Barcha maqolalar - Biofizika

Maqolalar soni: 8
  • Raqamlashtirishning uch turi mavjud. Ulardan biri raqamlashtirish, ya'ni qog'ozni raqamli shaklga aylantiradi. Raqamlashtirish - bu jarayonlarni avtomatlashtirish. Va nihoyat, bizda raqamli transformatsiya mavjud, bu allaqachon haqiqat, lekin eng modernizatsiya qilingan mamlakatlar va raqamli o'tish davridagi mamlakatlar o'rtasida katta bo'shliqni ko'rsatishi mumkin. Bu biznesni biz tasavvur qilmagan tarzda o'zgartirish uchun barcha mavjud texnologiyalardan, asosan AI va bulutli serverlardan foydalanishni anglatadi. Sloveniya instituti Yozef Stefan haqida gapiradigan narsa bu o'zgarishlarning misoli va u biznes va boshqaruv dunyosiga qanday ta'sir qilishi va sun'iy intellekt raqamli egizaklardir. Uning transformatsion kuchini hisobga olgan holda, buni batafsilroq ko'rib chiqish kerak.
    Dobran Bojich
    25-30
    97   45
  • Mollyuskalaming yashash joylarining tabiatiga ko'ra, asosiy populyatsiyalarning joylashishi, mollyuskalaming zich to'planish joylarini hisobga olgan holda, ulami 4 ta ekologik guruhga bo'lish mumkin: cho'l, adir, tog', yaylov. Namlikka nisbatan ko'rsatilgan mollyuskalar guruhining har biri 3 ta katta guruhga bo'linadi: gigrofillar, mezofillar va kserofillar.
    Yoqutoy Orziyeva
    66-69
    82   15
  • Тадқиқот объектлари: кузги буғдой навлари, занг замбуруғи, Pyrausta nubilalis Hb., Eurygaster integriceps Put.
    Ишнинг мақсади: буғдойнинг ўсиши ва ривожланиши хамда унга таъсир этувчи абиотик ва биотик омиллар таъсирини идора этишда ахамиятда, экологик зарарсиз физиологик фаол моддаларни аниклаш ва уларни ишлаб чикаришда фойдаланиш учун тавсия этиш.
    Тадқиқот методлари: ўсимликлар физиологияси ва биотехнологияси, хроматография, экстракция, энзимология, токсикология, биоорганик кимё методлари.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: ширинмия ўсимлиги илдизида ГКнинг йигилиш сабаби ва ундан ўсимликлар ривожланишини идора этишда фойдаланишни аниклаш асосида “яшил технология” яратилди.
    ТГК ва ГК иккиламчи компонентлари комплексларини буғдойнинг ўсиши, ривожланишига таъсирини ўрганиш асосида бугдойнинг ривожланишини авжлантирувчи ва замбуругли касалликларига карши самарали таъсир этувчи янги экспериментал ДКМ-1 фунгицида яратилди хамда унинг таъсири Тилт, Байлетон, Титул фунгицидларига нисбаган юқори эканлиги аниқланда.
    Зарарли хасва ва маккажўхори хдшаротларининг эстераза ферментлари фаоллигига карши ФОБнинг токсикологик хусусиятларини ўрганиш асосида маккажўхори парвонаси хашаротига карши кичик дозаларда самарали таъсир этувчи синергетик аралашма яратилди.
    Амалий ахамияти: яратилган янги “яшил технология” шўрланган ерларда қишлоқ хўжалигини баркарор ривожланиши хамда био- ва агробиохилма-хилликни ривожланиши учун хизмат килада. Яратилган янги экспериментал ДКМ-1 фунгициди буғдойни ўсиш ва ривожланишини авжлантирувчи ва замбуругли касалликлардан химоя килувчи препарат сифатида фойдаланиши мумкин. Яратилган синергетик аралашма асосида пестицидларнинг кўлланиш микдорини камайтириш ва таъсир этиш самарасини ошириш асосида мухим иктисодий самарадорликка эришиш мумкин.
    Татбик этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: янги яратилган ДКМ-1 фунгициди замбуругли касалликларга карши таъсир этади ва шўрланган тупрок шароитида бугдой ривожланишини авжлантириши асосида ҳосилини ошириши аниқланди. Яратилган синергетик аралашма зараркунандаларга карши пестицидлар кулланиш микдорини камайтиради ва самарадорлигини оширади.
    Қўлланиш сохаси: биоорганик кимё, ўсимликлар физиологияси, кишлок хўжалиги, ўсимликларни ҳимоя қилиш.

    Хабибжон Кушиев
    1-47
    42   17
  • Тадқиқот объектлари: зотсиз ок каламушлар: она қорнида сурункали
    гипоксияни кечирган янги туғилган каламушчалар; турли даражадаги церебрал ишемияли янги туғилган гўдаклар ва уларнинг оналари.
    Тадқиқотнинг мақсади: ҳомила гипоксиясидан сўнг постнатал онтогенезда
    мия ва жигар биомембраналарининг эркин-радикал оксидланиш жадаллигига ва липид таркибига турли синфга мансуб антиоксидантларнинг ўта кам дозалари таъсирини ҳамда кислород фаол шакллари таъсири остида биомембраналар шикастланишининг молекуляр механизмларини ўрганиш.
