ИЗУЧИТЬ СТЕПЕНЬ РАСПРОСТРАНЕННОСТИ ЗУБОЧЕЛЮСТНЫХ АНОМАЛИЙ И ДЕФОРМАЦИЙ У ДЕТЕЙ ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ГОРОДА БУХАРЫ

CC BY f
68-72
58
18
Поделиться
Саидов, А., Азимова, Ш., Абруев, У., & Расулов, М. (2022). ИЗУЧИТЬ СТЕПЕНЬ РАСПРОСТРАНЕННОСТИ ЗУБОЧЕЛЮСТНЫХ АНОМАЛИЙ И ДЕФОРМАЦИЙ У ДЕТЕЙ ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ГОРОДА БУХАРЫ. Журнал вестник врача, 1(1), 68–72. https://doi.org/10.38095/2181-466X-2020931-67-71
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В 2018-2019 it. среди 6-18-летних 642школьниковпроживающих в г. Бухаре, были определены зубочс-люстные аномалии и деформации, а так же распространение височно-нижнечелюстных заболеваний, вызванных ими. Зубочелюстные аномалии и деформации среди дегей юрода Бухары наблюдались с частотой 57,5%, из которых 36.4% составляли зубочелюстные аномалии. Из 642 обследованных нами детей у 298 были выявлены вредные привычки, в том числе у 52 (8,1%) летей-нарушение дыхания через рот и у 67 (10,4%) детей-нарушение произношения.

Похожие статьи


background image

Доктор ахборотномаси № 1—2020

67

DOI: 10.38095/2181-466X-2020931-67-71 УДК:616.314-089.23-053.5

ТИШ-ЖАҒ ТИЗИМИ АНОМАЛИЯ ВА ДЕФОРМАЦИЯЛАРИНИНГ

БУХОРО ШАҲАР МАКТАБ ЁШИДАГИ БОЛАЛАР ОРАСИДА

ТАРҚАЛИШ ДАРАЖАСИНИ ЎРГАНИШ

А. А. Саидов, Ш. Ш. Азимова, У. Р. Абруев, М. М. Расулов

Бухоро давлат тиббиѐт институти, Бухоро, Ўзбекистон

Таянч сўзлар:

тишлов, тиш-жағ тизими аномалиялари, текшириш, деформация.

Ключевые слова:

прикус, зубочелюстные аномалии, обследование, деформация.

Key words:

tooth bites, dentofacial anomalies, examination, deformation.

2018-2019 йилда Бухоро шаҳрида яшовчи 6-18 ѐшли 642 нафар мактаб ўқувчилари орасида тиш-жағ

тизими аномалия ва деформациялари ва улар оқибатида келиб чиқган чакка пастки жағ бўғими
касалликларини тарқалганлигини аниқланди. Бухоро шаҳридаги болалар ўртасида тиш-жағ тизими аномалия
ва деформациялари 57,5% тарқалиши кузатилди, шулардан 36,4% тишлов аномалиялари ташкил этди. Биз
текширган 642 нафар болаларнинг 298 нафарида зарарли одатлар аниқланди, жумладан 52 нафар (8,1%)
боларда оғиз орқали нафас олиш, 67 нафар (10,4%) болаларда талафузнинг ўзгариши аниқланди.

ИЗУЧИТЬ СТЕПЕНЬ РАСПРОСТРАНЕННОСТИ ЗУБОЧЕЛЮСТНЫХ АНОМАЛИЙ И

ДЕФОРМАЦИЙ У ДЕТЕЙ ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ГОРОДА БУХАРЫ

А. А. Саидов, Ш. Ш. Азимова, У. Р. Абруев, М. М. Расулов

Бухарский государственный медицинский институт, Бухара, Узбекистан

В 2018-2019 гг. среди 6-18-летних 642школьниковпроживающих в г. Бухаре, были определены зубоче-

люстные аномалии и деформации, а так же распространение височно-нижнечелюстных заболеваний, вызван-
ных ими. Зубочелюстные аномалии и деформации среди детей города Бухары наблюдались с частотой 57,5%,
из которых 36,4% составляли зубочелюстные аномалии. Из 642 обследованных нами детей у 298 были выявле-
ны вредные привычки, в том числе у 52 (8,1%) детей-нарушение дыхания через рот и у 67 (10,4%) детей-
нарушение произношения.

