Barcha maqolalar - Biokimyo va molekulyar biologiya

Maqolalar soni: 96
  • Kovrak turkumi vakillarinining shifobaxshlik xususiyatlari bevosita ularning kimyoviy tarkibi bilan bog‘liq. Shu sababli, turkum vakillarining kimyoviy tarkibini ko‘plab olimlar o‘rganib kelishmoqda. Ushbu maqolada Ferula L. turkumi vakillari o‘zida saqlagan muhim kimyoviy birikmalar va ularning o‘rganilishi haqida qisqacha ma’lumot berilgan.

    Sayyora Murodova , Malohat Ne’matova
    258-260
    26   19
  • Түркістан облысының аумағы Қазақстан Республикасының оңтүстігінде шөлдер аймағында орналасқан. Ол шөл-ландшафт аймағы ретінде орташа белдеудің құрамына кіреді, солтүстіктен оңтүстікке қарай 550 км, ал батыстан шығысқа қарай 470 км-ге созылып жатыр [1].

    A Seytmetova, B Sagidollina
    552-558
    53   31
  • The H. pylori bacterium, which resides in the human stomach and is linked to a number of gastrointestinal illnesses, is introduced in-depth in this article. We examine how H. pylori establishes infection, thwarts the hosting immune response, and causes inflammation as we explore the pathophysiology of this bacterium. We also talked about how H. pylori influences host cells and develops a favorable environment for survival. We also go over the many methods for identifying H. pylori, such as endoscopy, biopsy, blood, breath, feces, and others. We stress the importance of an accurate and speedy diagnosis while outlining the advantages and disadvantages of each diagnostic strategy to manage disorders caused by H. pylori effectively. Throughout this review, we aim to unravel the mysteries surrounding H. pylori, providing valuable insights into its pathogenesis, the intricate interplay of virulence factors, and the diverse diagnostic strategies employed in clinical practice. Enhancing our understanding of H. pylori can pave the way for improved therapies and patient outcomes.
    Ali Saad Kadhim, Abdullah Salim Al-Karawi
    31-37
    126   32
  • Respublikamiz hududida go'sht mahsulotlarga bo‘lgan talab yuaqoriligi sababli ichki bozorni sifatli baliq mahsulotlari bilan taminlash uchun baliqchilik xo‘jaligida yetishtirib chiqariladigan baliq mahsulotlari uchun tabiiy ozuqa muhitlrini yetishtirish usullari bayon qilingan.
    Muhammad Norboyev
    61-62
    40   14
  • Ushbu maqolada kallus to’qimasi haqida tushuncha va uning xususiyatlari, kallus hujayralarid mavjud moddalar, kallus to’qimalarida o’sish shakllari va kallus kulturalari texnikalari, kallusga qarshi kurash chora-tadbirlari haqida ma’lumotlar keltirilgan.

    Mashhura Bahromova, Marjona Jo’rakulova, Muhammadjon Mustafakulov
    574-577
    357   25
  • Soch jinoyat sodir bo‘lgan joyda topiladigan eng keng tarqalgan biologik dalillardan biri bo‘lib, sud tibbiyotida muhim rol o‘ynaydi. Ba‘zi ma’lumotlarga ko‘ra, to‘kilgan sochlar jinoyat sodir bo‘lgan joylarda to‘plangan namunalarning 90 foizini tashkil qiladi. Odam organizmidagi barcha hujayralar o‘zida irsiy axbarot saqlaganligi tufayli, hujayralardagi DNK ni ajratib olish va o‘rganish orqali shaxsning belgilarini aniqlash mumkinligi va sochlarda ham DNK mavjudligini inobatga olgan holda ulardan ham DNK ajratib olishning samarali usullarini ishlab chiqish sud tibbiyoti uchun shuningdek, qo‘rg‘oshin yoki simob kabi metallar bilan zaharlanganlikni aniqlash uchun ham qo‘llash mumkin. Ushbu tezisda sochlar va ular tarkibidan DNK ajratib olish haqida so‘z boradi.

    Nozima Xolmirzayeva, Sofiya Tog‘ayeva, Muhammadjon Mustafakulov
    741-743
    43   11
  • Ушбу мақолада кўмир кукунларидан сифатли ва ёнувчан брикетлар олиш учун органик бириктирувчилардан фойдаланиш усуллари келтирилган.

