ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
164
Samarkand State Institute of Foreign Languages
O‘TKIR HOSHIMOV ASARLARIDA AYOL OBRAZI TALQINI
Akhmedjanova Farida Djavairovna
Teacher of SamSIFL
Annotatsiya:
ushbu maqolada 20-asr oʻzbek adiblaridan biri boʻlgan O‘.Hoshimov
ijodidagi ayol obrazi koʻrib chiqiladi. Muallif Koshimovning ayol obrazlarini qanday tasvirlashi,
ularning ichki dunyosi va jamiyatdagi rolini tahlil qiladi. Ayol obrazlarining shakllanishiga
madaniy-ijtimoiy omillarning ta’siri, ularning o‘zbek adabiyoti kontekstidagi ramziy ma’nosi
o‘rganiladi.
Kalit so‘zlar:
o‘zbek adabiyoti, ijtimoiy rollar, adabiyot, ramz.
Аннотация:
в данной статье рассматривается образ женщины в творчестве О.
Хошимова, одного из узбекских писателей ХХ века. Автор анализирует, как Кошимов
изображает женские персонажи, их внутренний мир и роль в обществе. Изучено влияние
культурных и социальных факторов на формирование женских образов, их символическое
значение в контексте узбекской литературы.
Ключевые слова:
узбекская литература, социальные роли, литература, символ.
Abstract:
this article examines the image of women in the work of O. Khoshimov, one of
the 20th-century Uzbek writers. The author analyzes how Koshimov portrays female images,
their inner world and role in society. The influence of cultural and social factors on the formation
of female images, their symbolic meaning in the context of Uzbek literature are studied.
Keywords:
uzbek literature, social roles, literature, symbol.
KIRISH
Ayollar obrazi adabiyotda hamisha muhim o‘rin tutib, hayotning ijtimoiy, madaniy va
psixologik jihatlari rang-barangligini aks ettirib, ta’kidlab kelgan. Atoqli oʻzbek adibi Hoshimov
kashf etgan asarlarda nafaqat anʼanaviy rollar tashuvchisi, balki kurash, oʻzgarish va oʻzini
namoyon qilish istagi timsoli sifatida ham harakat qilayotgan ayol obrazlarining koʻp qirrali
timsolini koʻramiz. Hoshimov o‘z qahramonlari boshidan kechirgan qiyinchilik va sinovlarni,
xurofot va qoliplarni qanday yengishini, ijtimoiy o‘zgarishlar fonida ularning ichki dunyosi
qanday namoyon bo‘lishini mahorat bilan ko‘rsatadi.
Bu obrazni o‘rganish muallifning nafaqat
badiiy niyatlarini, balki o‘zbek jamiyatida sodir bo‘layotgan ijtimoiy-madaniy jarayonlarni ham
yaxshiroq tushunish imkonini beradi.
ASOSIY QISM
Hoshimov kashf etgan asarlardagi ayol obrazi muallifning o‘zbek jamiyati hayotining
ijtimoiy-madaniy qirralarini kengroq tadqiq etuvchi asosiy mavzulardan biridir. O‘z yurtida
bo‘layotgan o‘zgarishlarning guvohi bo‘lgan ayol obrazlari orqali insoniyat kechinmalari,
kurashi, ozodlik istagi teranligini ifodalaydi. Hoshimov ijodidagi ayollarga xos xususiyatlardan
biri ularning serqirraligidir. Uning qahramonlari ham kuchli, ham mustaqil va zaif bo‘lishi
mumkin, ular haqiqiy hayotni aks ettiradi, nuanslar va qarama-qarshiliklarga to‘la. Masalan,
ayrim hikoyalarda patriarxal me’yorlarga qarshi kurashayotgan, o‘z huquq va erkinliklarini
himoya qilayotgan ayollarni ko‘ramiz. Bu belgilar ayollarning jamiyatga qanday ta’sir qilishi va
o‘z taqdirini o‘zgartirishi mumkinligini ko‘rsatadigan o‘zgarish va taraqqiyot timsoliga aylanadi.