    Тадқиқот усуллари: юпка қаватли хроматография, биокимёвий, иммунгистокимёвий, клиник, статистик усуллар, бош мия УТТ ва допплерографияси.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: постгипоксия даврининг олис
    муддатларида мия ва жигарнинг аъзолараро ўзаро боғликлиги ҳамда унинг церебрал ишемия окибатларини чукурлаштиришдаги ҳиссаси аниқланган. Постгипоксия даврида жигар митохондрийлари фракциясидаги фосфолипидлар микдори бузилишлари ҳамда КФШ ортиқча генерациясининг қўшадиган хиссаси ва фенозан нанодозаларининг
    антиапоптоз таъсири аниқланган; постгипоксия даврининг эрта муддатларида жигар микросомалари фракцияси мембранавий
    компонентининг постгипоксик адаптация реакцияларидаги иштироки ва альфа-токоферол нанодозаларининг антиоксидант система (АОС) ферментларига модулловчи таъсири аникланган. Синтетик сувда эрувчи антиоксидант фенозан нанодозаларининг мия тўқималарида АОС ферментатив бўғинига имтиёзли таъсир этиши оркали фосфолипидлар оксидланишини пасайтириши ҳамда миянинг тараккий этиши учун шарт-шароитларни мутаносиблаштириши аникланган.
    Амалий ахамияти: чақалоқларда церебрал ишемия оғирлигини башоратлаш шкаласи ишлаб чиқилган, тажрибадаги ҳомила гипоксиясида антиоксидантлар нанодозаларини қўллаш асослаб берилган.
    Жорий қилиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: олинган натижалар Акушерлик ва гинекология РИТИАМ, ТошВМОИ неонатология кафедраси, ТошПТИ биокимё, каферасида услубий тавсияномалар ва ахборот хати шаклида жорий қилинган. Қўлланилиш сохаси: биокимё, педиатрия.

    Зарина Хайбуллина
    1-40
    32   15
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жаҳонда оқсиллардан ташкил топган ион каналларининг структура ва функцияларини ўзаро боғликлигини тадқиқ қилиш замонавий биофизиканинг энг муҳим вазифаларидан бири ҳисобланади. Ион каналлари наноскопик поралар бўлиб, ионлар учун селективлик хусусиятига эта, у мембранадан турли молекулаларни танлаб ўтказади ёки уларнинг таъсирига жавобан ўзининг хусусиятларини ўзгартиради. Сўнгги тадқиқот натижаларига биноан айнан ион каналлари сенсор вазифасини бажаради, яъни тирик организмларнинг ҳароратини ўлчаш, ҳид, таъм ва ёруғликни ҳис қилади.
    Шу билан бирга, баъзи микроорганизмлар (ва шу қаторда юкори патогенлилар) ишлаб чиқарган оқсиллар ўз-ўзидан хўжайин ҳужайра мембранасига жойлашиб, у ерда de novo (яъни янгидан) ҳосил бўлган ион каналларидан ионлар билан бирга сувда эрувчан метаболитларни бошкарувга бўйсинмайдиган ўтиши ҳужайрани ўлимига олиб келади. Бу оқсиллар нафакат касалликларнинг клиник кўриниши учун жавобгар, балки хужайра ва бактериялар жойлашган муҳитнинг таркиби хам ушбу оқсилларга боғлик ҳолда ўзгаради. Шу сабабли оқсиллардан ҳосил бўлган нанопоралар бутун дунё тадкиқотчиларининг диккат марказида, чунки фундаментал нуктаий назардан нанопоралар тирик хужайралар функциясининг физиологик ва биофизикавий хусусиятларини тушунтириб берса, амалий томондан уларни нано-курилмалар сифатида ишлатиш мумкинлиги тўғрисида ғоя мавжуд. Жахондаги ўтказилаётган тадкиқотларда такидланаётганидек, оқсил нанопоралар структураси ва унинг хусусиятларига таъсири хақидаги билимлар янги дорилар ва замонавий ускуналар учун нано-курилма яратишда аҳамиятга эга.
    Кўпчилик тадқикотчилар нано-қурилмаларнинг асоси сифатида энг истиқболли ион каналлари бу Staphyloccus aureus бактериялари ҳосил қилган а-гемолизин (а-ГЛ) деб ҳисоблашади, шунинг учун кўп сонли илмий тадқикотлар шу каналга бағишланган. Таъкидлаш керакки, а-ГЛнинг қўшкаватли липид мембраналарда сувга тўлган трансмембрана пора ҳосил қилиши, бундан 35 йил аввал Ўзбекистонда аниқланган.
    Юқоридагилардан диссертация мавзуси ўта муҳимлиги ва зарурлиги кўринади, ушбу ион каналларининг функциясига оксилларнинг қайси структуравий ўзига хослиги таъсир қилиши, уларнинг селективлиги канал тузилишига ва аминокислоталар таркибига қандай боғлиқлиги ҳақидаги натижалар олдиндан мўлжалланган хусусиятларга эга бўлган нанопоралар яратилишига ёрдам беради.