    Akmaljon Hakimov
    743-747
    34   10
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. «БМТ прогнозига кўра 2050 йилга бориб 9,3 миллиард ахолини озиқ-овкат билан таъминлаш учуй ресурслар ишлаб чиқаришни икки баробар кўпайтириш лозим»1. Глобал иқлим ва тупрок деградацияси ёмонлашуви натижасида қишлоқ хўжалик махсулотларининг махсулдорлиги пасайиб бормокда. Глобал экологик офатни олдини олиш ва қишлоқ хўжалиги билан бир қаторда асосий бўлган табиий ресурслардан фойдаланишда ишлаб чикариш ва истеъмол таркибида бир қатор радикал ўзгартиришлар қилиш лозим.
    Асосий қишлоқ хўжалик экинлардан бири ғўза экини (Gossypium L.) ҳисобланади. Мутахассисларни тахминлари бўйича 2030 йилга келиб дунёда пахта хом-ашёсига талаб102% га ўсади, вахолангки пахта хом-ашёсининг йиллик генетик кўпайиш меъёрлари 7,1-8,7 кг/га ни ташкил этади. Шу билан бир қаторда, жахон бозорида пахта толасининг сифати бўйича рақобат талаблари ортиб бормокда.
    Хозирда етиштирилиб келинаётган навлар умумий генетик тузилмага эга бўлиб, замон талабларига тўла жавоб бераолмайди. Толанинг сифатини яхшилаш бўйича ишлар хозирги ғўза навларининг генетик базаси жуда тор бўлганлиги ва пахта толаси сифати ва ҳосилдорлик ўртасидаги салбий генетик узвий боғлиқлик мавжудлиги сабабли жуда мураккаб жараён ҳисобланади. Бу жиҳатлар селекция жараёнида фойдаланиш учун генетик хилма-хил бўлган ғўза генетик ресурсларини тадкикот килиш дорзарб хисобланади.
    Замонавий ғўза навларига маркерларга асосланган селекция (МАС) ёрдамида қимматли генетик материалларни интродукция этиш маданий ғўза навлари хилма-хиллигини бойитади, яхшилайди ва жахон бозорида республиканинг рақобатдошлигини таъминлайди.
    Геномик изланишлар ва МАСнинг катта кисми G.hirsutum L. тури намоёндаларига каратилгандир. Бошқа турларга, афсуски, етарлича эътибор берилмаяпти, вахолангки улар хам бой генетик имкониятларга эгадир. Масалан толаси бўйича хозирги нав ғўза кўрсатгичларига нисбатан бирмунча устун бўлган ингичка толали ғўза {G.barbadense L.) геномига эътиборни қаратиш лозим.
    Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 20 октябрдаги ПҚ-4041-сон «Озик-овкат экинлари экиладиган майдонларни оптималлаштириш ва уларни етиштиришни кўпайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарорида белгиланган вазифаларни муайян даражада бажаришга мазкур диссертация тадқиқоти хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади Узбекистан ғўза гермплазмасининг жахон коллекциясидаги ингичка толали ғўза (G.barbadense)нинг маданий намоёндаларини молекуляр-генетик хилма-хиллигини баҳолаш, популяция тузилмасига бахо бериш ва толанинг кимматли белгилари билан ассоциацияланган генетик локусларини идентификация қилишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    илк бор "Узбекистан ғўза гермоплазмаси коллекциясидаги G.barbadense тури 288 нав намуналарининг катта жамламаси икки мустақил эко-жуғрофий шароитларда (Узбекистан ва АҚШ) кимматли хўжалик белгилар комплекси бўйича баҳоланган;
    турли эко-жуғрофий ўсиш шароитларида кизиқтирган белгилар бўйича юкори баркарорликка эга бўлган экотиплар ҳамда толанинг бир неча белги кўрсатгичлари ва кимматли морфологик кўрсатгичларни ўзида бириктирган энг яхши кўрсатгичлари Узбекистан ва АҚШ шароитларида аниқланган;
    G.barbadense тури нав намуналарининг молекуляр-генетик ҳилма-ҳиллиги SSR маркерлар ёрдамида ўрганилди ва G.barbadense турининг маданий намоёндалари геноми тахдили учун информатив микросателлит маркер локуслари аниқланган;
    G.barbadense тури гермплазмасининг маданий намоёндаларида SSR маркер локусларининг сони, ўзгарувчанлиги, аллелларнинг тақсимланиш частотаси аникланди ва ДНК-маркер локуслари даражасида генетик хилма-хилликга бахо бсрилган.
    ингичка толали ғўза маданий намоёндалари коллекциясидаги нав намуналарининг генетик масофаси, генетик фарки ва филогенетик муносабатлари аниқланган;
    G.barbadense тури маданий намоёндалари популяцияларнинг генетик тузилмаси, популяциянинг генетик дифференциацияси ва хусусан генетик ҳилма-хил бўлган экотиплар аниқланган;
    популяциялараро ва популяцияичи генетик дифференциацияси аникланган;
    G.barbadense тури маданий намоёндалари геномида боғланиш бўйича номувозанатлик ва унинг бўлинишини баҳолаш ўтказилган;
    G.barbadense тури маданий намоёндалари гермплазмаси ресурсларидан фойдаланилган ҳолда қимматли белгиларнинг ассоциатив хариталаш амалга оширилди ва Ўзбекистон хамда АҚШ шароитларида тола белгилари билан жиддий ассоциацияга эга бўлган маркер-ассоциациацияланган белгилар аникланган;
    тетраплоид ғўзанинг интеграциялашган генетик харитасига аниклик киритилиб, янги ва маълум бўлган маркер-ассоциатив белгилар орасидаги масофалари, хамда хромосомаларда айрим QTL қимматли-хўжалик белгиларнинг аник жойланиши аникланган;
    комплекс компьютер таҳлилидан фойдаланган ҳолда «in silico chromosome walking» услуби синаб кўрилиб, SSR маркер локуслар ёнидаги айрим маркер-ассоциацияланган белгиларнинг намоён бўлишини таъминлайдиган гомологик генларнинг кетма-кетлигини аниклашга имкон яратилган.
    Хулоса
    1. Жамланган қимматли хўжалик белгилар бўйича бир-бирига боғлиқ бўлмаган 2 хил эко-географик шароитларда Ўзбекистон ғўза гермплазма коллекциясидан G.barbadense турига мансуб 288 нав намуналарнинг хилма-хиллигига баҳо берилади. Турли эко-географик шароитларда ўсувчи, мухим белгиларнинг бакарорлиги билан характерланувчи, шу билан бирга, селекция ишларига жалб этиш учун биринчи даражали бўлган. Ўзбекистон ва АҚШ шароитларида кимматли морфобиологик кўрсаткичларини мужассамлаштирган экотиплар аниқлади.
    2. SSR маркерлар ёрдамида G.barbadense геномининг молекуляр-генетик хилма-хиллиги ўрганилган. 301 маркер локусга амплифицирланган 108 полиморф SSR маркерлар аникланган. Локуслар сони 2 дан 5 гача тебраниб, 1 та SSR маркерга ўртача қийматда 3,5 локус тўғри келди. Тадкикотлар натижасида 60 (55%) та маркер мултилокусли (3 ва ундан зиёд локуслар) эканлиги, кўпчилик локуслар эса (81%) 2 ва 3 аллеллардан ташкил топиши аникланди. Маданий G.barbadense вакилларининг гермплазмасида кўп микдордаги янги аллеллар мавжудлиги кўрсатилган. Аникланган маркерлар асосида экотиплар ва уларнинг қайси навга мансублигини аниқловчи панел яратилди, хар бир намуна учун ноёб генетик профил (ДНК-баркод) олинди.
    3. Кенг диапозонда (0,02-0,71) тебранган ДНК маркер локуслари даражасидаги, ўртача генетик хилма-хиллик (~33%) аникланди. Ўртача қиймати 0,19га тенг бўлган 0,01-0,67 атрофида ўзгарувчан генетик масофа асосида G.barbadense нав намуналарининг филогенетик муносабатлари аникланди. Икки субпопуляциялардан ташкил топган популяциянинг генетик структураси аникланган.
    4. Ички популяцион ўзгарувчанликнинг юқори (67,2%) ва популяцияларнинг ўртасидаги дифференциациянинг ўртача даражаси (32,8%) аникланган. Африка ва Туркманистон (0,584), Африка ва Ўзбекистон (0,575) субпопуляциялари ўртасида жуда кучли генетик дифференциация, Ўзбекистон ва Туркманистон субпопуляциялари ўртасида эса ўртача генетик дифференциация (Fst = 0,117) аникланган. Нав намуналар тўпламининг шаклланишида африка, афро-американ ва америка генотиплари катнашган. Туркманистон селекциясининг навлари кўпдан зиёд генетик хилма-хилликка зга. Ўзбекистон ва Туркманистон селекцияси навларининг генетик номутаносиблиги яққол кўриниб, Ўрта Осиё экотипи шаклланганлиги кузатилган.
    5. Маданий G.barbadense турининг геномида боғланиш бўйича нотекислик, г2 > 0,1 ва г2 > 0,2 критик кийматларида 8% ва шунга мувофик SSR маркерларнинг кўш жуфт комбинацияларида 4,3% сакланган.
    6. Маданий G.barbadense турининг геномида НС нинг парчаланиши минимал остонада г2 > 0,05 ўртача 24,8 сМ ташкил килади г2 > 0,1 юкори остона қийматида ўртача 3,36сМ гача масофада НС сакланиб колади.
    7. Белгиларнинг MLM ассоциатив карталаш асосида Ўзбекистон ва АҚШ шароитида тола белгилари билан ассоциациясини қатъий сақлаб колган 100 та белги ассоциациялашган маркерлар аникланди. Жумладан улардан 85 та маркер биринчи марта идентификация килинган. МАС фойдаланиш учун мухим аҳамиятга эга бўлган якка географик шароитда бир, икки ва ундан зиёд кимматли хўжалик белгилар билан юкори даражада ассоциациялашган (ВҒ <0,15) маркерлар аникланган.
    8. Тетраплоид ғўзанинг янги ва олдиндан маълум бўлган белги-ассоциациялашган маркерлар ўртасида масофалари аниқлаштирилган интерграциялашган генетик карта олинган ҳамда хромасомаларда баъзи QTL кимматли хўжалик белгиларнинг нисбатан аник жойлашиши кўрсатилган.
    9. «Jn silico chromosome walking» услуби комплекс компьютер тахлили қўлланилиши асосида синовдан ўтказилди ва SSR маркерлар кетма-кетликлари аниқланиб, 17 та ген идентификация килинди. Жумладан, 8 геннинг аникланган маркер-белги ассоциациялари сезиларли равишда адабиёт манбаларида кўрсатилган функциялари билан тўғри келган.

