481
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
IQTISODIYOTNING REAL SEKTORIDA SUN’IY INTELLEKTNING O‘RNI
VA QO‘LLANILISHI
Rustamova Dilsaboxon Djuraevna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti Andijon fakulteti “Ijtimoiy gumanitar
fanlari” kafedrasi dotsenti
rustamovadilsabo@gmail.com
Annotatsiya:
Maqolada moliya, bank va iqtisodiyotning boshqa sohalarida
sun’iy intellekt texnologiyalari va mexanizmlarini rivojlantirish yo‘nalishlari tahlil
qilingan. O‘zbekistonda ushbu yo‘nalishda belgilangan strategik vazifalar baholangan.
Kalit so‘zlar: sun’iy intellekt, raqamli iqtisodiyot, axborot texnologiyalari,
istiqbolli texnologiyalar.
РОЛЬ И ПРИМЕНЕНИЕ ИСКУССТВЕННОГО ИНТЕЛЛЕКТА В
РЕАЛЬНОМ СЕКТОРЕ ЭКОНОМИКИ
Рустамова Дилсабохон
Джураевна
Доцент кафедры «Социально
-
гуманитарные науки» Андижанского
факультета Ташкентского государственного экономического университета
rustamovadilsabo@gmail.com
Аннотация
:
В статье анализируются направления развития технологий и
механизмов искусственного интеллекта в финансах, банковском деле и других
сферах экономики. Оценены стратегические задачи, поставленные в этом
направлении в Узбекистане.
Ключевые слова:
искусственный интеллект, цифровая экономика,
информационные технологии, перспективные технологии.
ROLE AND APPLICATION OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN THE
REAL SECTOR OF THE ECONOMY
Rustamova Dilsabakhon Djuraevna
Associate Professor of the "Social Humanities" Department of the Andijan Faculty of
the Tashkent State University of Economics
rustamovadilsabo@gmail.com
482
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Abstract:
The article analyzes the directions of development of technologies
and mechanisms of artificial intelligence in finance, banking, and other areas of the
economy. The strategic objectives set in this direction in Uzbekistan were assessed.
Keywords:
artificial intelligence, digital economy, information technology,
promising technologies.
KIRISH
Ilm-fan va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jadal taraqqiy etib
borayotgan bugungi sharoitda dunyoning rivojlangan mamlakatlarida davlat va jamiyat
boshqaruvi, iqtisodiyot, sanoat, ijtimoiy himoya, ta’lim, tibbiyot, bandlik, qishloq
ho‘jaligi, mudofaa, xavfsizlik, turizm va boshqa sohalarda zamonaviy axborot
texnologiyalari va sun’iy intellekt imkoniyatlaridan keng foydalanish urfga kirmoqda.
O‘zbekistonda ham axborotlashtirish va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
orqali 2030-yilga qadar innovatsion taraqqiy etgan yetakchi davlatlar qatoridan o‘rin
egallash ustuvor vazifa sifatida belgilangan.
Qayd etish joizki, “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da
axborot texnologiyalari va raqamlashtirish borasida jiddiy o‘zgarishlar amalga
oshirilib, bir qator muhim dasturlar qabul qilindi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Raqamli iqtisodiyot va
elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi hamda “Aholiga
davlat ijtimoiy xizmatlari va yordam taqdim etish tartib-taomillarini avtomatlashtirish
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarorlari va boshqa normativ-
huquqiy hujjatlar mamlakatimizda raqamlashtirishni jadallashtirish va ijtimoiy-
iqtisodiy sohalarga zamonaviy texnologiyalarni joriy qilishga qaratilgan.
Ma’lumki, zamonaviy sun’iy intellekt turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan
algoritm va dasturiy tizimlardan iborat bo‘lib, inson ongi bajarishi mumkin bo‘lgan bir
qancha vazifalarni axborot bazasiga kiritilgan ma’lumotlar asosida amalga oshiradi.
Shuningdek, sun’iy intellekt murakkab tahlillar va katta ma’lumotlar bilan ishlovchi
dasturlarni o‘z ichiga olib, mantiqli izchil mulohaza qilish hamda tavsiya berish
qobiliyatiga ega “aqlli” texnologiya hisoblanadi. Mutaxassislar tomonidan sun’iy
intellektga to‘rtinchi sanoat inqilobining asosi sifatida qaralmoqda.
