“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
611
Фойдаланилган адабиётлар
1.
Игoннa Л.Л., Куcpaeвa Д.Э. O мeтoдикax oцeнки нaлoгoвoгo пoтeнциaлa peгиoнa
-
cубъeктa PФ// Terra economicus. T. 7. №4 (ч.2). 2009.
-C. 197-201.
2.
Cинeльникoв
-
Муpылeв C., Кaдoчникoв П., Идpиcoв Г. 2011. Нaлoг нa пpибыль
пpeдпpиятий: aнaлиз peфopмы 2001 г. и мoдeлиpoвaниe нaлoгoвoгo пoтeнциaлa
peгиoнoв. М.: Инcтитут Гaйдapa. 180 c.
3.
Гopшкoвa Н.В., Шaмaнин В.И 2016. Мeтoдичecкиe пoдxoды к oцeнкe нaлoгoвoгo
пoтeнциaлa peгиoнa нa пpимepe вoлгoгpaдcкoй и pocтoвcкoй oблacтeй.
4.
Кapaтaeв A.C. 2010. Инcтpумeнтapий oцeнки нaлoгoвoгo пoтeнциaлa // Вeктop
нaуки ТГУ. № 4. C. 226–
229.
5.
Islyamutdinov, S. I. 2007. Tахаblе cараcity of а tеrritory: Mеthodologicаl аsреcts of
formаtion аnd usе:Dissеrtаtion.Nаlogovyi рotеntsiаl tеrritorii: Mеtodologichеskiе аsреct
formirovаniyа iisрol’zovаniyа: dis… kаnd. еkonom. Nаuk. Sаmаrа
КОРХОНАЛАР ФАОЛИЯТИДА МАРКЕТИНГ ДАСТУРЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИШ ЗАРУРИЯТИ ВА УНИНГ ФУНКЦИЯЛАРИ
Абдуллаева Ҳилола Нутфиллоевна
БухДУ Иқтисодиёт кафедраси ўқитувчиси
Ишлаб чиқариш муносабатларининг тобора глобаллашиб бориши
натижасида корхоналар ўртасида рақобат курашининг кучайиши
натижасида корхоналарнинг бозордаги эгаллаган ўрнини сақлаб қолиши,
янги бозорларга кириб бориши, уларнинг қамров даражасини ошириш
каби стратегик вазифаларни ҳал
этиш зарурияти ортди. Натижада
иқтисодий адабиётда корхоналар фаолиятини ташкил этишда маркетинг
дастурларидан фойдаланиш, унинг амал қилиш механизмини
такомиллаштириш борасидаги илмий тадқиқотларга устуворлик
қаратилди. Жумладан, бугунги
кунга келиб, глобал ишлаб чиқариш
занжирининг ривожланиши корхоналар ўртасидаги рақорбат курашининг
тобора кескинлашишига олиб келди. Бу эса уларнинг ривожланиш
стратегияларини ишлаб чиқишда маркетинг дастурларидан фойдаланиш
самарадорлигини ошириш заруриятини уйғотади
.
А.П.
Карасев [1] ўз тадқиқотлари жараёнида замонавий бозор
иқтисодиёти муносабатлари шароитида корхоналар фаолиятида
маркетинг дастурларидан фойдаланиш амалиётининг заруриятини
қуйидагилар билан изоҳлайди:
-
биринчи, бозор иқтисодиёти муносабаталари ривожланишининг
замонавий тенденцияларига кўра, корхоналар фаолиятини ташкил этиш
билан боғлиқ бўлган ижтимоий
-
иқтисодий муносабатларнинг тобора
мураккаблашуви, бозор конъюнктурасидаги кескин ўзгаришларнинг
вужудга келиги, рақобатчиларнинг нисбий
рақобат устунликларидан
самарали фойдаланишга бўлган интилишларининг кучайиши ҳар қандай
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
612
корхоналар фаолиятида маркетинг дастурларидан фойдаланиш
амалиётининг илмий ва амалий жиҳатдан долзарблигини оширади. Бу
орқали корхона фаолиятини ташкил этиш, жумладан, унда тўғри
йўналишдаги бошқарув қарорларини қабул қилишнинг сифат
кўрсаткичлари маркетинг дастурларидан фойдаланиш амалиёти
самарадорлиги билан бевосита боғлиқ ҳисобланади. Шу сабабли, ҳар
қандай
корхона фаолиятини ташкил этишда унинг ижтимоий
-
иқтисодий
ривожланиш салоҳиятидан келиб чиққан ҳолда, ўзи учун хусусий
ҳисобланган
маркетинг комплекси ва унинг таркибий компонентларини
тўғри ташкил этиш талаб этилади;
-
