Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
22
JAHON IQTISODIYOTIDA ELEKTRON TIJORAT AHAMIYATI
Karimova Shirin Zoxidovna,
assistenti, Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Annotatsiya.
E-tijorat bu elektron tijoratni anglatadi va elektron vosita
orqali tovarlar va xizmatlar savdosiga tegishli b
o‘
lgan B2B, B2C, C2C va shunga
o‘
xshash imkoniyatlar iste
’
molchilarning afzalliklari va iste
’
mol bozorlariga
kelajakdagi muammolar uchun elektron infratuzilmani rivojlantirishga yordam
beradi. Elektron tijorat biznesda
o‘
z inqilobini shakklantirdi, Internet (NET) bilan
raqobat shaklini
o‘
zgartirdi, komputer aloqa tarmo
g‘
i iste
’
molchilar va biznes
uchun elektron tijorat bozorini yaratdi. Internet va Internetga asoslangan
texnologiyalarning rivojlanishi bilan an
’
anaviy bozorlar va global elektron bozor
o‘
rtasidagi farqlar, masalan, biznes kapitali hajmi va boshqalar
–
asta-sekin torayib
bormoqda. Komputerning arzonligi va internetdan foydalanishning ortib
borayotgani buning sabablaridan biridir.
Kalit s
o‘
zlar.
B2B, B2C, C2C, E-tijorat, Amazon, eBay, Xalqaro savdo va
sanoat k
o‘
rgazmalari, Internet texnologiyasi.
KIRISH.
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishning zamonaviy sharoitida biznes
samaradorligini oshirish uchun tadbirkorlik faoliyatining innovatsion tarkibiy
qismini ra
g‘
batlantirish vazifalariga alohida
o‘
rin beriladi. K
o‘
pgina davlatlarda
biznes yuritishning an
’
anaviy usullari xalqaro biznesning rivojlanish
tendentsiyalariga t
o‘
liq mos kelmaydi. Biznes yuritishning zamonaviy usullaridan
biri bu elektron tijoratdir. Elektron tijorat dunyoni axborot jamiyatiga aylantirish,
biznes tushunchasini oddiy tranzaktsion yondashuvdan kengroq va
murakkabroq firmalararo hamkorlik kontseptsiyasigacha kengaytirishning
tezkor vositasi sifatida foydalaniladi. Bozorning globallashuvi, milliy
iqtisodiyotlarning
o‘
zaro bo
g‘
liqligining kuchayishi fonida elektron tijoratdan
foydalanish muhim, ammo murakkab va qiyin hodisa b
o‘
lib qolmoqda, uning hal
qiluvchi omillari haqida kam narsa
ma’lum
. Biznes muhitida elektron tijorat
nafaqat yirik tashkilotlarda, balki kichik va
o‘
rta korxonalarda ham sezilarli
yutuqlarga erishdi.
Elektron tijorat (elektron tijorat)
–
bu tovarlar va xizmatlarni sotib olish va
sotish yoki pul
mablag‘
lari yoki
ma’lum
otlarni elektron tarmoq, birinchi navbatda
internet orqali uzatish. Ushbu biznes operatsiyalari biznesdan biznesga (B2B),
biznesdan iste
’
molga (B2C), iste
’
molchidan iste
’
molchiga yoki iste
’
molchidan
biznesga sifatida amalga oshiriladi. Elektron tijorat va elektron biznes atamalari
k
o‘
pincha bir-birining
o‘
rnida ishlatiladi. E-tail atamasi ba
’
zan onlayn chakana
savdoni tashkil etuvchi tranzaksiya jarayonlariga nisbatan ham q
o‘
llaniladi.
So‘ng
gi yigirma yil ichida Amazon va eBay kabi elektron tijorat
platformalaridan keng foydalanish onlayn chakana savdoning sezilarli
o‘
sishiga
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
23
yordam berdi. AQSh aholini r
o‘
yxatga olish byurosi
ma’lum
otlariga k
o‘
ra,
2011 yilda elektron tijorat umumiy chakana savdoning 5 foizini tashkil etdi.
2020 yilga kelib, COVID-19 pandemiyasi boshlanishi bilan u chakana savdoning
16% dan orti
g‘
iga k
o‘
tarildi. Elektron tijorat internetdan quvvatlanadi. Mijozlar
o‘
z qurilmalari orqali mahsulot yoki xizmatlarni k
o‘
rib chiqish va buyurtma
berish uchun onlayn-
do‘kon
ga kirishadi.
Buyurtma berilganda, mijozning veb-brauzeri elektron tijorat veb-saytini
joylashtiradigan server bilan oldinga va orqaga bo
g‘
lanadi. Buyurtmaga tegishli
ma’lum
otlar buyurtma menejeri deb nomlanuvchi markaziy kompyuterga
uzatiladi. Keyin u inventar darajalarini boshqaradigan
ma’lum
otlar bazalariga
y
o‘
naltiriladi; PayPal kabi ilovalardan foydalangan holda t
o‘
lov
ma’lum
otlarini
boshqaradigan savdo tizimi; va bank kompyuteri. Nihoyat, u buyurtma
menejeriga qaytib keladi. Bu buyurtmani qayta ishlash uchun
do‘kon
inventarlari
va mijozlar
mablag‘
lari etarli ekanligiga ishonch hosil qilishdir.