    Алишер Абдуллаев
    1-83
    38   5
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти.Ҳозиргивактда дунёкимё фани олдида турган долзарб муаммолардан бири табиий хом-ашёлардап оқилопа фойдалапиш ва улар асосида амалиётга фойдали бўлгап янги маҳсулотлар ва технологиялар ишлаб чиқаришдан иборатдир.
    Бунда асосий эътибор ишлаб чиқаришни тубдан такомиллаштириб, ҳалк хўжалигини хар-хил сохаларида ишлатиладиган биологик фаол бирикмаларни ишлаб чикиб, саноатга қўллаш, импорт ўрнини боса оладиган ва валюта тсжамкор махсулотларни олишга йўналтирилган. Асосий масала кимёвий махсулотларни хажмини ошириш билан бир қаторда уларни асортиментларини кснгайтиришга ва сифатини оширишга каратилган. Бунда ҳал қилувчи рол янги қимматли махсулотларни ишлаб чиқишни максадли изланишларга йўналтирилган ҳолда синтез жараёнларини, махсулотларни ажратишнинг самарадор, усулларини ишлаб чиқишдан иборатдир.Янги технологияларни ишлаб чиқиш эса илмий асосланган, жараён механизмини ва физик ҳамдакимёвий қонуниятларни билишни такозо этади.
    Ишлаб чикариш самарадорлигини оширишда фаоллик кўрсатиб келаётган корхоналарни такомиллаштириш жараёнларнинг оптимал парамстрларини танлаш технологик схема ва ускуналарини модернизация қилиш, қўшимча маҳсулот ва саноат чиқиндиларидан оқилона фойдаланиш катта аҳамиятга эга.Иктисодий ислоҳатлар ўтказилаётган ҚозоғистонРсспубликаси шароитида бу омилларнинг йигиндиси органик синтез саноатининг ривожланишида катта ахамиятга эга.
    Қайд этилганлар, табиий бирикмаларнинг асосий вакиллари бўлган углсводлар ва алкалоидларга хам тегишли. Уларни амалиётда қўлланишининг истиқболли йўналишларидан бири уларни янги биологик фаол бирикмалар олишда дастлабки моддалар сифатида ишлатишдир.
    Модификацияланган моносахаридларнинг ҳосилалари катта илмий ва амалий ахамиятга эта, чунки уларнинг кўпчилиги кенг спектрга эта бўлган биологик фаол хоссаларни намоён этади.Уларнинг кўпчилиги тиббиётда, жумладан, саратон ва вирус касалликларига қарши самарали прспаратлар сифатида кенг қўлланилади. Алкалоид тузилмасига йўналтирилган холда моносахарид фрагмснтининг киритилиши кўпчилик ҳолларда уларнинг кимёвий ва физик хоссаларини ўзгартириб, сувда эрувчанлигини оширади, захарлилигини камайтиради. Буларни хаммаси моносахаридларни модификациялаш синтетик кимёсига қизиқишни орттиради.
    Шуни қайд этиб ўтиш лозимки, бир вактнинг ўзида таркибида углевод ва алкалоид фрагмснтларни саклайдиган бирикмаларини олиш органик синтез саноатига янги йўналишни очиб бсради.
    Утказилган илмий тадқикотлар асосида хар-хил функционал гурухлари бўлган ва кенг биологик таъсир спектрга эга бўлган биологик фаол бирикмалар олишнинг оптимал шароитлари ишлаб чиқилади.
    Қайд этилганлардан кслиб чикқан ҳолда моносахаридларни модификация килиш ва улар асосида биологик фаол моддаларни синтези назарий ва амалий ахамиятга эга бўлган долзарб муаммолардан ҳисобланади
    Диссертация иши Қозоғистон Рсспубликаси Прсзидентининг 2005-2015 йилларга мўлжалланган«Табиий рссурслардан оқилона фойдаланиш, хом -ашё ва махсулотларни қайта ишлаш»№00512-сонлиқарорида бслгиланган вазифаларни муайян даражада бажаришга каратилган.
    Тадқиқотнинг мақсади ўсимликлардан моносахаридлар ажратиб олиш,моносахаридларни кимёвий модификация килиш, улар асосида таркибида углевод, амин ҳамда алкалоид фрагмснтларини сақловчи бирикмаларни синтез қилиш ва тсхнологиясини яратишдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат: полисахаридлар гидролизининг кинетикқонуниятлари ҳароратга, полисахаридларнинг эритмаси концснтрациясига, кислота табиати ва кон-центрациясига боғликлиги аникланган;
    N-гликозид ва N-ксилозид ҳосилалари баъзи бир алкалоидлар асосида синтез қилиниб, уларнинг тузилиши аникланган;
    тстраацетилглюкопиранозилизотиоцианатнинг цитизин, L-эфедрин ва D-псевдоэфсдрин билан таъсир рсакциялари ўрганилиб, улар асосида тиомочсвина ҳосилалари олинган;
    N-алкалоид тиокарбамин кислотасининг углевод сақловчи эфирини цитизин, L-эфсдрин ва D-пссвдоэфедрин алкалоидларни триэтиламин иштирокида олтингугурт углсроди билан таъсир эттирилиб кейинчалик 1-дезокси-2,3,4,6-тстра-О-ацетил-Р-О-глюкопиранозилбромидни алкиллаб дитиоурстанлар олинган;
    бирламчи алифатик, ароматик ва гстсроциклик қаторидаги аминлар асосида олтингугурт ва галоген сақловчи N-аминогликозиднинг янгиполи-функционал ҳосилалари олинган, уларнингҳосил бўлиши мумкин бўлган аномер формалари аникланган;
    маҳаллий хом ашелардан таркибида бир вақтда углевод, амин ва алкалоидлар фрагментлари бўлган биологик фаол моддалар синтсзини технологик парамстрлари ишлаб чиқилган ва уларнинг қўлланиш соҳалари аникланган.
    ХУЛОСАЛАР
    1-Маҳаллий хом-ашс: маккажўхори сўтаси, ғўзапоя, узум новдаси, дармана ва кўкноридан моносахаридларни олиш усуллари ишлаб чиқилди ва такомиллаштирилди. Полисахаридлар гидролизини, хароратга, эритмадаги полисахариднинг концснтрациясига, кислотанинг табиатига ва концснтрациясига боғлиқлик қонуниятларининг кинетикаси аникланди. Реакция давомида сирка кислотасининг қатнашиши оралик маҳсулотларнинг хосил бўлиш жараёнининг секинрок кетишини кўрсатди.
    2.Ксилит олиш мақсадида ксилозани водород билан тўйинтирилди ва ферромолибден ва ферротитан билан модификацияланган, нихоятда фаол кобальтли котишмалар ва катализаторларнинг тузилиши ўрганилди. Ксилозанинг гидрогенолиз жараснининг оптимал шароити аникланди ва катализаторнинг оптимал таркиби Cu-Al-OTi=45%-50%-5% таклиф килинди.
    3. Моносахаридларни (D - глюкоза ва D - ксилоза) цитизин, L-эфсдрин ва D-псевдоэфсдрин алкалоидлар билан таъсирланиши тадқиқ килинди, натижада мое равишда N-глюкозиламинлар ва N- ксилозиламинлар олинди ва тавсифланди. N-гликозидлар карши синтез усули билан, яъни юкорида кўрсатилган алкалоидларни тстра-О-ацетил-р-В-глюкопиранозилбромид билан алкиллаб, сўнг натрий метилат таъсирида 1-(2,3,4,6-тстра-О-ацетил-р-D-глюкопиранозил) аминлар олинди.
    4. Илк бор тетраацетилглюкопиранозилизоцианатни цитизин, L-эфедрин ва D-псевдоэфсдрин алкалоидлари билан таъсирланиш рсакцияси ўрганилди ва уларнинг тиомочевинали ҳосилалари олинди. ИҚ-, ЯМР спектроскопия, масс-спсктромстрия ва рентгенструктура тахдил ёрдамида уларнинг тузилиши аникланди.
    5. Алкалоидлардан цитизин, L-эфедрин ва D-псевдоэфедринларни, триэтиламин иштирокида углсродолтингугурт билан таъсирида канд сакловчи N-алкалоиддитиокарбамин кислоталар эфирининг синтези амалга оширилди ва уларни 1-дезокси-2,3,4,6-тстра-о-ацетил-Р-О-глюкопи-ранозилбромид билан алкиллаб дитиоурстанлар олинди.
    6. о-ва л-гидроксибснзой кислота гидразидлари асосида истиқболли бўлган биологик фаол углевод сакловчи тиоссмикарбозид хосилалари олинди ва уларнинг тузилиши ИҚ-, ’Н ЯМР спектроскопия усулларида аникланди.
    7. Изланишлар давомида 33 та янги гликозидсақловчицитизин, L-эфсдрин ва D-пссвдоэфедрин алкалоид хосилалари ва бир нечта гетсроциклик аминлар синтсзи амалга оширилди. Олинган бирикмалар замонавий физик-кимсвий усулларда тахлил килинди.
    8. Синтез килинган бирикмалар орасида инсектицид, фунгицид, гепатопротскторлик, микробга қарши ва бошка фаолликларга эга бўлган бирикмалар аникланди. Уларнинг баъзиларини инсектицид, афицид, бактсрияларга карши ва оксидантларга карши фаолликлари бўйича чукур биологик изланишлар олиб бориш ксраклиги тавсия этилди.
    9. Изланишларнатижасида N-0- D- глюкопиранозилситизин суб-станциясини олишнинг тсхнологик схсмаси яратилди. Технологик регламент хамда тегишли мъсрий хужжатлар ишлаб чикилди.

    Роза Ермуханбетова
    1-82
    63   17
  • Тадқиқот объектлари: туркистон термити, ўсимликлар, кимёвий кураш воситалари.
    Ишнинг мақсади: ёғоч материалларини туркистон термити (Anacanthotermes turkestanicusjjt&n химоя қилишнинг илмий асосларини ишлаб чикиш.
    Тадқиқот методлари: диссертация ишида умумий қабул килинган энтомологик ва статистик методларидан фойдаланилган.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: ишда илк бор Ўзбекистон флорасига мансуб 31 турдаги ёғоч намуналари туркистон термитидан зарарланиш даражаларига кўра 4 та гуруҳга ажратилди. Чидамсиз турларга маҳаллий кимёвий препарат сингдириш орқали термит зараридан ҳимояланиш чора-тадбирлари ишлаб чиқилди.
    Амалий ахамияти: туркистон термити зарарига чидамли ёғоч турларидан термитлар тарқалган барча ҳудудлардаги аҳоли турар жойи ва бошқа иншоотларни барпо этишда фойдаланилади. Юқори самарали маҳаллий препарат Scptor-2 тарихий ёдгорликлар турар жойлар ва иншоотларни зараркунандадан ҳимоя килишда қўллаш муҳим аҳамият касб этади.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: туркистон термити зарарига қарши маҳаллий Scptor-2 препарат Навоий вилояти Нурота тумани “Имом Хасан Имом Хусан” жомеъ масжидида жорий килиниб, юкори иқтисодий самарадорликка эришилди.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: Узбекистан Республикаси Маданият ва спорт ишлари вазирлиги, Навоий вилояти Маданият ва спорт ишлари бошқармаси. Натижаларнинг маълум қисми термитлар билан зарарланган ҳудудлардаги аҳоли турар жойлари, тарихий обидалар, жамоат бинолари ва бошқа иншоотларда зараркунандадан ҳимоя қилиш мақсадида қўлланилмокда.

