142
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
O‘ZBEKISTONDA RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHNING
NAZARIY-HUQUQIY ASOSLARI TAHLILI
Bababekova Nargiza Baxtiyarovna
Toshkent Amaliy fanlar universiteti “Tarmoqlar iqtisodiyoti” kafedrasi katta
o‘qituvchisi
azmyus0960@gmail.com
Annotatsiya:
Mazkur maqolada mamlakat iqtisodiyotida axborot
texnologiyalarning izchil rivojlanishi hosilasi sifatida raqamli iqtisodiyotni
rivojlanishining nazariy asoslari o‘rganib chiqilgan holda asosli takliflar ishlab
chiqilgan.
Kalit so
‘
zlar: raqamli iqtisodiyot, qonuniy baza, huquqiy tartibot
АНАЛИЗ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ И ПРАВОВЫХ ОСНОВ РАЗВИТИЯ
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Бабабекова Наргиза Бахтияровна
Старший преподаватель кафедры “Экономика отраслей” Ташкентского
университета прикладных наук (UTAS)
Аннотация
:
В данной статье рассмотрены теоретические основы развития
цифровой экономики как производной от последовательного развития
информационных технологий в экономике страны.
Ключевые слова:
цифровая экономика, правовая база, правопорядок.
ANALYSIS OF THE THEORETICAL AND LEGAL FRAMEWORKS FOR
THE DEVELOPMENT OF THE DIGITAL ECONOMY IN UZBEKISTAN
Bababekova Nargiza Bakhtiyarovna
Senior Lecturer at the Department of Economics of Industries, Tashkent University
of Applied Sciences (UTAS)
azmyus0960@gmail.com
143
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Abstract:
In this article, reasonable proposals were developed with a study of
the theoretical foundations of the development of the digital economy as a derivative
of the consistent development of Information Technology in the country's economy.
Keywords: digital economy, legal base, legal enforcement.
KIRISH
Hozirgi butun dunyoda amalga oshirilayotgan axborot texnologiyalarning izchil
rivojlanishi jumladan raqamli iqtisodiyotni yanada rivojlantirish, loyihalari asosan
barcha mamlakatlar turli darajalarda duch keladigan ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni
hal qilishda samarali usul sifatida qo‘llaniladi. Dunyo aholisining yarmidan ko‘pi
shaharlarda yashayotganligini hisobga olsak, raqamli iqtisodiyot tizimini joriy etish va
rivojlantirish masalasi kun sayin dolzarb bo‘lib kelmoqda. Raqamli iqtisodiyot va uni
yanada rivojlantirish zarurati, shuningdek, ishlab chiqaruvchi kuchlarning axborot
texnologiyalar asosida ilmiy-texnikaviy rivojlanish darajasini, jamiyatning madaniy va
ijtimoiy-ma’naviy hayotini yaxshilash talab etmoqda.
Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni samarali tashkil etishdan maqsad
xizmatlarning samaradorligini oshirish va aholi ehtiyojlarini qondirish uchun ularni
rag‘batlantirish masalalari shuningdek, shaharni yangi zamonaviy texnologiyalaridan
foydalangan holda hayot sifatini yaxshilash lozim.
Hozirgi kunda raqamli iqtisodiyot tushunchasi bir qator mamlakatlarning
iqtisodiy nazariyasi va amaliyotida paydo bo‘ldi. Bu raqamli texnologiyalarning jadal
rivojlanishi, axborot sohasida inqilob va iqtisodiyotning globallashuv jarayonlarini
tezlashtirish bilan ajralib turdi. Ulardan foydalanish samaradorligi ortib borayotgan
bilimga aylantirildi va ijtimoiy-iqtisodiy aloqalar tobora kengayib bormoqda. Bozor
subyektlarining faoliyatida raqamli transformatsiyalarning asosiy omili raqamli
madaniyatni rivojlantirishdan iborat. Jamiyatni ijtimoiy va iqtisodiy isloh qilishning
hozirgi bosqichida atrof-muhit jamiyatning institutsional tuzilishiga xos xususiyatlarini
keltirib chiqarmoqda va bu asosda yangi tushunchalar va yondashuvlarni
shakllantirishga zarurat tug‘diradi.