ADABIYOTLAR TAHLILI
Sun’iy intellekt texnologiyalarining rivojlanish bosqichlariga va ularni
amaliyotga joriy etish muammolariga ko‘plab xorijiy davlatlar olimlarining ilmiy
tadqiqot ishlari bag‘ishlangan. Ular qatoriga Bostrom N. [6], Lyuger D.F. [7], Ross A.
[8], Sigel E. [9], Shvab K.M. [10], Denning P.J., Levis T.J. [11], Nikolenko S., Kadurin
A. [12] va boshqa tadqiqotchilarning ishlarini [13-20] kiritish mumkin. Ushbu
mualliflar tadqiqotlarida sun’iy intellekt texnologiyalarini rivojlanish yo‘nalishlari,
483
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
strategiyalari, ularni kelajakda takomillashtirish yo‘llari va mexanizmlari asoslab
berilgan.
O‘zbekistonda sun’iy intellekt muammolari, shuningdek, raqamli iqtisodiyot va
axborot texnolgiyalarini amaliyotga joriy etishning modellari hamda usullari qator
ilmiy ishlarda amalga oshirilgan. O‘zR FA Akademigi S.S.G‘ulomov [21] rahbarligida
Raqamli iqtisodiyotda blokchayn texnologiyalari va undan foydalanish yo‘llari ishlab
chiqilgan.
O‘zR FA akademiklari M.M.Komilov, T.F.Bekmurodov, t.f.d., prof.
D.T.Muxamedievalarning [23-27] tadqiqotlarida sun’iy intellektning istiqbolli
texnologiyalari hamda boshqarish qarorlari qabul qilish tizimini intellektuallashtirish
model va algoritmlari, noravshan axborot to‘plamlarini modellashtirish usullari va
yo‘nalishlari asoslangan.
Professor B.A.Begalov hamda I.Ye.Jukovskayalar tadqiqotlarida [28]
Axborotkommunikatsiya texnologiyalaridan statistik faoliyatni samarali tashkil
etishda foydalanish usullari tavsiya qilingan.
Professor A.Abdugafarov [24] tadqiqotlarida iqtisodiyotni raqamlashtirishning
dastlabki bosqichlari va uning hozirgi rivojlanish yo‘nalishlarida amalga
oshirilayotgan o‘ziga xos xususiyatlar hamda joriy etilgan natijalar keng o‘rin olgan.
METODOLOGIYA
Sun’iy intellektning istiqbolli texnologiyalari to‘g‘risidagi bilimlarni
umumlashtirish va tizimlashtirishdan iborat bo‘lib, ular aholini sifatli oziqovqat bilan
ta’minlash, shuningdek ularni amaliyotga joriy etadigan korxonalarga tegishli
raqobatdosh afzalliklarni tanlash imkonini beradi. Matematik va dasturiy ta’minotni
asoslash maqsadida sun’iy intellektning turli xil texnologiyalari va usullarini batafsil
o‘rganish va qishloq xo‘jaligida hamda u bilan tutash bo‘lgan sohalarga ham
qo‘llashdan iborat.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Sun’iy intellekt (AI) zamonaviy iqtisodiyotga sezilarli ta’sir ko‘rsatib,
kompaniyalarning biznes yuritish, qarorlar qabul qilish va mijozlar bilan o‘zaro
munosabatlarini o‘zgartirmoqda. Uning tobora ortib borayotgan tarqatilishi hamda
ishlatilishi samaradorlikni oshirish, xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash va
operatsiyalarni soddalashtirish uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Sun’iy intellekt
iqtisodiyotga sezilarli ta’sir ko‘rsatadigan asosiy sohalar bu moliya, sog‘liqni saqlash,
ishlab chiqarish, chakana savdo va boshqa sohalardir.