    Бахтиёр Холматов
    1-21
    38   8
  • Тадқиқот объектлари: Capsicum аппиит L. кизил каламчасимон қалампир.
    Ишнинг мақсади: Махаллий Capsicum аппиит L кизил каламчасимон калампирдан ажратилган капсаициноидлар суммасининг асосий ва минор компонентларини аниклаш, ажратилган сумманинг биологик хамда фармакологик хусусиятларини ўрганиш ва улар асосида дори воситаси ишлаб чикиш.
    Тадқиқот услублари: Тадкиқот жараёнцда биоорганик кимё, фармакология, фармако-пея усулларцдан фойдаланилган.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Биринчи марта Фаргона водийси иқлим шароитида етиштирилган Capsicum аппиит L. кизил каламчасимон калампир таркибидаги капсаициноидлар, каротиноцдлар ва витаминлар таркиби ЮССХ усулида ўрганилди. Капсаициноидлар суммасининг антирадикал, мембранатроп ва антиэкссудатив хусусиятлари ўрганилди. Capsicum аппиит L. калампирдан капсаициноидлар суммасининг препаратив усулини ажратиб олиш учун пилот курилма ишлаб чикилди. Биринчи марта Capsicum аппиит L. кизил каламчасимон калампир таркибидаги капсаициноидларни LC-MS усулида сифат ва микдор таркиби ўрганилди. Кизил каламчасимон калампир таркибида 11 капсаициноидларнинг турли хил нисбатларда бўлиши аниқланди. Капсаициноидлар суммаси асосида субстанция ишлаб чикилди. Махаллий узум навларининг данакларидан ажратиб олинган узум ёгцдаги ёг кислоталари ва витаминлар таркиби GC-MS ва ЮССХ усуллари ёрдамцда ўрганилди.
    Амалий ахамияти: “Капсаициноидлар” субстанцияси, узум ёги, асалари захари ва метилсалицилат асосида яллигланишга карши “Апикапсалвин” препарата ишлаб чикилди. “Капсаициноидлар” субстанцияси ва “Апикапсалвин” линиментининг ВФМ лари ЎзР ССВ ТТ ва ДВСНҚББ да 42 Уз -1470 - 2009 ва 42 Уз -1471 - 2009 ракамлари билан рўйхатга олинди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқгисодий самарадорлиги: “Капсаициноидлар” субстанцияси ва “Апикапсалвин” линимента ЎзР ССВ нинг 2009 йил 30 октябрцдаги 329 - сонли буйруғига асосан таббиёт амалиётида кенг кўллашга рухсат берилган.
    Қўлланиш сохаси: биоорганик кимё, фармацевтика ва таббиёт.

    Учкун Ишимов
    1-23
    17   8
  • Тадқиқот объекти. Тадқиқот объекти сифатида соя шротидаги протеин sp-2 оқсил комплекси хисобланади.
    Ишнинг мақсади. Соя шротидан протеин sp-2 оқсил комплексини тозалаб олиш, унинг физик-кимёвий таснифларини ва ракка карши махсус фаоллигини АКАТОЛ штаммларида, меланома В-16 ва сут бези ракларида тадқик қилиш.
    Тадқиқот методлари. Колонкали хроматография услублари, электрофорстик тадкиқотлар, аминокислота таркиби ва N-охирги аминокислота қолдиқларини ўрганиш, |4С - тимидиннинг боғланиши бўйича радиомстрик тахдиллар, имунногистокимёвий таҳлиллар, микроскопия, имуннофермент таҳлил, ПЦР тахлил.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги. Соя шротидан биринчи марта протеин sp-2 оқсил комплекси тозалаб олинди ва унинг физик-кимёвий хусусиятлари ўрганилди. Ажратиб олинган тоза оксил оқсиллар комплексидан иборат бўлиб, унинг асосий компонентининг молекуляр огирлиги 30 кДа, изоэлектрик нукталари р! -3,8; 3,9 ва 8,2 га тенг. Аминокислота таркиби эса Ala, Arg, Asp, Vai, His, Glu, Gly, He, Leu, Lys, Met, Pro, Ser, Tyr, Thr, Phe дан иборат. N-охирги аминокислота қолдиқлари: треонин, глицин, серин, пролин, валин, sp-2 оқсилини in vitro ва in vivo шароитларда ракка қарши юқори фаоллиги кўрсатилди.
    Амалий аҳамияти. Узбекистан Рсспубликаси патент идорасига патент олиш учун талабнома топширилди (№ IAP 20080420) «Усимлик хом ашёси шротидан оқсил комплсксини ажратиб олиш усули». Олинган натижалар табиий оқсилларнинг рак ҳужайраларига қарши самаралари ва таъсир механизмлари бўйича фундаментал билимларни кенгайтиришга хизмат қилиши мумкин, рак ҳужайраларига карши курашда даволашнинг янги стратсгияларини тушунишга имкон бсради, соядан ажратилган оксиллар асосида рак шишига карши янги прспаратларни яратиш имконини очади.
    Натижаларнинг татбиқ этилиши. Тадкикотлардан олинган натижалар асосида sp-2 оқсили рак шишига карши восита сифатида таклиф этилган. Амалий тадқиқотлар бўйича бажарилаётган ФА-А11-Т174 «Соя шротидан рак шишига қарши оқсил прспаратини яратиш ва махаллий хом-ашёдан юкори тозаликдаги ферментларни ажратиш» лойихаси доирасида дори шаклининг яратиш, зарурий МТҲ ва препарат субстанцияси ВФМ лойиҳасини тайёрлаш ва УзР ССВ ҳузуридаги фармқўмитага топшириш ишлари олиб борилмокда.
    Қўлланилиш сохаси: табиий ва физиологик фаол моддалар кимсси, тиббиёт.

    Юлиана Береснева
    1-24
    16   5
  • Тадқиқот объектлари: натрий хлорати, карбамид, натрий иккикарбамид хлорати, моноэтаноламин, сирка кислотаси, ацефат, этанол, ацетамиприд ва циперметрин.
    Ишнинг мақсади: натрий иккикарбамид хлорати, моноэтаноламин, сирка кислотаси, ацефат, этанол, ацетамиприд ва циперметрин асосида физиологик фаол ва инсектицид хусусиятга эта бўлган дефолиантлар олишнинг физик-кимёвий асослаш ва дефолиантлар ишлаб чиқаришнинг энг мақбул параметрлари аникланган принципиал технологик схемасини ишлаб чикиш.
    Тадқиқот усуллари: визуал-политермик, кимёвий, термогравиметрик, ИК-спетроскопик, рентгенофазавий, рентгеноструктура.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: биринчи маротаба таркибида сув, натрий иккикарбамид хлорати, моноэтаноламин, сирка кислотаси, ацефат, этанол, ацетамиприд ва циперметрин тутган ўн учта мураккаб системалардаги ўзаро эрувчанлик хақидаги маълумотлар олинди. Физиологик фаол ва инсектицид хусусиятига эга бўлган дефолиантларнинг оптимал таркиблари, компонентлари нисбатлари ва ишлаб чиқариш жараёнларини олиб бориш технологик параметрлари аниқланди.
    Амалий ахамияти: физиологик фаол ва инсектицид хусусиятига эга бўлган янги дефолиантлар олишнинг технологик асослари яратилди, уларни олишнинг технологик схемаси таклиф қилинди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: физиологик фаол ва инсектицид хусусиятига эга булган дефолиантнинг тажриба намуналари катталаштирилган лаборатория ва саноат-тажриба курилмаларида ишлаб чикилди ва технологик схемалари тавсия этилди. Тавсия этилган дефолиантлар ғўза ўсимлигига «юмшок» таъсир этиб, юкори дефолиацияловчи фаолликни кўрсатди ва инсектицид хусусиятга эга бўлиб, шира, окканот, трипс каби сўрувчи зараркунандаларни 100% йўқотди. Улар таъсирида толанинг ёпишкоқ масса билан ифлосланиши ва сифатини пасайишини олди олинади. Таклиф этилган дефолиантларни 1 га пахта майдонида кўллашдан олинадиган иқтисодий самара суюқ магний хлорати дефолиантига нисбатан 19477,9-22776,26 сўмни ташкил килади.
    Қўлланиш соҳаси: қишлоқ хўжалиги

