Bojxona aspektida intellektual mulkni himoya qilish – mamlakatning strategik resursi sifatida

CC BY f
45-48
6
3
Поделиться
Содикова, Н., & Муратова, Ш. (2023). Bojxona aspektida intellektual mulkni himoya qilish – mamlakatning strategik resursi sifatida. Направления развития благоприятной бизнес-среды в условиях цифровизации экономики, 1(3), 45–48. https://doi.org/10.47689/TSUE2022-pp45-48
Нигинабону Содикова, Таможенный институт Государственного таможенного комитета Республики Узбекистан

курсант 4 курса

Шохиста Муратова, Таможенный институт Государственного таможенного комитета Республики Узбекистан

доктор экономических наук, доцент

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Zamonaviy jamiyatda xalqaro munosabatlarning jadal rivojlanishi, bilimlar iqtisodiyotining shakllanishi va axborot raqamli texnologiyalarning rivojlanishi sharoitida ishlab chiqarish vositalari va ijodkorlik natijalariga xususiy mulkchilik imkoniyati jismoniy ma'noda nomoddiy, lekin fuqarolik huquqida moddiy (qiymat, mulk) mulk ob’yektlari, axborot xarakteri, intellektual faoliyat natijalari, individuallashtirishning tenglashtirilgan vositalari va turdosh mulk huquqlari ma'nosida tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Похожие статьи


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

45

BOJXONA ASPEKTIDA INTELLEKTUAL MULKNI HIMOYA QILISH

MAMLAKATNING STRATEGIK RESURSI SIFATIDA

Sodikova Niginabonu,

4-kurs kursanti,

O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasining

Bojxona instituti

Muratova Shohista Nimatullayevna,

iqtisodiyot fanlari doktori (DSc), dotsent,

O‘zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo‘mitasining

Bojxona instituti

Zamonaviy jamiyatda xalqaro munosabatlarning jadal rivojlanishi, bilimlar

iqtisodiyotining shakllanishi va axborot-raqamli texnologiyalarning rivojlanishi

sharoitida ishlab chiqarish vositalari va ijodkorlik natijalariga xususiy mulkchilik

imkoniyati jismoniy ma'noda nomoddiy, lekin fuqarolik huquqida moddiy

(qiymat, mulk) mulk ob’yektlari, axborot xarakteri, intellektual faoliyat natijalari,

individuallashtirishning tenglashtirilgan vositalari va turdosh mulk huquqlari

ma'nosida tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Butun dunyoda bo‘lgani kabi O‘zbekistonda ham iste’mol bozorini sotilishi

mamlakat milliy va iqtisodiy xavfsizligiga real xavf tug‘diruvchi kontrafakt va

qalbakilashtirilgan mahsulotlar importidan himoya qilish eng dolzarb muammo

hisoblanadi. Qalbaki, kontrafakt, yashirin import, intellektual mulk huquqlarining

buzilishiga qarshi kurashish bojxona organlari faoliyatining eng muhim yo‘nalishi
bo‘lib, ular mahsulot ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi, iste’molchilar

huquqlarini ta’minlaydi, bojxona

to‘lovlari vositalarini ko‘paytiradi.

Intellektual mulk umumjahon deklaratsiyasining 2-bandida intellektual

mulk atamasi umumiy kelishuv asosida intellektual xususiyatga ega va himoyaga

loyiq deb e’tirof etilgan har qanday mulkni, shu jumladan, lekin ular

bilan

cheklanmasdan ilmiy va texnik ixtirolar, adabiy yoki san'at asarlari, tovar belgilari

va korxonalar, sanoat namunalari va geografik ko‘rsatkichlarni anglatadi.

Intellektual mulk

keng ma’noda atama qonunda mustahkamlangan

vaqtinchalik mutlaq huquqni, shuningdek, mualliflarning intellektual faoliyat

natijalariga yoki individuallashtirish vositalariga bo'lgan shaxsiy nomulkiy

huquqlarni anglatadi.

Boshqacha qilib aytganda, intellektual mulk (keyingi o‘rinlarda –

IM) inson

ongini yaratish natijasidir.

IM ob’yektlari ixtirolar, adabiy va san’at asarlari,

ramzlar, nomlar va tijorat maqsadlarida foydalaniladigan tasvirlarni o'z ichiga

oladi.

Oxirgi 5 yil ichida intellektual mulk sohasidagi nohaq raqobat to‘g‘risidagi

shikoyatlar oqimi 7 baravardan ortiq ko‘paydi. Mualliflik huquqi egalarining

da’volarini sudlarda ko‘rib chiqish natijalari shuni ko‘rsatadiki, sudlanuvchi

uchun milliy ishlab chiqaruvchi maqomi katta ustunlikdir. Bundan tashqari,


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

46

ishlab chiqarish har doim ham o‘zlashtirishning yakuniy maqsadi emas.