иккинчи, бозор иқтисодиётининг ривожланиб бориши натижасида
жамият ҳаётида содир бўлаётган ижтимоий, маданий, экологик
ўзгаришлар, жумладан, кескинликлар бозор талаби ўзгаришига,
жумладан, истеъмолчилар танловига таъсир кўрсатувчи омилларнинг
чуқур таркибий ўзгаришларига олиб келган ҳолда, корхона фаолиятини
бозор талабларига мослаштириш заруриятини оширади. Бунда корхона
фаолиятини ташкил этишда маркетинг дастурлари орқали чуқур бозор
тадқиқотлари ўтказиш орқали ишлаб чиқариш жараёнларини
истеъмолчилар талабларига мослаштириш хўжалик фаолияти юритиш
самарадорлигининг муҳим шарти сифатида намоён бўлади;
-
учинчи, иқтисодий муносабатлар тизими амал қилишининг
глобаллашуви натижасида глобал ишлаб чиқариш занжирининг
ривожланиши корхоналарнинг нисбий устунлик хусусиятларини
аниқлаш, бозор конъюнктурасидаги ўзгаришларни аввалдан башорат
қилиш орқали, уларга тезкорлик билан мослашишини таъминлаш талаб
этилади. Шу сабабли, корхоналар фаолиятини ташкил этиш ва
ривожлантиришнинг дастлабки босқичларида махаллий даражада
маркетинг дастурларидан фойдаланишга устуворлик қаратилса, корхона
фаолияти ривожланиб боргани сари маркетинг дастурлари амал
қилишининг кўлами глобаллашиб бориши керак бўлади;
-
тўртинчи,
ахборот
-
коммуникацион
технологиялар
(АКТ)
индустриясининг ривожланиши ва ахборот алмашинуви тезлигининг
ортиши натижасида корхона фаолиятида инновацион маркетинг
дастурларидан фойдаланиш амалиётига ўтиш керак бўлади. Бунда
замонавий АКТ индустрияси маҳсулотларидан фойдаланиш орқали
корхона
фаолиятидан
маркетинг
дастурларидан
фойдаланиш
самарадорлигини ошириш, жумладан, истеъмолчи билан ишлаб
чиқарувчи корхоналар ўртасидаги
ўзаро муносабатларни ўрнатиш
амалиётини такомиллаштириш, бозор тадқиқотлари ўтказишда турли
мобил илова ва интернет тармоқларидан фойдаланиш орқали вақт
сарфини тежаш, онлайн тарзда истеъмолчилар билан сўровномалар
ташкил этиш кабиларни айтиш мумкин бўлади.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
613
Шу ўринда махаллий иқтисодчи У.
Шарифходжаев томонидан
билдирилган қуйидаги фикрларни келтириб ўтиш мақсадга мувофиқ:
“маркетинг бошқаруви функциялари ўзининг ташкилий тузилиши ва
қамров даражасидан қатъий назар, корхона маркетинг фаолиятининг
объектив мазмунини ўзида акс эттиради. Маркетинг бошқаруви
органлари функциялари эса корхонанинг таркибий бўлимлари ва
уларнинг хизматлари ўртасидаги оқилона меҳнат тақсимоти талабларига
асосланган ҳолда, маркетинг вазифалари ҳамда тегишли шартларга
мувофиқликни таъминланишини назарда тутади” [2].
Юқорида билдириб ўтилган фикрларга асосланган ҳолда, корхона
фаолиятини ташкил этишда маркетинг даастурларидан фойдаланиш
амалиёти тегишли функцияларни бажаради, деган хулосага келиш мумкин
бўлади. Корхона фаолиятида маркетинг дастурларидан фойдаланиш
амалиётининг функционал тақсимоти унинг мақсади, вазифалари,
маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнининг барча босқичларида иштирок
этувчи
корхона
таркибий
тузилмасининг
ваколатлари
ва
мажбуриятларини аниқлаш имконини беради. Бу эса корхона фаолиятини
ташкил этишда маркетинг дастурларидан фойдаланиш амалиёти кўплаб
функционал вазифаларни ҳал этиш учун замин яратишидан далолат
беради.
В.А.
