“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
492
боғчасидан жой олиш, болани муҳожирлар мактабига жойлаштириш ҳам
маҳаллий аҳолига қараганда анча қийин кечади [5]. Шунинг учун ҳам
муҳожирнинг оиласини
ташлаб ўзи келиши анча қулай. Унинг оиласига
пул ўтказмалари давлат учун фойдали ҳисобланади.
Юқорида келтирилган манбаларга асосланиб оилавий миграцияни
сиёсий, ҳуқуқий, ижтимоий –
иқтисодий томонларини илмий жиҳатдан
ўрганиш лозим. Давлатлараро келушувлар асосида уларнинг статистик
маълумотларига аниқлик киритиб бориш муҳим деб ҳисоблаймиз.
Фойдаланилган манбалар:
1.
Асқарова М.И. Оила миграцияси: муаммолар ва ечимлар “Логистика ва
иқтисодиёт” илмий электрон журнал . №3. 2022 йил. 210 б.
2.
https://migrationdataportal.org/themes/family-migration
3.
https://read.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/international-
migration-outlook-2018_migr_outlook-2018-en#page1
4.
ww.knomad.org/publication/handbook-improving-production-and-use-migration-
data-development
5.
Transnational families and the social and gender impact of mobility in ACP countries.
Background NoteACPOBS/2012/BN06. 2012
МЕҲНАТ МИГРАЦИЯСИ ОРТИДА ҚОЛГАН ОИЛАЛАР
Асқарова Муҳаббат Ибрахимовна
ТДИУ ҳузуридаги “Ўзбекистон
иқтисодиётини
ривожлантиришнинг илмий асослари ва
муаммолари”ИТМ
катта илмий ходим
Дунё бўйлаб бир миллиардга яқин одам ўз мамлакатидан ташқарида
ёки ўз мамлакатида туғилган минтақасидан ташқарида яшайди ва
ишлайди. Меҳнат миграцияси анъанавий равишда пул ўтказмалари
орқали қолиб кетган оила аъзоларига иқтисодий фойда келтирадиган деб
қаралади. Бироқ, оилаларнинг бу тарзда бўлиниши таълим, соғлиқни
сақлаш, меҳнат таъминоти ва кўчиб кетмайдиган оила аъзоларининг
ижтимоий мавқеига кўплаб салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Шу
жумладан болаларга ҳам. Миграциянинг орқада қолганларга салбий
таъсирини аниқлаш ноаниқ далилларга эга бўлган қийин эмпирик савол
бўлиб қолмоқда.
Оила аъзоларининг миграцияси пул ўтказмалари орқали қўшимча
даромад келтиради, бу эса уй хўжаликларининг истеъмоли ва
инвестицияларини қўллаб
-
қувватлайди. Ушбу даромад самараси болалар
меҳнатига
бўлган эҳтиёжни камайтириши ва болаларнинг, айниқса
ривожланаётган мамлакатлардаги қизларнинг мактабда ўқишини
ошириши мумкин.Бундан ташқари:
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
493
➢
Пул ўтказмалари оилаларнинг санитария ҳолатини, соғлиғини
сақлаш ва овқатланишни яхшилаши ва қисқа муддатда этишмаётган
камомадларни ҳам тўлдириши;
➢
Пул ўтказмалари оиланинг қолган аъзоларига даромадли самарали
фаолият билан шуғулланиш имконини бериши;
➢
Аксарият муҳожирлар эркаклар бўлган жойда, ортда қолган
аёлларнинг савдолашиш қобилияти кучайиши мумкин
Салбий томонлари эса қуйидаги жараёнларда ўз аксини кўрсатади:
➢
Иқтисодий фаол оила аъзосининг миграцияси ортда қолган,
йўқотилган иш жойини тўлдириши ва уй ишларига кўпроқ вақт сарфлаши
керак бўлганларга оғирроқ юкни юклайди;
➢
Асосий тарбиячининг йўқлиги болаларнинг мактабни ташлаб
кетиш эҳтимолини ошириши ва мактабда билим олиш савиясини
камайтиради;
➢
Оилавий ҳаётнинг бузилиши нотўғри овқатланиш ва психологик
муаммоларнинг кучайишига олиб келиши мумкин;
➢
Миграция кутилаётганлиги сабабли таълимнинг келажакдаги
даромадлари паст бўлса, миграция таълимга бўлган рағбатларни
камайтириши мумкин;
➢
Миграция оилада қолган оила аъзоларининг, айниқса аёлларнинг
иш кучи иштирокини камайтириши мумкин.