    Ушбу диссертация тадқиқоти 2011 йил феврал ойида имзоланган Ўзбекистон ва Япония ўртасидаги Қўшма баёнотда белгиланган вазифаларни амалга оширишга муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқот мақсади турли оксиллардан ташкил топган ион каналларида структура-функционал ўзаро боғлиқликни аниқлашдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    илк бор ион каналларининг ўқи бўйлаб поранинг радиусини ўлчаш мумкинлиги исботланган;
    VDAC ион канали ўтказувчанлигини бир ҳолатдан иккинчисига ўтганда унинг радиуси ўзгариши аниқланган;
    ион каналларининг хусусиятлари нафақат зарядланган гурухдарнинг зарядига боғлиқ, балки уларнинг канал бўйлаб жойлашган ўрнига ҳам боғлик эканлиги аниқланган;
    олигомер нанопораларнинг стехиометриясини in situ аниқлашнинг янги усули ишлаб чиқилган;
    макси-анион канали VDAC оқсиллар оиласига мансуб эмаслиги аникланган;
    илк бор полианионларнинг ион каналларини блоклаши уларнинг ўлчамларига боғлиқлиги билан биргаликда икки валентлик катионларнинг концентрациясига боғлиқлиги исботланган;
    мембранада фиксация қилинган потенциал а-ГЛ пораларнинг эластик деформацияга учратиши аниқланган.
    ХУЛОСАЛАР
    1. Илк бор модификацияланган полимер зондлаш усули ёрдамида қуйидагилар аниқланди:
    а) а-ГЛ каналнинг иккала кириш кисмининг диаметри бир бирига яқин ва 2,6/2,4 нм га тенг (цис/транс). а-ГЛ каналда 2 та тор жой мавжуд: асосий торайган жойнинг диаметри 1,3 нм бўлиб, таҳминан, каналнинг марказида жойлашган. Иккинчи жойнинг диаметри эса 1,8 нм га тенг бўлиб, каналнинг цис кириш қисми яқинида жойлашган;
    б) цитолизин ҳосил қилган каналнинг цис кириш диаметри 1,9 нм га тенг, транс кириш диаметри эса 1,6 нм га тенг. Канал ичида битта торайган қисм бўлиб, унинг диаметри 1,2 нмга тенг;
    в) VDAC ион каналининг юқори ўтказувчанлик ҳолатида цис ва транс кириш диаметрлари, мос равишда, 2,0 ва 4,0 нмга тенг. Қуйи ўтказувчанлик ҳолатига ўтганда иккала кириш қисми диаметри кичраяди ва цис кириш 1,8 ва транс кириш 2,4 нм га тенг бўлади. Канал ҳажмининг умумий камайиши ~10 нм3 га тенг, бу пора умумий ҳажмининг 40% ни ташкил этади.
    2. Макси-анион ва VDAC каналларининг биофизик хусусиятларини мукаммал такқослаш, физиологик шароитларда, бу икки ион каналлари турли оқсиллардан ташкил топганлигини кўрсатди.
    3. Илк марта а-ГЛ каналнинг цистеин-сканирловчи мутагенез усули структурасига қўшимча манъфий зарядлар кўшилиши унинг кучсиз анион селективлигини кучли катион селективлигига ўзгартириши исботланди, мусбат зарядлар кўшилиши эса унинг анион селективлигини сезиларли даражада оширишини кўрсатди. Бу ўзгаришларнинг даражаси янги зарядларнинг қўшилиш нуқтасига (бу ион танлаб ўтказувчанлигига кўпроқ таъсир қилади) хамда ушбу зарядлар каналнинг бўйлама ўқи бўйича жойлашишига боғлиқ (бу асосан вольт-ампер тавсифини ўзгартиради). Бу натижалар шуни кўрсатадики, пора деворининг йигинди заряди а-ГЛ каналининг катион-анион селективлиги учун жавобгар бўлади, заряднинг пора кириш кисмида жойлашиши эса вольт-ампер эгри чизикларининг шаклини белгилаб берувчи асосий омилдир.
    4. Олигомер ион каналлари стехиометриясини аниқлашнинг, факат электрофизиологик ўлчашларга асосланган янги усули ишлаб чикилди. Унинг ёрдамида, қўшқават липид мембранада хосил бўлган а-ГЛ канал гептамер эканлиги аникланган.
    5. Полианион молекуласи порага электростатик куч ҳисобига кириши ва ионлар ўтишини физикавий блоклаши аниқланди. а-ГЛ каналнинг полианионлар билан блокланиш эҳтимоли қуйидаги омилларга боғлиқ:
    а) икки валентли катионларнинг иштироки ва концентрациясига, кайси-ки таъсир эффективлиги куйидаги катор билан белгиланади:
    Zn2+ > Са2+ > Mg2+;
    б) полианионларнинг концентрацияси, молекуляр массаси ва структурасига; полианионларнинг каналга таъсир эффективлиги, уларнинг мембрана ^-потенциалига бўлган таъсири билан корреляция килинади;
    в) полианионлар қўшиладиган томонга полианионларни каналнинг транс кириш томонидан қўшилиши кўпроқ самара беради, бу эса а-ГЛ каналнинг асимметрик тузилишига боғлиқ.
    6. Илк бор мембранада фиксация килинган потенциал а-ГЛ каналининг эластик деформациясини чақириши исботланган, бу К.С1 тузининг юқори концентрацияларида вольт-ампер тавсифини қолдиқ асимметриясини ва 18-краун-6 ҳамда калий катиони комплекси билан блокланишини потенциалга богликлигини тушунтиради.

    Петр Мерзляк
    1-86
    44   13
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бугунги кунда дунёда сув ресурсларини муҳофаза қилиш, сув ҳавзалари барқарорлигини таъминлаш ва айникса, сув хавзалари табиий флорасини сақлаб қолиш, улардан стратегик объект сифатида фойдаланиш муҳим аҳамиятга эта. Ер юзида 72 000 дан ортиқ альгофлора турлари кайд этилган бўлиб, шулардан атиги 38% нинг тарқалиш хусусиятлари аниқланган ва улардан фойдаланиш йўллари ишлаб чиқилган холос. Шу жихатдан, сув хавзалари, айниқса, инсон фаолияти билан боғлиқ сунъий сув хавзалари альгофлорасининг замонавий ҳолатини баҳолаш ва амалиётга жорий этиш истикболларини аниқлаш долзарб муаммолардан.