TO STUDY THE PREVALENCE OF DENTOFACIAL ANOMALIES AND DEFORMITIES

IN SCHOOLCHILDREN IN THE CITY OF BUKHARA

A. A. Saidov, Sh. Sh. Azimova, U. R. Abruev, M. M. Rasulov

Bukhara state medical institute, Bukhara, Uzbekistan

Summary: In 2018-2019. Between ages 6 to 18, there are 642 schoolchildren living in the city of Bukhara, den-

tofacial anomalies and deformations, as well as the spread of temporomandibular diseases caused by them, were iden-
tified. Maxillofacial anomalies and deformations were observed among children in Bukhara city with a frequency of
57.5%, of which 36.4% were dentomaxillary anomalies. About 642 children were observed and 298 of them were re-
vealed with bad habits, including 52 (8.1%) children with respiratory failure (from mouth) and 67 (10.4%) children
with impaired pronunciation.

Ҳозирги вақтда стоматологик касалликлар барча касалликлар орасида етакчи ўринни

эгаллайди, стоматологик ѐрдам эса жаҳоннинг кўплаб мамлакатлари орасида аҳолига тиб-
бий ѐрдам кўрсатишнинг энг катта шакли саналади. Болаларда стоматологик касалланиш
даражаси ҳаѐтнинг кейинги йилларида сезиларли даражада индивиднинг саломатлиги ҳола-
тини белгилайди, шунинг учун болаларда стоматологик касалликларнинг тарқалиши ва ин-
тенсивлиги тўғрисидаги маълумотлар объекти мутахассислар эътиборини юқори даражада
ўзига жалб қилмоқда [Каплан З.М., Максимовский Ю.М., Кича Д.И., Каплан Б.М., 2006; Че-
бакова Т.И., 2011; Eaton K.A., 2011; Roberts M.W., 2008].

Тиш-жағ тизими аномалия ва демоформациялари мактаб ѐшидаги болалар орасида

стоматологик касалликлар тарқалиши бўйича иккинчи ўринда туради. Уларни ташҳислаш
ва даволаш ортодонтиядаги долзарб вазифалардан бири саналади. Улар чайнаш функцияла-
рига таъсир қилиб, нутқ бузилишлари, эстетик нуқсонларга олиб келиб, инсон салоҳиятини
намоѐн қилишни чекланишига олиб келади, оқибатда ҳаѐт сифатини сезиларли равишда па-
сайтиради [Коренев А.Г., 2005; Кондракова О.В., 2010].

Ижтимоий, экологик ва кўплаб табиий биологик омиллар болалар саломатлигига, шу

А. А. Саидов, Ш. Ш. Азимова,...


background image

Доктор ахборотномаси № 1—2020

68

жумладан стоматологик ҳолатига ҳам таъсир кўрсатади [Capaп Л.Р., 2015; Кузьмина Э.М.,
2009].

Дунѐда болалар стоматологияси соҳасида тиббий фаолият самарадорлигини ошириш

учун кенг қамровли илмий тадбирлар ўтказилмоқда. Стоматология, тиббиѐтнинг ажралмас
қисми сифатида, доимий ислоҳотга учрайди, бу эса беморларга ихтисослаштирилган тиб-
бий ѐрдам сифатини яхшилашга олиб келади. Замонавий шароитда тиш касалликларининг
олдини олиш муайян ҳудудда иқлим-географик, экологик ва ижтимоий омилларни ком-
плекс баҳолашга асосланган бўлиши керак [Родина Т. С., 2010; Гичев Ю. П., 2013; Приго-
дин С. Н., 2009].

