273
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
АГРОБИЗНЕС ВА РАҚАМЛАШТИРИШ: ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ УЧУН
ЗАМОНАВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ЖОРИЙ ЭТИШНИНГ
ИҚТИСОДИЙ САМАРАСИ
Ҳасанова
Зилола Сатимбаевна
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бизнес ва
тадбиркорлик олий мактаби
Аннотация:
Агробизнесда рақамлаштиришнинг иқтисодий самарасини
ўрганиш ва қишлоқ хўжалигида замонавий технологияларни жорий этиш муҳим
аҳамиятга эга. Ушбу мақола Ўзбекистон аграр соҳасида ахборот ва
коммуникация технологиялари (АКТ) ҳамда рақамли технологияларнинг
ривожланишини ва интеграциясини тадқиқ этади. Мақола, жумладан,
геоахборот
тизими ва замонавий АКТ воситаларининг аграр бошқарув
тизимларини яхшилашдаги ролини ўрганади. Шунингдек, рақамли
технологияларнинг жорий этилиши орқали қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиш ва
ишлаб чиқариш жараёнларини оптималлаштиришга йўналтирилган тадқиқотлар
натижалари келтирилади. Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, АКТни аграр соҳага
татбиқ қилиш ишлаб чиқариш самарадорлигини
ошириш, ресурсларни
бошқариш ва янги бозор имкониятларини яратиш учун муҳимдир.
Калит сўзлар
:
аграр соҳа, ахборот ва коммуникация технологиялари,
рақамли технологиялар, геоахборот тизимлар, ақлли қишлоқ хўжалиги,
рақамлилаштириш.
АГРОБИЗНЕС И ЦИФРОВИЗАЦИЯ: ЭКОНОМИЧЕСКАЯ
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ВНЕДРЕНИЯ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В
СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ
Хасанова Зилола Сатимбаевна
Высшая школа бизнеса и предпринимательства при Кабинете Министров
Республики Узбекистан
Аннотация:
Важно изучить экономический эффект от цифровизации в
АПК и внедрения современных технологий в сельском хозяйстве. В данной
статье
рассматривается
развитие
и
внедрение
информационно
-
коммуникационных технологий (ИКТ) и цифровых технологий в аграрном
секторе Узбекистана. В статье, среди прочего, рассматривается роль
геоинформационных систем и современных инструментов ИКТ в
274
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
совершенствовании систем аграрного управления. Также представлены
результаты исследований, направленных на реформирование сельского
хозяйства и оптимизацию производственных процессов за счет внедрения
цифровых технологий. Исследования показали, что применение ИКТ в
сельскохозяйственном секторе важно для повышения эффективности
производства, управления ресурсами и создания новых рыночных
возможностей.
Ключевые слова:
аграрный сектор, информационно-коммуникационные
технологии, цифровые технологии, геоинформационные системы, умное
сельское хозяйство, цифровизация.
AGRIBUSINESS AND DIGITALIZATION: ECONOMIC EFFECTS OF THE
INTRODUCTION OF MODERN TECHNOLOGIES FOR AGRICULTURE
Hasanova Zilola Satimbaevna
Higher School of Business and Entrepreneurship under the Cabinet of Ministers of
the Republic of Uzbekistan
Abstract:
It is important to study the economic effectiveness of digitalization in
agribusiness and the introduction of modern technologies in agriculture. This article
examines the development and integration of information and communication
technologies (ICT) and digital technologies in the agrarian sector of Uzbekistan. The
article, in particular, examines the role of geographic information systems and modern
ICT tools in improving agricultural management systems. It also presents the results of
research aimed at reforming agriculture and optimizing production processes through
the introduction of digital technologies. Research has shown that the application of ICT
in the agricultural sector is important for increasing production efficiency, managing
resources, and creating new market opportunities.
Keywords:
agricultural sector, information and communication technologies,
digital technologies, geoinformation systems, smart agriculture, digitalization.
КИРИШ
Қишлоқ
хўжалиги
Ўзбекистон
иқтисодиётида
муҳим
рол
ўйнайдиган
секторлардан биридир.
Бу соҳа миллий иқтисодиётда
бандликни
таъминлашга
катта
ҳисса
қўшади
.
Сўнгги
йилларда
мамлакат
аграр
соҳани
ривожлантириш
ва
рақамли
технологияларни
жорий
қилишга
алоҳида
эътибор
қаратаётгани
эътироф
этилмоқда
.
