“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
511
МИГРАЦИОН ЖАРАЁНЛАРНИНГ МЕҲНАТ БОЗОРИ ВА
ИҚТИСОДИЁТГА ТАЪСИРИ
Исламова Барно Баходировна
Г.В. Плеханов
номидаги РИУнинг
Тошкент шаҳридаги филиали "Меҳнат иқтисодиёти
ва бошқарув" кафедрасининг илмий изланувчиси
Миграцион жараёнлар Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланишида
муҳим аҳамиятга эга бўлиб, меҳнат бозори ва мамлакатнинг умумий
иқтисодий кўрсаткичларига катта таъсир
кўрсатади. Глобаллашув ва
халқаро меҳнат миграцияси шароитида Ўзбекистон ишчи кучининг
ҳаракатланиши билан боғлиқ кўплаб муаммолар ва имкониятлар пайдо
бўлмоқда. Аввало, миграция орқали меҳнат ресурсларини қайта
тақсимлаш қишлоқ ҳудудларидаги ортиқча ишчи
кучини камайтириб,
шаҳар марказларида ҳамда мамлакатдан ташқарида иқтисодий
фаолиятни рағбатлантиришга хизмат қилади.
Ўзбекистон иқтисодиёти мигрантлар томонидан юборилаётган пул
ўтказмалари орқали молиявий ёрдам олади, бу эса истеъмол талабини
қўллаб
-
қувватлаб, кичик ва ўрта бизнеснинг ривожланишига ёрдам
беради. Шунингдек, малакали кадрлар оқими айрим стратегик муҳим
соҳаларда мутахассислар етишмовчилигига олиб келиши мумкин, бу эса
давлат
томонидан миграцион жараёнларни қўллаб
-
қувватлаш ва тартибга
солиш зарурлигини кўрсатади.
Меҳнат бозоридаги вазият демографик ўзгаришлар, бандлик
тузилиши ва аҳолининг таълим даражаси билан яқиндан боғлиқ.
Аҳолининг ҳаракатчанлиги ортиб бориши миграцияни бошқаришда
комплекс ёндашувни талаб қилади, айниқса халқаро ҳамкорлик ва иш
ўринлари яратиш масалаларида. Ушбу жараёнларни таҳлил қилиш орқали
самарали миграцион стратегиялар ишлаб чиқиш, мигрантларнинг
ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва уларнинг иқтисодиётга қўшаётган
ҳиссасини ошириш муҳим аҳамият касб этади.
2023 йилда Ўзбекистондан хорижга кетган мигрантларнинг асосий
йўналиши Россия Федерацияси бўлди, бу ерда уларнинг улуши миграция
ҳажмининг 65
,0-70,0
% ни ташкил қилди. Шунингдек, Қозоғистон, Туркия
ва Жанубий
Корея каби мамлакатлар ҳам Ўзбекистон фуқаролари учун
муҳим миграцион йўналишлардан бири ҳисобланади. Ишчи кучи
етишмовчилиги ва иқтисодий ўсиш суръатлари ушбу мамлакатларда
ўзбек мигрантлари учун кенг иш имкониятларини яратмоқда.
Россияда меҳнат мигрантлари учун махсус хизматлар ва марказлар
яратилган бўлиб, улар ҳуқуқий ёрдам ва иш билан таъминлаш борасида
қўллаб
-
қувватланмоқда.
Қозоғистон
ва
Туркияда
ҳам
меҳнат
муҳожирлари учун махсус таълим дастурлари ва шартлар мавжуд.
Жанубий Кореяда "ЭПС" (Employment Permit System) дастури орқали
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
512
вақтинчалик меҳнат келишувлари асосида ишлаш имконияти мавжуд.
Мигрантлар меҳнат ҳуқуқлари ва хавфсизлигини ҳимоя қилувчи
қонунлардан
фойдаланишлари мумкин. [5]
Сўнгги йилларда аёл мигрантлар сони ортиб бормоқда ва улар умумий
миграция ҳажмининг 30
,0-35,0
% ни ташкил этмоқда. Бу рақам аввалги
йилларга нисбатан 5
,0-7,0
% га кўпайган. Эркак мигрантлар сони эса 65
,0-
70,
% ни ташкил этмоқда. Шунингдек, мигрантлар орасида ўрта махсус ва
олий маълумотлилар сони ортиб бормоқда, 2023 йилда уларнинг улуши
15,0-20,0
% ни ташкил қилди.
Ўзбекистон ҳукумати мигрантларни қўллаб
-
қувватлаш ва улар учун
қулай шароитлар яратиш мақсадида хорижда махсус марказлар ташкил
этди ва қайта тайёрлаш курслари ўтказмоқда. "WorldSkills" дастури орқали
мигрантлар малакасини ошириш ва юқори маошли иш ўринлари яратишга
қаратилган чора
-
тадбирлар амалга оширилмоқда.