Ma’lumki, Muhtaram Prezidentimizning 2017 – 2021-yillarda O‘zbekiston
Respublikasining rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar
strategiyasida belgilangan “Elektron Hukumat” tizimini yanada rivojlantirish,
iqtisodiyot tarmoqlarida axborot tizimlarini tatbiq etish va jamoat tartibini ta’minlash
vazifalarini amalga oshirish maqsadida, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi
milliy agentligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida” 2017-yil 27 iyuldagi PQ-3150-
sonli qaroriga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligining Kompyuter va axborot
texnologiyalarini rivojlantirish va joriy etish markazi “Uzinfokom” negizida Davlat
144
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
axborot tizimlarini yaratish va qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yagona integrator tashkil
etish va yagona integrator oldiga bir qator vazifalar qo‘yildi [1].
Ta’kidlash joizki, keyingi yillarda O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirishga doir bir qancha me’yoriy-huquqiy hujjatlar ishlab chiqilib, unda
mazkur tizimni taraqqiy ettirishga doir ko‘plab qilinishi lozim bo‘lgan ishlar belgilab
berildi. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 3-iyuldagi
O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish choratadbirlari
to‘g‘risidagi PQ-3832-sonli, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil
5-oktyabrdagi “Raqamli O‘zbekiston-2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali
amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PK-6079-sonli qarorlariga binoan
respublikada raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, yaqin istiqbolda barcha tarmoq
va sohalarga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish
bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilganligini ko‘rsatib
o‘tish mumkin [2].
O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish vazifasi milliy
statistika doirasida ham bir qancha muhim ishlarning bajarilishini, xususan, milliy
iqtisodiyot tarmoq va sohalarini raqamlashtirishga oid indikatorlar tizimi ishlab
chiqilishi, mazkur tizim uchun ma’lumotlar bazasi shakllantirilishi, maxsus kuzatuvlar,
so‘rovnomalar, hisobot shakllari ishlab chiqilishini taqozo etadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Iqtisodiyot va jamiyatning “raqamlashtirish” jarayoni (ingliz tilida – digitization
ya’ni, raqamlashtirish, ba’zan esa digitalization ya’ni raqamlashtirilishi ma’nosini
bildiradi.) haqida gapirganda, birinchi navbatda, terminologiyaga aniqlik kiritish
kerak. Eng keng ma’noda “raqamlashtirish” jarayoni odatda raqamli texnologiyalarni
keng qo‘llash va assimilyatsiya qilish tashabbusi bilan boshlangan ijtimoiy-iqtisodiy
o‘zgarishni anglatadi. axborotni yaratish, qayta ishlash, almashish va uzatish
texnologiyalaridir.
Raqamli iqtisodiyot tushunchasiga bir qator ta’riflar berilgan.
Jumladan, iqtisodiyot fanlari doktori, Rossiya Fanlar akademiyasining muxbir a’zosi
V.Ivanov “Raqamli iqtisod - haqiqatimizni to‘ldiradigan virtual muhit” deya
takidlaganlar [3].
Tomsk davlat universitetining professori, R. Meshyaryakovning fikricha
“raqamli iqtisod” atamasiga ikkita yondashish mavjud deb hisoblaydi. Raqamli
texnologiyalar asosida iqtisodiyotning va elektron tovar va xizmatlar eksklyuziv
domen tavsiflovchi raqamli iqtisodiyot: birinchi yondashuv “klassik” deb nomlanib,
klassik misollar - teletibbiyot, masofaviy ta’lim, dori-darmonlarni sotish (filmlar,
televizorlar, kitoblar va boshqalar). Ikkinchi yondashuv: “raqamli iqtisod” ilg‘or
raqamli texnologiyalardan foydalangan holda iqtisodiy ishlab chiqarishdir [4].
145
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
M.L.Kalujskiy raqamli iqtisodiyot - iqtisodiy internet faoliyati, shuningdek,
shakllari, usullari, vositalari va uni amalga oshirish aloqa muhitidir deb ta’riflagan [5].