    Жамшид Шукуров
    1-23
    27   13
  • Тадқиқот объектлари: Топинамбур тугунагининг экстракта, батат ва нон ачитқиси Saccharomyces cerevisiae нинг коллекциали культуралари.
    Ишнинг мақсади: Қулай ва арзон ноанъанавий хом-ашёлардан меласса ўрнини босувчи субстратлар ва юкори фаоллик, ҳамда генератив хусусиятга эга ачитқи штаммларини танлаш асосида хамиртуруш ишлаб чикариш технологиясини яратиш.
    Тадқиқот методлари: Субстратлар таркибидаги инулин, сахароза, оксил, крахмал ва фосфор микдорини аниклаш, ўстириш ва биомассани ажратиш, тирик ва ўлган ҳужайра микдорини ҳисоблаш, ферментатив фаолликларни (инулаза, зимаза, мальтаза ва инвертаза) аниклаш, нон сифатини ва олинган натижаларни статистик жиҳатдан ҳисоблаш.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Ферментатив фаолликни мунтазам индуцибеллиги; ачитки биомасса тўпланиши конуниятлари, озиқа муҳити таркибидаги компонентларда фаол ўсувчи ҳужайрадан иборат, полифруктозан сакловчи, кенг спектрга таъсир қилувчи юқори ферментатив фаол ачитқи биомассаси олинди. Илк маротаба топинамбур туганагини меласса ва кимматбахо витамин комплекслари билан алмаштириб, бижгиш фаоллиги юкори бўлган ачитқиларнинг маҳаллий штаммларидан фойдаланган ҳолда ноанъанавий хом ашё асосида хамиртуруш етиштириш, хамда таннархи арзон бўлган маҳсулот олиниши ўрганилди.
    Амалий ахамияти: Олинган назарий ва амалий илмий натижалар асосида инулин сакловчи топинамбур экстракта ва унда азот, фосфор, калий, магний ва витаминлар уйгунлигини сакловчи комплексли озиқа муҳити ва унда юқори ферментлар фаол равишда ҳосил бўлиши учун оптимал шароитлар ишлаб чиқилди.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисоднй самарадорлиги: Инулин сақловчи хом ашёда ўстирилган нон ачитқиси 1872 сўм/кг (2009) ни мелассада ўстирилган нон ачитқиси 1950 сўм/кг ни ташкил этди.
    Қўлланиш сохалари: Нон ачитқиси ишлаб чикариш саноатида ва ачитқини нон маҳсулотларида қўллашда ишлатилади.

    Манзура Ярашева
    1-26
    34   9
  • Тадқиқот объектлари: зотсиз ок каламушлар: она қорнида сурункали
    гипоксияни кечирган янги туғилган каламушчалар; турли даражадаги церебрал ишемияли янги туғилган гўдаклар ва уларнинг оналари.
    Тадқиқотнинг мақсади: ҳомила гипоксиясидан сўнг постнатал онтогенезда
    мия ва жигар биомембраналарининг эркин-радикал оксидланиш жадаллигига ва липид таркибига турли синфга мансуб антиоксидантларнинг ўта кам дозалари таъсирини ҳамда кислород фаол шакллари таъсири остида биомембраналар шикастланишининг молекуляр механизмларини ўрганиш.
    Тадқиқот усуллари: юпка қаватли хроматография, биокимёвий, иммунгистокимёвий, клиник, статистик усуллар, бош мия УТТ ва допплерографияси.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: постгипоксия даврининг олис
    муддатларида мия ва жигарнинг аъзолараро ўзаро боғликлиги ҳамда унинг церебрал ишемия окибатларини чукурлаштиришдаги ҳиссаси аниқланган. Постгипоксия даврида жигар митохондрийлари фракциясидаги фосфолипидлар микдори бузилишлари ҳамда КФШ ортиқча генерациясининг қўшадиган хиссаси ва фенозан нанодозаларининг
    антиапоптоз таъсири аниқланган; постгипоксия даврининг эрта муддатларида жигар микросомалари фракцияси мембранавий
    компонентининг постгипоксик адаптация реакцияларидаги иштироки ва альфа-токоферол нанодозаларининг антиоксидант система (АОС) ферментларига модулловчи таъсири аникланган. Синтетик сувда эрувчи антиоксидант фенозан нанодозаларининг мия тўқималарида АОС ферментатив бўғинига имтиёзли таъсир этиши оркали фосфолипидлар оксидланишини пасайтириши ҳамда миянинг тараккий этиши учун шарт-шароитларни мутаносиблаштириши аникланган.
    Амалий ахамияти: чақалоқларда церебрал ишемия оғирлигини башоратлаш шкаласи ишлаб чиқилган, тажрибадаги ҳомила гипоксиясида антиоксидантлар нанодозаларини қўллаш асослаб берилган.
    Жорий қилиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: олинган натижалар Акушерлик ва гинекология РИТИАМ, ТошВМОИ неонатология кафедраси, ТошПТИ биокимё, каферасида услубий тавсияномалар ва ахборот хати шаклида жорий қилинган. Қўлланилиш сохаси: биокимё, педиатрия.

    Зарина Хайбуллина
    1-40
    32   15
  • Тадқиқот объектлари: Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F, Mg3(PO4) -CaAbSi2Os ва Mg3(PO4)2 - Ca3(PO4)3F - CaAbSbOs тизимларининг ҳолат диаграммалари; Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F, Mg3(PO4)2-CaAbSi2O8 ва Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F-CaAl2Si20s тизимларида шиша ва ситаллар; ситалларнинг биомутаносиблиги; металлокерамиканинг биоситалл қопламалари; биоситаллдан суяк имплантатлар; яхлит куйма биоситалл тиш имплантатлари; ортопедик стоматология буюмларининг глазури.
    Ишнинг мақсади: суяк ва тиш жаррохлиги учуй биоситалларнинг таркибларини танлаш ҳамда биомутаносиб шишакристалл моддалар синтезининг илмий асослари ва технологиясини яратиш.
    Тадқиқот усули: Қаттиқ фазадаги синтез, фазовий мувозанатни аниклашнинг статик усули, кристаллооптик таҳлил, рентгенографик тахлил, электронномикроскопик тахлил, электрон-зонд микротахлил, дифференциал-термик тахлил.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F, Mg3(PO4)2-CaA12Si2Ox ва Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F-CaA12Si2Ox тизимларидаги фазовий мувозанатлар илк бор тадқиқ қилинган. Тадқиқ килинган тизимларда шиша ҳосил бўлиши ва шишаларнинг кристалланиш қобилияти аникланган. Шишакристалл материаллар таркибларининг оптимал концентрацион чегараларини аниқлашга ҳамда ситалларнинг хусусиятлари ва тузилишларини йўналтирилган равишда бошқаришни назарий асослаш ва амалда исботлашга имкон берувчи шиша ва ситалларнинг таркиб - тузилиш - хусусиятларнинг ўзаро боғлиқлиги тадқиқ килинган. Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F, Mg3(PO4)2-CaAl2Si2O8 ва Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F-CaA12Si2Os тизимлари асосидаги шишакристалл материалларнинг тирик организм билан мослашувчанлиги тадкик килинган. Суяк ва тиш жаррохлиги учун биоситалларни синтез килишнинг шартлари ишлаб чикилган. Металлокерамика бўйича биоситалл қопламаларни тизимли-бошкарув синтези хамда суяк ва тиш буюмлари учун глазурлар ишлаб чикилган.
    Амалий ахам пяти: Ортопедии хирургия ва стоматология учун биоситалл буюмларнинг самарадор таркибларини ишлаб чиқишга имкон берувчи Мзз(РО4)2-Са5(РО4)зҒ, Mg3(PO4)2-CaAl2Si2O8 ва Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F-CaAl2Si2Os тизимларидаги фазовий ўзгаришлари тартибга солиш қонуниятлари аниқланган. Суяк жаррохлиги учун зич ва говак тузилишли биоситалл буюмларни олиш технологияси яратилган. Ўзбекистонда илк бора сифати чет эл андозаларидан қолишмайдиган яхлит қуйма ва металлокерамик буюмлар - биоситалл тиш протезларининг таркиблари ва олиниш технологияси яратилган.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Бир йилдан етти йилгача кузатувда бўлган касаллар устида ўтказилган клиник тадкиқотлар Mg3(PO4)2-Ca5(PO4)3F, Mg3(PO4)2-CaAl2Si2Ox ва Mg3(PO4)2-Ca.s(PO4)3F-CaA12Si2O8 тизимлари асосидаги биоситалларни Ўзбекистон тиббиёт муассасаларининг жағ-юз жаррохлиги бўлимларида қўлланилишини ҳамда суяк жаррохлиги учун биоситалларни саноат миқёсида ишлаб чиқаришни тавсия қилишга имкон беради. “Биоситалл” биомутаносиб шишакристалл материал учун техник шартлар ишлаб чикилган бўлиб, 1-ТошДМИ “Ортопедик стоматологияси” кафедраси шароитида биоситалл тиш протезлари - яхлит куйма ва металлокерамик буюмларнинг клиник синовлари бошланган. Уларни саноат микёсида ишлаб чиқарилишга тавсия қилиш максадида маълум вақт ўтиши мобайнидаги натижаларни аниклаш, бунинг учун эса суяк-тиш жаррохлиги учун биоситалларнинг клиник синовларини давом эттириш лозим. Тавсия этилган янги таркибларни тадбиқ қилиш бир поликлиникада бир ойда 2,85 млн. сўм иқтисодий самара олишга имкон беради. Суяк жаррохлигида ишлатилишининг самарадорлиги синтез килинган биоситалларнинг юқори биомутаносиблиги, моддий имконияти етарли бўлмаган касалларни имплантат материал билан таъминлаш, ортопедик стоматологияда эса - хориждан келтирилаётган материалларни ўрнини босиши орқали амалга оширилади. Олинган натижалар ортопедик хирургия ва стоматологик тиббиёт ва сервис марказларида жорий этилиши мумкин.
    Қўлланиш соҳаси: Тиббиёт.