Мигрантлар томонидан юборилган пул ўтказмалари 2023 йилда 8
миллиард АҚШ долларини ташкил қилди, бу Ўзбекистоннинг ЯИМ нинг
12,0-15,0
% ни ташкил этади. Миграция орқали мамлакатда ишсизлик
даражаси
камайиб, мигрантларнинг ҳориждаги иш ўринлари ёшлар учун
янги имкониятлар яратмоқда.
Шундай қилиб, миграция жараёнлари нафақат Ўзбекистон, балки
борилган давлатлар иқтисодиётига ҳам катта ҳисса қўшмоқда.
Мигрантлар борган давлатларда, хусусан, Россия ва Қозоғистонда
муҳим иқтисодий аҳамиятга эга. Россияда қурилиш соҳасида ишлаётган
мигрантларнинг тахминан 50
,0-60,0
% ўзбекистонликлардир. Улар
мамлакатдаги йирик қурилиш лойиҳаларида ишлаб, катта ҳисса
қўшмоқдалар. Шунингдек, Россия ва бошқа мамлакатларда ўзбек
мигрантларининг меҳнатга лаёқатлилиги юқори баҳоланади ва уларнинг
масъулияти ва иш унумдорлиги юқори эканлиги таъкидланади. Бу эса
Россия ва бошқа давлатлардаги ишчи кучи талабини қондиришга ёрдам
беради. [2,
4]
Қозоғистонда
ўзбек мигрантлари қишлоқ хўжалиги ва саноат
соҳаларида фаолият юритмоқдалар. Улар асосан қишлоқ хўжалик
маҳсулотларини етиштириш, йиғиш ва қайта ишлаш жараёнларида
ишлаб, ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда муҳим роль
ўйнамоқда. Жанубий
Кореяда ўзбек мигрантлари ишлаб чиқариш ва
саноат соҳаларида ишлаб, ишлаб чиқариш ҳажмининг ўсишига катта ҳисса
қўшмоқдалар.
Ўзбекистон фуқаролари хорижда ишлаб, малакасини ошириш ва янги
технологиялар билан танишиш имконига эга бўлмоқдалар. Улар
мамлакатга қайтганларида ўзларининг билим ва кўникмаларини
Ўзбекистоннинг иқтисодий ривожланишига сарфлашмоқдалар. Масалан,
мигрантларнинг 15
,0-20,0
% и қайтиб келганларидан кейин кичик бизнес
очади ёки мавжуд бизнесни ривожлантиришга сармоя киритади. Улар
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
513
хорижда олган тажрибаларини миллий иқтисодиётга қўлламоқдалар, бу
эса кичик ва ўрта бизнеснинг ривожланишига ижобий таъсир кўрсатади.
Мигрантлар нафақат Ўзбекистон учун муҳим иқтисодий манба, балки
борган мамлакатлари учун ҳам зарур ишчи кучи ҳисобланади. Улар орқали
икки
томонлама
манфаатлар
яратилмоқда,
яъни
Ўзбекистон
иқтисодиётига ҳам, борган давлатларнинг иқтисодиётига ҳам ҳисса
қўшилмоқда.
Хорижда ишлаган мигрантлар кўпинча қурилиш, хизмат кўрсатиш,
саноат ва қишлоқ хўжалиги соҳаларида янги технологиялар ва ишлаш
усулларини ўрганиб, ўз соҳасида мутахассислик даражасини ошириш
имконига эга бўладилар. Бунда Жанубий Корея, Россия, Қозоғистон ва
Туркия каби мамлакатлардаги замонавий меҳнат стандартлари ва
технологиялардан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этмоқда. [6,
7]
Мигрантлар қайтганларидан сўнг, ўзлари ўрганган касб ва
технологияларни Ўзбекистонда амалиётга тадбиқ қилиш орқали
маҳаллий иқтисодиётни ривожлантиришга ёрдам беришади. Масалан,
хорижда қурилиш соҳасида ишлаган мигрантлар мамлакатдаги қурилиш
лойиҳаларида малакали ишчи кучи сифатида иштирок этиб, иш сифатини
ва самарадорлигини оширишга ҳисса қўшишади.
Шунингдек, дизайн, ҳунармандчилик, таъмирлаш ва IT соҳаларида
ишлаган мигрантлар хориждан қайтгач, ўз шахсий бизнесларини йўлга
қўяди. Статистик маълумотларга кўра, қайтиб келган мигрантларнинг
тахминан 15
,0-20,0
% и кичик ва ўрта бизнесни бошлашга ҳаракат қилади.
Бу ўз навбатида, иқтисодиётнинг ривожланишига ижобий таъсир
кўрсатади. Хорижда ўрганилган янги технологиялар ва инновациялар
мигрантлар орқали Ўзбекистонда татбиқ этилмоқда ва маҳаллий ишлаб
чиқаришни кучайтиришга ёрдам беради.
