‘ra migratsiyasi tashkiliy (davlat va boshqa ijtimoiy tuzilmalar
ishtirokida)va u
yushmagan(migrantlarning o‘zlari tomonidan)bo‘lishi mumkin.
Hozirgi
vaqtda
migratsiyaning
eng
muhim
sababi
iqtisodiy
sababdir.
Qozog'istonda bunga ekologik ofat zonalari bilan bog'liq sababni ham
qo'shish mumkin.
Aholi migratsiyasi
—
aholining yashash jo
yini oʻzgartirishi bilan bogʻliq
koʻchishi. Aholi migratsiyasi aholining muhim muammolaridan biri boʻlib, unta
kishilarning oddiy mexanik koʻchish harakati deb emas, balki ijtimoiy
-iqtisodiy
hayotning koʻp tomonlarini qamragan murakkab ijtimoiy jarayon sif
atida
qaraladi. Aholi migratsiyasi. aholini joylash
ishi, yerni xoʻjalik jihatdan
oʻzlash
tirish, ishlab chiqaruvchi kuchlarni rivojlantirish, irqlar, tillar va
xalqlarning paydo boʻlishi va aralashib ketish jarayonlari bilan bogʻliq [1]. Ishga
joylashtirish
dagi oʻzgarishlar bevosita mehnat resurelarini hududiy qayta
taqsimlash ehtiyojini keltirib chiqaradi, bunga esa migratsiya yordamida
erishiladi.
Aholi migratsiyasi doimiy (turar joyni uzil-
kesil oʻzgartirish), vaqtincha
(shartnoma asosida maʼlum muddatga ishga, oʻqishga va boshqa sabablar bilan
mamlakatdagi bir maʼmuriy
-hududiy birlikdan boshqasiga borish, yoxud xorijga
ketish), mavsumiy (iqtisodiyot tarmoqlari
—
qishloq xoʻjalik, undiruvchi sanoat
sohasi yumushlari, davolanish, dam olish va boshqa sababla
rga koʻra koʻchish),
mayatniksimon (mokisimon) (ertalab ishga, oʻqishga ketib, kechqurun
uyiga
qaytib kelish) migratsiya turlari boʻladi. Maʼlum vaqt davomida hududga koʻchib
kelgan va koʻchib ketgan kishilar soni oʻrtasidagi farq migratsiya saldosi deyila
di.
Migratsiya yoki migrantlar haqida gap ketganda, albatta, iqtisodiy
muammolar birlam
chi sabab sifatida oldingi o‘ringa qo‘yiladi. Ammo aynan
ziyoli qatlamning mehnat va kasb migratsiyasiga qo‘shilishiga iqtisodiy
omillardan tashqari, ma’naviy va axloqiy omilar ham sabab sifatida ko‘rsatilishi
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
484
mumkin. Zero, ziyoli insonlar (doktorlar, professorlar, olimlar, yozuvchilar va
hokazo) jamiyatning rivojlanishiga to‘siq bo‘luvchi omillar (korrupsiya,
mahalliychilik, urug‘
-aymoqchilik va boshqalar) ga davlat kel
ajagini o‘ylagan
fuqaro pozitsiyasida turgan holda qarshi kurashadi. Ziyoli qatlam jamiyat
rivojiga to‘sqinlik qiluvchi muammolar hal etilmagach, migratsiyaga ketishga
qaror qiladi. Oqibatda jamiyatdagi faollar va ziyolilar kuchsizlashadi, ijtimoiy
axloqiy
muammolar esa ko‘payadi va o‘z
-
o‘zidan jamiyat kelajagi uchun salbiy
ta’sir ko‘rsatadi.
Bugungi kunda yoshlarning rivojlangan davlatlarga ta’lim maqsadida
migratsiya qilishi ko‘paygani quvonarli holat, lekin ularning boshqa davlatda
ta’lim olishdan ko‘zlagan niyati o‘qishni tugatgach, o‘sha mamlakatda ishlab
qolish hisoblanadi. Bu ham bizni
ng davlat kelajagi uchun katta yo‘qotishdir.
Biroq boshqa tomondan esa yoshlar milliy qadriyatlar va axloqiy
qarashlarimizni o‘zgartirishi mumkinligi ham muammoli vaziy
at hisoblanadi.
Mamlakatda migratsiya holatining kelib chiqishi bir qancha muammolari
ho
latlarni keltirib chiqarishlari mumkin. Buning natiyjasida ko’plap oilalarning
buzilib ketish holatlari, ajrim, xiyonat, ko’plap bilimli yoshlarimizning chet elga
keti
b qaytib kelmaslik holatlari va shuning oqibatida o’z tili va urf
-odatlarimizni
unutush holatlari, yangicha urf-odatlarning kirib kelishi kabilarni misol
tariqasida aytish mumkin.
Hozirgi kunda yurtimizda nafaqat mehnat migratsiyasi, balki ta’lim,
sog‘l
iqni tiklash, kasb egallash maqsadida va hatto nikoh migratsiyasi ham
rivojlanib bormoqd
a. O‘zbekiston Respublikasi Kambag‘allikni qisqartirish va
bandlik vazirligi huzuridagi Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi
ma’lumotlariga ko‘ra, 2022
-yil 1-mart holatida 2 million 356 nafar yurtdoshimiz
mehnat muhojiri sifatida chet elda mehnat qilmoqda
[2]
. Biroq bu sonlarni
migrantlarni haqiqiy, deb ayta olmaymiz, chunki noqonuniy migrantlar ham juda
ko‘pchilikni tashkil qiladi.