“Raqamli iqtisodiyot” atamasi ilmiy amaliyotga ispaniyalik va amerikalik
sotsiolog, axborotlashgan jamiyatning yetakchi tadqiqotchisi Manuyel Kastels
tomonidan kiritilgan. Bu borada u o‘zining “Axborot davri: iqtisod, jamiyat va
madaniyat” nomli uch jildli monografiyasini chop etgan. Hozirgi vaqtga kelib, raqamli
iqtisodiyot nazariyasi to‘laligicha hali shakllanmagan va ko‘pchilik iqtisodchilar
tomonidan keng miqyosda o‘rganilmoqda. Ilmiy adabiyotlarda hozirgi zamon “Yangi
raqamli iqtisodiyoti” turli xil atamalar bilan nomlanadi. Masalan, “Postindustrial
iqtisodiyot” (D.Bell), “Axborotlashgan iqtisodiyot” (O.Toffler)[6], “Megaiqtisodiyot”
(V.Kuvaldin), “Axborot va aloqaga asoslangan iqtisodiyot” (I.Niiniluto),
“Texnoiqtisodiyot yoki raqamli iqtisodiyot” (B.Geyts), “Bilimlarga asoslangan
iqtisodiyot” (D.Tapskott) adabiyotlarini keltirish mumkin.
Manbalarda keltirilishicha “Raqamli iqtisodiyot” iqtisodiyotning bunday turi
ma’lum darajada amalda ishlaydigan turdagi model hisoblanadi. Raqamli iqtisod - bu
ishlab chiqarish kompleksi, inson uchun hayot va qulaylikni ta’minlaydigan mahsulot
va xizmatlarni yaratadigan ishlab chiqarish tizimi bo‘lib, u yerda ma’lum bir
kiber-
jismoniy (киберфизическая) tizim paydo bo‘ladi
[7].
Fikrimizcha, raqamli iqtisodiyot bu ishlab chiqarish kompleksi insonlar uchun
qulayliklarni ta’minlaydigan mahsulot va xizmatlarni yaratadigan virtual muhit bo‘lib,
raqamli texnologiyalardan foydalangan holda iqtisodiy ishlab chiqarish tizimidir.
Shuningdek, raqamli iqtisod rasmiylashtirilishi mumkin bo‘lgan barcha arsani qamrab
olishi mumkin, ya’ni mantiqiy sxemalarda namoyon bo‘ladi. Hayotning o‘zi esa bu
“narsalarni” ishlab chiqarish, tarqatish, almashtirish va iste’mol qilish tizimiga
aylantirishga imkoniyat yaratadi. Xaqiqatdan ham insonning ruhiy haqiqatida
joylashgan dunyoning virtual qismidan oldin ishlab chiqarish kuchi bo‘lmagan, yangi
g‘oyalar va mahsulotlar yaratilgan muhit emas edi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
“Raqamli” davlatlar – ya’ni raqamli iqtisodiyot yuksak rivojlangan davlatlar
bugungi kunda Norvegiya, Shvetsiya va Shvetsariya hisoblanadi. AQSH, Buyuk
Britaniya, Daniya, Finlandiya, Singapur, Janubiy Koreya hamda Gongkong raqamli
iqtisodiyot rivojlangan davlatlar 10 taligiga kiradi. Ushbu davlatlar tajribasini o‘rganib
chiqish va bular asosida harakatlanish ko‘zlangan maqsadga tezroq erishishga yordam
beradi.
Bugungi kunda Respublikada axborot-kommunikatsiya tarmog’ida hizmatlar
turlarini o’stirish, soxaga yangi innovatsion uslublarni joriy etish maqsadida
2030-yilga qadar “Raqamli O‘zbekiston” konsepsiyasini ishlab chiqish yuzasidan ham
choratadbirlarni amalga oshirish belgilangan. Shu maqsadda axborot va aloqa sohasida
146
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlar soni haqidagi statistikani tahlil
etishimiz mumkin.