    Мастура Арипова
    1-40
    20   12
  • Тадқиқот объектлари: Astragalus unifoliolatus Bunge ўсимлигининг ер устки қисми ва илдизи.
    Ишнинг мақсади: Astragalus unifoliolatus Bunge ўсимлигидан циклоартан қатори гликозидларини ажратиб олиш ва ўрганиш, шунингдек уларнинг биологик фаолликларини аниқлашдан иборат.
    Тадқиқот усуллари: Экстракция, хроматография усуллари, кимёвий, физик ва спектрал усуллари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Қорақалпоғистон Республикасида ўсадиган Astragalus unifoliolatus Bunge ўсимлигининг тритерпен таркиби ўрганилди. Бу ўсимликдан 7 та тритерпен бирикма ажратиб олинди, шулардан 4 таси янги эканлиги аниқланди. Биологик тадқиқотлар натижасида ўрганилаётган ўсимлик экстрактининг ўт ҳайдовчи ва гипохоестеринемик фаолликлари аниқланди. Шунингдек ўсимликнинг ер устки қисми компонентларининг цитотоксик хусусиятлари аниқланди.
    Амалнй аҳамияти: Биологик тадқиқот натижалари ўрганилаётган ўсимлик экстракти асосида гепатологик амалиёт учун юқори самарали дори воситаларини яратиш мумкинлигини кўрсатди.
    Тадбиқ этиш даражаси ва нқтисодий самарадорлиги: Astragalus unifoliolatus Bunge ўсимлиги циклоартан қаторидаги тритерпен гликозидларини олиш учун кулай хом ашё манбаидир.
    Қўлланиш (фойдаланиш) сохаси: Astragalus unifoliolatus Bunge ўсимлигининг экстрактини самарали дори восита сифатида гепатологик амалиётда ва шунингдек онкологик воситалар яратишда фойдаланиш мумкин. Янги гликозидлар, циклоунифолиозид А, В, С ва D -ларнинг кимёвий тузилишлари, физик-кимёвий константалари ва спектрал қийматлари М.И.Исаевнинг Springer да чоп этилаётган «Cycloartane triterpenoids and glycosides» китобига киритилган.

    Камал Кучербаев
    1-21
    49   13
  • Тадқиқот объектлари: адсорбентлар - силикалит, Na4.36ZSM-5, Na3.4ZSM-5 ва Li4.36ZSM-5 цеолитлари; адсорбатлар-сув, бензол, п-ксилол.
    Ишнинг мақсади: Li’ и Na* катион алмашинилган ZSM-5 типдаги дефектли ва дефектсиз цеолитлар ва дефектсиз силикалитда газ ва бугларнинг адсорбцияси механизми хамда адсорбция тўлиқ термодинамик хусусиятларини ўрганиш.
    Тадқиқот усули: калориметрик, хажмий-адсорбцион.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Илк бор дефектсиз силикалитда бензол ва п-ксилол, хамда дефектсиз Li4.36ZSM-5, Na4,36ZSM-5, дефектли Na3,4ZSM-5 цеолитларида сув ва бензол адсорбцияланишининг изотермаси ва тўлик термодинамик хусусиятлари олинди, ўрганилган системаларда сирт тўйиниши билан адсорбция иссиқлиги погонали кўринишдалиги кўрсатилди. Биринчи марта дефектсиз силикалитда бензол ва п-ксилол, хамда дефектсиз Li4.36ZSM-5, Na4,36ZSM-5, дефектли Na3,4ZSM-5 цеолитларида сув ва бензол адсорбцияланишининг молекуляр механизми тўйинишнинг барча соҳасида аниқланди.
    Амалий ахамияти: Тадқиқ этилган тизимларнинг асосий термодинамик функциялари сорбцион техника аппаратлари ва жараёнларини амалий ҳисоблашларда, олий ўкув юртларида физик ва коллоид кимё мутахассислиги бўйича тахсил олаётган магистратура талабаларига махсус курслар ташкил этишда қўлланма бўла олади. 

    Санокул Курбанов
    1-24
    42   16
  • Тадқиқот усули: чўл зонаси тупроқлари ва чўл ўсимликлари ризосфераси, гало ва термотолерант бактериялар
    Ишнинг мақсади: шўрланган чўл экотоплари микроблар хилма хиллигини ўрганиш, юкори биотехнологии потенциалга эга бўлган галотолерант ва термотолерант бактерияларини ажратиб олиш ва ўрганиш.
    Тадқиқот методлари: анъанавий микробиологии усуллари (Егоров, 1995; Гусев и Минеева, 2006; Добровольская, Скворцова и Лысак, 1989), биокимёвий (Есикова и др., 2002; Егоров, 2003).
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: илк бор Оролкум, Қизилқум ва Устюрт платоси табиий чўл шароитида гало- ва термотолерант бактериялар тарқалиши, учраши, доминантлик таркиби ўрганилди. Шўрга чидамли ўсимликлар ризобактериясидан микроб хилма хиллиги аниқланди.
    Жанубий Оролбўйи табиий шўрланган субстратларидан 1152 та тупрок изолятлари гало- ва термотолерант бактериялари ажратиб олинди. Улардан 27 экстремофил бактериялари танлаб олинди ва идентификация килинди, ҳамда Bacillus circulans 600, В. circulans 608, В. muciloginosis 334, Halobacteriaceae оиласига оид 301 штамм маҳсули ўрганилди. Экстремофил бактерия ўсиши ва ривожланиши учун озука муҳити ва ўстириш шароити танлаб олинди. Экстремофил бактерия метаболита чўл ўсимлик уруғларини униши ва ўсиш тезлигини ошириш кузатилди.
    Илк бор Ўзбекистонда махаллий гало- ва термотолерант бактерияларнинг тўплами яратилди ва сақлаш йўлга қўйилди.
    Амалий ахамияти: илк бор Ўзбекистонда Жанубий Оролбўйи худуддлари чўл ва чўллашган биотопларидаги микроб хилма-хиллигини аниқлаш, ҳамда ушбу худудга хос бўлган гало ва термотолерант бактерияларни ажратиб олиш ва ўрганиш. Олинган назарий маълумотларни олий ўкув юртларида қўлланмалари таркибига киритиш мумкин.
    Тадбик этиш даражаси ва иктисодий самарадорлиги: ажратиб олинган экстремофил бактерияларни Ўзбекистоннинг шўрланган худудларида яйловларни кайта тиклашга қўллаш мумкин.
    Қулланиш сохаси: фундаментал ва амалий микробиология, биотехнология, қишлок хўжалиги.