    Мамлакатимиз мустақилликка эришгач, сув ресурсларини муҳофаза килиш ва улардан оқилона фойдаланиш борасида кенг кўламли ислоҳотлар олиб борилди. Мазкур йўналишда амалга оширилган дастурий чора-тадбирлар асосида муайян натижаларга, жумладан, сув хавзаларининг антропоген ифлосланиш манбалари ва кўламини аниклаш, уларни бартараф этиш, сувўтларини оқава сувларни тозалаш амалиётига тадбиқ килиш ва улардан иқтисодиёт тармоғида фойдаланиш борасида натижаларга эришилди. Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Харакатлар стратегиясида1 сув манбаларини мухофаза килиш ва ахолини тоза ичимлик суви билан таъминлашни тубдан яхшилаш, ирригация тармоқлари объектларини ривожлантириш таъкидланганки, бунда сув манбалари ичида муҳим аҳамиятга эга сув омборлари альгофлораси таркибини аниклаш, альгофлора турларини табиий ва сунъий сув хавзаларининг санитар-эпидемиологик ҳолатини белгилаш фаолиятига жорий қилиш муҳим илмий-амалий аҳамият касб этади.
    Жаҳондаги замонавий альгологик тадқиқотлар антропоген омиллар таъсири купли бўлган ва сув манбалари билан фарқ қилувчи йирик ҳудуд сув ҳавзаларидаги альгофлоралар ҳолатини аниклаш ҳамда уларнинг трансформацияси даражасини баҳолашни талаб этмокда. Бу ўринда сув хавзалари орасида алоҳида аҳамиятга эга бўлган сув омборлари нафақат альгофлора турларига бойлиги билан, балки яна сув хавзалари альгофлораларини қиёсий фарқлашда ўзига хос ўринга эга бўлган барча экологик гурухларнинг сақлаши билан хам муҳим саналади. Айниқса, республикамизнинг Фарғона водийсини Ғарбий Тиёншон ва Помир-Олой тоғ тизимлари қўшилган ҳудудда жойлашганлиги ундаги сув омборларини ўзига хос альгофлора таркибига эга бўлишига хам олиб келган. Бу ўринда, ҳудуддаги Андижон сув омбори майдонининг катталиги ва тўйинтирувчи сув манбаларининг кўплиги билан ажралиб туради. Ҳудудда инсон фаолиятининг купли таъсирини эътиборга олган ҳолда Андижон сув омбори альгологик таркибининг замонавий ҳолатини аниқлаш ва шу асосда уларни Ўзбекистон сув омборлари альгофлораси шаклланишидаги ўрнини бахолаш долзарб муаммолардан биридир. Бунда Андижон сув омбори альгофлорасининг замонавий ҳолатини баҳолаш, сув омбори альгофлораси таксономик таркибининг шаклланишида тўйинтирувчи сув манбаларининг аҳамиятини илмий асослаш, сув омборидаги турлар таркибининг ўзгаришида антропоген омилларнинг таъсирини очиб бериш, альгофлоранинг маълумотлар электрон базасини тузиш ва амалиётга жорий этиш мухим илмий-амалий аҳамиятга эга.
    Ўзбекистон Республикасининг 2016 йил 21 сентябрдаги 409-сон “Ўсимлик дунёсини мухофаза килиш ва ундан фойдаланиш тўғрисида”ги Қонуни, Вазирлар Маҳкамасининг 2013 йил 19 мартдаги 82-сон “Ўзбекистон Республикасида сувдан фойдаланиш ва сув истеъмоли тартиби тўғрисида”ги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Харакатлар стратегияси тўғрисида”ги Фармони ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошқа меъёрий-ҳукуқий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат килади.
    Тадқиқотнинг мақсади Андижон сув омбори альгофлорасининг таксономик таркибини аниқлаш ва уларнинг мавсумий ўзгаришларини асослашдан иборат.
    Диссертация тадқиқотнинг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
    илк бор Андижон сув омбори альгофлораси турлар таркибининг тўлиқ инвентаризацияси асосида 418 та тур аниқланган ва конспекта тузилган;
    илк бор Андижон сув омбори альгофлораси турлар таркибидан Ўрта Осиё альгофлораси учун илгари номаълум бўлган 10 та тур (Peridinium limbatum (Stokes) lemm., Glenodinium ambiguum Thomp., Trachelomonas labiata Teiling, Trachelomonas conica Playf, Elakatothrix spirochroma (Reberd.) Hind., Cosmarium subtruncatellum Gronbl., Xanthidium variabile (Nordst.) W.et. G.S. West, Chodatella cingula (Schmit.) Fott., Coelastrum scabrum Rein., Kirchneriella cornuta Korsch.) аниқланган;
    Андижон сув омбори альгофлораси билан Узбекистан сув омборлари альгофлорасининг қиёсий таҳлили амалга оширилган ва ўхшаш турлар ҳамда Андижон сув омборининг ўзига хос турлари аникланган;
    альгофлора таркибининг мавсумлар давомидаги ўзгаришлари аникланган ҳамда турларнинг сони баҳор ва ёз мавсумларида 40 та турга (13,07%), ёз ва куз мавсумларида 45 та турга (13,0%), куз ва қиш мавсумларида 228 та турга (75,7%) фарк қилганлиги ва ҳар бир мавсумнинг ўзига хос турлари мавжуд эканлиги тавсифланган;
    альгофлоранинг экологик гурухдари, планктон, планктон-бентос ва бентос гурухдари, альгофлоранинг сув шўрлиги ва хароратига нисбатан тақсимланиши ҳамда индикатор-сапроб турлар сони аникланган;
    илк маротаба Андижон сув омбори альгофлорасининг замонавий ҳолатини акс эттирувчи электрон маълумотлар базаси яратилган ва амалиётга жорий этилган.