Шаповалов [3] корхона фаолиятида маркетинг дастурларидан
фойдаланиш амалиёти билан боғлиқ бўлган ташкилий, ишлаб чиқариш,
савдо (тижорат, сотиш) ва таҳлилий функцияларни ўзаро ажратиб
кўрсатади. Корхона фаолиятида маркетинг функцияларини гуруҳлашда
олим “маркетинг микс” комплексининг “4
P” базавий концепциясига
асосланади ва уларни
қуйидаги тартибда изоҳлайди
:
-
ташкилий функция –
корхона фаолиятида маркетинг дастурларидан
фойдаланиш амалиётини ташкил этиш, яъни, корхонанинг ривожланиш
салоҳиятига мос келадиган хусусий маркетинг комплексини ишлаб чиқиш
ва уни амалиётга жорий этиш билан боғлиқ вазифаларни
ҳал этиш
амалиёти билан боғлиқ жараёнларни ўз ичига олади. Мазкур функция
амал қилиши учун маркетинг фаолиятини режалаштириш, унинг ахборот
алмашинувини ўрнатиш ва маркетинг мониторинги каби базавий
таркибий
компонентларнинг
амал
қилиш
механизмларини
шакллантириш керак бўлади;
-
ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган маркетинг функцияси бозор
талаби, жумладан, корхона кириб бориши режалаштирилаётган янги
бозорларда танланган бозор сегментини ташкил этувчи истеъмолчилар
талабларига мос келадиган товар ва хизматлар ишлаб чиқариш бўйича
тегишли кўрсатмаларни ишлаб чиқишни англатади. Ушбу вазифани ҳал
этишда маркетологлар томонидан бозор тадқиқотларини ўтказиш,
корхона билан унинг мижозлари ўртасида ўзаро алоқадорликни ўрнатиш,
корхона томонидан ишлаб чиқарилаётган товар ва хизматларнинг миқдор
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
614
ва сифат кўрсаткичларини такомиллаштириш каби қатор чора
-
тадбирларни амалга ошириш талаб этилади;
-
савдо функцияси корхона томонидан ишлаб чиқарилган товар ва
хизматларни сотиш, жумладан, уни ишлаб чиқариш учун керак бўладиган
ресурсларни сотиб олиш билан боғлиқ бўлган вазифаларни ҳал этишга
қаратилган чора
-
тадбирларни англатади. Айриқ тадқиқотларда ушбу
функция тижорат ёки ҳамкорлик фукнцияси сифатида ҳам номланади.
Корхоналар фаолиятини ташкил этиш амалиётида ушбу функция
корхонанинг тижорат бўйича ҳамкорлик муносабатларини, мижозлар
билан ўзаро алоқаларни ўрнатиш, янги савдо ҳамкорларини топиш билан
боғлиқ жараёнларда ўз аксини топади;
-
таҳлилий функция корхона фаолиятини ривожлантириш мақсадида
илмий ва амалий (бозор) маркетинг тадқиқотларини ўтказиш жараёнида
маълумотларни жамлаш, уларни қайта ишлаш, корхонанинг ташқи ва
ички муҳитдаги ўзгаришларга юқори даражадаги мослашувчанлигини
таъминлаш йўналишлари бўйича тегишли илмий таклиф ва амалий
тавсиялар ишлаб чиқиш билан боғлиқ бўлган чора
-
тадбирларни ўз ичига
олади [4].
Корхона фаолиятида маркетинг дастурларидан фойдаланиш
амалиётининг функционал жиҳатлари таҳлилига кўра, бунда маркетинг
дастуринг ҳаётийлик циклини ўзида акс эттирганлигини кўришимиз
мумкин бўлади. Шунингдек,
корхонанинг ҳар бир таркибий бўғини
тегишли равишда маркетинг фаолиятини амалга оширишнинг
функционал вазифаларини ўз зиммасига олиши керак бўлади. Ушбу
вазифани ҳал этишда корхона фаолиятида меҳнат тақсимотидаги
таркибий бўғинларнинг бажарадиган функцияларига асосланиш керак
бўлади.
Умумий ҳолда корхона фаолиятида маркетинг дастурларидан
фойдаланиш амалиётининг илмий
-
концептуал асосилари, жумладан,
унинг функцияларининг мазмун моҳиятини таҳлил қилиш асосида бу
турдаги
дастурлар корхона томонидан ишлаб чиқарилаётган товар ва
хизматларга бўлган талаб ҳажмини ошириш орқали корхонанинг
бозордаги товар айланмаси ҳажмини ортишига хизмат қилади, деган
хулосага келиш мумкин бўлади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
1.
Карасев А.П. Маркетинговое исследования как фактор снижения риска
деятельности предприятия на рынке // Социально
-
экономические риски XXI века: мифы
и реальность: колл. монография. Яросла0лвь: Канцлер, 2013. –
с. 17
-19
2.
