101
УДК: 636:636.5
DETERMINATION OF THE ACIDICITY OF COTTON MILK
Duskulov Vohid Muxitdinovich
E-mail: dvoxid@mail.ru
Samarkand State University of Veterinary Medicine, Animal Husbandry and
Biotechnology
assistant, candidate of veterinary sciences
Narzullaev Abbos Akram oglu
E-mail: narzullayevabbosjon77@gmail.com
Samarkand State University of Veterinary Medicine, Animal Husbandry and
Biotechnology, masters
Rakhmatov Jahongir Orifjon oglu
E-mail: raxmatovjahongir1997@gmail.com
Samarkand State University of Veterinary Medicine, Animal Husbandry and
Biotechnology, masters
Annotation:
The article presents the results of laboratory testing of milk samples
from different regions.
Key words:
milk, temperature, titratable acidity, mass fraction of fat, fat,
protein, lactose.
ҚОРАМОЛЛАР СУТИНИНГ КИСЛОТАЛИЛИГИНИ АНИҚЛАШ
Дускулов Воҳид Мухитдинович
E-mail: dvoxid@mail.ru
Самарқанд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар
университети, ассистенти, ветеринария фанлари номзоди
Нарзуллаев Аббос Акрам ўғли
E-mail: narzullayevabbosjon77@gmail.com
Самарқанд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар
университети, магистранти
Рахматов Жаҳонгир Орифжон ўғли
E-mail: raxmatovjahongir1997@gmail.com
Самарқанд давлат ветеринария медицинаси, чорвачилик ва биотехнологиялар
университети, магистранти
Аннотация:
Мақолада турли ҳудудлардан олиб келинган сут намунасини
лаборатория шароитида текшириш натижалари келтирилган.
Калит сўзлар:
сут, ҳарорат, титрланадиган кислоталилик, ёғнинг масса
улуши, ёғ, оқсил, лактоза.
102
ОПРЕДЕЛЕНИЕ КИСЛОТНОСТИ МОЛОКА
Дускулов Вохид Мухитдинович
E-mail: dvoxid@mail.ru
Самаркандский государственный университет ветеринарной медицины,
животноводства и биотехнологии
ассистент, кандидат ветеринарных наук
Нарзуллаев Аббос Акрам оглы
E-mail: narzullayevabbosjon77@gmail.com
Самаркандский государственный университет ветеринарной медицины,
животноводства и биотехнологии, магистр
Рахматов Джахонгир Орифжон оглы
E-mail: raxmatovjahongir1997@gmail.com
Самаркандский государственный университет ветеринарной медицины,
животноводства и биотехнологии, магистр
Аннотация:
В статье представлены результаты лабораторных
исследований проб молока из разных регионов.
Ключевые слова:
молоко, температура, титруемая кислотность,
массовая доля жира, жир, белок, лактоза.
Кириш
Республикамиз Президентининг Чорвачиликни ривожлантириш борасида
2019-йил 28-мартдаги ПҚ–5696-сонли “Ветеринария ва чорвачилик” соҳасида
давлат бошқаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари
тўғрисидаги фармони шунингдек 2019-йил 28-мартдаги ПҚ–4254-сонли
“Ўзбекистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш”
давлат қўмитасини фаолиятини ташкил этиш тўғрисидаги ниҳоятда муҳим
қарорини қабул қилди ва Ветеринария мутахассисларини олдига янги ва долзарб
вазифаларни
қўйди.
Ушбу
қарорларни
бажаришда
чорвачиликни
ривожлантиришда ҳозирги кунда асосий тўсиқ бўлаётган касалликларни
бартараф этиш ва олдини олиш, даволаш чора тадбирларини ишлаб чиқиш
ҳайвонлар махсулдорлиги ва бош сонини кўпайтириш ва айниқса эпизоотик
осойишталигини таъминлаб ҳайвонлар орқали одамларга юқадиган
касалликлардан сақланиш ва энг муҳими аҳолини сифатли хавфсиз озиқ-овқат
маҳсулотлари билан тъаминлаш масаласидир. Бундай муаммони ҳал қилиш учун
экспертизани тўғри ўтказиш ва шунга асосланиб маҳсулот сифатини аниқлаш,
хусусан аҳолининг сут маҳсулотларига бўлган талабини инобатга олиб турли
лаборатория текширувлари орқали сут ва сут маҳсулотларини экспертиза
текширувидан ўтказиш жуда муҳимдир
.