    Рохила Жураева
    1-23
    33   16
  • Тадқиқот объектлари: Қовун уруғи ва ниҳол-ўсимтаси, анжир дарахтининг латекси, зарпечак (Cuscuta L.).
    Ишнинг мақсади: антимикроб, инсектицид фаолликка эга ўсимлик оқсилларини ажратиш, ҳамда уларнинг ғўза ва бошка кишлоқ хўжалик ўсимликлари биотехнологияси мақсадлари учун аҳамиятини ўрганиш.
    Тадқиқот методлари: ион алмашиниш ва гидрофоб хроматография, ЮССХ, Эдман усулида кетма-кетликни аниқлаш, икки ўлчамли электрофорез, MALDI-TOF, Q-TOF MS/MC орқали гелдан оқсилни секвенслаш, оксилларни биоинформатика ёрдамида идентификациялаш, фунгицид фаолликни, рак хужайраларида цитозаҳарлиликни ва сичконларда заҳарлиликни аниқлаш.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: қовун уруғи ва ниҳол-ўсимтасидан тритионинлар гуруҳига мансуб молекуляр оғирлиги 7597 Да ва анжир дарахти латексидан PR-гуруҳига мансуб 6481 Да молекуляр оғирликка эга оксил ажратиб олинди. Анжирнинг PR-оқсили ғўза вилти қўзғатувчилари F.oxysporium ва V.dahliae замбуруғларига қарши фунгицид фаолликка эгалиги ҳамда ковун тионини кузги тунлам (Scotia segetum), ғўза кўсаги қурти (Heliotis armigerd) ва Колорадо қўнғизи (Leptinotarsa decemlineata) личинкаларига карши инсектотоксик хусусиятга эгалиги кўрсатилди. Қовун тионини фракцияси уруғ заҳира оксилларининг бир нечта фрагментлари билан аралашгани ва улар хам биоцид фаолликка эгалиги кўрсатилди.
    Ўсимликлар дефенсин ва тионинлар қаторида биоцид фаолликка эга бошқа моддалар ҳам тутиши, улар оксилларни ажратиш жараёнида биотестлар натижаларига таъсир қилиши, шу ўринда, зарпечак мисолида, рак ҳужайраларига цитотоксик таъсир қиладиган гликозидлар тионинларнинг ушбу фаоллигини экранлаштириши мумкинлиги кўрсатилди.
    Амалий ахамияти: биоцид оксилларни ажратиш ва тозалаш методлари ишлаб чиқилди, уларнинг физик-кимёвий тавсифи ва қишлоқ хўжалиги биотехнологияси учун ахамияти ўрганилди. Ҳайвонлар учун захарли эмаслиги кўрсатилди. Ўрганилган оқсиллар зараркунандаларга ва касалликларга чидамли трансген ўсимликлар олишда муҳим ахамиятга эга.
    Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: натижалар зараркунандаларга ва патогенларга чидамли трансген ғўза ўсимлиги олиш жараёни учун дастлабки маълумот сифатида тавсия қилинди.
    Қўлланиш сохаси: қишлок ҳўжалиги биотехнологияси, геномика ва протеомика, биоорганик кимё, ўкув жараёни.

    Хуршида Убайдуллаева
    1-22
    17   4
  • Ишнинг асосий мақсади: озиқ-овқат саноатида кенг ишлатиладиган бўёқларнинг эритмалари ва плснкаларида молекуляр ассоциация, комплекслар ҳосил бўлишини ва улар иштирокида вужудга келадиган физик жараёнларни спсктроскопик тадқик қилиш ҳамда олинган натижаларни амалиётда кўллашдан иборат. Озик-овкат санаотида ишлатиладиган бўёклар ва уларга ўхшаш моддаларнинг турли табиатли эритувчиларда кенг концентрация ва температура (4,5 - 370 К) оралигида олиб борилган спектроскопик тадқиқотлар натижалари ва уларнинг тахдили асосида куйидаги натижа ва хулосаларга эришилди.
    1. Урганилган моддалар молекулалари учун экстинкция коэффициента ва оптик активлик кийматлари, флуоресценция ва фото ўзгаришларнинг квант чикишлари, асцилятор кучи, соф электрон ўтиш частоталари аникланди.
    2. Молекулалар тузилиши ва эритувчи хоссаларига боглик холда моддалар ютилиши ва флуоресценция кобилиятларининг камайиши, мономер молскулаларининг спсктрига нисбатан гипсо ва батохром кенгайиш хамда гиппохром эффсктлар кузатилди. Ассоциация вақтида вужудга келадиган гипохром эффект - озиқ-овқат бўёқлар молекулаларининг уйгонган электрон сатхдарининг резонанс бўлиниши натижасида вужудга кслиши аникланди.
    3. Уй ва ундан паст темпсратураларда озик-овқат бўёқлари молекулаларининг люминесценция бсрувчи ассоциатларининг ҳосил бўлиши биринчи марта кузатилган. Люминесценция бсрувчи ассоцатларнинг ютилиш ва люминесценция спсктрлари мономер полосаларига нисбатан катта тўлқин узунликда жойлашган.
    4. Озиқ-овқат бўёқлари молекулаларининг мураккаб ассоциатлари уларнинг димсрларидан ташкил топганлиги аникланди. Бу агрсгатларда димер молекулаларининг текисликлари орасидаги бурчак 90° бўлиб, агрсгациянинг ўсиши йўналишидаги ўқига нисбатан 45° ли бурчак ҳосил қилади.
    5. Озиқ-овқат бўёклари молекулаларининг мураккаб ассоциатлари игнасимон тузилишга эга эканлиги аникланди. Бу ассоциатлар Ернинг гравитацион майдони таъсирида маълум тартибда жойлашадилар. Ассоциацияланган молекулаларнинг релаксация вақти ва унинг характсри ассоциацияга кирувчи мономер молекулаларининг массасига боғликлиги аникланди.
    6. Озиқ-овқат бўёқлари молекулаларининг ассоциатлари учун экситон ютилиш полосаларининг ўрни ва унинг ярим кенглигининг қиймати аникланди. А.С.Давидовнинг экситон назариясига асосан мономер ва димср молекулаларининг электрон ўтиш энсргияси, экстонларнинг резонанс яшаш вакти ҳамда димер элемснтар ячейкасида асосий ва уйғонган молекулаларнинг ўзаро таъсир энсргияларининг айирмаси ва бошқа физикавий параметрлар аникланди.
    7. Озиқ-овқат бўёклари ва унга ўхшаш бўлган моддалар молекулалари учун уйғоган электрон энсргиясининг сарф бўлиш йўллари аникланди:
    - беталаин, антоциан хосилалари учун - флуоресценция ва синглет кислород сенсибилизацияси;
    - каротиноид, арилэтилен ва арилполиэнлар хосилалари учун - ички конфсрсия, изомеризация, конформация ва сенсибилизацияланган килород молекуласининг люминссцснцияси;
    - флавон, дифенибутадиен ва дифснилгексатриен ҳосилалари учун -флуоресценция ва ички конверсия.
    8. Антоциан, беталаин ва флавон молекулаларининг мономер ва ассоциатларини фото ва термодеструкцияси аникланган. Фотодеструкциянинг квант чикиши антоциан хосилалари молекулалари эканлиги кўрсатилган. Бўёқлар молекулаларининг фотодеструкцияси сенсибилизацияланган кислород молекуласи оркали ўтиш исботланган.
    9. Турли молекулалардан ташкил топган ассоциатлар комплексларининг ҳосил бўлиши ҳамда ИК ва лазер нурлар таъсири озик-овқат бўёкларининг фото ва тсрмостабиллигини ошишига олиб кслиши аникланди. Эритмалардан молекуляр фото ва тсрмостабиллигининг ошишига эришилди, бунинг натижасида бўёқларнинг сакланиш муддати 3-4 маротаба кўпайиши аникланди.
    10. Ламинар гидродинамик оқим шароитида чизиқли ва айланма дихроизм спсктрларини олиш имкониятини бсрувчи спсктрофотомстрик кюветалар ишлаб чикарилди ва патентлаштирилди.