Brendreyding

qonunchilikdagi “bo‘shliqlar” va huquqni qo‘llashning past

darajasi tufayli boshqa odamlarning brendlarini qo‘lga kirit

ish

qoidalar bo‘yicha

o‘ynaydigan importerlar va mahalliy ishlab chiqaruvchilarga zarar yetkazadi.

Intellektual mulk jahon bozorida tobora muhim tovarga aylanib bormoqda

hamda tovar va xizmatlarda mujassamlangan IM obyektlari mahsulotimizning

jahon bozorida raqobatbardoshligini maksimal darajada oshiradi. Mamlakatimiz

qator xalqaro hujjatlarning ishtirokchisi hisoblanadi, jumladan:

Sanoat mulkini himoya qilish bo‘yicha Parij konvensiyasi (1991);

Markalarni xalqaro ro‘yxatga olish to‘g‘risidagi Madrid ke

lishuvi (2006);

Patent kooperatsiyasi shartnomasi (1991);

Savdo belgilari to‘g‘risidagi shartnoma (1998);

Patent huquqi to‘g‘risidagi shartnoma (2006), shuningdek, bir qator

boshqa hujjatlar.

Intellektual mulkni himoya qilish masalalarini tartibga solishning huquqiy

asoslari O‘zbekiston Respublikasining Bojxona kodeksida belgilangan.

Bojxona organlari o‘z vakolatlari doirasida bojxona hududiga olib

kirilayotgan va bojxona nazorati ostidagi intellektual mulk obyektlariga bo‘lgan

huquqlarni himoya qilish

choralarini ko‘radilar. IM egalari huquqlarini himoya

qilish yo‘llaridan biri –

bu IM ob’yektlarini Davlat bojxona qo‘mitasi tomonidan

yuritiladigan bojxona reyestrida ro‘yxatdan o‘tkazishdir.

Shuningdek, bu borada O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2

022-yil

26-

apreldagi “Intellektual mulk sohasini yanada rivojlantirishga doir qo‘shimcha

chora-

tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ

-221-son qarori qabul qilindi. Qarorga muvofiq,

Davlat bojxona qoʻmitasi intellektual mulk ob’yektlarining bojxona reyestriga

kiritil

gan tovar belgilariga, intellektual mulk huquqlarini himoya qilish boʻyicha

texnik reglamentlarga nisbatan qonun hujjatlari talablari buzilganligi va qonun

hujjatlari talablariga qatʼiy rioya etilishi toʻgʻrisida maʼlumot beradi. Ushbu

sohadagi qonun hujjatlari talablari Texnik jihatdan tartibga solish agentligi va

Farmatsevtika sanoatini rivojlantirish agentligi tomonidan amalga oshiriladi.

IM ob’yektlarini bojxona reyestriga kiritish uchun huquq egasi yoki uning

vakolatli vakili Davlat bojxona qo‘mitasiga

ariza bilan murojaat qilishi kerak.

Unda mualliflik huquqi egasi yoki uning vakolatli vakili to‘g‘risidagi ma’lumotlar

bo‘lishi kerak, unda ism, rekvizitlar va (agar mavjud bo‘lsa) elektron pochta

manzili ko‘rsatilgan; vakolatli organ tomonidan berilgan IM obyektiga bo‘lgan

huquqlarning amal qilish muddati, shuningdek huquq egasining yoki uning

vakolatli vakilining vakolatlarini tasdiqlovchi hujjatlar to‘g‘risida; obyekt bojxona

reyestriga kiritilgan muddat (3 yildan ortiq bo‘lmagan) ko‘rsatiladi.

Huquq egasi yoki uning vakili faqat reyestrga kiritilganidan keyingina

IM ob’yektlariga bo‘lgan huquqlarning himoya qilinishini ta’minlash maqsadida

bojxona nazorati ostidagi tovarlarni chiqarishni to‘xtatib turish choralarini

ko‘rish to‘g‘risida b

ojxona organlariga murojaat qilishi mumkin.


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

47

O‘zbekiston Respublikasi Bojxona kodeksining 385 (Intellektual mulk

ob’yektlarining bojxona reyestriga kiritish to‘g‘risidagi ariza) va 388 (Intellektual

mulk ob’yektlariga bo‘lgan huquqlarni himoya qilish choralarini ko‘rish to‘g‘risida

bayonnoma) moddalarida nazarda tutilgan shartlarni hisobga olgan holda,

bojxona organlari huquq egasi yoki uning vakili sudga murojaat qilishi va ishni

sud muhokamasiga tayinlash to‘g‘risidagi ajrimni bojxona organlariga taqdim

et

ishi uchun intellektual mulk ob’yektlariga bo‘lgan huquqlarning buzilishi

belgilarini o‘z ichiga olgan tovarlarni chiqarishni to‘xtatib turish tartibini

qo‘llaydi.

Bojxona organlarining mansabdor shaxslari deklarantni va huquq egasini

tovarlarni chiqarishn

i to‘xtatib turish sabablari va muddatlari to‘g‘risida darhol

xabardor qiladilar.