    Хулоса
    “Андижон сув омборининг альгофлораси” мавзусидаги докторлик диссертацияси бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижасида қуйидаги хулосалар такдим этилди:
    1. Андижон сув омбори альгофлораси 418 тур дан иборат бўлиб, 6 бўлим, 12 синф, 20 тартиб, 50 оила ва 116 туркумдан ташкил топган. Турлар сони бўйича Chlorophyta (151), Bacillariophyta (115) ва Cyanophyta (107) бўлимлари етакчилик қилиши аниқланди. Илк бор Ўрта Осиё альгофлораси учун 10 тур (Dinophyta - 2 тур, Euglenophyta - 2 тур, Chlorophyta - 6 тур) келтирилди.
    2. Альгофлоранинг полиморф оилалари жами турларнинг 66,45% ташкил этади ва уларнинг асоси Oscillatoriaceae (57 тур), Naviculaceae (48), Euglenaceae (23) ва Oocystaceae (18) оилаларидан иборат. Бу оилаларнинг турларга бойлиги Андижон сув омборини Ўзбекистондаги алоҳида аҳамиятга эга бўлган альгологик худуд сифатидаги макомини кўрсатади.
    3. Андижон сув омбори тогли худуд сувлари орқали тўйинганлигидан альгофлоранинг етакчи оила ва туркумларини спектри Ўрта Осиёнингтог сув хавзалари альгофлорасига хослигини белгилайди. Бу Oscillatoria (21 тур), Phormidium (13), Lyngbya (13), Navicula (11) туркумларининг полиморф эканлиги билан тасдиқланади.
    4. Андижон сув омбори альгофлорасининг ўзига хос хусусиятлари бешта дарё (Қорадарё, Тар, Қоракулжа, Қуршаб, Ясен) альгофлорасини бирлашувида шаклланганлиги ҳамда тадқиқот худуди Ўзбекистон ва Қирғизистон альгофлоралари ўртасидаги богловчи худуд эканлиги билан ажралиб туради.
    5. Андижон сув омбори альгофлораси билан энг кўп ўхшаш турлар Қайроққум (Тожикистон) 50,7% (212 тур) ва Чордара (Қозоғистон) 50,2% “Андижон сув омборининг альгофлораси” мавзусидаги докторлик диссертацияси бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижасида қуйидаги хулосалар такдим этилди:
    1. Андижон сув омбори альгофлораси 418 тур дан иборат бўлиб, 6 бўлим, 12 синф, 20 тартиб, 50 оила ва 116 туркумдан ташкил топган. Турлар сони бўйича Chlorophyta (151), Bacillariophyta (115) ва Cyanophyta (107) бўлимлари етакчилик қилиши аниқланди. Илк бор Ўрта Осиё альгофлораси учун 10 тур (Dinophyta - 2 тур, Euglenophyta - 2 тур, Chlorophyta - 6 тур) келтирилди.
    2. Альгофлоранинг полиморф оилалари жами турларнинг 66,45% ташкил этади ва уларнинг асоси Oscillatoriaceae (57 тур), Naviculaceae (48), Euglenaceae (23) ва Oocystaceae (18) оилаларидан иборат. Бу оилаларнинг турларга бойлиги Андижон сув омборини Ўзбекистондаги алоҳида аҳамиятга эга бўлган альгологик худуд сифатидаги макомини кўрсатади.
    3. Андижон сув омбори тогли худуд сувлари орқали тўйинганлигидан альгофлоранинг етакчи оила ва туркумларини спектри Ўрта Осиёнингтог сув хавзалари альгофлорасига хослигини белгилайди. Бу Oscillatoria (21 тур), Phormidium (13), Lyngbya (13), Navicula (11) туркумларининг полиморф эканлиги билан тасдиқланади.
    4. Андижон сув омбори альгофлорасининг ўзига хос хусусиятлари бешта дарё (Қорадарё, Тар, Қоракулжа, Қуршаб, Ясен) альгофлорасини бирлашувида шаклланганлиги ҳамда тадқиқот худуди Ўзбекистон ва Қирғизистон альгофлоралари ўртасидаги богловчи худуд эканлиги билан ажралиб туради.