Рақамлилаштиришга
йўналтирилган
бу
ҳаракатлар
мамлакатда
рақамли
иқтисодиётни
ривожлантиришга
қаратилган
кенг
кўламли
стратегиянинг
бир
қисми
сифатида
амалга
оширилмоқда
.
АКТнинг
аграр
соҳага
275
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
жорий
қилиниши
ишлаб
чиқаришни
яхшилаш
,
ресурсларни
оптималлаштириш
ва
унумдорликни
оширишга
имконият
яратади
.
Дунё
бўйича
рақамли
технологиялар
,
жумладан
геоахборот тизимлари
,
Интернет
манбалар
(IoT)
ва
маълумотлар
таҳлили
аграр
ишлаб
чиқаришга
интеграция
қилинаётгани
кузатилмоқда
.
Бу
инновациялар
нафақат
аграр
амалиётларни
ўзгартираётгани
,
балки
қишлоқ
хўжалиги
иқтисодиётини
модернизация
қилишга
ҳам
ҳисса
қўшмоқда
.
Ушбу
мақола
Ўзбекистон
аграр
бошқарув
тизимларининг
жорий
ҳолатини
ўрганишга
ва
АКТнинг
аграр
соҳага
интеграциясини
қўллаб
-
қувватлашдаги
ролини
таҳлил
қилишга
қаратилган
.
АДАБИЁТЛАР ТАҲЛИЛИ
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 3 июлдаги
“Ўзбекистон Республикасида рақамли иқтисодиётни ривожлантириш чора
-
тадбирлари тўғрисида” ПҚ
-3832-
сон қарори қабул қилиниб, давлат бошқарув
тизимини замонавий ахбороткоммуникация технологиялари асосида янада
такомиллаштириш, рақамли иқтисодиётни жорий этиш ва ривожлантиришни
таъминлаш бўйича шарт
-
шароитларни яратиш мақсадида ушбу қарор билан
Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Лойиҳа бошқаруви миллий
агентлиги рақамли иқтисодиётни жорий этиш ва ривожлантириш соҳасида
ваколатли орган этиб белгиланди ва унга бир қатор вазифалар юклатилган [1].
Республикада давлат бошқарув тизимида рақамли иқтисодиётни жорий этиш
бўйича жадал равишда амалга оширилаётган ислоҳотларни янада қўллаб
-
қувватлаш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 13
декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси давлат бошқарувига рақамли иқтисодиёт,
электрон ҳукумат ҳамда ахборот тизимларини жорий этиш бўйича қўшимча
чора
-
тадбирлар тўғрисида” ПФ
-5598-
сон фармони қабул қилинган [2]. Мазкур
фармон рақамли давлат бошқаруви ахборот тизимларини ривожлантиришнинг
ягона приципларини ишлаб чиқиш, ”Электрон ҳукумат” тизимининг амалга
оширилишини жадаллаштириш, бунда давлат, аҳоли ва бизнес ўртасида
самарали ҳамкорликни таъминлаш масалаларига қаратилиб, уларни ечиш бўйича
шарт
-
шароитларни яратиш бўйича аниқ чора
-
тадбирлар белгилаб берилган.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги “Ўзбекистон
Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020
—
2030 йилларга
мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида” ПФ
-5853-
сон фармони
қабул қилиниб, қишлоқ хўжалиги ва озиқ
-
овқат тармоқларини ривожлантириш
бўйича аҳолининг озиқ
-
овқат хавфсизлигини таъминлаш, қулай агробизнес
муҳитини ва қўшилган қиймат занжирини яратиш, соҳа бошқарувида давлат
иштирокини камайтириш ва инвестициявий жозибадорликни ошириш, табиий
ресурслардан оқилона фойдаланиш ва атроф
-
муҳит муҳофазасини таъминлаш,
276
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
давлат бошқарувининг замонавий тизимларини ривожлантириш, тармоқни
қўллаб
-
қувватлашга йўналтирилган давлат харажатларини босқичма
-
босқич
диверсификация қилиш, қишлоқ хўжалигида илм
-
фан, таълим, ахборот ва
маслаҳат хизматлари тизимини ривожлантириш, қишлоқ ҳудудларини
ривожлантириш; тармоқ статистикасининг шаффоф тизимини ишлаб чиқиш
бўйича устувор йўналишлар белгилаб берилган [3
, 4].