Бундан ташқари, ҳукумат қайтиб келган мигрантларни қўллаб
-
қувватлаш бўйича махсус дастурлар жорий этган. Мигрантлар учун қайта
тайёрлаш ва малака ошириш курслари, тадбиркорлик фаолиятини қўллаб
-
қувватлаш учун имтиёзли кредитлар ва грантлар таклиф этилмоқда. Бу
дастурлар орқали мигрантлар хорижда олган кўникмаларини янада
ривожлантиришлари ва маҳаллий бозорда муваффақиятли фаолият
юритишлари учун имкониятлар яратилмоқда.
Шунингдек, мигрантлар ўзлари ўрганган касб ва технологияларни
оила аъзолари ва маҳаллий жамоаларга ўргатиш орқали кенг кўламли
ижобий иқтисодий ўзгаришларга туртки беришмоқда. Бу эса
Ўзбекистоннинг меҳнат ресурсларини ривожлантириш ва уларнинг
рақобатбардошлигини оширишга хизмат қилади.
Шу тариқа, меҳнат мигрантлари нафақат Ўзбекистон иқтисодиёти
учун муҳим аҳамиятга эга, балки улар хорижда олган билим ва
тажрибаларни мамлакатда татбиқ этиш орқали ўз ватанига ҳам катта
ҳисса
қўшишмоқда. Миграция жараёнлари нафақат иқтисодий фойда
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
514
келтирмоқда, балки мамлакатнинг меҳнат ресурсларини ривожлантириш
ва янги технологияларни жорий этишда муҳим омил бўлиб хизмат
қилмоқда
.
Хулоса
қилиб
айтганда
меҳнат
мигрантлари
Ўзбекистон
иқтисодиётига катта ҳисса қўшмоқда: биринчидан меҳнат
мигрантлари
томонидан юборилаётган пул ўтказмалари Ўзбекистоннинг иқтисодий
барқарорлигида муҳим аҳамият касб этмоқда. Улар мамлакат ялпи ички
маҳсулотига салмоқли ҳисса қўшиб, ички бозорда истеъмол талабини
қўллаб
-
қувватлайди. [1]
Иккинчидан, меҳнат миграцияси орқали ишчи кучининг хорижга
йўналтирилиши Ўзбекистондаги ишсизлик даражасини пасайтиришга
ёрдам бермоқда. Бу ёшлар ва малакали мутахассисларга иш топиш
имконини кенгайтирмоқда.
Учинчидан,
мигрантлар хорижда янги касблар ва технологияларни
ўрганиб, қайтганларида ўзларининг янги билим ва
кўникмаларини
Ўзбекистон иқтисодиётида тадбиқ этиш орқали маҳаллий ишлаб чиқариш
ва тадбиркорликни ривожлантиришга кўмаклашади. Бу эса мамлакатда
кичик ва ўрта бизнесни кенгайтиришга ёрдам бермоқда.
Тўртинчидан,
Ўзбекистон ҳукумати қайтиб келган мигрантлар учун
махсус дастурлар жорий этган, уларнинг малакасини ошириш ва
тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга қаратилган. Бу дастурлар
мигрантларнинг иқтисодий фаоллигини оширишга хизмат қилмоқда.
Бешинчидан, мигрантлар хорижда ўрганган касб ва технологияларни
ўз оила аъзолари ва жамоаларига ўргатиш орқали мамлакатда кенг
кўламли ижобий иқтисодий ўзгаришларга туртки бермоқда. Бу маҳаллий
меҳнат ресурсларининг рақобатбардошлигини оширишга хизмат қилади.
Шундай қилиб, миграция нафақат иқтисодий фойда олиб келади
,
балки мамлакатнинг меҳнат ресурсларини ривожлантириш ва янги
технологияларни ўзлаштиришга ҳам ёрдам беради.
Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати
1.
Денежные переводы мигрантов и их роль в экономике Узбекистана //
Экономические показатели стран СНГ. –
2023.
–
№ 1. –
С. 23–
30.
2.
Демографические изменения и трудовая миграция в странах СНГ // Вестник
международной экономики. –
2022.
–
Т. 18, № 6. –
С. 120–
135.
3.
Квашнин, Ю.Д. Влияние денежных переводов мигрантов на экономику стран
Центральной Азии / Ю.Д. Квашнин. –
М.: Издательство экономических исследований, 2023. –
250 с.
4.
Министерство экономического развития Республики Казахстан. Миграция и её роль
в развитии сельского хозяйства Казахстана: статистический отчёт. –
Нур
-
Султан
:
Госстатистика, 2023. –
178 с.
5.
Трудовая миграция в Турции: условия и перспективы // Международные
исследования экономики труда. –
2023.
–
Т. 14, № 5. –
С. 40–
55.
6.
Фомин, А.В. Миграционные потоки в России: структура и динамика / А.В. Фомин //
Российский журнал демографических исследований. –
2023.
–
№ 2. –
С. 65–
80.
7.
Employment Permit System в Южной Корее // Международная миграция труда. –
2023.
–
№ 3. –
С. 90–
102.