Тиш-жағ тизими патологиялари эндокрин касалликларга чалинган болаларда энг кўп

(62,5%) кузатилди, энг кам (44,0%) даражада вегетатив қон томир дистониясига чалинган-
ларда кузатилган [Хорошилкина Ф.Я., 2006; Scaramucci Т. С., 2011].

Шундай қилиб, умумий касалликларга эга бўлган болалар ва ўсмирларда тиш, юз-жағ

соҳасидаги маҳаллий бузилишларнинг ўзаро боғлиқлиги, тиш-жағ деформацияларини
ижтимоий аҳамиятга эга патология сифатида тизимлаштириш имконини беради. Тиш-жағ
тизими аномалия ва деформацияларини ташҳислаш, даволаш тактикаси ва олдини олишда,
унинг органлари ва тизимлари шакли ва функцияси ўзаро боғлиқлиги ва боланинг ривожла-
наѐтган организмининг яхлитлиги нуқтаи назаридан кўриб чиқилиши керак [Ефимова Й.Ю.,
2008; Ягупова В.Т., 2008].

Бугунги кунда мамлакатимизда соматик касалликларни эрта ташҳислаш ва даволаш,

болалар учун соғлом муҳит яратиш, шунингдек, стоматологик касалликларни даволаш ва
олдини олиш борасида аҳолининг турли қатламлари ўртасида амалий ишлар амалга оши-
рилмоқда. Юқорида айтиб ўтилганларнинг барчаси, мақсадли эпидемиологик тадқиқотлар
зарурлигини белгилаб беради. Шунингдек, мактаб ѐшидаги вақтинчалик, алмашинув ва до-
имий тишлов давридаги болаларда тиш-жағ тизими аномалия ва деформацияларини даво-
лашнинг турли усуллари самарадорлигини аниқлаш долзарб масалалардан бири бўлиб қол-
моқда.

Илмий изланиш мақсади.

Тиш-жағ тизими аномалия ва деформациялари ва улар

оқибатида келиб чиқган чакка пастки жағ бўғими касалликларини тарқалганлигини ўрга-
ниш.

Тадқиқот объекти ва усуллари.

Биз 2018-2019 йилда Бухоро шаҳрида жойлашган №

2, 4, 7, 16-мактабларнинг 6-18 ѐшли 642 нафар ўқувчилар орасида стоматологик текшири-
шлар ўтказдик. Текширилган ўқувчиларнинг 346 нафари қизлар ва 296 нафари эса йигит
болалар ташкил этди. Барча текширилганлар тишловнинг шаклланиш даврларига қараб ѐш
гуруҳлари шакллантирилди. 1-гуруҳ- тишловнинг эрта алмашинув даври (6-9 ѐш) 168 нафар
болалар (йигитлар 80 ва қизлар 88 нафар); 2-гуруҳ- тишловнинг кечки алмашинув даври (10
- 13 ѐш) 305 нафар болалар (йигитлар 142 ва қизлар 163 нафар); 3-гуруҳ- доимий тишлов
даври (14 - 18 ѐш) 169 нафар болалар (йигитлар 91 ва қизлар 78 нафар). (1 расм).

Клиник текшириш сўраб-суриштириш вақтида анамнез йиғилиб, маҳаллий ва умумий

организм касалликлари бор-йўқлигига, таъм сезиш ҳолати, оғизда нохуш таъм сезиши,
сўлак ажралишига ҳам эътибор бердик. Тишларни текшириш давомида унинг ранги, ҳажми,
жойлашиши, ѐрилган ва синган тишлар мавжудлиги, сезгирлигини ортиши ѐки камайиши,
қимирлашига эътибор бердик. Оғиз бўшлиғи аъзо ва тўқималарининг кўрикдан ўтказиш
кетма-кетликда тиш ва тиш қаторлари, тишлов, пародонт ҳолати кўрилди, тиш пломбалари,
тиш протезлари мавжудлиги ва уларни ҳолатига эътибор бердик. Оғиз бўшлиғи шиллиқ
қавати, лаб ва пародонт тўқимасини кўздан кечиришда милкнинг қонаши, қичишиши ва
ачишиши, лаб ҳошиясида афта, яраларни мавжудлиги кўздан кечирилди. Чакка пастки жағ
бўғими ҳолати пайпаслаш, аускултация ва рентгенологик текширишлар билан баҳоланди.