МЕТОДОЛОГИЯ
Ўзбекистон аграр соҳасида рақамли технологияларнинг ўрнини тушуниш
учун, мавжуд сиёсатлар таҳлили ва турли хил ҳудудлардан олинган
маълумотларнинг
солиштирма
таҳлили
,
агробизнесда
замонавий
рақамлаштириш технологиялари, уларнинг амалий қўлланилиши, статистик
таҳлиллар ва моделлаштириш каби усуллардан фойдаланилди. Асосий
маълумотлар аграр соҳадаги манфаатдор томонлар, фермерлар, давлат
органлари ва АКТ мутахассислари билан интервьюлар олиш орқали тўпланди.
Иккинчи даражали маълумотлар миллий ҳисоботлар, статистик маълумотлар,
давлат нашрлари ва аграр соҳада рақамли технологиялардан фойдаланишга
қаратилган илмий мақолалардан олинди.
Шунингдек
,
тадқиқотда
аграр соҳага жорий қилинган турли
технологияларни интеграциясини таҳлил қилиш учун тизимли ёндашувдан
фойдаланилган. Геоахборот тизимлари ва интернет манбалари
асосидаги ақлли
фермерлик воситаларига эътибор қаратилди. Бу ёндашув фермерлик
амалиётларининг умумий самарадорлиги ва устуворлигини баҳолашга имкон
берди.
МУҲОКАМА
ВА НАТИЖАЛАР
Тадқиқот натижаларидан маълум бўлишича,
Ўзбекистон аграр соҳасида
АКТнинг муваффақиятли жорий этиш
[5]
қуйидагиларда аҳамиятини
намоён
қилади:
1.
Геоахборот тизимлари базасини яратиш:
геоахборот тизимлари
технологиялари ерни бошқариш, уруғчилик мониторинги ва сув етказиб бериш
(ирригация)
тизимларини оптималлаштиришда кўп фойдаланилади. Бу тизимлар
фермерларга ердан фойдаланиш, етиштириш цикллари ва сув бошқаруви бўйича
маълумотларга асосланган қарорлар қабул қилишга ёрдам беради.
2.
Ақлли фермерлик:
Интернат манбалари
асосида
,
мобил иловалар каби
ақлли фермерлик технологияларининг жорий қилиниши тўғридан
-
тўғри ернинг
аҳволини, ҳаво шарт
-
шароитларини ва ўсимлик ривожланишини мониторинг
қилишга имкон беради. Бу технологиялар сувни
тежаш, маҳсулдорликни
ошириш ва қишлоқ хўжалик
ишлаб чиқаришининг самарадорлигини яхшилашга
ёрдам беради.
277
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
3.
Рақамли платформалар орқали бозорга кириш:
eAgriculture.uz каби
платформалар қишлоқ хўжалиги соҳаси вакилларига катта бозорларга кириш
имкониятларини яратади. Бу платформалар фермерларни тўғридан
-
тўғри
харидорлар билан боғлайди ва таъминлаш занжирини оптималлаштиради [11].
4.
Қишлоқ хўжалиги соҳасидаги олий таълим ташкилотларида АКТ
фанларидан таълим сифатини ва кўламини ошириш ва алоҳида
мутахассисларни тайёрлаш:
АКТдан
фойдаланишнинг аҳамияти таълим
жараёнларида сезиларли ривожланишлар кузатилди, бу эса қишлоқ хўжалик
соҳаси вакилларини янги технологиялардан фойдаланишга рағбатлантиради.
5.
Шу билан бирга, баъзи муаммолар ҳам мавжуд, масалан, қишлоқ
ҳудудларида юқори тезликдаги интернетга боғланиш ва
янги технологияларни
жорий қилишнинг бошланғич харажатлари билан боғлиқ муаммолар
.
Ўзбекистонда АКТнинг аграр соҳага интеграция қилиниши ишлаб
чиқаришда самарадорликни ошириш, ресурсларни бошқариш ва ишлаб
чиқаришнинг барқарорлигини таъминлаш йўлида муҳим қадам ҳисобланади
[6].
Аммо, ушбу технологияларнинг тўлиқ потенциалини ошириш учун бир неча
муаммоларга ечим топиш зарур
[7]:
1.
Инфратузилма ривожланиши:
Қишлоқ хўжалигидаги фермерлар
рақамли технологиялардан тўлиқ фойдаланиш учун ишончли интернетга эга
бўлишлари керак. Интернет инфратузилмасини кенгайтириш фермерларга
рақамли платформалардан ва воситалардан тўлиқ фойдаланиш имконини
беради.
2.
Ўқитиш ва таълим:
Қишлоқ хўжалиги соҳаси вакилларида
рақамли
воситаларни қабул қилиш ва улардан фойдаланишда муаммолар давом этмоқда.