Sun’iy intellektning (AI) moliya, bank va iqtisodiyotning boshqa sohalarida
tutgan o‘rni va qo‘llanilishi zamonaviy dunyoda tobora muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Sun’iy intellekt kompaniyalarning qarorlar qabul qilish, jarayonlarni
484
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
optimallashtirish va mijozlar bilan muloqot qilish usullarini o‘zgartirmoqda. Ushbu
sohalarda AIning roli va qo‘llanilishini batafsil ko‘rib chiqaylik:
Moliya va bank ishi:
1. Xatarlarni bashorat qilish: AI moliyaviy operatsiyalardagi potensial xavflarni
aniqlash uchun katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilishga qodir. Firibgarlikni
aniqlash algoritmlari kabi mashinani o‘rganish usullari anomaliyalarni aniqlashga va
yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni aniqlashga yordam beradi. AI katta
hajmdagi moliyaviy ma’lumotlarni, shu jumladan tarixiy operatsiyalar, kredit
hisobotlari, iqtisodiy ko‘rsatkichlar va boshqa turli ma’lumotlarni qayta ishlash va
tahlil qilish imkoniyatiga ega. Bu sizga xavf bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin bo‘lgan
yashirin naqshlarni, tendensiyalarni va omillarni aniqlash imkonini beradi.
Shuningdek, ma’lumotlar tahliliga asoslanib, AI kredit riski, operatsion risk yoki bozor
o‘zgarishi xavfi kabi turli xil moliyaviy risklar ehtimolini bashorat qilishga yordam
beradigan bashoratli modellarni yaratishi mumkin.Qolaversa, mashina o‘rganish
algoritmlaridan foydalangan holda, AI turli o‘zgaruvchilar va omillar o‘rtasidagi
murakkab munosabatlarni aniqlay oladi, bu esa aniqroq xavf va prognoz modellarini
yaratish imkonini beradi. Bundan tashqari AI firibgarlik yoki xavfli vaziyatlarni
ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan anomal xatti-harakatni aniqlash uchun ishlatiladi. Bu
banklar va moliya institutlariga bunday vaziyatlarga tezkorlik bilan munosabatda
bo‘lish va yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan tahdidlarning oldini olish imkonini beradi.
Natijada moliya va bank sektorlarida risklarni prognozlashda sun’iy intellektdan
foydalanish risklarni boshqarish samaradorligini oshirishga, moliyaviy yo‘qotishlar
ehtimolini kamaytirishga hamda yanada barqaror va ishonchli moliyaviy tizimni
yaratishga yordam beradi.
2. Tanlash va portfelni boshqarish jarayonlarini avtomatlashtirish: AI tarixiy
ma’lumotlar va joriy bozor sharoitlariga asoslangan tavsiyalar berish orqali
kompaniyalarga o‘z investitsiya portfelini boshqarishda yordam berishi mumkin.
Investitsion portfelni tanlash va boshqarish jarayonlarini avtomatlashtirish
sun’iy intellekt (AI) kompaniyalarga moliya va investitsiyalarni boshqarishda katta
foyda keltirishi mumkin bo‘lgan yana bir sohadir. AI bu sohada qanday yordam berishi
mumkin:
Bozor tendensiyalarini bashorat qilish: AI bozor tendensiyalari bo‘yicha tarixiy
ma’lumotlarni, shu jumladan narx dinamikasi, savdo hajmlari va moliyaviy
ko‘rsatkichlarni tahlil qilish, tendensiyalarni aniqlash va bozordagi mumkin bo‘lgan
harakatlarni taxmin qilish imkoniyatiga ega. Bu kompaniyalarga ko‘proq ma’lumotli
portfelni boshqarish strategiyalarini yaratishga imkon beradi.
-Xavf va imkoniyatlarni bashorat qilish: AI keng qamrovli ma’lumotlarni tahlil
qilish asosida investitsiya bozoridagi potensial xavf va imkoniyatlarni aniqlashga
485
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
yordam beradi. Mashinani o‘rganish algoritmlari turli omillar o‘rtasidagi bog‘liqlikni
aniqlashi va ularning investitsiya muvaffaqiyatiga ta’sirini tahlil qilishi mumkin.