So‘nggi o‘n yillikda qissa, nafaqat miqdoriy jihatdan (70-80-yillarda o‘zbek nasriy yozuvchilari
tomonidan yozilgan yuzlab hikoyalar) ustunlik qilmoqda, balki adabiy va tematik jihatdan badiiy
uslub jarayonida ham ishtirok etmoqda. Ijodkor yoshlar ushbu janrda yetuk ustalar bilan
muvaffaqiyatli ishlashadi, uni yangi dunyoqarash, turli xil uslublar va badiiy mahorat bilan
boyitadilar. Uzoq tarix, 1941-1945 yillardagi dahshatli urush, zamondoshning axloqiy tabiati,
bizning aslimiz va uning rivojlanishidagi voqelik – zamonaviy o‘zbek voqealarining tematik
doirasi. Bu jarayonda yozuvchilar qanday qilib yangi qirralarni kashf etishini, o‘tmishdagi
25
Файзуллаева, М. (2023). Лингвистический и лингвокогнитивный анализ образа матери в произведениях
Уткира Xашимова. Общество и инновации, 4(9/S), 295-298.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
165
Samarkand State Institute of Foreign Languages
axloqiy saboqlarni va bugungi kun mavzularini o‘rganish uchun yangi imkoniyatlarni ochishini
aniq ko‘rish mumkin”. Mazkur tadqiqotda o‘zbek qissachiligiga ulkan hissa qo‘shgan N.Qobul,
T.Murod, M.M.Do‘st, o‘.Umarbekov, g‘.Hotamov, E.Аʼzam, E.Usmonov, S.Siyoev, M.Mansur,
N.Normatov, o‘.Hoshimov, X.Sulton, Rahim Bekniyoz kabi o‘nlab qissanavislar ijodi tahlil
etilgan. Haqiqatan ham, nomlari tilga olingan mualliflar o‘zbek qissachiligining ajoyib, barkamol
badiiy namunalarini yaratishdi. Bu o‘rinda “Oydinda yurgan odamlar”, “Ot kishnagan oqshom”
(Tog‘ay Murod), “Saodat sohili”, “Oy botgan pallada” (Xayriddin Sulton), “Dunyoning ishlari”,
“Bahor qaytmaydi” (o‘.Hoshimov), “Otoyining tug‘ilgan yili”, “Javob” (E.Аʼzam), “Galatepaga
qaytish” (M.Muhammad Do‘st), “Quduq tepasidagi oy” (g‘.Hotam), “Yaxshilarga yondoshdim”
(S.Siyoev), “Hammaning yashagisi keladi” (M.Mansur) kabi qissalarni alohida eʼtirof etish
o‘rinli.
Yana bir muhim jihati - Hoshimovning ayol obrazlarining ichki dunyosini ko‘rsatish
uslub. U ularning fikrlari, his-tuyg‘ulari va kechinmalariga katta e’tibor beradi, bu esa
o‘quvchiga ularning hayotining hissiy va psixologik tomonlarini chuqurroq tushunish imkonini
beradi. Ushbu portretlar orqali biz ijtimoiy cheklovlar va an'anaviy rollar qanday zulmkor
bo‘lishi mumkinligini ko‘ramiz, shuningdek, ayollar o‘zlarini ifoda etish istagi va qat'iyatliligini
ko‘rsatsa, kuch-quvvat lahzalarini topamiz.
Hoshimov asarlarida ayol obrazlar va erkaklar
o‘rtasidagi murakkab munosabatlar ham o‘z aksini topgan. Ayollar shunchaki bo‘ysunuvchi
shaxslar emas, ular o‘zlarining shaxsiyati va ichki dunyosiga ega, bu esa o‘zaro ta'sir
dinamikasini yaratadi. Yozuvchi hech qachon o‘z qahramonlarini oddiy qoliplarga tushirmaydi;
aksincha, bu belgilarning o‘z maqsadlari va orzulari borligini ko‘rsatib, ularning munosabatlari
rivojlanadigan boy kontekst yaratadi. O‘zbek adabiyotida “Ona” va “ayol” siymolarining yaqqol,
go‘zal va betakror yarata olgan usta yozuvchilardan biri O‘tkir Hoshimovdir. Adib asarlarini
ushbu obrazlarsiz tassavvur qilish juda mushkul. “Ona” obrazi muallifning faqatgina o‘tgan
voqealarni tasvirlash bilan, va yoki o‘z onasi timsolida dunyodagi ideal onani tasvirlash bilan
chegaralanib qolmasdan, balkim o‘z onasi siymosida sharq ayollarining obrazini to‘liq tasvirlab
bera olgan. Yozuvchining ko‘plab asarlari yaratilganiga qirq yildan oshib, zamonning tartib-
tamoyillari va insonlarning ong va qalbida evrilishlar, siyosat va mafkurada o‘zgarishlar
kuzatilganiga qaramasdan, insoniylik, insof singari yuksak xislatlarni saqlab qolishi, uni o‘z
farzandlarining tarbiyasida qo‘llashi, farzandlariga mehr-muhabbati va samimiyati, aynan sharq
ayolining fazilatlaridan biridir. Misol tarqasida, “Daftar hoshiyasidagi bitiklar” asaridan
“Laylak” parchasida muallif ona siymosini mohirona tasvirlaydiki, u orqali barcha sharq
onalaridagi farzandiga bo‘lgan mehr-muhabbati, butun hayoti va umrini unga bag‘ishlaganini,
hech erinmasdan farzandining barcha savollariga samimiyat va shirin suxanlik bilan javob
qaytarishini kuzatishimiz mumkin. Lekin oradan ancha vaqt o‘tib, ona keksayib qolib, bolalarcha
qilgan injiqligini va qiziquvchanligini har bir farzand ham bolaligida ko‘rgan, ona tomonidan
ko‘rsatilgan mehr-muhabbatni qaytara olmasligini guvoh bo‘lishimiz mumkin.
