“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
454
Kredit xavfini minimallashtirish orqali O‘zbekiston xalqaro investorlar
uchun jozibador bozor yaratish, mahalliy iqtisodiyotni yanada barqarorlash-
tirish va uzoq muddatli investitsion loyihalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish
imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Manbalar ro’yxati:
1.
Fozilchayev Sh.Q. Xidirov N.G.
(2019) “Moliyaviy risklar nazariyasi”. Internet manba
-
www.researchgate.net
2.
Karlibayeva R.X. (2011) “Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish”. Internet
manba -kitob.sies.uz
3.
Mamajonov B. (2021). “
Inv
е
stitsion Kr
е
ditlash Faoliyatida Kr
е
dit Riskini Samarali
Boshqarishni Takomillashtirish”.
Internet manba- cyberleninka.ru
4.
Usmonov F. (2024) “Tijorat banklarida kredit riskini boshqarish”. Internet manba
-
api.ziyonet.uz
5.
Xujamkulov D.Yu. Ismailov, D.A. (2019) “Investitsiya loyihalarini boshqarish” .
Internet
manba -
6.
Yunusova
О. (2024). “Tijorat banklari tomonidan Investment loyihalarni kreditlash
tartib
ва
уларни
takomillashtirish yo'llari.”.
Internet manba -yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
IQTISODIY TIZIMDA MULKNI BAHOLASH INFRATUZILMASI FAOLIYATI
SAMARADORLIGINI OSHIRISH
Qosimov Salohiddin Iskandarovich
“
I
nternational school of finance technology and science”
ISFT instituti
Menejment kafedrasi
assistent o‘qituvchisi
Iqtisodiy tizimda mulkni baholash infratuzilmasi iqtisodiy jarayonlar
sa
maradorligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. “Mulkni to‘g‘ri baholash
investitsiya jarayonlarini optimallashtirish, moliyaviy resurslarni oqilona
taqsimlash va davlat aktivlarini samarali boshqarishda hal qiluvchi omil
hisoblanadi”
[1]. Xalqaro Valyuta
Standartlari Kengashining ma’lumotlariga
ko‘ra, “mulkni to‘g‘ri baholash nafaqat shaffoflikni oshiradi, balki investorlarning
ishonchini ham mustahkamlaydi, bu esa bozorning barqaror rivojlanishiga
yordam beradi”
[2].
Mulkni baholash infratuzilmasi turli mulk shakllarining bozor qiymatini
aniqlash va ularni sotish, ijaraga berish yoki investitsiya kiritishda ishonchli
ma'lumot manbai sifatida xizmat qiladi. Ushbu infratuzilma faoliyati
quyidagilarni ta'minlaydi:
•
Bozor shaffofligini oshirish
: Mulkning real bozor qiymatini aniqlash
orqali mulk egalari va investorlarga to‘g‘ri qaror qabul qilish imkonini beradi.
•
Soliq va boshqa to‘lovlar hisob
-kitobini optimallashtirish
: Davlat
organlari mulk qiymati asosida soliqlarni hisoblaydi, bu esa davlat byudjetini
to‘ldi
rishda muhim ahamiyatga ega.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
455
•
Kapital oqimini boshqarish
: Mulk bahosi investitsiya va kapital oqimi
uchun ishonchli indikator bo‘lib xizmat qi
ladi.
Mulkni baholash infratuzilmasi samaradorligini oshirish bir nechta
yo‘nalishlarda amalga oshirilishi mumkin:
➢
Normativ-huquqiy bazani takomillashtirish.
Mulkni baholash
jarayonlarini me'yoriy tartibga solish bo‘yicha huquqiy bazani yanada
takomillashtirish zarur. Shu bilan birga, mulk baholovchilarning javobgarligini
oshirish va ularning faoliyatini nazorat qilish tizimini kuchaytirish talab etiladi.
Jahon bankining 2019-
yilgi hisobotida ko‘rsatilganidek, me'yoriy hujjatlarni
takomillashtirish bozor ishtirokchilarining huquqlarini himoya qilish va
baholash xizmatlari sifatini oshirishga xizmat qiladi[3].
➢
Baholash
bozorida
raqobatni
kuchaytirish.