-Shaxsiylashtirilgan tavsiyalar: Investorlarning maqsadlari, afzalliklari va xavf
darajalari haqidagi ma’lumotlardan foydalangan holda, AI shaxsiylashtirilgan portfelni
boshqarish bo‘yicha tavsiyalarni taklif qilishi mumkin, bu esa investorlarga maqsadlari
va xavf profiliga mos keladigan ongli qarorlar qabul qilishda yordam beradi.
-Muqobil ma’lumotlarni tahlil qilish: An’anaviy moliyaviy ma’lumotlarga
qo‘shimcha ravishda, AI bozor sharoitlariga ta’sir qiluvchi omillarni to‘liqroq
tushunish uchun yangiliklar manbalari, ijtimoiy media va boshqa ma’lumotlar kabi
muqobil ma’lumotlar manbalarini tahlil qilishi mumkin.
-Ma’lumotlarga asoslangan portfel boshqaruvi: AI oldindan belgilangan
parametrlar va maqsadlarga asoslangan portfelni avtomatik ravishda boshqarishi
mumkin, bu esa yanada intizomli va xabardor investitsiya strategiyalarini ishlab
chiqish imkonini beradi.
Ushbu imkoniyatlar tufayli investitsiya portfelini tanlash va boshqarish
jarayonlarini avtomatlashtirishda sun’iy intellektdan foydalanish investitsiya portfelini
yanada aniq va xabardor boshqarishni osonlashtiradi, bu esa savdo operatsiyalari va
kompaniyaning moliyaviy natijalarini yaxshilashga olib kelishi mumkin.
3. Shaxsiylashtirilgan xizmat: AIdan foydalanish banklar va moliya institutlariga
mijozlarning shaxsiy ehtiyojlari va afzalliklarini hisobga olgan holda shaxsiy taklif va
xizmatlarni yaratish imkonini beradi.
Darhaqiqat, sun’iy intellektni qo‘llash banklar va moliya institutlariga
mijozlarning individual ehtiyojlari va afzalliklarini hisobga olgan holda
shaxsiylashtirilgan takliflar va xizmatlarni yaratish imkonini beradi. Ushbu sohada
AIdan foydalanishning afzalliklari:
1) Mijoz ma’lumotlarini tahlil qilish: Sun’iy intellekt mijozlarning shaxsiy
ehtiyojlarini yaxshiroq tushunish uchun katta hajmdagi mijozlar ma’lumotlarini,
jumladan, tranzaksiyalar tarixi, imtiyozlar, xatti-harakatlar va boshqa omillarni tahlil
qilishi mumkin.
2) Shaxsiylashtirilgan tavsiyalar: Mijoz tushunchalariga asoslanib, AI mijozning
shaxsiy ehtiyojlariga mos keladigan kredit mahsulotlari, investitsiya imkoniyatlari yoki
kredit kartalari kabi shaxsiylashtirilgan taklif va tavsiyalarni taqdim etadi.
3) Mijozlarga xizmat ko‘rsatish: AI chatbotlar yordamida mijozlarga xizmat
ko‘rsatishni avtomatlashtirish uchun ishlatiladi, ular mijozlar so‘rovlarini tezda qayta
ishlashlari, ular bilan muloqot qilishlari va real vaqt rejimida echimlarni taqdim
etishlari mumkin.
4) Ehtiyojni bashorat qilish: AI algoritmlari mijozlar ehtiyojlarini ularning
oldingi xatti-harakatlari asosida bashorat qilishga yordam beradi, bu esa mijozlar
kutganiga ko‘ra xizmatlar yoki mahsulotlarni taklif qilish imkonini beradi.
486
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
5) Reklama va marketing strategiyalari: AI orqali mijozlar ma’lumotlarini tahlil
qilish, shuningdek, mijozlar uchun yanada dolzarb va jozibador bo‘lishi mumkin
bo‘lgan yanada samarali reklama va marketing strategiyalarini shakllantirish uchun
ishlatiladi.
Moliyaviy xizmatlar va mahsulotlarni yetkazib berishda shaxsiylashtirilgan
yondashuvlardan foydalangan holda banklar va moliya institutlari xizmat ko‘rsatish
darajasini, mijozlar ehtiyojini qondirish darajasini oshirishi va mijozlar bazasini saqlab
qolish ehtimolini oshirishi mumkin.