Мавзунинг долзарблиги шундаки сут
маҳсулотининг меёрий кўрсаткичлари сутнинг зичлиги, ёғлилиги, тозалиги,
микрорганизмлар билан зарарланганлиги ва таркибидаги қуруқ модда миқдори
ва энг муҳим кўрсаткичи ҳисобланган сутнинг кислоталигини аниқлаш бўлиб
ҳисобланади, ва шунга кўра сутнинг кислоталигини Тернерда (ºТ) градуси
бўйича ифодалаш қабул қилинган. Бунда кислоталик градуси деганда 100 мл
103
сутни нейтраллаш учун сарф қилинган 0.1N ли NаОН эритмаси миқдори
тушунилади. Фермада сут соғиб олинган вақтда унинг кислоталиги 16-18 ºТ
бўлади. Сутнинг бу қийматдаги кислоталигини унинг таркибидаги (казеин
фосфор кислотаси тузлари ва бошқа ферментатив моддалар билан боғлиқ. Сутни
сақлаш пайтида бевосита озроқ миқдорда микроорганизмлар билан зарарланиши
ва унинг таркибидаги углевод ва оқсилларни (сут кислотали, спиртли, пропион
кислотали, ёғ ва лимон кислотали) бижғишлари таъсирида сут кислоталиги ошиб
кетади ва яйловда ёз ойларида турли шўр ўсимликларни истеъмол қилганда ошса
айрим ҳолларда масалан сут сохталаштирилганда яни (сутга ёғи олинган сут,
сода, сув, крахмал) қўшилганда ва айрим моддалар алмашинуви ва мастит
касалликларида кислоталик одатий ҳолда пасаяди. Сутнинг кислоталигига қараб
сут навларга бўлинади, унга кўра сут кислоталиги 16-18 ºТ бўлса 1-нав, 19-20 ºТ
бўлса 2-нав, 21-22 ºТ бўлса навсиз сут деб ҳисобланади. Aлбатта юқори малака
билимга эга бўлган ветеринария санитария эксперт ходими лаборатория
экспертизасини ўтказишда юқоридаги кўрсаткичларга эга бўлиши лозим.
Заводлардан ва хўжаликлардан олиб келинган сут кислоталилигини аниқлашда
ундан ўртача намуна олиш ниҳоятда маъсулиятли иш ҳисобланади у орқали
умумий сутга хулоса берилади. Бир бош сигирдан намуна олишда икки сутка
давомида пропорционал тарзда намуна олинади. Ишлаб чиқариш шароитида
жами 250 мл миқдорда лаборатория намунаси олинади, шундан 50 мл миқдори
сутнинг кислоталиги ва ёғлилигини аниқлашга олинади. Ишлаб чиқаришда бир
вақтнинг ўзида санитария-гигиена қоидалари асосида кўп миқдорда сут
олинганда ундаги кислоталик қисман ўзгаради.
Материаллар ва методлар
Самарқанд вилояти турли иқлим ҳудудларидан олиб келинган сут
намунасини текшириш.
Вазифа
Қорамоллардан олинган сут намунасини лаборатория шароитида
кислоталигини аниқлаш.
Ишни бажариш тартиби
Тадқиқотларни бажаришдан олдин дастлаб бизга керакли бўлган асбоб ва
реактивларни билишимиз зарур: 10-20 мл мўлжалланган пипеткалар, 100 мл
сиғимли конуссимон колбалар, бюретка, 0.1N NaОН эритмаси, томизгич, 1% ли
фенолфталеиннинг спиртдаги эритмаси керак бўлади. Ишни бошлашдан олдин
иш учун керакли бўлган пипетка бутунлигига эътибор берилади ва сут солинган
идиш чайқатилиб бироз аралаштирилади бунда сув реактивлар ва
текширилаётган сут намунаси ҳарорати 18-20 ºC атрофида бўлиши лозим.