1-jadval
Iqtisodiy faoliyat turi bo
‘
yicha “Axborot va aloqa” sohasida faoliyat
ko
‘
rsatayotgan korxona va tashkilotlar soni
Tarmoqlar
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
2023
2024
Axborot va aloqa - jami
6370
6427
6403
6975
7901
9517
10587
12204
10551
Kitoblar nashr qilish
84
87
114
122
145
193
217
242
232
Ma’lumotnoma va
ro
‘
yxatlar nashr qilish
21
15
5
7
7
8
7
11
11
Gаzetаlаr nаshr qilish
106
267
308
315
315
337
324
321
246
Jurnаllаr vа dаvriy
nаshrlаr nаshr qilish
39
117
143
154
176
182
211
229
192
Nаshirlik fаoliyatining
boshqа turlаri
216
220
223
231
270
358
405
409
341
Kompyuter o
‘
yinlаrini
chiqаrish
82
171
83
90
109
136
130
156
171
Boshqа dаsturiy
tа
‘
minotlаrni chiqаrish
122
109
201
206
248
315
352
425
494
Kino-videofilmlar,
televizion dasturlar,
fonogrammalar va
musiqali yozuvlarni ishlab
chiqarish
115
161
184
205
227
293
353
400
305
Kino- videofilml
а
r v
а
televizion d
а
sturl
а
r
tayyorlashning ishl
а
b
chiq
а
rish bosqichi
12
23
39
44
42
53
59
63
44
Kinofilml
а
r, video v
а
televizion d
а
sturl
а
rni
t
а
rq
а
tish
46
43
44
50
46
49
47
49
42
Kinofilmlar namoyish
qilish
95
82
87
87
95
99
84
95
70
Fonogrаmmаlаr vа
musiqаli yozuvlаrni nаshr
qilish bo
‘
yichа fаoliyat
125
100
88
71
76
84
77
71
44
Rаdioeshittirish
227
389
109
93
87
88
66
68
35
Televizion dаsturlаrni
yarаtish vа nаmoyish
qilish bo
‘
yichа fаoliyat
99
81
76
91
92
106
106
107
90
Simli аloqа xizmаtlаrini
taqdim etish
845
640
547
542
457
463
362
386
296
147
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Simsiz аloqа xizmаtlаrini
taqdim etish
1025 1255 1020 1065 1127 1382
1457
1588
1223
Yo
‘
ldosh vositаsidаgi
аloqа xizmаtlаrini
ko
‘
rsаtish taqdim etish
16
11
7
8
20
24
22
25
16
Boshqа telekommu
-
nikаtsiya xizmаtlаri
ko
‘
rsаtish
368
245
538
606
805
1017
1255
1253
992
Kompyuter
dаsturlаshtirish sohаsidаgi
fаoliyat
370
379
387
561
710
896
1121
1618
1602
Kompyuter texnologiyalаri
sohаsidаgi mаslаhаt
xizmаtlаri
169
175
249
272
309
387
461
536
583
Kompyuter uskunаlаrini
boshqаrish bo
‘
yichа
fаoliyat
66
93
89
122
149
198
243
290
269
Аxborot texnologiyalаri vа
kompyuter tizimlаri
sohаsidаgi boshqа fаoliyat
turlаri
1020
972
1018 1051 1217 1433
1596
1993
1694
Mа
’
lumotlаrni
joylаshtirish vа ishlov
berish bo
‘
yichа xizmаtlаr
92
107
224
317
396
510
628
704
604
Web-
portаllаr
3
-
17
49
70
97
109
128
137
Аxborot аgentliklаri
fаoliyati
454
253
215
207
188
175
171
197
188
Boshqа toifаlаrgа
kiritilmаgаn, аxborot
xizmаti ko
‘
rsаtish
bo
‘
yichа boshqа fаoliyat
553
432
388
409
518
634
724
840
630
Mazkur 1-jadvalda tarmoqlar kesimi bo‘yicha axborot va aloqa xizmatlar
ko‘rsatishni yillar kesimida o‘sib borayotganligini, ayniqsa simsiz aloqa xizmatlarini
taqdim etish va dasturiy ta’minot bo‘yicha xizmat turlarini jadal o‘sib borayotganligini
ko‘rish mumkin.
2-jadval
Axborot iqtisodiyoti va elektron tijorat sohalarida yaratilgan yalpi
qo‘shilgan qiymatning YAIMdagi ulushi (YAQQga nisbatan % dа)
Ko‘rsatkichlar
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
148
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Axborot iqtisodiyoti va
elektron tijorat sektori
1,9
2,1
2,3
2,0
1,7
1,9
2,5
3,3
Axborot kommunikatsiya
texnologiyalari (AKT)
sektori
1,8
2,0
2,1
1,8
1,5
1,6
1,7
1,9
AKT ishlab chiqarish
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
AKT savdosi
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
AKT xizmatlari
1,6
1,8
1,9
1,7
1,4
1,5
1,6
1,8
Kontent sektori va ommaviy
axborot vositalari
0,1
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
Elektron tijorat
-
-
0,0
0,0
0,1
0,1
0,6
1,2
Mamlakat yalpi ichki mahsulotida axborot biznesi ulushining ko‘payishi jamiyat
rivojlanishining
axborotlashgan
jamiyat
tomon
harakatlanishini
bildiradi.