    5. Андижон сув омбори альгофлораси билан энг кўп ўхшаш турлар Қайроққум (Тожикистон) 50,7% (212 тур) ва Чордара (Қозоғистон) 50,2%

    Хилолахон Эргашева
    1-45
    40   10
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Жахонда бугунги кунда аутокрин ва паракрин сигнал узатилиши жараёнида бирламчи мессенжер сифатида хужайра ички метаболитларининг иштирокини аниклашга бағишланган тадкиқотлар сони ортиши кузатилмокда. Жумладан, бу йўналишда бажарилган тадқиқотлар орасида АТР ва глутамат кислоталарининг ролини тадқиқ этишга катта эътибор каратилмокда. Маълумки, барча тирик хужайралар АТР молекуласини энергия манбаи сифатида турли биологик жараёнларда ишлатади. Лекин, оз микдордаги АТР хужайрадан ташкарисига турли физиологик ҳолатларда чиқарилади. Деярли барча турдаги хужайралар сатҳида АТРни специфик тарзда боғловчи пуринэргик Рг рецепторлар мавжуд бўлиб, хужайрадан чикқан АТР шу рецепторлар билан боғланади ва натижада сигнал хужайра ичкарисига узатилади. Глутамат кислотаси хам хужайра ички метаболити бўлибгина қолмай, балки хужайра ташкарисига чикарилади ва глутаматэргик ионотроп ва метаботроп рецепторлар орқали хужайралараро сигнал узатилишида иштирок этади. Пуринэргик ва глутаматэргик сигнал узатилиши турли хил физиологик ва патофизиологик ҳолатларда буйрак, юрак ва мия тўкималарда катта аҳамиятга эга.
    Ҳозирги кунда дунёнинг йирик илмий тадкикот марказларида тирик хужайра цитоплазмасидаги метаболитлар ва уларнинг бирламчи мессенжер сигнал молекулалар сифатидаги роли тадқиқ килинмокда. Булардан бири -глутатион (GSH) - трипептид (гамма-глутамилцистеилглицин) тузилишига эга бўлиб, барча тирик хужайраларда учрайдиган эркин тиол ва куйи молекуляр антиоксидант ҳисобланади. У бир канча биологик жараёнларда иштирок этиб, ксенобиотикларни кайтарилишини таъминлайди, гидропероксидаза фаоллигини бартараф этади ва цитозол оқсилларидаги сульфигидрил группаларнинг кайтарилган ҳолатини саклаб туришда иштирок этади.
    Мамлакатимизда ҳозирги кунда илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали усуллари яратилмокда. Мазкур йўналишда амалга оширилган дастурий чора-тадбирлар асосида муайян натижаларга, жумладан, оқсиллар ҳосил қиладиган нано-поралар, ион каналларини аниқлаш борасида натижаларга эришилди. Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Харакатлар стратегиясида «илмий-тадқиқот ва инновация фаолиятини рагбатлантириш, илмий ва инновация ютукларини амалиётга жорий этишнинг самарали механизмларини яратиш» такидланган, бунда хужайра ташқи муҳитидаги глутатионининг роли ва лимфоид хужайраларидан чиқиш йўллари аниқлаш муҳим илмий-амалий ахамият касб этади.
    Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 28 ноябрдаги ПҚ-1652-сон «Соғлиқни сақлаш тизимини ислоҳ килишни янада чукурлаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» ги Қарори ва 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида» ги Фармони ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишга ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади ҳужайралардан глутатион моддасининг нормал ҳамда гипоосмотик стресс шароитида чиқиш жараёнини тавсифлаш ва ушбу жараёнда ион каналллари ва транспортерларнинг иштирокини аниқлашдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қўйидагилардан иборат:
    тимоцит цитозолидан ҳужайра ташқи муҳитига нормал изотоник шароитида, ҳамда гипоосмотик стресс таъсирида катта микдорда глутатионнинг чиқиши кўрсатилган ва ушбу жараён батафсил тавсифланган, осмореактив глутатион чиқарилишининг фаолланиш энергияси аниқланган;
    тимоцитлардан глутатион чиқишида ҳажмга боғлик ташки ўтказувчан анион каналининг асосий роли, ҳамда SLCO/OATP ва SLC22A/OAT транспортерларнинг сезиларли иштироки исботланган;
    тимоцитлардан гипоосмотик стресс шароитида глутатион чикишига ҳужайра ичидаги ц-АМФ нинг роли аниқланган;
    осмотик стрессга сезгир глутатион транспорти бошқа ҳужайраларда (эритроцитлар ва меланома) ҳам мавжудлиги ва ҳужайра ташқарисидаги глутатионнинг ҳужайра физиологик функцияларига таъсири исботланган.
    Хулосалар
    1. Тимоцит хужайраларидан гипосмотик стресс шароитида глутатионнинг катта микдорда ажралиб чиқиши аниқланди ва батафсил тав-сифланди. Нормал шароитда якка тимоцит хужайрасидан ташқи мухитига 0,34x10’15 г/мин, гипоосмотик стресс шароитида эса 1,96x10-15 г/мин глутатион чикиши кўрсатилди. Ярим-максимал глутатион чикиши муҳитининг осмотик босими 125,1±4,3 мОсм/кг НзОга тенг бўлганда кузатилди.
    2. Ҳужайралардан глутатион чиқишининг 15-37°С диапазонда фаоллашув энергияси нормотоник шароитда 11,1±1,8 ккал/моль, ва гипоосмотик стресс шароитида 5,4±0,6 ккал/моль ни ташкил этди. Икки хил фаоллашув энергияси ва икки фазали кинетика глутатион чиқишининг камида икки хил механизмдан далолат берди.
    3. Гипоосмотик шароитда глутатионнинг асосий кисми ҳажмга боглик анион каналлари орқали хужайрадан чикади, қолган кисми эса SLCO/OATP ва SLC22A/OAT мембрана транспортерлари иштирокида ташилади. ABCC/MRP транспортери ва макси-анион канали бу жараёнда иштирок этмайди.