Сўнгра текширилаётган сутдан конуссимон колбага 10 мл пипетка ёрдамида
ўлчаб олиниб устига бошқа пипетка ёрдамида 20 мл дистилланган сув қўшилади.
Кейин эса аралашманинг устига 2-3 томчи 1% ли фенолфталеиннинг спиртдаги
эритмаси аралаштирилиб яхшилаб чайқатилади. Сўнгра бюреткадан 0.1N ли
ишқор эритмасидан сутнинг ранги оқиш-қизғиш бўлгунча қўшилади. Сутнинг
кислоталилик даражасини Тернер (ºТ) даражасида ифодалаш учун титрлашда
сарф қилинган ишқорнинг миқдори (мл) ҳисобида 10 га кўпайтирилади яни
10 мл текширилган сут намунаси 100 мл сут учун ҳисобланади. Масалан
104
конуссимон колба ичидаги суюқликни титрлаш учун 1.75 мл 0.1N ишқор
эритмаси сарф қилинган. Бунда сутнинг кислоталиги 1,75х10=17,5 ºТ бўлади.
Баъзида ишқор концентрацияси камайганда ҳам кислоталик юқори чиқишига
сабаб бўлади, баъзида текширишлар фарқи +-1 ºТ дан ошмаслиги керак.
Тадқиқот натижалари
Биз тадқиқотлармизни “Ветеринария санитария экспертизаси ва гигиена”
кафедрасида устозларимиз Ф.Б. Ибрагимов, В.М. Дускуловлар билан биргаликда
Самарқанд вилояти ҳудудидаги туманлар жумладан: Пастдарғом, Оқдарё,
Тайлоқ, Нуробод, Самарқанд, Пайариқ туманлар марказларидаги бозорларидан
олиб келинган сут намуналарини олиб кафедрада юқоридаги тартиб асосида
сутни кислоталик кўрсаткичини аниқладик. Натижада биз қуйдаги натижаларни
олдик: 1) Пастдарғом туманида 20 ºТ., 2) Оқдарё туманида 21 ºТ., 3) Тайлоқ
туманида 18 ºТ., 4) Нуробод туманида 22 ºТ., 5) Самарқанд туманида 19-20 ºТ ва
Пайариқ туманида 20 ºТ олиб келинган сут намуналарида кислота кўрсаткичлари
сутнинг нормал ҳолатдан юкорлиги намоён бўлди.
Хулоса
Биз бу тадқиқотлардан шуни хулоса қилишимиз мумкинки сут намуналар
олиб келинган туманларда сутнинг нормал кислота кўрсаткичи юқорлиги бу эса
кўп жиҳатдан сутни соғишдаги, озиқлантиришдаги ва сутни ташиш билан боғлиқ
турли камчиликлар бор эканлигини ҳамда ушбу муаммони ечими сифатида сут
соғувчилар тарғибот ишлари, қорамоллар мациони ва рационига эътибор
беришни, сут ташиладиган идишлар тозалигига хўжаликда фермадаги
қорамоллар соғлиғига эътибор берилиши лозим деб топдик.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
1. С.M. Mуродов.
Ветеринария санитария экспертизаси. Дарслик.
Самарқанд, 2006 йил.
2. С. Муродов. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг вет.сан.экспертизаси,
қайта ишлаш технология асослари ва стандартизацияси. Ўқув қўлланма.
Самарқанд, 1997 йил.
3. А.В. Смирнов. Практикум по ветеринарно-санитарной экспертизе.
Учебник. Санкт-Петербург ГИОРД, 2015 год.
4. Б.С. Сенченко.
Ветеринарно-санитарная
экспертиза
продуктов
животного и растительного происхождения. Учебник. Ростов-на-Дону
Издательский центр «март», 2001 год.