Оила аъзоларининг миграциясининг ортда қолганларга таъсири
индивидуал шароитларга
қараб ижобий ёки салбий бўлиши мумкин. Гарчи
пул ўтказмалари оила бюджети чекловларини юмшатиш ва қашшоқликни
юмшатишнинг потенциал муҳим воситаси бўлсада, оила аъзоларининг
миграцияси туфайли аҳолининг энг заиф қатламлари зарар кўриши
мумкин. Сиёсатчилар
ўз мамлакатидаги миграция ва оила аъзоларининг
ўзига хос шароитларини ҳисобга олишлари керак. Ушбу оилаларга
миграциянинг ҳар қандай зарарли таъсирини, айниқса, унинг таълим ва
инсон капитали тўпланишига таъсирини енгишга ёрдам бериш учун
уларни қўллаб
-
қувватлаш тизимларини кучайтириш керак бўлиши
мумкин.
Сўнгги ўн йилликларда ўз мамлакатидан ёки унинг ҳудудида бир
минтақадан бошқасига кўчиб келган одамлар сони кескин ўсиб бормоқда.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ҳисоб
-
китобларига кўра, тахминан
232 миллион киши ўз туғилган мамлакатидан ташқарида яшайди ва
ишлайди, 763 миллион киши эса ўз ватанида туғилган минтақасидан
ташқарида яшайди ва ишлайди. 2000 йилдан бери халқаро муҳожирлар
захираси бутун дунё аҳолисидан тезроқ ўсиб бормоқда ва ҳозирда у дунё
аҳолисининг 3,2% ни ташкил қилади.
Халқаро муҳожирлар ва ички муҳожирлар биргаликда дунё бўйлаб ҳар
етти кишидан бирини ташкил қилади. Бу муҳожирлар ҳар доим ҳам бутун
оиласи билан кўчиб ўтмайди. Кўпинча улар ўз оилаларининг қолган
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
494
қисмини: турмуш ўртоғи, болалари ва ота
-
оналарини ташлаб кетишади.
Кучли миграция сиёсати, борадиган мамлакат ёки минтақадаги ноаниқ
турмуш шароити ва миграциянинг юқори нархи кўпчилик одамларнинг
ёлғиз ўзи миграция
қилишига сабаб бўлади. Бу жараёнда эркакларнинг
ўзи меҳнат миграциясига рози бўлади. Хитойда қишлоқлардан шаҳарларга
кўчиб келган шахслар 61 миллион бола, 47 миллион хотин ва 45 миллион
қария
қариндошларини қолдирган. Дунё бўйлаб меҳнат муҳожирларининг
энг йирик манбаларидан бири бўлган Филиппинда тўққиз миллионга
яқин бола миграция туфайли ота
-
онасидан камида биттасисиз ўсмоқда.
Одамлар ишлаш учун миграция қилганда, ортда қолиш эҳтимоли
кўпроқ бўлган гуруҳлар аёллар, болалар ва қариялардир. Миграция билан
боғлиқ иккита асосий механизм орқада қолганларга таъсир қилиши
мумкин. Энг муҳими, оила аъзоларининг миграцияси одатда пул
ўтказмалари орқали оилага қўшимча даромад келтиради ва шунинг учун
оила аъзолари учун мамлакат ёки минтақадаги бюджет чекловларини
енгиллаштириши мумкин. Хусусан, даромад эффекти таълим ва соғлиқни
сақлаш соҳаларига катта сармоя киритиш имконини беради, бизнесга
сармоя киритиш учун янги имкониятлар яратади ва ортда қолган оила
аъзоларининг резерв иш ҳақини (шахс ишга киришга тайёр бўлган энг
паст иш ҳақи) кўтаради.
Бироқ миграция, шунингдек, иқтисодий фаол оила аъзосининг
йўқлиги ва бу аъзонинг бозор ва уй хўжалиги ишлаб чиқаришига
сарфлаган вақтини йўқотишига олиб келади. Хусусан, бу йўқлик
қарамоғидаги оила аъзолари, жумладан, болалар ва қариялар учун шахсий
ғамхўрликнинг бузилишига ва оила аъзолари ўртасида иш ва уй ишлари
учун масъулият юкини ошириши мумкин. Ташлаб кетилган бозор ва уй
хўжалиги ишлаб чиқариши (жумладан, ишчи кучининг иштироки ва
парвариши) сезиларли даражада бўлиши
мумкин ва пул ўтказмаларидан
кўра кўпроқ бўлиши мумкин. Ушбу икки механизм қарама
-
қарши
йўналишда ишлаганлиги сабабли, миграциянинг қолган оила аъзоларига
таъсирини фақат эмпирик тарзда аниқлаш мумкин.