Hoshimov shaxsiy hikoyalari bilan birga ayollarning ijtimoiy mavqei masalalariga ham
to‘xtalib o‘tadi. Unda ayollar jamiyatda duch keladigan nomaqbul me'yorlar va noto‘g‘ri
qarashlarga e'tibor qaratilgan. Bu, ayniqsa, an'anaviy rollarning o‘zgarishi sharoitida, ayollar
mustaqillik va o‘zini o‘zi anglash yo‘llarini izlay boshlaganlarida juda muhimdir. Yozuvchi
gender kamsitish masalalarini yoritib, asosiy e’tiborni jamoatchilik ongidagi o‘zgarishlar
zarurligiga qaratadi.
Adibning “Dunyoning ishlari” asaridagi “Ikki afsona” hikoyasida
yozuvchi onasining ertalab barvaqt turib, ko‘chalarni supurib, ishlaganini eslab o‘tadi. Vaqt o‘tib
akasiga onasining ishi yoqmasligi va bu ishni qilmasligini aytganida, onasi halol mehnatning
26
Xushboqova, P., & Norqulova, S. T. (2025). HOZIRGI O ‘ZBEK ROMANCHILIGIDA O ‘QITUVCHI OBRAZI
TALQINLARI (IKKI ESHIK ORASI ROMANI MISOLIDA). Modern Science and Research, 4(2), 843-849
.
27
DOSTON, E. M. E. (2022). Annotatsiya. Maqolada shoir Matnazar Abdulhakimning “Ko ‘prik” dostoni tahlilga
tortiladi. Dostonning bosh qahramoni Muhammad Hoji Aminaddin o ‘g ‘lining ezgu ishlari, ibratli hayoti tasviri
orqali umuminsoniy hamda umumbashariy qardiyatlar talqini ko ‘rsatib beriladi. Kalit so ‘zlar: an’ana, shakl va
uslub, mahorat, davr va qahramon, ramziylik, novatorlik, asliyat, doston, mavzu, maktub, g ‘azal, hikmat, badiyat.
ХОРАЗМ МАЪМУН АКАДЕМИЯСИ АХБОРОТНОМАСИ, 2022, 135.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
166
Samarkand State Institute of Foreign Languages
aybi yo‘qligini, peshana teri bilan hayot kechirish, halollikda gap ko‘pligini aytib, farzandlariga
halollikni o‘rgatishi, mehnat qilib inson ulug‘lanishi haqidagi so‘zlarga alohida e’tibor qaratish
lozim. Ushbu holat alohida e’tiborga sazovor jihati shundaki, onaning halol mehnati bilan
farzandlarini voyaga yetkazishi, ularning oyoqqa turishida va o‘zining halovati, tinch va osuda
hayot kechirishlarida o‘zining oddiygina bo‘lsada mehnati va u bilan faxrlanishi shuningdek,
insoniylik, insof degan tuyg‘ularidan dalolat beradi.
Suhbatimizni yakunlab shuni aytishimiz mumkinki, Hoshimova ijodidagi ayol obrazining
talqini ayollar taqdiri ijtimoiy-madaniy o‘zgarishlarning kengroq tasvirida qanday to‘qilganligini
ko‘rish imkonini beradi. Uning qahramonlari o‘zgarishlar agenti, moslashuvchanlik va kuch
timsoliga aylanadi. Hoshimov ijodidagi ayol obrazlarini o‘rganish nafaqat o‘zbek adabiyotiga
qarashimizni boyitibgina qolmay, balki har qanday jamiyat uchun dolzarb bo‘lgan kurash,
erkinlik va hayotiy qadriyatlarga oid umuminsoniy mavzularni anglashga ham xizmat qiladi.