Янги авлод фермерларига ёшга боғлиқ равишда яхшироқ ўқитиш дастурлари
талаб қилинмоқда.
3.
Давлат қўллови ва сиёсат:
Давлат рақамли аграр соҳани
ривожлантириш учун асосий омилни ташкил этади. Бу молиявий рағбатлар,
инфратузилмани яхшилаш ва хусусий
-
сектор ҳамкорликларини ташкил
қилишни ўз ичига олиши керак.
4.
Барқарорлик ва атроф-муҳитга таъсири:
Рақамли технологияларнинг
аграр соҳага киритилиши, хусусан, ресурсларни тежаш ва атроф
-
муҳитга
таъсирни камайтиришда муҳим роль ўйнайди. Масалан, сув ишлатиш ва
пестицидлардан фойдаланишни оптималлаштириш
[8].
Умуман олганда, Ўзбекистон аграр соҳасида рақамли технологияларнинг
келажаги муваффақиятли
[9]
. Агар мавжуд тўсиқлар енгилса ва инфратузилмага
сармоя киритилса, Ўзбекистон рақамлилаштирилган, барқарор аграр соҳа орқали
ривожланишда йўлбошчи бўлиши мумкин
[10].
278
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
ХУЛОСА
Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистон аграр соҳасида
АКТ ва рақамли
технологияларни жорий этиш, барқарорлик ва ресурслар бошқарувини яхшилаш
учун муҳимдир. Геоахборот тизимлари, ақлли фермерлик ва рақамли
платформаларни жорий қилиш орқали аграр соҳа самарадорлигини ошириш ва
атроф
-
муҳитга таъсирни камайтириш мумкин. Аммо рақамли аграр соҳанинг
тўлиқ потенциалини амалга ошириш учун инфраструктурага сармоя киритиш,
ўқитиш ва аграр соҳадаги сиёсатни
ривожлантириш талаб қилинади. Бу
технологиялар кенг тарқалгани сари, Ўзбекистон аграр соҳаси халқаро озиқ
-
овқат бозорлари учун янгиликлар ва иқтисодий ўсишни таъминлайди.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР
РЎЙХАТИ
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018
йил 3 июлдаги
“Ўзбекистон Республикасида рақамли иқтисодиётни ривожлантириш чора
-
тадбирлари тўғрисидаги ПҚ
-3832-
сон қарори.
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 13 декабрдаги
“Ўзбекистон Республикаси давлат бошқарувига рақамли иқтисодиёт, электрон
ҳукумат ҳамда ахборот тизимларини жорий этиш бўйича қўшимча чора
-
тадбирлар тўғрисида”ги ПФ5598
-
сон Фармони.
3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги
“Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020
—
2030 йилларга мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПФ
-5853-
сон Фармони.
4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020
йил 28 январдаги
“Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг 2020
—
2030 йилларга мўлжалланган стратегиясида белгиланган вазифаларни 2020
йилда амалга ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ
-4575-
қарори.
5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 28 апрелдаги
“Рақамли иқтисодиёт ва электрон ҳукуматни кенг жорий этиш чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги ПҚ4699
-
сон қарори.
6. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 17
декабрдаги “Ўзбекистон Республикаси агросаноат мажмуи ва қишлоқ
хўжалигида рақамлаштириш тизимини ривожлантириш чора
-
тадбирлари
тўғрисида”ги 794
-
сон қарори.
7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 24 февралдаги
“Қишлоқ хўжалигига мўлжалланган ерлардан фойдаланиш ва муҳофаза қилиш
тизимини такомиллаштиришга доир қўшимча чора
-
тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ
-
5006-
сон қарори.
279
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 9-SON
WWW.INFOCOM.UZ
8
. Исмоилов, А.Ш., & Рахмонов, Т.И. (2020). Рақамли аграр
технологияларнинг аграр ишлаб чиқаришдаги ўрни. Ўзбекистон аграр журнали,
6(3), 45-52.
9
. Абдуллаев, Н.М. (2019). Геоахборот тизимларининг қишлоқ
хўжалигидаги аҳамияти. Аграр инновациялар 7(2), 13
-22.
10
. Қўчқоров, Х.А., & Давронов, О.А. (2021). Агробизнесда рақамли
технологияларнинг иқтисодий самараси: Ўзбекистон тажрибаси. Агроиқтисодий
тадқиқотлар журнали, 8(4), 89
-102.
11
. Қишлоқ хўжалиги вазирлиги веб сайти