Бундан ташқари тиш-жағ тизими аномалия ва деформациялари бор болаларни текши-

ришда этиологик омилларни (зарарли одатлар, кариес ва унинг асоратлари, сут тишлар
дўмбоқчаларининг едирилмаслиги, сут ва доимий тишларни эрта йўқотилиши, сут тишлари

Оригинальная статья


background image

Доктор ахборотномаси № 1—2020

69

Ў-ўғил болалар; Қ-қиз болалар

1 расм. Тишловнинг шаклланиш

даврига қараб ѐш гурухлари (ўғил ва

қизлар, нафар).

тушишининг кечикиши, болаларда ўз вақтида протезланмаслиги) аниқлашга эътиборимиз-
ни қаратдик. Юқоридаги этиологик омилларни ўз вақтида аниқлаб, профилактик чора
тадбирлар ўтказилса тиш-жағ тизими аномалия ва деформацияларни олди олинади.

Зарарли одатларни Окушко классификацияси бўйича ўргандик. Текширилган 642

нафар болаларнинг 298 нафарида зарарли одатлар аниқланди, жумладан 52 нафар (8,1%)
боларда оғиз орқали нафас олиш, 67 нафар (10,4%) болаларда талафузнинг ўзгариши куза-
тилди. Зарарли одатлар кўпроқ 1 гуруҳ 6-9 ѐшли болаларда аниқланди (1 жадвал).

Болаларда тишларнинг ҳолат, ҳажм ва миқдор аномалияларини тарқалиши маълумот-

лари 2-жадвалда келтирилган. Аномалиялар орасида тишлар транспозицияси 97 нафар, ик-
кламчи адентия 65 нафар, диастема 58 нафар ва қозиқ тишлар дистопияси 37 нафар болала-
рда аниқланди. Иккламчи адентия энг кўп 3-гуруҳ (14-18 ѐш) 41 нафар (6,3%) болаларда,
диастема эса 2-гуруҳ (10-13 ѐш) 22 нафар (3,4%) болаларда аниқланди. Иккламчи адентия
оқибатида 41 нафар болаларда антогонистларнинг тиш-алвеоляр узайиши аниқланди.

Болалар орасида аномал тишловдан энг кўп прогнатик тишлов 63 нафар (9,8%), ке-

Ёш

и,

йил

Оғиздан

нафас

олиш

Инфантил

ютиниш

Чайновни

нг

бузилиши

Ёд

жисмларни

тишлаш

Бармоқни
ѐки тилни

сўриш

Талафузн

инг

Ўзгариши

Дарс

жараѐнида

ва уйда

қўлни

иякга

қўйиш

Ж

а

м

и

Уларда

н

ж

а

м

и

Улард

ан

Ж

а

м

и

Улард

ан

Ж

а

м

и

Уларда

н

Ж

а

м

и

Улард

ан

Ж

а

м

и

Улард

ан

ж

а

м

и

Улард

ан

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

6-9

28

15

13

18

10

8

52

26

26

21

12

9

21

12

9

23

13

10

12

7

5

10-
13

14

8

6

12

7

5

25

13

12

11

6

5

14

7

7

25

15

10

7

3

4

14-
18

10

5

5

8

5

3

14

8

6

4

2

2

5

3

2

19

8

11

3

2

1

Жа
ми

52

28

24

38

22

16

91

47

44

36

20

16

40

22

18

67

36

31

22

12

10

1 жадвал.