II.Iqtisodiyotning boshqa sohalari:
1. Ishlab chiqarish va operatsiyalar: Ishlab chiqarish kompaniyalari xarajatlarni
kamaytirish va samaradorlikni oshirish uchun jarayonlarni optimallashtirish, ishlab
chiqarishni rejalashtirish va inventarni boshqarish uchun AIdan foydalanmoqda.
Ishlab chiqarish va operatsiyalar sohasida intellektual dasturlash (AI) va
robototexnika (RT) turli jarayonlarni optimallashtirish uchun keng qo‘llanilmoqda. AI
va RT mashinalari ushbu sohani rivojlantirishda yordam beradi, chunki ular masofaviy
tashqi ariza tizimlarini, texnikaviy ta’minot, operatsiyalar, va ish haqida ma’lumotlarni
samarali boshqarish qobiliyatiga ega. Masalan, ushbu texnologiyalar, avtomatik
boshqaruv tizimlari yordamida ishlab chiqarish jarayonlarini yakunlanishi va
samaradorlikni oshirish uchun ishlab chiqarishdagi tavsiyalarni, mahsulotlar haqida
ma’lumotlarni va xavfsizlikni boshqarishda yordam beradi.
2. Ommaviy ishlab chiqarish: AI va RT avtomatlashtirilgan protsesslarni
muhofazalash, monitoring, ishlab chiqarish jarayonlarini o‘zlashtirish va ishlab
chiqarish jarayonlarini darajasini nazorat qilish bo‘yicha, uni harakatga oshirish,
qulaylik va samaradorlikni oshirishga yordam berish uchun qo‘llaniladi.
3. Texnikaviy qurilma va vositalarni tuzatish: AI va RT, ishlab chiqarish va
vositalar qosish, tuzatish va ekspluatatsiya jarayonlari samaradorligini oshirish,
ta’minotni o‘zlashtirish, avtomatlashtirish va boshqa asosiy jarayonlarni
rejalashtirishda yordam beradi.
Shu bilan birga, yumshoq texnologiyalar sohasidagi yangiliklar, AI va RT
yordamida, ishlab chiqarish jarayonlari uchun zamonaviy yondashuvlarni qo‘llashni
davom ettirib kelmoqda va bu, yetarli samaradorlik va qulaylikni ta’minlashga qodir.
Chakana savdo sohasida AI xarid xatti-harakatlarini tahlil qilish, takliflarni
shaxsiylashtirish, inventarni boshqarish va talabni prognoz qilish uchun ishlatiladi.
Savdoda Dasturiy inteligensiya (DI) muhim ahamiyatga ega. Dasturiy Intiligensiya
reteyl tijoratida sotuvchilar mamnuniyatini, takliflarni shaxsiylashtirishni, mahsulotlar
mavjudligini boshqarishni va sovg‘a prognozini tahmin qilishda ishlatiladi. Bu yangi
texnologiyaning amaliyotda alohida hududlaridan birdir va u zamonaviy reteyl ishlab
chiqarishda qulaylik va effektivlikni oshirishdagi yangi o‘rinlarni o‘z ichiga olgan.
487
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Shuningdek, DI reteylda sotish usullarini o‘zgartirish va mahsulotlari sotib olish
tizimlarining effektivligini oshirish uchun juda muhim rol o‘ynaydi.
4. Sog‘liqni saqlash: Sog‘liqni saqlash muassasalarida AI tibbiy ma’lumotlarni
tahlil qilish, tashxis qo‘yish va klinik qaror qabul qilishda yordam berish uchun
ishlatiladi. Sog‘liqni saqlash sohasida, intellektual dasturlash (AI) tibbiy ma’lumotlarni
tahlil qilish, tashxis qo‘yish va klinik qaror qabul qilishda yordam berish uchun keng
qo‘llanilmoqda. AI tibbiy ma’lumotlarni ko‘rib chiqishda katta o‘rnatilgan malumotlar
bazasi miqyosida kasallik tarixini tahlil qilish orqali tashxis qo‘yishda yordam beradi.