O‘zbekistonda intellektual mulkni himoya qilish bilan bog‘liq vaziyat

noaniq: bu boradagi muhim ilg‘or qonunchilik ishlanmalari, so‘nggi jahon

tendensiyalariga mos, intellektual mulkning mamlakat iqtisodiyotini

rivojlantirishdagi roli biznes va davlat tomonidan yetarlicha baholanmaydi.

Intellektual mulkni himoya qilishga oid yangi qonunchilik yondashuvi uni

tarmoqlararo huquqiy institut sifatida ko‘rib chiqishdan iborat bo‘li

b, ixtirochilar

va mualliflarning faoliyatning barcha sohalarida intellektual huquqlarini

ishonchli himoya qilishni ta’minlaydi, shu bilan birga, huquqni suiiste’mol qilish

holatlari ham mavjud.

Intellektual mulk huquqlari himoyasini ta’minlash rivojlangan

mamlakatlar

tajribasini o‘rganish, umumlashtirish, shuningdek, tashqi iqtisodiy savdoda

ishtirok etuvchi mamlakatlarning bojxona xizmatlari bilan hamkorlikni

faollashtirishni taqozo etadi. Ushbu masalalarning hal etilishi intellektual mulk

huquqlarini him

oya qilish bo‘yicha bojxona tartib

-taomillarini xalqaro

standartlarga muvofiq soddalashtirish va uyg‘unlashtirishga xizmat qiladi.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kuchli intellektual mulk himoyasi va

investitsiyalar o‘rtasida to‘g‘ridan

-

to‘g‘ri bo‘g‘liqlik

bor. Patentni himoya qilish

darajasi past bo‘lgan mamlakatlar ilmiy

-tadqiqot ishlariga yalpi ichki

mahsulotning 0,3% dan kamrog‘ini investitsiya qiladi, himoya darajasi yuqori

bo‘lgan mamlakatlar esa olti baravar ko‘p sarmoya kiritadi.

Ilm talab qiladigan tovar va xizmatlar ishlab chiqarishda qiyosiy ustunlikka

ega bo‘lgan rivojlangan davlatlar uni saqlab qolishga intiladilar va intellektual

mulkni himoya qilishga yuksak e’tibor beradilar. Rivojlangan mamlakatlardagi

ko‘pgina kompaniyalar uchun ularning no

moddiy aktivlari hajmi moddiy aktivlari

hajmidan oshadi. Bundan tashqari, iqtisodiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,

intellektual mulk sohasidagi institutsional muhitning rivojlanishi innovatsion

faollik ko‘rsatkichlarining oshishiga olib keladi

oxirgi paytlarda bu, ayniqsa,

himoya qilish bo‘yicha xalqaro standartlarni qabul qilgan Hindiston va Xitoy

misollarida yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bu ham mamlakatlarda intellektual faoliyat


background image

Иқтисодиётни рақамлаштириш

шароитида қулай

ишбилармонлик

муҳитини ривожлантириш йўналишлари

48

natijalarini yaratish uchun rag‘batlarning kuchayishi, ham investitsiya

jozib

adorligining o‘sishi, xususan, yuqori texnologiyalar sektori bilan bog‘liq.

Shunday qilib, intellektual mulkning tabiati, turlari, himoya qilish usullari

va ulardan foydalanish sohalari to‘g‘risida yaxlit va to‘liq tushuncha ishlab

chiqildi, bu bizga, juml

adan, intellektual mulkning rivojlanish darajasiga ta’sir

qilish darajasi haqida xulosa chiqarish imkonini beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:

1.

Vikipediya. [Elektron resurs].

URL: https://ru.wikipedia.org/wiki

2.

Защита интеллектуальной собственности в Узбекистане: проблемы

и

пути

их

решения.

[Электронный

ресурс].

URL:

https://uzreport.news/analytics/zashita-intellektualnoy-sobstvennosti-v-

uzbekistane-problemi-i-puti-ih-resheniya

3.

O‘zbekiston Respublikasining Bojxona kodeksi. –

Lex.uz

4.

Научные

исследования

экономического

факультета.

Электронный журнал. –

Том 7. –

Выпуск 1.

5.

Интеллектуальная собственность на рынке инноваций. /

Г.И.Пашигорева // Проблемы современной экономики.

2015.

№2.

С.37

-41.

Библиографические ссылки

Vikipediya. [Elektron resurs]. – URL: https://ru.wikipedia.org/wiki

Защита интеллектуальной собственности в Узбекистане: проблемы и пути их решения. [Электронный ресурс]. URL: https://uzreport.news/analytics/zashita-intellektualnoy-sobstvennosti-vuzbekistane-problemi-i-puti-ih-resheniya

O‘zbekiston Respublikasining Bojxona kodeksi. – Lex.uz

Научные исследования экономического факультета. – Электронный журнал. – Том 7. – Выпуск 1.

Интеллектуальная собственность на рынке инноваций. / Г.И.Пашигорева // Проблемы современной экономики. – 2015. – №2. – С.37-41.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов