“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
606
O
‘
ZBEKISTONNING JAHON SAVDO TASHKILOTIGA INTEGRATSIYASI:
IQTISODIY IMKONIYATLAR VA MUAMMOLAR TAHLILI
Abdikarimova Dinara
DSc., professor, O‘zbekiston Respublikasi
Bank-
moliya akademiyasi “Biznesni boshqarish” kafedrasi mudiri
Jahon Savdo Tashkiloti (JST)
–
xalqaro savdo qoidalarini tartibga soluvchi
asosiy
global tashkilotlardan biri bo‘lib, uning asosiy maqsadi xalqaro savdo
to‘siqlarini kamaytirish, savdo erkinligini ta’minlash va davlatlar o‘rtasida
adolatli va shaffof savdo muhitini yaratishdir. JST dunyoning turli mamlakatlari
iqtisodiyotini
rivojlantirish
va
ularning
global
savdo
tizimiga
integratsiyalashuvini qo‘llab
-
quvvatlaydi. Bugungi kunda JSTga a’zo bo‘lgan
davlatlar o‘rtasidagi savdo
-sotiq jarayonlari tashkilotning qa
t’iy qoidalari
asosida amalga oshiriladi, bu esa xalqaro bozorlarda ishtirok etuvchi
mamlakatlar uchun katta imkoniyatlar yaratadi.
O‘zbekistonning JSTga a’zolik jarayoni faqat iqtisodiy o‘sishni
rag‘batlantirish bilan cheklanmay, balki xorijiy investitsiy
alarni jalb qilish,
innovatsiyalarni qo‘llash va texnologiyalarni joriy etish im
koniyatlarini ham
kengaytiradi. Xorijiy sarmoyadorlar uchun JST qoidalariga mos bo‘lgan
islohotlar va o‘zgarishlar sarmoyalar xavfsizligini ta’minlaydi va investitsiyalar
oqimi
ni oshiradi. Shu bois, O‘zbekiston JSTga a’zo bo‘lish orqali nafaqat xalqaro
sav
do tarmog‘ida o‘z o‘rnini mustahkamlashi, balki uzoq muddatli iqtisodiy
barqarorlik va farovonlikka erishishi mumkin.
Biroq JSTga qo‘shilish bilan bir qatorda, O‘zbekiston uchu
n qator
qiyinchiliklar ham mavjud. Bu jarayon mahalliy ishlab chiqaruvchilar uchun
xalqaro raqobatning kuchayishi, savdo qoidalariga moslashish va milliy iqtisodiy
siyosatni JST qoidalariga muvofiqlashtirishni talab qiladi. Shu sababli, JSTga
a’zolik jaray
onida mamlakatning iqtisodiy siyosatini isloh qilish, mahalliy ishlab
chiqaruvch
ilarni qo‘llab
-
quvvatlash va raqobatbardoshlikni oshirish bo‘yicha
zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Shuningdek, JSTga qo‘shilish mamlakat ichk
i iqtisodiyotini liberallashtirish
va bozor iqtisodiyotini rivojlantirish yo‘lid
agi qadamdir. Bu esa mamlakatning
xalqaro maydondagi raqobatbardoshligini oshirib, O‘zbekistonni xalqaro savdo
tizimida faol ishtirok etuvchi davlatga aylantiradi. JSTga a’zo bo‘lishning ijobiy
jihatlari qatorida, O‘zbekiston xalqaro investitsiyalarni jalb
qilish
imkoniyatlarini kengaytirishi, eksport salohiyatini oshirishi va texnologik
taraqqiyotga hissa qo‘shishi mumkin.
Jahon Savdo Tashkiloti (JST) global iqtisodiyotning asosiy tashkiloti sifatida
davlatlar o‘rtasidagi savdo to‘siqlarini bartaraf etish,
erkin savdo muhiti yaratish
va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. JSTning xalqaro savdo
tizimida tutgan o‘rni, uning iqtisodiy o‘sishga ta’siri va a’zo davlat
lar uchun
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
607
yaratiladigan imkoniyatlar haqidagi tadqiqotlar ko‘plab xorijiy olimla
r
tomonidan o‘rganib chiqilgan.
Subramanian va Wei (2007) tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotda JSTning
iqtisodiy o‘sishga ta’siri batafsil tahlil qilingan. Ularning tadqiqotlari J
STga
a’zolikning savdo hajmlarini oshirish va iqtisodiy o‘sishga sezilarli ta’sir
ko‘rsatishini tasdiqlaydi. Ayniqsa, savdo erkinligini ta’minlash orqali xalqaro
bozorlarga kirish imkoniyati kengayadi, bu esa eksportni rivojlantirish va
xalqaro savdo oqimlarini kuchaytirishga yordam beradi [1]. Tadqiqot natijalari
JSTga
a’zolikning savdo tizimini liberallashtirishdagi ijobiy ta’sirini tasdiqlaydi
va iqtisodiy siyosatning erkinlashishi orqali davlatlarning eksport va import
imkoniyatlari ortishini ko‘rsatadi
.
Rodrik (1999) JST va boshqa xalqaro iqtisodiy tashkilotlarning davlatlarga
qanday ta’sir ko‘rsatishi haqida tadqiqot o‘tkazgan. Uning fikriga ko‘ra, JSTga
a’zo bo‘lgan davlatlar xalqaro savdo tartiblariga moslashish orqali o‘z
iqtisodiyotlarini liberalla
shtirish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Bu esa iqtisodiy
o‘sish sur’atlarini oshirish va raqobatbardoshlikni kuchaytirishga xizmat qiladi
[2]. Shu bilan birga, JST qoidalari davlatlar uchun savdo tizimini yanada shaffof
va barqaror qiladi, bu esa xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda muhim ahamiyat
kasb etadi.