2-jadval ma’lumotlaridan tahlil etishimiz mumkinki mamlakat YaIm hajmida AKT
mahsulotlari hamda hizmatlarini sekin astalik bilan o‘sib bormoqda. Bu yerda
2015-yilga qaraganda AKT sektori o‘rtacha 1.8 % ga o‘sganini, AKT ishlab chiqarish
va AKT savdosi 0.1 probelda o‘zgarishsiz qolganini hamda AKT xizmatlari va elektron
tijorat o‘rtacha 1.66 %ga o‘sib kelayotganini ko‘rishimiz mumkin.
Bunday o‘sishni mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish,
barcha tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash
va qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng
joriy etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilayotgan dasturlar bilan
izohlasak bo‘ladi.
Shuningdek axborot iqtisodiyoti va elektron tijorat sohalarida yaratilgan yalpi
qo‘shilgan qiymat hajmini qiymatlarda ham tahlil etsak axborot iqtisodiyoti va elektron
tijorat sektori o‘rtacha 8 yilda 23878.7 mlrd. so‘mlik o‘sishga erishgan bo‘lsa, elektron
tijoratning hajmi esa 9683.9 mlrd. so‘mga jadal o‘sganini ko‘rish mumkin. Aynan AKT
hizmatlari yillar davomida yuqori o‘sish suratida borayotganligini bu esa turli
hizmatlar turlarini bozorda keng faoliyat yuritayotganligidan dalolat berishini kuzatish
mumkin.
3-jadval
Axborot iqtisodiyoti va elektron tijorat sohalarida yaratilgan yalpi
qo‘shilgan qiymat hajmi (mlrd.so‘m)
Ko‘rsatkichlar
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
149
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
Axborot
iqtisodiyoti va
elektron tijorat
sektori
3 876,3
4 967,7
6 377,8
7 732,1
8 491,9
10 777,0
16 939,5
27 755,0
Axborot
kommunikatsiya
texnologiyalari
(AKT) sektori
3 581,7
4 575,3
5 849,0
6 876,8
7 323,0
9 095,9
11 567,6
16 131,1
AKT ishlab
chiqarish
141,7
127,2
238,3
301,9
279,4
540,1
503,3
820,3
AKT savdosi
140,8
228,0
281,6
236,2
293,3
252,3
367,8
580,8
AKT xizmatlari
3 299,2
4 220,1
5 329,1
6 338,7
6 750,3
8 303,5
10 696,4
14 730,0
Kontent sektori va
ommaviy axborot
vositalari
294,6
392,4
518,7
750,1
908,9
1 089,7
1 464,6
1 929,9
Elektron tijorat
10,1
105,2
260,0
591,4
3 907,3
9 694,0
Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi
matbuot xizmati xabariga ko‘ra, Vazirlar Mahkamasining qarori loyihasida
O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda quyidagi
yo‘nalishlar
belgilab olingan:
-
davlat va xo‘jalik organlari, mahalliy davlat organlarining joylarda zarur
axborot tizimlari va resurslarini, dasturiy ta’minot va elektron xizmatlarning joriy
qilinishini muvofiqlashtirishlarini belgilab olish;
-
mamlakatda raqamli iqtisodiyot, axborot texnologiyalari bozorini, jumladan
davlat xususiy sherikchiligi asosida texnopark va kovorking-markazlar faoliyatini
tashkil qilish orqali xorijiy sarmoyalarni jalb qilish uchun qulay sharoit yaratish;
-
zamonaviy telekommunikatsiya infratuzilmasi, aloqa texnologiya va
tarmoqlarini
rivojlantirish,
zamonaviy
telekommunikatsiya
xizmatlarini
rivojlantirishni
joriy
qilishni muvofiqlashtirish;
-
davlat boshqaruvida va iqtisodiyot sohalarida elektron xizmatlarni joriy qilish,
elektron tijorat va dasturiy ta’minot bozorini rivojlantirish orqali raqamli iqtisodiyotni
yuksaltirish;
-
Internetning milliy segmentini, raqamli media-kontentni tashkiliy, moddiy-
texnik va iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash orqali rivojlantirish bo‘yicha takliflar ishlab
chiqish;
-
shahar va hududiy infratuzilmani boshqarishda foydalanish, xususan turar-joy
va kommunal xizmat ko‘rsatish, transport logistikasi, xavfsiz va “aqlli shahar” uchun
“aqlli tizim”larni ishlab chiqish;
150
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
-
malakali kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish.