AI tibbiy tasniflash, tashxis qo‘yish va asosiy tibbiy topshiriqlarni bajarishda yordam
beradi. Shuningdek, AI klinik ma’lumotlarni tahlil qilishda, tibbiy holat haqidagi
statistik ma’lumotlarni, narkoz va kuzatuvlarni optimallashtirishda keng qo‘llaniladi.
AI tibbiy xizmatlarni avtomatlashtirish, shuningdek, bemor ma’lumotlarini qabul
qilishda, shikoyatlarni qabul qilishda va xatolarni identifikatsiya qilishda yordam
beradi.
AI, sifatli tibbiy xizmatlarni ta’minlash va tashxis qilish jarayonini yaxshilashda
muhim ahamiyatga ega. Bu texnologiyalar bemorlar va tibbiy xizmat ko‘rsatuvchilar
uchun samarali yordamchilar sifatida ishlatiladi va sog‘liqni saqlash sohasida yangi va
bir qancha qulayliklar yaratadi.
III. AIning roli:
AI jarayonlarni avtomatlashtirish, maʼlumotlar asosida qarorlar qabul qilish,
xizmatlarni shaxsiylashtirish va operatsion samaradorlikni oshirishda muhim rol
o‘ynaydi. Mashinani o‘rganish usullari, neyron tarmoqlar va tabiiy tilni qayta ishlash
(NLP) algoritmlari katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish va bashoratli qarorlar
qabul qilish uchun ishlatiladi.
AIning roli massiv ma’lumotlarni tahlil qilish, avtomatlashtirish, xizmatlarni
shaxsiylashtirish, va operatsion samaradorlikni oshirilishida katta ahamiyatga ega.
Mashinani o‘rganish usullari, neyron tarmoqlar va tabiiy tilni qayta ishlash (NLP)
algoritmlari katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish va bashoratli qarorlar qabul
qilishda ishlatiladi.
-AI jarayonlarni avtomatlashtirishda yordam beradi, shundayki, tushunarli
vaqtda operatorlarning yig‘ishtirilgan ishlarini bajaradi va operatsion samaradorlikni
oshirish imkoniyatini yaratadi.
- AI jarayonlarga ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va ma’lumotlardan olingan
tajribani o‘rganishda yordam beradi. Bu, foydali ma’lumotlarni olim qilish va yangi
stratigiyalarni belgilashda yordam beradi.
- AI shaxsiylashtirilgan xizmatlarni yaratishda, masalan, mijozlarga maxsus
takliflar mualliflik qilishda yordam beradi. Bu, mijozlar uchun eng muhim bo‘lgan
ma’lumotlar asosida shaxsiy hisob-kitoblarni o‘ratishda yordam beradi.
488
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
- AI, shu jumladan, avtomatlashtirilgan jarayonlar yordamida yirik ma’lumotlar
tahlili, rejalar va simulatsiyalar uchun foydalaniladi, shundaqla, operatsion
samaradorlikni kengaytirish va optimallashtirish imkoniyatini yaratadi.
Bu texnologiyalar, tadbirlarni operativ ravishda amalga oshirish, foydali
maʼlumotlarni chiqarish va uning asosida qarorlar qabul qilishda muhim ahamiyatga
ega. AI, biznesda innovatsion yondashuvlarni kengaytirish va operatsion
samaradorlikni oshirishda muhim muammo va sabablarni aniqlashda muhim
ahamiyatga ega.
IV. Qiyinchiliklar va kelajak:
Ko‘p afzalliklariga qaramay, sun’iy intellektdan foydalanish ma’lumotlar
xavfsizligi, xavflarni yetarlicha baholamaslik va axloqiy muammolar bilan bog‘liq
muammolarni keltirib chiqaradi. Biroq iqtisodiyotda sun’iy intellektdan foydalanish
istiqbollari nihoyatda yuqori ekanligini bu sohadagi investitsiyalar va ishlanmalarning
o‘sishidan ham ko‘rish mumkin.
Sun’iy intellektdan foydalanishda, xavfsizlik va axloqiy muammolar bu
sohadagi investitsiyalar va ishlab chiqarishni oshirish jarayonlarida muhim
tushunchalar bo‘lib turadi. Sun’iy intellekt va robotatexnika sohasidagi rivojlantirish
maqsadida, ma’lumotlarni muhofaza qilish, rivojlanayotgan texnologik xavfsizlik
muammolarini hal qilish va ishonchsizlik muammolarini oldini olishga qaratilgan
chora-tadbirlar bilan shug‘ullanish juda muhim.