6-18 ѐшли болаларда зарарли одатларнинг тарқалганлиги

А. А. Саидов, Ш. Ш. Азимова,...


background image

Доктор ахборотномаси № 1—2020

70

сишган тишлов 39 нафар (6,1%) аниқланди. Аномал тишловларни болалар орасида тарқали-
ши 3-жадвалда келтирилган.

Текширилган болаларнинг маълум бир қисмида тиш қаторлари ва тишлов аномалия-

лари бирга ѐки бир вақтнинг ўзида икки ѐки ундан ортиқ тишлов аномалиялари кузатилди
ва бу болаларда зарарли одатлар кўп аниқланди.

Тишлов аномалиялари бўлган 234 нафар болаларнинг 104 нафарида (44,4%) чакка

пастки жағ бўғимида патологик ўзгаришлар борлиги аниқланди. Прогения ва кесишган
тишловли 21 нафардан болаларда чакка пастки жағ бўғимида патологик ўзгаришлар кўп
учради (жадвал 4).

Текширилган болалар оғиз бўшлиғи қаттиқ ва юмшоқ тўқималари ҳолатига қараб те-

рапевт-стоматолог, хирург-стоматологга ва бурундан нафас олиши бузилган болалар ЛОР
врачига санация учун юборилди. Тиш-жағ аномалия ва деформалиялари бор болаларда ор-
тодонтик даволаш олиб борилмаѐтган контингентдаги болалар ота-оналарига ортодонтик
даволаш-профилактик тадбирлар тушинтирилди.

Оригинальная статья

Тишлар аномалияси

6-9 ѐш

10-13 ѐш

14-18 ѐш

Жами

Диастема

17

22

19

58

Трема

22

26

23

71

Транспозиция

24

30

43

97

Тортоаномалия

16

23

22

61

Макродентия

7

8

10

25

Микродентия

6

9

11

26

Бирламчи адентия

2

5

20

27

Иккиламчи адентия

6

18

41

65

Сут тишларинг эрта
олиниши

5

11

-

16

Тиш ѐйининг
торайиши

7

8

12

27

Қозиқ тишлар
дистопияси

-

18

19

37

Ортиқча тишлар

2

6

5

13

Марказнинг ўзгариши

4

18

20

42

Инфраокклюзия

1

8

8

17

Супраокклюзия

3

6

7

16

Травма

4

7

13

24

Тиш-алвеоляр узайиш

6

13

22

41

Жами:

132

235

296

663

2 жадвал.

Болаларда тишларнинг ҳолат, ҳажм, миқдор аномалияларининг тарқалиши

Ёш,
йил

Прогнатия

Прогения

Кесишган

Чуқур

Очиқ

ж

а

м

и

Улардан ж

а

м

и

Улардан ж

а

м

и

Улардан Ж

а

м

и

Улардан ж

а

м

и

Улардан

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

10-13

26

14

12 23

13

10 19 10

9

23

11

12 18

9

9

14-18

37

18

19 21

10

11 20 11

9

28

14

14 19 11

8

Жами

63

32

31 44

23

21 39 21

18 51

25

26 37 20

17

3 жадвал.

Алмашинув ва доимий тишлов давридаги болаларда аномал тишловларни

ривожланишининг тарқалиши


background image

Доктор ахборотномаси № 1—2020

71

Хулоса:

1. Бухоро шаҳридаги болалар ўртасида тиш-жағ тизими аномалия ва деформациялари

57,5% тарқалиши кузатилди, шулардан 36,4% тишлов аномалиялари ташкил этди.

2. Биз текширган 642 нафар болаларнинг 298 нафарида зарарли одатлар аниқланди,

жумладан 52 нафар (8,1%) боларда оғиз орқали нафас олиш, 67 нафар (10,4%) болаларда
талафузнинг ўзгариши аниқланди. Зарарли одатлар кўпроқ 1-гуруҳ 6-9 ѐшли болаларда
аниқланди.