Shubhasiz raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi aholi bandligi sohasiga ta’sir
qiladi.
Kelajakda quyidagi kasblar paydo bo‘lishi mumkin:
-
shaxsiy brendni boshqaruvchi;
-
virtual advokat;
-
davlat organlari vakillari bilan muloqot platformasi moderatori;
-
infostyleist;
-
raqamli lingvist;
-
muddatli broker;
-
interfeysi uslubchisi.
Raqamli iqtisodning shakllanishi muayyan bazaga ega bo‘lishi kerak, bu
quyidagicha bo‘lishi lozim:
- raqamli infratuzilmani va aloqa standartlarini ishlab chiqish;
- axborot xavfsizligini ta’minlash;
- On-Line xizmatlarni kengaytirish;
- fuqarolar uchun tarmoq ichidagi va On-Line kommunikatsiyalarga bepul
kirishni yaratish;
- raqamli ekotizimlarda axborot oqimlari va bilimlarni boshqarishni
takomillashtirish.
Raqamli iqtisodiyotni shakllantirish va amalga oshirishning muhim jihati,
birinchi navbatda, quyidagi muammolarni hal etishga yo‘naltirilgan davlat mintaqaviy
siyosatini amalga oshirish hisoblanadi. Hududlarda investitsion jozibadorligini
oshirish va ulardagi innovatsion faoliyatni oshirish, ishlab chiqarish va ijtimoiy
infratuzilmani rivojlantirish, mintaqalarning ijtimoiyiqtisodiy rivojlanish sohasidagi
hududiy nomutanosiblikni minimallashtirish, mintaqalararo munosabatlarni
mustahkamlash hamda inson salohiyatidan oqilona foydalanish lozim.
Biz mintaqaviy rivojlanish sohasida to‘rtta strategik vazifani belgilashni taklif
qilamiz:
-
Birinchidan, hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy tizimi sifatida
-
hududlarning raqobatdoshligini oshirish va ularning resurs salohiyatini
-
mustahkamlash;
-
Ikkinchidan, inson resurslarini rivojlantirish;
-
Uchinchidan, mintaqalararo hamkorlikni rivojlantirish hamda mintaqalarni
rivojlantirish uchun institutsional sharoitlarni yaratish;
-
To‘rtinchidan, jarayonlarni samarali boshqarish va o‘z vaqtida to‘g‘ri qaror
qabul qilish uchun onlayn rejimda xo‘jalik yurituvchi subyekt darajasida moliyaviy va
151
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
iqtisodiy xavfsizlikni monitoring qilish uchun dasturiy ta’minotni taqdim etish uchun
bevosita muloqot qilish va aloqa uchun aloqa tizimini yaratish kerak.
Ushbu vazifalar davlat tomonidan tadbirkorlik va kichik biznesni
moliyalashtirishni maqsadli yo‘naltirishda o‘z vaqtida javob berish uchun mintaqaviy
va davlat darajasida muntazam ravishda yangilanishi, qo‘llab-quvvatlashi,
monitoringini amalga oshirishi hamda muntazam yangilanishini taklif etadi.
XULOSA
O‘zbekistonda raqamli texnologiyalardan foydalanishning xorij tajribasi asosida
takomillashtirish, Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni faol rivojlantirish, barcha
tarmoqlar va sohalarda, eng avvalo, davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash va
qishloq xo‘jaligida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy
etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Xususan, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, dasturiy mahsulotlar va
axborot texnologiyalarining mahalliy bozorini yanada rivojlantirish, respublikaning
barcha hududlarida IT-parklarni tashkil etish, shuningdek, sohani malakali kadrlar
bilan ta’minlashni ko‘zda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish
lozim.