Миграция ва қолган оила ўртасидаги муносабатларни баҳолашда
эътиборга олинадиган яна бир жиҳат бу миграция давомийлиги.
Кутилаётган таъсир қисқа муддатда ҳам, узоқ муддатда ҳам ноаниқ. Қисқа
муддатда миграция бозор ва уй хўжалиги ишлаб чиқаришига
сарфланадиган маблағларнинг камайиши туфайли оилага бузувчи таъсир
кўрсатиши мумкин. Миграция қимматга тушиши ва белгиланган жойда
зудлик билан ишга жойлашиши шарт эмаслиги сабабли, бу мигрантни
молиялаштириши керак бўлган оиланинг даромадини камайтиришга
олиб келиши мумкин. Узоқ муддатли истиқболда, бозор ва уй хўжалиги
ишлаб чиқариши йўқолиб қолган оила аъзолари ўртасида
меҳнатни қайта
тақсимлаш ҳисобига қопланиши мумкин.
“MILLIY IQTISODIYOTNI ISLOH QILISH VA BARQAROR RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI”
mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiyasi
495
Бироқ, молиявий ўтказмалар миграция давомийлиги билан
кўтариладими ёки камаядими, номаълум. Узоқ муддатли муҳожирлар
кўпроқ даромад олишлари ва натижада каттароқ пул ўтказмаларини
жўнатиш имкониятига эга
бўлишлари мумкин. Бироқ, уларнинг оиласига
бўлган садоқати вақт ўтиши билан заифлашиши мумкин, бу эса молиявий
ўтказмаларнинг камайишига олиб келади.
Шундай қилиб, миграциянинг
мамлакат ёки жамиятдаги оилага таъсири мураккаб, кўп каналли ва
контекстга боғлиқ. Охир оқибат, бу ким миграцияга ва ким ортда
қолганига (жинс ва ёш бу эрда асосий ўлчовдир) ва миграция
давомийлигига боғлиқ. Ўзаро муносабатларнинг мураккаблигини ҳисобга
олган ҳолда, ноаниқ бўлган аниқ таъсирни аниқлаштириш учун эмпирик
тадқиқотлар зарур.
Фойдаланилган адабиётлар:
1.
Spitzer, D., Family Migration Policies and Integration (United Nations Expert Group
Family Policies for Inclusive Societies), 2018.
2.
Ye, J., Wang, C., Wu, H., He, C., Liu, J. "Internal migration and left-behind populations
in China" The Journal of Peasant Studies 40:6 (2013): 1119
3.
https://emm.iom.int/handbooks/family-and-migration
4.
https://wol.iza.org/articles/migration-and-families-left-behind/long
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИДА МEҲНАТ МИГРАЦИЯСИНИНГ
ДEМОГРАФИК ЖАРАЁНЛАР РИВОЖЛАНИШИДАГИ ЎРНИ
Баҳриддинова Муаззам Азам қизи
ТДИУ ҳузуридаги “Ўзбекистон иқтисодиётини
ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари”
илмий
-
тадқиқот маркази докторанти
Ўзбекистонда миграция жараёнлари бир қатор сабаблар билан
боғлиқ. Ташқи миграция учун ижтимоий
-
иқтисодий ва сиёсий
омилларнинг, республика ичидаги ижтимоий
-
иқтисодий ва экологик
омиллар таъсир кўрсатмоқда. Мамлакатдаги миграция жараёнларнинг,
энг айниқса ташқи миграциянинг кескин ўзгаришига, иммигрантлар
салмоғининг эммигрантларга қараганда паст тенденциясига эга
эканлигига сабаб бўлувчи энг катта омил –
бу сиёсий мустақилликка
эришишидир. Собиқ Иттифоқнинг
қулаши иқтисодий ва ижтимоий
соҳаларда айрим туб бурилишлар ясади. Ишлаб чиқаришнинг пасайиши,
инфляция даражасининг ўсиши, ишсизликнинг ошиши, аҳолининг
турмуш даражасининг пасайиши каби бир қатор муаммоларга олиб келди.
Бошқа МДҲ мамлакатлари сингари Ўзбекистонда аҳолининг маълум бир