Эргашходжаева Ш., Шарифхўжаев У. Маркетингни бошқариш: Даслик. Тошкент.:
“IQTISODOYOT”,
2019. 462 б.
3.
Шаповалов В.А. Управление маркетингом и маркетинговых анализ: Учебное
пособие / В.А.
Шаповалов. –
Ростов н/Д: Феникс, 2008 –
236 с.
4.
Абдуллаева, Ҳ. Н. (2024). МАХАЛЛИЙ КОРХОНАЛАР ФАОЛИЯТИДА МАРКЕТИНГ
ДАСТУРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ АМАЛИЁТИ ТАҲЛИЛИ ВА УНИНГ САМАРАДОРЛИК
КЎРСАТКИЧЛАРИ.
Scientific Journal of Actuarial Finance and Accounting, 4(05), 1-9.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
615
5.
Abdullayeva, H. N. (2024). O'ZBEKISTON IQTISODIYOTINING DOLZARB MUAMMOLARI
VA RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI. FORMATION OF PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY AS
INTERDISCIPLINARY SCIENCES, 3(29), 231-238.
6.
Abdullayeva, H. (2024). KORXONA FAOLIYATIDA INNOVATSION MARKETINGDAN
FOYDALANISH.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (bu
xdu. uz), 49(49).
7.
Abdullayeva, H. N., & Sardor, M. (2024). RAQAMLASHTIRISH-MAMLAKAT
TARAQQIYOTNING MUHIM OMILI. INTELLECTUAL EDUCATION TECHNOLOGICAL SOLUTIONS
AND INNOVATIVE DIGITAL TOOLS, 3(27), 113-121.
8.
Sayfullayeva, M. I. (2024). YANGI O’ZBEKISTONDA BUX
ORO VILOYATI QURILISH
TARMOG’I RIVOJLANISHINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.
XALQARO KONFERENSIYA VA
JURNALLARNI SIFATLI INDEXLASH XIZMATI, 1(1), 231-235.
HUDUDLARNI IJTIMOIY-IQTISODIY RIVOJLANTIRISHDA TURIZM
SOHASINING ISTIQBOLLARI
Begimqulov Javohirbek Jo‘raqul o‘g‘li
Guliston davlat universiteti tayanch doktoranti,
Qozoqboyev Abdumajid Abduvali o‘g‘li
Guliston davlat universiteti talabasi
Annotatsiya.
Bugungi kunda jahonda turizm sohasini yanada rivojlantirish,
uning makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardagi ulushini oshirish, mamlakat hududlarida
aholini yangi ish o‘rinlari bilan ta’minlash maqsadida hududlarda turistik
salohiyatni takomillashtirishga asos yaratadigan ilmiy tadqiqotlarga ehtiyoj ortib
bormoqda. Shu jihatdan mazkur maqolada mamlakat hududlarni ijtimoiy-
iqtisodiy jihatdan rivojlantirishning turizm tarmog‘idan kelib chiqqan holda tahlil
qilingan.
Tayanch iboralar:
turizm, eksport, tushum, xorijiy sayyoh, pandemiya, turist,
investitsiya, barqaror rivojlanish.
Butunjahon turizm tashkilotining (UNWTO) 2023-
yil uchun qayta koʻrib
chiqilgan maʼlumotlar xalqaro turizmdan eksport tushumlari
1,8 trillion AQSH
dollarini (shu jumladan tushumlar va
yoʻlovchi tashishlarni hisobga olgan holda)
pandemiyagacha boʻlgan (2019
-
yilga nisbatan real koʻrinishda
-
1%) boʻlganini
koʻrsatadi. Toʻgʻridan
-
toʻgʻri turizm yalpi ichki mahsuloti ham 2023
-yilda
pandemiyadan oldingi darajani tikladi va taxminan 3,4 trillion dollarni tashkil
etdi, bu global YaIMning 3 foiziga teng. [1]
Global miqyosda dunyo davlatlarining turizmdan keladigan tushumlari
ortib bormoqda. So‘nggi yillarda bu borada Amerika Qo‘shma Shtatlari
yetakchilik qilmoqda, uning daromadi 175,9 milliard dollarni tashkil etgan. Buni
xalqaro ekspertlar AQShda turistik sayohatlar biroz qimmat ekani bilan
tavsiflashadi. Keyingi o‘rinlarda Ispaniya, Angliya, Fransiya va Italiya
mamlakatlari bo‘lib, ularning daromadi taxminan 55-92 mlrd dollar oralig‘ida (1-
jadval).