Jahon Sav
do Tashkilotiga a’zolik mamlakatlarga xalqaro sarmoyalarni jalb
qilishda katta imkoniyatlar taqdim etadi. Maskus (2000) JSTga a’zolikning
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar (FDI) oqimiga qanday ta’sir ko‘rsatishini
o‘rgangan. Tadqiqotlar shuni ko‘r
satadiki, JST qoidalari sarmoyadorlar uchun
ishonchli huquqiy muhit yaratadi, bu esa sarmoya xavfsizligini oshiradi va xorijiy
investitsiyalar hajmini kengaytirishga yordam beradi [3]. Shu bilan birga, xorijiy
investitsiyalar orqali yangi texnologiyalarni joriy etish va mahalliy sanoatni
rivojlantirish imkoniyatlari kengayadi.
JSTga a’zolik orqali mamlakatlar xalqaro savdo tizimiga yanada faol
kirishadi, bu esa xorijiy sarmoyadorlar uchun yanada ochiq va raqobatbardosh
bozor yaratadi. Tomz (2007) JSTga a’zolikning sarmoyalar oqimiga bo‘lgan
ta’sirini o‘rganib chiqib, tashkilotga a’zo davlatlar xorijiy sarmoyalarni jalb
qilishda sezilarli ijobiy o‘sish kuzatilishini ta’kidlaydi [4]. Bu esa O‘zbe
kiston
uchun JSTga a’zolikning xorijiy investitsiyalar oqimini ku
chaytirishdagi muhim
ahamiyatini ko‘rsatadi.
JSTga a’zolikning iqtisodiy o‘sishdan tashqari, texnologik taraqqiyotga ham
katta ta’siri borligi aniqlangan. Keller va Yeaple (2009) xorijiy inve
stitsiyalar va
JSTga a’zolik o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni o‘rganish orqali JST a’zolariga xorijiy
kompaniyalar tomonidan yangi texnologiyalar kiritilishi va innovatsiyalar
rivojlanishi haqida to‘xtalishgan [5]. Xorijiy kompaniyalar tomonidan olib
kirilg
an texnologiyalar milliy iqtisodiyotda “texnologik oqish” (spillo
ver effect)
yaratadi, bu esa mahalliy kompaniyalarga texnologiyalarni o‘zlashtirish va ishlab
chiqarish jarayonlarini optimallashtirish imkonini beradi.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
608
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Subramanian, A., & Wei, S. J. (2007). The WTO promotes trade, strongly but unevenly.
Journal of International Economics, 72(1), 151
–
175.
2.
Rodrik, D. (1999). The new global economy and developing countries: Making openness
work. Policy Essay No. 24, Overseas Development Council.
3.
Maskus, K. E. (2000). Intellectual property rights in the global economy. Institute for
International Economics.
4.
Tomz, M., Goldstein, J. L., & Rivers, D. (2007). Do we really know that the WTO increases
trade? American Economic Review, 97(5), 2005
–
2018.
5.
Keller, W., & Yeaple, S. R. (2009). Multinational enterprises, international trade, and
productivity growth: Firm-level evidence from the United States. The Review of Economics and
Statistics, 91(4), 821-831.
ҲУДУД
СОЛИҚ ПОТЕНЦИАЛИНИ БАҲОЛАШ УСУЛАРИ
Абдуллаев Зафаржон Алижонович
Технология, менежмент ва коммуникациялар
институти, “Молия ва бухгалтерия ҳисоби”
кафедраси профессори, DSc., доцент
Мамлакат ҳудудларини ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантиришдаги
мавжуд номутаносибликларни чуқурлашуви шароитида маҳаллий бюджет
даромадларини шакллантириш иқтисодчи олимлар, амалиётчилар ва
жамоатчилик доирасидаги долзарб муаммолардан бирига айланган.
Хусусан, маҳаллий бюджет даромадлари манбасини кенгайтиришнинг
муҳим йўналишлари юзасидан олиб борилган аксарият илмий
тадқиқотларда
маҳаллий
бюджет
тушумлари
характери
ва
структурасининг назарий жиҳатларига алоҳида эътибор берилган
бўлсада, аммо фискал корректировка роли нисбатан тўлиқ баҳоланмаган.
Бугунги кунда турли даражадаги бюджетлар баланслигини таъминлаш,
бюджетлараро
ҳисоб
-
китоблар
механизмини
такомиллаштириш,
тадбиркорлик субъектларининг солиқ юкини пасайтириш, солиқ солиш
тартибини соддалаштириш, солиқ маъмуриятчилигини такомиллашти
-
риш фискал сиёсатни долзарб вазифаларидир. Маҳаллий бюджет
даромадларини
шакллантириш
муаммолари
бўйича
илмий
тадқиқотларни ўрганиш молиявий ресурсларнинг минтақавий даражада
шаклланиши, тақсимланиши ва маҳаллий ҳокимият органлари томонидан
марказлаштирилмаган оптимал бошқарув тизимини такомиллаштириш
-
да муҳим ҳисобланади.
Барчага маълумки, ҳудудларни комплекс ижтимоий
-
иқтисодий
ривожлантириш, аҳоли бандилиги таъминлаш, аҳолининг яшаш
шароитларини тубдан яхшилаш, турмуш даражасида сезиларли ижобий
ўзгаришларга эришиш бўйича изчил чора
-
тадбирлар амалга оширишда