    4. Аденилатциклаза тизимининг фаоллашуви тимоцитлардан гипоосмотик стресс шароитида глутатион чикишини пасайтиради.
    5. Одам эритроцитлари ва сичқон меланома тери рак хужайраларида хам тимоцитлар каби глутатион чиқиш механизми мавжуд. Эритроцитлардан глутатион чикиши нормотоник шароитда тимоцитларга нисбатан 4 баробар, ва гипоосмотик шароитда 10 баробар пастлиги аникланди.
    6. Ҳужайра ташқарисидаги глутатион микромоляр микдорда тимоцитларнинг ҳажм бошқарилишини сезиларли даражада пасайтириши аникланди, лекин эритроцитларнинг коллоид-осмотик лизисига таъсир этмади.
    7. Глутатионнинг янги хужайралар аро сигнал молекуласи функцияси гипотезаси таклиф килинди.

    Назира Меланова
    1-48
    30   3
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Дунёда бугунги кунда ахолининг турли катламлари орасида турли вирус касалликлари ва кон тизимидаги ўзгаришлар натижасида жигар касалликлари сонининг ўсиши ва ўлим ҳолатларининг юқорилиги долзарб муаммо бўлиб қолмокда1. ЖССТ маълумотларига кўра, сурункали вирусли В ва С гепатитлар билан касалланиш даражасининг ошиши кузатилиб, дунёда 2 млрд, дан ортик одамлар вирусли В гепатит билан касалланган, улардан 300-400 млн. эса ушбу инфекциянинг сурункали ташувчиси хисобланади, 130-170 млн. одамлар вирусли С гепатит билан касалланган2. Касалликни олдини олиш, ташхислаш ва даволашнинг самарали тизимини яратиш бугунги кунда тиббиётнинг олдида турган долзарб муаммолардан биридир.
    Жаҳонда ўткир ва сурункали вирусли гепатит каби кенг таркалган сурункали касалликларда кам инвазив инновацион технологияларни ишлаб чиқишга йўналтирилган, жигар касалликларини олдини олишга қаратилган чора-тадбирлар ва эрта ташхис қўйиш усулларини ишлаб чиқиш, жигар касалликлари билан огриган беморларни самарали даволаш бўйича кенг қамровли илмий тадқиқотлар олиб борилмокда. Бу борада ушбу муаммони ҳал қилиш учун кўплаб биокимёвий ва инструментал усуллардан, айрим ҳолларда эса гистологик усуллардан фойдаланилиш тартиби асосланган. Шунга қарамасдан уларнинг аниқлиги ва ахборотлиги хамма холатларда хам патологиянинг ривожланганлик даражасини тўлиқ ёритиб бермайди. Шу жиҳатдан ўткир вирусли гепатитлар ташхиси кўйилган беморлар стационар шароитда даволанса ва тўлик даво муолажасини қабул қилса, уларнинг ҳолатини қониқарли, деб ҳисоблаш мумкин. Аксинча даво муолажаларининг сифатли олиб борилмаслиги натижасида касалликнинг сурункали шаклга ўтиши, асорати сифатида фибрознинг пайдо бўлиши ва унинг циррозга ўтиши долзарб муаммо ҳисобланади, ваҳоланки касалликнинг фиброз даражасида беморларда симптомлар кам намоён бўлиши исботланган. Касалликни олдини олиш ва даволашдан кейинги асоратларни камайтиришга каратилган ташхислаш ва даволаш тизимини ишлаб чиқиш, аҳоли орасида юқумли вирусли касалликларни келиб чикиши ва ахолининг хаёт сифатини яхшилашга каратилган тадбирларни такомиллаштириш кабилар алоҳида аҳамият касб этади.
    Мустақиллик йилларида соғлиқни саклаш тизимида катор ислохотлар амалга оширилишига карамасдан, ахолининг турли катламлари орасида юқумли ва соматик касалликлар, уларнинг асоратлари оқибатида юзага келадиган ногиронликни олдини олиш тиббиёт ходимлари олдида турган асосий вазифалардан биридир. Ушбу вазифаларни мақсадли бажариш 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегияси3да «...аҳолига тиббий ва ижтимоий-тиббий хизмат кўрсатиш кулайлиги ҳамда сифатини оширишга, аҳоли ўртасида соғлом турмуш тарзини шакллантиришга, тиббиёт муассасаларининг моддий техника базасини мустахкамлашга йўналтирилган ҳолда соғлиқни саклаш соҳасини, энг аввало, унинг дастлабки бўғинини, тез ва шошилинч тиббий ёрдам тизимини янада ислох қилиш, оилалар саломатлигини мустаҳкамлаш, оналик ва болаликни муҳофаза килиш...» масалалари кўрсатилган. Тиббиёт соҳасида турли юқумли касалликларни профилактикаси ва ташхислаш, замонавий тиббий хизмат кўрсатиш даражасини янги босқичга кўтариш ва сифатли тиббий хизмат кўрсатишда инновацион технологияларни қўллашни такомиллаштириш ахолига тиббий хизмат кўрсатиш сифатини ошириш оркали касалланиш кўрсаткичларини пасайтириш ва умр узайишини таъминлаш имконини беради.