Shu bilan birga, sun’iy intellekt va robototexnikadan unumli foydalanishning
yaratiladigan yangiliklarga hamda ish olish bo‘yicha strategiyalar va huquqiy kadrlarni
modifikatsiyalashga qaratilgan chora-tadbirlar bilan birgalikda yuksak taraqqiyotga
erishish mumkinligini e’tirof etish mumkin. Bunday harakatlar, sun’iy intellektning
o‘rnini o‘rganish, so‘nggi texnologiyalar va raqamli yondashuvlarni zamonaviy
iqtisodiy darajada mustaqil maxsus aloqa tarmoqlari yaratish uchun zaruriy
tadqiqotlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishga yordam beradi.
XULOSA VA TAKLIFLAR
Shunday qilib, AI istiqbolli texnologiyadan moliya, bank va iqtisodiyotning
boshqa tarmoqlarida biznes yuritish va qarorlar qabul qilishning ajralmas tarkibiy
qismiga aylandi. Xulosa o‘rnida qayd etish mumkinki, mamlakatimizda sun’iy intellekt
imkoniyatlari va texnologiyalarini iqtisodiyotning real sektorida jadal qo‘llash
imkoniyatlari va zarurati mavjud bo‘lib, tegishli dasturlash yo‘nalishlaridagi yetakchi
mahalliy mutaxassislar va xorijiy kompaniyalarni jalb qilgan holda sun’iy intellekt
texnologiyalarini joriy qilish va qo‘llash maqsadga muvofiq.
Ta’kidlash joizki, sun’iy intellekt yoki turli dasturiy ta’minotlar va AKTni
tegishli sohalarga joriy qilishda yuzaki yondashuv, birinchidan, loyihalarning kutilgan
natija bermasligiga, ikkinchidan, sarflangan budjet mablag‘larining samarasiz
489
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
bo‘lishiga, uchinchidan, zamon talabiga mos bo‘lmagan dastur va tizimlar kiber
jinoyatchilar nishoniga aylanib, milliy xavfsizlikka putur yetkazishi hamda yopiq va
shaxsiy ma’lumotlarning sizib chiqishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun bunday
davlat dasturlari sohaning yetakchi mahalliy va xorijiy mutaxassislari hamda
kompaniyalari tomonidan amalga oshirilishi talab etiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 2 martdagi PF-5953- son
“2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasini «Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirish yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida”gi Farmoni
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 13 dekabrdagi PF-5598-son
“O‘zbekiston Respublikasi davlat boshqaruviga raqamli iqtisodiyot, elektron hukumat
hamda axborot tizimlarini joriy etish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi qarori
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 7 maydagi PQ-4708-son
“Matematika sohasidagi ta’lim sifatini oshirish va ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 28 apreldagi PQ-4699-son
“Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari
to‘g‘risida” qarori
5.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Ilm-fanni 2030 yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida» 2020 yil 29 oktabrdagi PF-6097-
son
6.
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
«Сунъий
интеллект
технологияларини жадал жорий этиш учун шарт
-
шароитлар яратиш чора
-
тадбирлари тўғрисида» 2021 йил 17 февралдаги ПҚ
-4996-
сон
7.
Бостром Н. Искусственный интеллект. Этапы. Угрозы. Стратегии. М.:
Манн, Иванов и Фербер, 2016. 496 c.
8.
Люгер Д.Ф. Искусственный интеллект. Стратегии и методы решения
сложных проблем. М.: Вильямс, 2005. 864 с.
9.
Росс А. Индустрии будущего. М.: АСТ, 2017. 288 с.
10.
Сигель Э. Просчитать будущее. Кто кликнет, купит, соврет или умрет.
М.: Альпина Паблишер, 2018. 374 с.
11.
Шваб К.М. Четвертая промышленная революция. М.: Эксмо, 2017.
288
с
.
12.
Denning P.J., Lewis T.G. Exponential Laws of Computing Growth.