XULOSA
Shunday qilib, O‘tkir Hoshimov kashf etgan asarlarda ayollar obrazining talqini
kitobxonlar oldida inson hayoti va san’atining murakkab o‘zaro ta’sirini anglashda yangi ufqlar
ochadi. Yozuvchining ayol qahramonlari nafaqat ularning shaxsiy hikoyalari, balki an’anaviylik
va zamonaviylik chorrahasida joylashgan butun bir xalqning jamoaviy taqdirining ko‘zgusiga
aylanadi. Adib ayol obrazlarini o‘z nasri kontekstiga mohirona singdirib, ijtimoiy adolat, tenglik
va tanlash huquqi haqidagi muhim savollarni ko‘taradi, bu esa uning ijodini zamonaviy o‘quvchi
uchun dolzarb va ahamiyatli qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Файзуллаева, М. (2023). Лингвистический и лингвокогнитивный анализ образа матери в
произведениях Уткира Xашимова. Общество и инновации, 4(9/S), 295-298.
2. Xushboqova, P., & Norqulova, S. T. (2025). HOZIRGI O ‘ZBEK ROMANCHILIGIDA O
‘QITUVCHI OBRAZI TALQINLARI (IKKI ESHIK ORASI ROMANI MISOLIDA). Modern
Science and Research, 4(2), 843-849.
3. DOSTON, E. M. E. (2022). Annotatsiya. Maqolada shoir Matnazar Abdulhakimning “Ko ‘prik”
dostoni tahlilga tortiladi. Dostonning bosh qahramoni Muhammad Hoji Aminaddin o ‘g ‘lining
ezgu ishlari, ibratli hayoti tasviri orqali umuminsoniy hamda umumbashariy qardiyatlar talqini
ko‘rsatib beriladi. Kalit so ‘zlar: an’ana, shakl va uslub, mahorat, davr va qahramon, ramziylik,
novatorlik, asliyat, doston, mavzu, maktub, g ‘azal, hikmat, badiyat. ХОРАЗМ МАЪМУН
АКАДЕМИЯСИ АХБОРОТНОМАСИ, 2022, 135.
4. Khalilova Lenie Fevzievna. (2021). CRITICAL THINKING AS ONE OF THE SKILLS
DEVELOPED THROUGH THE DIALOGUE OR CONVERSATION.
Mental Enlightenment
Scientific-Methodological Journal
,
2
(02), 37–46. Retrieved from
jspu.uz/index.php/mesmj/article/view/72
5. AF Djavairovna. Developing children’s critical thinking skills through picturebooks.
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=X8xKfu8AAAAJ&cit
ation_for_view=X8xKfu8AAAAJ:Tyk-4Ss8FVUC
6. Buronova, D. (2024). Yovvoyi tabiatning tiklanishi: Ernest Seton-Tompsonning “Lobo” va
“Yovvoyi yo‘rg‘a” asarlari tahlili.
Conference Proceedings: Fostering Your Research Spirit
,
101-102.
https://doi.org/10.2024/6wn80p81
7. Istamova Sh. RECENT TRENDS AND ISSUES IN ENGLISH LANGUAGE TEACHING //
Экономика и социум. 2023. №4-2 (107). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/recent-trends-
and-issues-in-english-language-teaching (дата обращения: 15.03.2025).
8. Umida K. The Role of Teaching Compounds According to Types of Speech in Constructivism
//Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching. – 2022. – Т. 8. – С. 4-9.
9. M. Abjalova and S. Sharipova, "Semantic and Grammatical Issues in Translating Idioms with
Automatic Translation Systems,"
2024 9th International Conference on Computer Science and
Engineering
(UBMK)
,
Antalya,
Turkiye,
2024,
pp.
58-63,
doi:
10.1109/UBMK63289.2024.10773608.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
167
Samarkand State Institute of Foreign Languages
10. Ismatova, M. S. . (2021). DEVELOPMENT OF COACHING TECHNOLOGIES IN THE
EDUCATIONAL SPACE OF THE UNIVERSITY.
CURRENT RESEARCH JOURNAL OF
PEDAGOGICS
,
2
(05), 134–141.
https://doi.org/10.37547/pedagogics-crjp-02-05-25
11. Narzikulova, Rayhona. "Phonetic Stylistic Methods and Methodological Application of
Phraseology in English and Uzbek."
JournalNX
, vol. 7, no. 02, 2021, pp. 327-329.
12. Джураева Ш. Г. ПОЛИФУНКЦИОНАЛЬНОСТЬ АНТОНИМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ
У СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ В АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ //УЧЕНЫЙ XXI ВЕКА. – С. 47.
13. Шомуродова, Ш. (2018). Роль инновационных технологий в широкомасштабной
реформации образовательного процесса.
Иностранная филология: язык, литература,
образование
,
3
(2
(67),
30–33.
извлечено
от
https://inlibrary.uz/index.php/foreign_philology/article/view/734
14. Sarvinoz, S., & Iroda, H. (2024). Til Va Madaniyat: Chet Tillarini O ‘Rganishda Madaniy
Bilimlarning Ahamiyati. Journal Of International Scientific Research, 1(5), 43-46