Fikrimizcha, raqamli tizimlar uchun texnologiyalar va xizmatlarni o‘z ichiga
quyidagilarni olishi kerak:
- axborot-kommunikatsiya tizimining rivojlangan tuzilmasi;
- obyektiv yo‘naltirilgan guruhlarda ishtirok etadigan interaktiv jamoalar;
- axborot resurslari;
- ma’lumot bazasi;
- elektron o‘zaro ta’sirlarning yangi shakllari;
- biznes, hukumat va jamiyatni integratsiyalashish uchun platforma;
- raqamli muhit.
Yuqoridagilarni hisobga olib, raqamli texnologiyalarni qo‘llash va ulardan
foydalanish, ularning mavjudligi va sifati, tayyorgarlik bosqichlari va rivojlanishning
turli darajalari, majburiy maktabgacha ta’limda texnik ko‘nikmalar olish bo‘yicha
zarur ta’limning darajasini oshirishga alohida e’tibor berish kerak hamda korxona va
tashkilotlarda oliy ta’lim va doktorantura ta’lim dasturlarini ta’minlashimiz kerak.
Mintaqaviy darajadagi oqilona iqtisodiy tizimni shakllantirish barqaror iqtisodiy o‘sish
nuqtalarini aniqlash, mintaqaning rivojlanish sohalari va yo‘nalishlarini nafaqat
zamonaviy sharoitlarda raqamli shakllantirishni emas, balki birinchi navbatda, inson
resurslarini rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash yo‘li bilan davlat-
xususiy sektor hamkorligi asosida iqtisodiy va innovatsion rivojlanish sarmoyasi
shakllantiriladi. Asosiy omillarni dasturiy ta’minotni faollashtirishga qaratilgan
ommaviy axborotlashtirishni rivojlantirish, apparatni yangilash, tarmoq
152
RAQAMLI IQTISODIYOT
“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY-ELEKTRON JURNALI | 6-SON
WWW.INFOCOM.UZ
texnologiyalarini rivojlantirish, tranzaksion sektorning o‘sishi hisoblanadi. Shu bilan
birga, raqobatbardosh iqtisodiyotni rivojlantirishning g‘oyalarini tarqatish, axborot
bozori sifatida tavsiflangan ijtimoiy - iqtisodiy va huquqiy munosabatlarning
rivojlanishi sohasida iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar, vositachilar o‘rtasidagi
savdosi axborot mahsulotlari bozorini shakllantiradi. Ushbu yondashuv bir qator
mamlakatlarda axborot industriyasining ustunligini kuchaytiradi, ishlab chiqarish va
xizmatlar sohasi borgan sari bilimga asoslangan va innovatsion asosida rivojlanmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO
‘
YXATI
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti huzuridagi Loyiha boshqaruvi milliy agentligi faoliyatini tashkil etish
to‘g‘risida” 2017-yil 27 iyuldagi PQ-3150-sonli qarori.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5 oktyabrdagi “Raqamli
O‘zbekiston-2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PK-6079-sonli qaror.
3. Алексеев И.В. Информационное обеспечение системы управления
франчайзинговыми предприятиями / И.В. Алексеев, Е.В. Рибокене //
Экономические и гуманитарные науки.
– 2015. –
№1 (276).
–
С. 105
–110.
4. Кузовкова Т.А., Салютина Т.Ю., Кухаренко Е.Г. Методические основы
и результаты интегральной оценки цифрового развития экономики и общества //
Электронный научный журнал «Век качества». 2019. №3. С. 106
-122. http
://www.agequal. ru/pdf/2019/319007.pdf.
5. Жуковская И.Е. Совершенствование методологии использования
информационно
-
коммуникационных технологий в статистической деятельности
в условиях формирования цифровой экономики. Диссертация на соискание
ученой степени доктора экономических наук (
DSc). –
Ташкент.
2020, –
260 с
6. Jacob B., Desouza K.C. Big data in the public sector: Lessons for practitioners
and scholars //Administration & Society. – 2017. –
Т. 49.
–
№. 7.
–
С. 1043
-1064
7. Gulyamov S.S., Digitalization of the education system in Uzbekistan.
International scientific journal “Theoretical & applied science”. USA, 2020.10 volume
90. - 453-455 pp.
8.
– O‘zbekiston Respublikasi Stataistika qo‘mitasi