    Салих Астанов
    1-28
    33   9
  • Тадқиқот объекта: жайдари, жундор ва дурагай эчкилар, сут, қон зардоби ва шаклли элементлари, ҳужайравий иммун тизим.
    Ишнинг мақсади: турли генотипга мансуб эчкилар қони ва сутининг айрим физиологик-биокимёвий кўрсаткичларини йил фасллари бўйича қиёсий ўрганиш асосида эчки сутини одамлар овқатланишида қўллашнинг мақсадга мувофиқлигини айрим жиҳатларини аниқлаш.
    Тадқиқот усуллари: физиологик, биокимёвий ва статистик қайта ишлаш.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: генотип ва экологии омилларни эчкилар қонининг айрим физиологик-биокимёвий кўрсаткичларига ҳамда резистентликка таъсир килиши илк бор аниқланди. Яйлов маҳсулдорлигининг ортиши эчкиларнинг тўйимли моддаларга бўлган эҳтиёжини маълум даражада таъминлаши билан кон таркибидаги оқсиллар, шаклли элементлар микдорини ортиши ва иммунитетнинг кўчайиши илк бор аниқланди. Ўзбекистоннинг жанубий ҳудудларида ўрчитилаётган турли генотипга мансуб эчкиларнинг сут маҳсулдорлиги, сутининг кимёвий таркиби ва айрим физик-кимёвий хусусиятлари деярли фарк килмаслиги, жайдари эчкилар сутида ёғ, казиен ва бошқа айрим моддалар солиштирилаётган генотиплардан устунлиги кўрсатилди. Эчки сути бошка ҳайвонлар сутига Караганда иссикка чидамли ва узок вақт ивимайди, таркибидаги курук модда компонентлари бирмунча кўп эканлиги аникланди.
    Амалий ахамияти: хайвонлар организмининг табиий чидамлилигини ўрганиш бўйича илмий-Тадқиқот ишларини бажаришда, турли йўналишдаги маҳсулот етиштирувчи эчкичилик хўжаликларида селекция ишларини ташкил килишда фойдаланиш мумкин.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисоднй самарадорлиги: ишнинг натижалари эчкичилик хўжаликларда, ўқув жараёнлари ва илмий-Тадқиқот ишларида қўлланилмокда.
    Қўлланиш сохаси: физиология, биокимё, қишлоқ хўжалиги, ветеринария.

    Хуршида Махмудова
    1-22
    35   18
  • Тадқиқот объектлари: 18Р-Н-глицирризин кислотаси ва унинг тузлари, БСК, ПСК, АСК, салицил, бензой кислоталари, фенол, бензил спирта, уларнинг супрамолекуляр комплекслари.
    Ишнинг мақсади: ГКМАТ ва АСК нинг супрамолекуляр комплексларини олиш ва улар асосида сувда эрийдиган янги, кам заҳарли, ульцероген таъсирсиз ва кенг терапевтик самарага эга бўлган НЯҚП ни яратиш.
    Тадқиқот усуллари: биоорганик, супрамолекуляр кимё, хроматографик, физик-кимёвий (қовушкоқлик), физикавий усуллар (оптик спектроскопия).
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Илк бор ГК моноаммонийли, монокалийли, мононатрийли тузлари билан АСК нинг, ГКМАТ нинг БСК, ПСК, СК, БК, бензил спирта ва фенол билан турли нисбатдаги супрамолекуляр комплекслари олинди. ГКМАТ ва унинг айрим комплекслари сувли эритмаларининг гидродинамик хусусиятлари ўрганилди. ГКМАТ ва АСК комплексини (ГЛАС) сув-этанол муҳитида олиш жараёнида АСК кисман гидролизга учраб, СК га ўтиши аникланди.
    ГЛАС комплекси юкори а- ва у- интерферон индукциялаш фаоллигига эга бўлиб, унинг максимал титри 12-48 соат мобайнида 2000 - 8000 бирликка етиши аникланди. ГЛАСнинг яллиғланишга қарши яққол таъсирга эга эканлиги хамда ульцероген таъсири йўқлиги кўрсатилди.
    Амалий ахамиятн: Маҳаллий хом-ашё асосида юкори самарали янги ностероид табиатига эга бўлган яллиғланишга қарши дори воситаси яратилди.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: ГЛАС субстанциясини олиш учун лаборатория регламента лойиҳаси асосида 1,0 кг субстанция олинган. Унинг турли дори шаклларини (0,05г № 10, 20 таблеткаси ва 0,5% 10-20 мл назал томчи) олиш учун тажриба-саноат регламента лойиҳаси ишлаб чиқилган. ГЛАС препаратига оид барча МТХ лойиҳалари ЎзР ССВ ФҚ га такдим этилган.
    Қўллаш соҳаси: биоорганик кимё, фармацевтика, тиббиёт.

    Хабибулла Юлдашев
    1-25
    35   15
  • Тадқиқот объекти: олма курти (Laspeyresia pomonella L.) ва маккажўхори парвонаси (Pyrausta Nubilalis Hb.) зараркунанда ҳашаротлари.
    Ишнинг мақсади: олма қурти ва маккажўхори парвонаси ҳашарот-ларининг холинэстераза ва карбоксилэстсраза фсрментлари хоссаларини субстрат-ингибитор усули асосида ўрганиш, улар фаоллигига таъсир этувчи фосфорорганик ингибиторларнинг синсргетик хусусиятларини аниқлаш.
    Тадқиқот усуллари: тадқикот жараснда ҳашаротлар тўкималаридан гомогенатлар тайёрлаш, фсрмснтларни субстрат-ингибитор, электрофарстик, колоримстрик ва Карновский ҳамда ингибиторларни токсикологии ва синсргетик тадқиқ қилиш усулларидан фойдаланилди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: тадқиқотлар учун танланган маккажўхори парвонаси (Pyrausta nubilalis Hb.) ва олма курти (Laspeyresia pomonella L.) зараркунанда ҳашаротларининг кимёвий препарат-лар таъсирига кўниккан ва сезувчан популяцияси вакиллари организмлари тўқималарида ҳосил бўладиган ХЭ ва КБЭ ҳамда уларни ҳашаротларнинг бутун онтогенетик ривожланиш боскичларидаги фаоллик динамикаси илк маротаба ўрганилди. КБЭ фсрмснти фаоллиги асосан ҳашаротларнинг уларга қарши кўлланувчи прспаратларга нисбатан мослашган популяцияларида аникландики, бунда КБЭ ҳашаротлар организми учун ёт модда ҳисобланган инсектицидлар фаоллигига қарама-карши тарзда ҳосил бўлар экан. Шунингдек, тадқиқотлар учун танланган ҳашаротлар танасидаги ХЭ ва КБЭ фсрментлари фаоллиги ва уларнинг фаркланиш даражаси аникланди.
    Амалий ахамияти: ўтказилган тадқиқотлар зараркунанда ҳашаротларга карши танлаб таъсир этувчи физиологик фаол моддаларни яратиш ва мстаболитик фсрмснтлар фаоллигини бошкариш учун илмий асосланган ишланмалар яратишда асос бўлиб хизмат килади.
    Татбиқ этиш даражаси: тадкиқотлар учун танланган ҳашаротларнинг КБЭ фаоллигига қарши юкори даражада таъсир этиш хусусияти аниқланил-ган ингибиторлардан уларга карши ишлатилаётган инсектицидлар синергиста сифатида фойдаланиш мумкин. Шунингдек, диссертация иш натижаларидан олий ўқув юртларида биокимё, ўсимликларни ҳимоя қилиш ва энтомология фанлари ҳамда энзимология махсус курсларини ўқитишда фойдаланиш мумкин.
    Қўлланиш соҳаси: биоорганик кимё, экология, энтомология ва қишлоқ хўжалиги.

    Бахтиёр Холмурадов
    1-24
    25   9
  • Тадқиқот объектлари: Chenopodiaceae оиласидан Suaeda altissima (L.) Pall ва Atriplex tatarica L.; Fabaceae оиласидан Glycyrrhiza glabra L. ва Alhagi kirghisorum Shrenk. ўсимликлари.
    Ишнинг мақсади: тупроқ шўрланишининг Мирзачўлдаги айрим доминант ўсимликларнинг морфобиологик кўрсаткичларига ва галоаккумуляциясига таъсирини ўрганишдан иборатдир.
    Тадқиқот методлари: лабораториявий, морфологик, фенологик, биометрик, кимёвий ва статистик методлар.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: илк бор турли шўрланиш даражаларининг Мирзачўлдаги айрим доминант галофит ўсимликларнинг морфологик кўрсаткичларига, ўсиш ва ривожланиш хусусиятларига ҳамда уруғлар унувчанлигига таъсири ўрганилди. Мирзачўлда кенг тарқалган бир йиллик - Suaeda altissima, Atriplex tatarica ва кўп йиллик - Glycyrrhiza glabra, Alhagi kirghisorum ўсимликларнинг ўсиш ва ривожланиш фазалари давомида улар таркибидаги богланган ва эркин туз ионларининг микдорлари ва таркиблари аниқланди. Турли хаётий шаклга эга галофит ўсимликлар ўртасида туз ионларининг органлардаги локализациясидаги фарклари ўрганилди.
    Амалий ахам пяти: ўрганилган ўсимликларнинг тузга чидамлилик хусусиятларидан турли даражада шўрланган маргинал ерлар биомелиорациясида фойдаланиш учун тавсия килинади.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари Сирдарё Минтакавий тадқиқот маркази (далолатнома 19.08.2010 й.) ҳамда ICARDA Минтакавий маркази томонидан (далолатнома 27.10.2010 й.) амалиётга жорий килинган.
    Қўлланиш сохаси: биология, экология, қишлок хўжалиги.

    Беҳзод Адилов
    1-25
    23   4