Baholovchi
kompaniyalar va mutaxassislar o‘rtasidagi raqobatni kuchaytirish orqali xizmat
sifati va samaradorligini oshirishga erishish mumkin. Raqobatni oshirish uchun
quyidagi chora-
tadbirlarni ko‘rish mumkin:
•
•
Baholovchilarning malakasini oshirish va ularga doimiy ravishda qayta
tayyorgarlik o‘quvlarini tashkil etish.
•
Bozorda innovatsion xizmatlar va texnologiyalarni joriy etgan
kompaniyalarni rag‘batlantirish.
➢
Raqamli texnologiyalarni joriy etish.
Raqamli texnologiyalarni joriy
etish mulkni baholash jarayonlarida tezkorlik va aniqlikni ta’minlaydi. Masalan,
“sun'iy intellekt va katta
ma'lumotlar (big data) texnologiyalaridan foydalanish
mulk qiymatini tahlil qilish va prognoz qilishda yuqori aniqlikka erishishga
imkon bera
di”
[4]. Bu esa mulkni real bozor qiymati bilan baholashni ta'minlaydi
va infratuzilma samaradorligini oshiradi. PwC kompaniyasining hisobotida
keltirilishicha, “raqamli texnologiyalarni tadbiq etish natijasida mulkni baholash
infratuzilmasining samaradorli
gi 30% ga oshishi mumkin”
[5].
1-rasm. Raqamli texnologiyalar tatbiq etilishidan oldingi va keyingi
samaradorlik
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
456
Ushbu diagramma baholash infratuzilmasining samaradorligi bo‘yicha
raqamli texnologiyalar joriy etilganidan so‘nggi quyidagi ijobiy o‘zgarish
larni
ko‘rsatadi.
•
Baholash vaqti (Kun):
Raqamli texnologiyalar tatbiq etilishidan oldin va
keyin baholash jarayonining vaqtini ko‘rsatadi.
•
Aniqlik (%):
Texnologiyalar tatbiq etilgandan so‘ng, baholash
natijalarining aniqligi oshgan.
•
Xarajatlarning qisqarishi (%):
Texnologiyalar joriy etilganidan keyin
baholash xarajatlari 25% ga kamaygan.
Mulkni baholash infratuzilmasining samaradorligi butun iqtisodiyotga ta’sir
ko‘rsatadi. Uning natijasida quyidagilar erishiladi:
•
Bozor ishtirokchilarining ishonchi oshadi: Aniq va shaffof baholash tizimi
orqali
mulk egalarining bozorga bo‘lgan ishonchi ortadi.
•
Investitsiya jarayonlari faollashadi: Mulkning real qiymati aniqlanganda
investitsiya risklari kamayadi va yangi loyihalarga mablag‘ kiritish osonlashadi.
•
Davlatning
moliyaviy barqarorligi ta’minlanadi: “S
oliqlar va boshqa
to‘lovlar real mulk qiymatiga asoslanib amalga oshiriladi, bu esa davlat
byudjetiga qo‘shimcha daromad keltiradi”
[6].
Xulosa o`rnid shuni ta‘kidlash lozimki,
iqtisodiy tizimda mulkni baholash
infratuzilmasi samaradorligini oshirish uchun raqamli texnologiyalarni keng
joriy etish, normativ-huquqiy bazani takomillashtirish va bozor ishtirokchilari
o‘rtasidagi raqobatni kuchaytirish zarur. Ushbu chora
-tadbirlar iqtisodiy
barqarorlikni ta'minlash va mulk bozoridagi noaniqliklarni bartaraf etishda
muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, mulkni baholash infratuzilmasining
rivojlanishi iqtisodiy jarayonlarni samarali boshqarish va bozor
ishtirokchilarining manfaatlarini himoya qilishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidenti.
“Mulkni
baholash
infratuzilmasini
takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ
-5234-
son qarori. O‘zbekiston Respublikasi
Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi:
2.
International Valuation Standards Council (IVSC). “Valuation Standards and Practice”.
3.
Jahon banki. “Property Valuation for Tax Purposes”. 2019
4.
Deloitte. “Big Data in Real Estate Valuation”.
5.
PwC. “Digital Transformation in Property Valuation”. 2020
-yilgi hisobot.
6.
Jahon banki. “Real Estate Valuation Practices and Reforms”. 2020
-yilgi hisobot.
7.
OECD. “Valuation and Market Transparency”
. 2021-yilgi hisobot.
8.
European Commission. “Impact of Property Valuation on Investment Decision Making”.
9.
Investopedia. “Understanding Real Estate Market Valuations and Investment Impacts”.