Buyurtma tasdiqlangandan
so‘ng
, buyurtma menejeri
do‘kon
veb-serverini
xabardor qiladi. U mijozga buyurtma muvaffaqiyatli bajarilganligi haqida xabar
beradi. Keyin buyurtma menejeri buyurtma
ma’lum
otlarini omborga yoki
bajarish
bo‘lim
iga yuboradi va mahsulot yoki xizmatni mijozga j
o‘
natish
mumkinligini bildiradi. Bu vaqtda mijozga moddiy yoki raqamli mahsulotlar
yuborilishi yoki xizmatga kirish huquqi berilishi mumkin.
Elektron tijoratni rivojlantirish firmalarini tanlashga qaror qilishdan oldin
tekshirilishi kerak b
o‘
lgan ba
’
zi fikrlar quyidagilardir:
Xodimlarning mavjudligi.
Kompaniya yuqori malakali, tajribali va yetarlicha
professional b
o‘
lishi kerak. Loyihangizni t
o‘g‘
ri boshqarish uchun ular bilan birga
mavjud b
o‘
lgan xodimlar soni aniq belgilangan bo
‘
lishi kerak. Sizning
s
o‘
rovlaringiz va muammolaringizni hal qilish uchun kompaniyangizga bir nechta
hisob menejeri tayinlangan b
o‘
lishi kerak.
Chuqur bilim.
Umumiy veb-ishlab chiqish yoki elektron tijorat veb-ishlab
chiqish b
o‘
lsin, veb-sayt yoki portalni loyihalash va ishlab chiqish uchun mas
’
ul
b
o‘
lgan guruh foydalanuvchilarga qulay veb-sayt yaratish uchun tarmoq, eng
so‘ng
gi texnologiyalar, dasturlash, dasturiy ta
’
minotni ishlab chiqish kerak.
Mas
’
uliyatlilik darajasi.
So
g‘
lom va malakali ishchilarga ega b
o‘
lishdan
tashqari, kompaniya mijozning talablarini hisobga olgan holda mijozning
javobgarligini
o‘
z zimmasiga olish qobiliyatiga ega b
o‘
lishi kerak. Shuning uchun
avvalgi mijozlar tomonidan uning ishonchliligini tekshirish muhimdir.
Mahsulot yetkazib berish.
O‘
z mijozlari bilan uzoq munosabatlarni saqlab
qolish va ularni har doim xursand qilish uchun mahsulotlarni t
o‘g‘
ri va
o‘
z vaqtida
yetkazib berish kerak. Shuning uchun kompaniyaning
o‘
z vaqtida va aniqligini
tekshirish kerak.
Bozorda elektron tijoratni rivojlantirish kompaniyalari doirasini
muhokama qilishdan oldin nima uchun elektron tijorat veb-saytini yaratish
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
24
muhimligini tushunib olaylik, chunki u elektron tijoratni rivojlantirish
kompaniyalarining talabi va ehtiyojlariga t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri mutanosibdir.
Nima uchun elektron tijorat biznesingiz uchun muhim?
Elektron tijorat biznesi odamlar uchun an
’
anaviy biznes uslubini amalga
oshirishdan k
o‘
ra kelajakda muvaffaqiyatni su
g‘
urtalash uchun yaxshiroq biznes
dunyosini qurish uchun mavjud b
o‘
lgan eng yaxshi usuldir. Har qanday tadbirkor
uchun elektron tijorat biznesiga ega b
o‘
lish ularning biznesi uchun q
o‘
shimcha
afzallikdir. Elektron tijorat biznesining ahamiyati uchun bir nechta omillarni
keltirishimiz mumkin:
Qulaylik.
Ba
’
zida savol tu
g‘
iladi, nima uchun siz onlayn xarid qilish uchun
elektron tijorat veb-saytidan foydalanasiz? Bu savolga eng aniq javob
–
bu
qulaylik. Bir kishi istalgan vaqtda uyda
o‘
tirgan holda xarid qilishi, mahsulot sotib
olishi va sotishi mumkin.
Uzluksiz xizmat.
Elektron tijorat bizga kechayu kunduz xizmatlarni taqdim
etadi, hatto yarim tunda ham. Shunday qilib, mijozlar tun davomida biror narsaga
muhtoj b
o‘
lsa, jismoniy bozorga tashrif buyurishni talab qilmaydi. Bu odatda ish
jadvali bilan band b
o‘
lgan odamlar uchun eng qulay variant. Shunday qilib, bu
sizning mijozingiz uchun 24/7 mavjud b
o‘
lishingizga yordam beradi.
Keng platforma.
Elektron tijorat sizning biznesingizga butun mamlakat yoki
butun dunyo b
o‘
ylab mijozlarning keng doirasini olib keladi. Shu sababli,
biznesingiz uchun geografik t
o‘
siqlarni kesib
o‘
tish uchun elektron tijorat
platformasini tanlash oqilona tanlovdir.