Communications ofthe ACM, 2017, vol. 60, no. 1, pp. 54–65.
490
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
13.
Николенко С., КадуринА., Архангельская
Е.В. Глубокое обучение.
Погружение в мир нейронных сетей. СПб.: Питер, 2018. 480 с.
14.
Цветкова Л.А. Технологии искусственного интеллекта как фактор
цифровизации экономики России и мира // Экономика науки. 2017. № 2. С.
15.
Ускова Т.В., Селименков Р.Ю., Чекавинский А.Н. Агропромышленный
комплекс региона: состояние, тенденции, перспективы. Вологда: ИСЭРТ РАН,
2013. 136 с.
16.
Курцвейл Р., Гроссман Т. Transcend. Девять шагов на пути к вечной
жизни. М.: Манн, Иванови Фербер, 2017. 384 с.
17.
Фадеева О. Шанхайский синдром планеты Земля: когда нас будет
слишком многои что из этого выйдет // NakedScience. 2019. № 41. URL:
https://nakedscience.ru/article/nakedscience/shanhayskiy-sindrom-planety
18.
Форсайт Д.А., ПонсЖ. Компьютерное зрение. Современный подход.
М.: Вильямс,2004. 928 с.
19.
Шаныгин С.В. Роботы как средство механизации сельского хозяйства
// Изв. высш.учеб. заведений. Машиностроение. 2013. № 3. С. 39
–42.
20.
Труфляк Е.В. Интеллектуальные технические средства в сельском
хозяйстве. Краснодар: КубГАУ, 2016. 42 с.
21.
Петришин Л.П. Совершенствование информационной среды развития
сельскохозяйственных
предприятий
//
Науковийвісник
Львівського
національного університету ветеринарно ї медицини та біотехнологій імені С.З.
Ґжицького. 2017.Т. 19. № 81. С. 37
–44.
22.
Рунов Б.А., Новиков Н.Н. Анализ применения робототехнических
средств в сельском хозяйстве // Вестн. ВНИИМЖ. 2017. № 2 (26). С. 113
–117.
23.
G‘ulomov S.S., Ayupov R.H., Abdullaev O.M., Boltaboeva G.R. Raqamli
iqtisodiyotda blokchayn texnologiyalari// Toshkent, 2019.
24.
Komilov M.M., Xudoyberdiev M.X. Tanib olish operatori ustida idempatent
tutashuvga asoslangan korrektlovchi protseduralarni qurish. 2021.
25.
Абдугафаров А. Узбекистан на пути цифровизации: начало и нынешнее
положение. 2021. abdugaffarov_abduhalil.ru
26.
Мухамедиева Д.Т. Статистическое моделирование в сельском
хозяйстве с применением теории нечетких множеств.
-
Ташкент: Институт
кибернетики НТЦ «Современные информационные технологии». 2004.
–
200 с.
27.
Muxamedieva D.T. Noravshan axborotlarni qayta ishlash asosida sust
shakllangan jarayonlarni bashoratlash va muqobillashtirish modellari. «Fan va
texnologiya» - Toshkent, 2012, 376 bet.
491
SUN’IY INTELLEKT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 7-SON
WWW.INFOCOM.UZ
28.
Muxamedieva D.T. Sust shakllangan jarayonlarni noravshan modellarini
qurishning nokorrekt masalalarini yechish usul va algoritmlari. «Navro‘z» nashriyoti.
Toshkent, 2018 y. 216 bet.
29.
Бегалов Б.А., Жуковская И.Е. Информационно
-
коммуникационные
технологии в эффективной организации статистической деятельности в
условиях формирования инновационной экономики. «Фан» нашриёти, 2013 й.
30.
“The World Bank and the Ministry of Economic Development and Poverty
Reduction of the Republic of Uzbekistan. 2022. Towards a Greener Economy in
Uzbekistan. ©World Bank.”
31.
Teshabaev T,, Gulyamov S.S. Xayitmatov U.T., Ayupov R.X. Raqamli
iqtisodiyot va dasturlash asoslari.. Izoxli lug‘at. Toshkent. 2021 y .”Davr Matbuot
Savdo” MChJ, 15.5 b.t.