Muammoning tavsifi va yechimi.
Buning
sababini o’sib boryotgan
yoshlarga manaviy va axloqiy qadriyatlarimizning o’rgatilmayotg
anligi,
ayrimlarning shon-
shuhrat va moddiy tarafdan yaxshi bo’lishiga urunish,
farzandlarning dunyoqarashi ham shu asosda shakllantirib borilayotgani deb
hisoblash mum
kin. Bir qancha olimlar o’zining tadqiqqot ishida bir necha
modellarni ishlab chiqdi. 2006-
yil O‘zbekistonning Toshkent, Andijon va
Qoraqalpog‘iston hududlarida migratsiya sabablarini o‘rganish maqsadidda
loyiha doirasida tadqiqot olib borildi. Tadqiqot Sh
veysariyaning O‘zbekistondagi
elchixonasining Gender dasturi doirasida tayyorlangan bo‘l
ib, uning maqsadi
migratsiyaning quyida keltirilgan sabab va oqibatlarini o‘rganishga qaratilgan:
1.
Migratsiyasi bilan bog‘liq hayot strategiyalarini aniqlash.
2.
Migrantlar
va ularning oila a’zolarining milliy qadriyatlariga amal qilish
darajasini aniqlash.
3.
Migratsiyaning oiladagi rollari, qadriyatlari va mafkurasining qayta
taqsimlanishga ta’sirini o‘rganish.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
485
4.
Migratsiyaning salomatlikka ta’sirini ko‘rib chiqish.
Tadqiqotda qatnashgan erkaklar migratsiya sababi sifatida oila boqish
uchun O‘zbekistonda olayotgan maoshilari yetmasligini aytib o‘tishgan.Tadqiqot
doirasida migratsiyaning aniqlangan salbiy jihatlari:
–
otaning uzoq vaqtga uydan ketishi oilaviy rishtalarning uzilishiga, er-xotin
hissiyotlarining so‘nishiga, ajrimga olib keladi;
–
farzandlarda xulq-atvor buzilishiga olib keladi, chunki ularga qancha
sovg‘a
-
salomlar berilmasin yolg‘izlik hissidan azob chekishadi. Shuningdek, oila
haqidagi qarashlari noto‘g‘ri shakllanishiga sabab bo‘ladi.
–
migratsiyadagi erkak ham, ayol ham sog‘lig‘iga o‘z vaqtida e’tibor qarata
olmasligi natijasida sog‘lig‘i bilan bog‘liq muammolarga duch keladi.
–
yolg‘iz onaning migratsiyaga ketishi esa bolalar uchun ikki karra salbiy
ta’sir o‘tkaz
adi.
Mamlakatimizda izchil tarzda davom etayotgan islohotlarning muhim
tarki
biy qismi fuqarolarning mehnat qilishga bo‘lgan konstitutsiyaviy
huquqlarini amalga oshirish hisoblanib, sohada davlat siyosatining asosiy
tamoyillari doirasida ko‘lamli ishlar oli
b borilmoqda. Har qanday davlat
taraqqiyotida ish o‘rinlari yaratish, bandli
kni ta'minlash va shu tariqa aholi
farovonligini oshirish asosiy omillardan biri sanaladi. Mamlakatimizda ushbu
dolzarb masalaga dasturiy yondashuv asosida jiddiy e'tibor qaratilib, aniq
manzilli chora-tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Uning maqsadi aholini ish
bilan ta'minlash bo‘yicha kompleks va bir
-
biriga o‘zaro bog‘liq chora
-tadbirlarni
hududlar hamda iqtisodiyot tarmoqlarining bu boradagi salohiyatini safarbar
qilish yo‘li bilan ro‘yobga chiqarish, demografik va mehnat bozori omillarini
hisobga olgan holda bandlikning samarali shakllarini rivojlantirishga har
tomonlama ko‘maklashishdan iborat.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Alimov S. Aholi migratsiyasi ijtimoiy-axloqiy muhit transformatsiyasi omili sifatida.
–
Toshkent, 2022.
2.
https://api.stat.uz/api/v1.0/data/doimiy-aholi-soni-jami? lang=uz&format=pdf
ОБЕСПЕЧЕНИЕ ЛЕГАЛЬНОЙ ЗАНЯТОСТИ И СОКРАЩЕНИЕ УРОВНЯ
БЕДНОСТИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Амирджанова Ситора Суннат кизи
доктор философии по экономическим наукам (
PhD),
старший преподаватель кафедры
«Макроэкономическая
политика
и прогнозирование» ТГЭУ, Ташкент, Узбекистан
Аннотация
.
Одной из главных проблем, с которой сталкивается современный
Узбекистан, является высокий уровень бедности и неформальная занятость,
препятствующая экономическому развитию страны. Легальная занятость является
основой устойчивого экономического роста, обеспечивает социальную защиту граждан
и способствует снижению уровня бедности. В последние годы правительство