Biznesni ra
g‘
batlantirish.
Elektron tijorat sizning biznes reklamalaringiz
bilan bevosita bo
g‘
lanadi, chunki bu raqamli media davri. Biznesni Internetda
mavjud qilish kompaniyani rivojlantirish uchun juda muhim, masalan, yuqori
qulaylik, keng ta
’
sir k
o‘
rsatish, global mijoz, boshqarish oson va hokazo va bu
kompaniya uchun kuchli va global brend imidjini yaratishga yordam beradi.
Kamroq xarajat.
Agar tovarlar va xizmatlarning inventarizatsiyasini
boshqarish avtomatlashtirilgan jarayon b
o‘
lsa, unda nafaqat xarajatlar, balki xavf
ham kamayadi. Bundan tashqari, elektron tijorat biznesiga ega b
o‘
lish jismoniy
do‘kon
ga qaraganda ancha tejamkor, chunki bu sizning ijara, elektr energiyasi va
boshqalar kabi q
o‘
shimcha xarajatlaringizni tejaydi.
’
Oson sozlash.
Elektron tijorat biznesini tashkil etish narxi jismoniy
do‘kon
ni
tashkil qilish bilan solishtirganda juda past. Bundan tashqari, elektron tijorat
marketing saytini litsenziyalash va ruxsat berish jismoniy
do‘kon
ga qaraganda
ancha oson.
Iqtisodiyot.
Elektron tijorat biznesida infratuzilma yoki su
g‘
urta nuqtai
nazaridan sarmoya y
o‘
qligi sababli mahsulotlar, strategiya va reklamaga k
o‘
proq
pul sarflash mumkin. Bu sizning marketing strategiyangizni kuchaytiradi va shu
bilan elektron tijorat veb-saytingizdagi trafikni ham oshirishi mumkin.
Mahsulot haqida to
‘
liqroq
ma’lum
ot.
Иқтисодиётни рақамлаштириш
шароитида қулай ишбилармонлик
муҳитини ривожлантириш йўналишлари
25
Aksariyat elektron tijorat veb-saytlarida mahsulot namoyishi uchun tasvir
va videolar bilan birga
o‘
z mahsulotlari haqida batafsil
ma’lum
otlar mavjud. Bu
mijozga mahsulot va undan foydalanish qulayligi haqida aniq tasavvurga ega
b
o‘
lishiga yordam beradi.
XULOSA.
Xulosa o`rnida shuni ta
’
kidlash kerakki, elektron tijorat nafaqat
an
’
anaviy tijoratda IT texnologiyalaridan foydalanish, balki Internet tijorat
tashkiloti uchun operatsion muhit b
o‘
lgan tijorat faoliyatining innovatsion
sohasidir. Hozirgi vaqtda elektron tijorat kundalik hayotga faol kirib bormoqda
va yaqin kelajakda biznes aloqalarini tashkil etishning ushbu modeli yanada keng
tarqalishi ko
‘
zda tutilgan.
Internet orqali mahsulot va xizmatlarni sotish COVID-19 pandemiyasi
davrida yangi ahamiyat kasb etdi, chunki biznes egalari va iste
’
molchilarning
elektron tijoratni qabul qilishdan boshqa iloji y
o‘
q edi. Bu
o‘
zgarish shu yerda
qoladi va kichik biznes egalari uchun onlayn rivojlanish imkoniyatlarini taqdim
etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati:
1.
Rayport J. F., Jaworski B. J. Introduction to e-commerce.
–
McGraw-Hill
Irwin MarketspaceU, 2014.
2.
Kwilinski A. et al. E-Commerce: Concept and legal regulation in modern
economic conditions // Journal of Legal, Ethical and Regulatory Issues.
–
2019.
–
Т. 22. –
С. 1
-6.
3.
Петенева А. А. Роль электронной торговли в развитии бизнеса //
Синергия наук. –
2016.
–
№. 6. –
С. 86
-91.
4.
Cheba K. et al. Impact of external factors on e-commerce market in cities
and its implications on environment // Sustainable Cities and Society.
–
2021.
–
Т. 72. –
С. 103032.
5.
Gupta A. E-Commerce: Role of E-Commerce in today
’
s business //
International Journal of Computing and Corporate Research.
–
2014.
–
Т. 4. –
№. 1.
6.
Sobirovna, Dilorom Kosimova, and Adashev Azimjon O'rinboyevich.
"Directions for increasing product competitiveness in industrial enterprises." Asian
Journal of Multidimensional Research (AJMR) 8.7 (2019): 29-35.
7.
Ishmanova, D. N. "PARAMETERS FOR ASSESSING THE COMPETITIVENESS
OF THE OIL AND GAS INDUSTRY." International journal of conference series on
education and social sciences (Online). Vol. 2. No. 1. 2022
8.
Абдуллаева M. (2022). Economic aspects and financial sources of
terrorism.
in
Library,
22(1),
24
–33.
извлечено
от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/8758