    Узбекистан Республикаси Президентининг 2017-2021 йилларда "Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сон «"Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг Ҳаракатлар стратегияси хақида»ги Фармони, 2017 йил 20 июндаги ПҚ-3071-сон «"Узбекистан Республикаси ахолисига 2017-2021 йилларда ихтисослаштирилган тиббий ёрдам кўрсатишни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Қарори ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошка меъёрий-ҳуқуқий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда мазкур диссертация тадқикоти муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг макса ди клиник-биокимёвий ва морфологик кўрсаткичларга боғлиқ ҳолда таҳлил килиш асосида патологик жараёнлар маркерларини жорий қилиш тизимини такомиллаштиришдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
    текширилган шахсларнинг паспорт, клиник ва биокимёвий кўрсаткичларини ўз ичига олган тўлиқ шаклланган маълумотлар базаси, жигар касалликларида кондаги билирубин микдорининг ошганлигини кўрсатувчи «Мох» фигураси исботланган;
    биологик суюқликлар фацияларининг рақамли электрон маълумотлар базаси, биологик суюқликлар кристалларининг тизимли ва тизим ости морфотекстур кўрсаткичлари шакллантирилган;
    турли касалликларда биологик суюқликлар фацияларидаги патологик маркерлар тизимлаштирилиб, уларнинг каталоги, фацияларда патологик маркерларни фарқлаш мезонлари ва маркернинг тури ва тузилишини кўрсатувчи, патологик жараён, жойлашган жойи, кимёвий таркиби, муаллифи ва манбаини ўзида акс эттирган жадвал ишлаб чиқилган;
    биологик суюқликлар фацияларини автоматик равишда тахдил килиш учун фациялар сифат ва микдорий кўрсаткичларининг автоматлаштирилган компьютер морфометрия технологияси, биологик суюқликлар фациясини текстурали таҳлил қилиш учун фигураларнинг тасвири, ёрқинлиги, текислигини ўзгартириш хусусиятига эга бўлган компьютер дастури ишлаб чиқилган;
    сурункали жигар касалликларини эрта аниқлашнинг янги усулларини ишлаб чиқишга имкон берувчи «касаллик - кристаллографик белгилар»нинг боғлиқлигини ифодаловчи экспериментал ҳамда назарий база ишлаб чиқилган.
    Хулоса
    «Биологик суюқликларнинг кристалланиш жараёнида структуравий ўз-ўзидан ташкил килиши ва уларнинг организм касалликлари ҳақида ахборот бериши» мавзусидаги тиббиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси бўйича олиб борилган тадкикотлар натижасида куйидаги хулосалар такдим этилди:
    1. Жигар касалликлари билан огриган беморларнинг касалликнинг клиник шакллари ва кечиш фазалари, шунингдек юзага келиши мумкин бўлган асоратларни инобатга олган холда биологик суюкликлар морфологик тасвирининг ўзига хос хусусиятлари ўрганилган, текширилган шахсларнинг паспорт, клиник, биокимёвий ва кристаллографик маълумотлар базаси шакллантирилган.
    2. Понасимон дегидратация усули асосида ўткир, сурункали гепатитлар ва жигар циррозида кон зардобининг асосий кристаллографик хусусиятлари ўрнатилиб, улар структур хосил бўлишининг учта типи: иррадиал, циркулятор ва «уч шохли» типлари ажратилди. Ўткир, сурункали гепатитлар ва жигар циррозида асосан иррадиал типдаги фациялар кўп учраб, жигар циррози билан огриган шахсларда уларнинг улуши бошқаларга нисбатан 1,5 баробарга кўплиги, яъни 66,2% ни ташкил этиши аниқланди. Ўткир гепатит билан касалланган беморларнинг 32,4% «уч шохли», 27% - циркулятор типдаги, сурункали гепатит билан огриган беморларнинг 30,8% - циркулятор типдаги фациялар кузатилди. Соглом одамлар кон зардоби фацияларида 100% холатда кисман радиал типдаги морфотекстуралар аникланди.
    3. Жигар циррозига хос бўлган ва кўп учрайдиган аномал структуралар, яъни баргсимон структуралар, турли кўринишдаги ёриклар, асосан «Уч шохли» ёриклар, концентрацион тўлқинлар аниқланиб, улар тўқималар склерози белгиси, димланиш жараёни маркерлари ҳисобланади. Ўткир ва сурункали гепатитларда циркулятор ёриклар, марказий ва периферик зонада «Жгут» типидаги структуралар аникланди.
    4. Билирубин қон зардоби куриган фациясининг марказий зонасида «Мох» типидаги фигура кўринишида намоён бўлиб, билирубин микдори 1 мкмоль/л ошганда «Мох» фигураси майдони 3,4±0,3 мм2 га катталашиши ўртасида аниқ корреляцион богликлик мавжудлиги аникланди.
    5. Биологик суюқликлар дегидратацияси натижасида олинган фациялар сифат ва микдорий кўрсаткичларининг автоматлаштирилган компьютер морфометрия технологияси ва алгоритмы, биологик суюқликлар кристалларининг тизимли ва тизим ости морфотекстур курсаткичлари тўғрисида маълумотларни шакллантириш принциплари ишлаб чикилди.
    6. Турли касалликларда кузатиладиган биологик суюқликлар фацияларининг патологик маркерлари тизимлаштирилди, уларнинг каталоги, маркерларни фарклай олишнинг усуллари ва мезонлари яратилди. Шу асосда маркерларнинг тури ва тузилишини кўрсатувчи, патологик жараён, жойлашган жойи, кимёвий таркиби, муаллиф ва манбани ўзида акс эттирган жадвал тузилди.

    Муроджон Ботиров
    1-50