3. Тиш-жағ тизими аномалия ва деформациялари оқибатида 16,1% болалар чакка паст-

ки жағ бўғимида ўзгаришлар келиб чиқганлиги аниқланди.





Фойдаланилган адабиѐтлар:

1. Алиев З.У. Региональные особенности распространенности зубочелюстно-лицевых аномалий у детей //

Вестник проблем биологии и медицины. – 2012. – Т. 2, № 2. – С. 237–240.

2. Бишарян М.С. Распространенность аномалий зубных рядов у детей дошкольного и школьного возраста

в Республике Армения // DentalForum. – 2013. – № 1 [47]. – С. 12–13.

3. Брагин А. В. и др. Онтогенетическая оценка общих механизмов устойчивости организма к патологии

зубочелюстной системы //Рос. стоматол. журн. – 2008. – №. 5. – С. 23-27

4. Гичев Ю. П. Загрязнение окружающей среды и экологическая обусловленность патологии человека //

Экология. Серия аналитических обзоров мировой литературы. – 2013. – №. 68. – С. 1-138.

5. Каплан З.М., Максимовский Ю.М., Кича Д.И., Каплан Б.М. Комплексная стоматологическая активность

и здоровье зубов молодежи (Методические рекомендации). -М

Изд.РУДН, -2006. -17 с.

6. Кондракова О.В., Гревцова Е.А. Медико-социальные аспекты стоматологической ортодонтической по-

мощи населению и еѐ совершенствование в Рязанской области. Гигиена и санитария. 2010. № 6. С. 74-
79.

7. Коренев А.Г. Эпидемиологическая характеристика зубочелюстных аномалий у детей и подростков в

возрасте от 3 до 18 лет, проживающих в крупном городе и сельской местности. Стоматологический
журнал.- 2005. -№ 1. -С. 9-11.

8. Хорошилкина Ф.Я. Ортодонтия / Ф.Я. Хорошилкина. – М.: Мед. инф. агенство, 2006. – 541 с.
9. Eaton K.A. Primary Dental Care: past, present and future / K.A. Eaton // Primary Dental Care. – 2012. – Vol.

19, № 3. – P. 99–101.

10. Roberts M.W. Dental health of children: where we are today and remaining challenges / M.W. Roberts // J.

Clin. Pediatr. Dent. – 2008. – Vol. 32, № 3. – P. 231–234.

11. Scaramucci Т. Oral manifestation associated with multiple pituitary hormone deficiency and ectopic neurohy-

pophysis / T. Scaramucci [et al.] // J. Clin. Pediatr. Dent. – 2011. – Vol. 35, № 4. – P. 409–413.

12. Wang, J. Comparison of cytotoxin genotypes of helicobacter pylori in stomach and saliva / J. Wang, D.S. Chi,

J.J. Laffan, Ch. Li, Jr.D.A. Ferguson, P. Litchfield, E. Thomas // Digestive Diseases and Sciences. – 2018. – №
8(47). – P. 1850–1856.

Ёш,
йил

Прогнатия

Прогения

Кесишган

Чуқур

Очиқ

ж

а

м

и

Улардан ж

а

м

и

Улардан Ж

а

м

и

Улардан Ж

а

м

и

Улардан ж

а

м

и

Улардан

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

Ў

Қ

10-13

8

4

4

11

6

5

12

7

5

5

2

3

2

2

-

14-18

13

7

6

21 12

9

21 11

10

7

4

3

4

2

2

Жами

21

11

10

32 18

14 33 18

15 12

6

6

6

4

2

4 жадвал.

Тишлов аномалиялари туфайли чакка-пастки жағ бўғимида патологик ўзгаришлар

бор болалар

А. А. Саидов, Ш. Ш. Азимова,...

Библиографические ссылки

Алиев З.У. Региональные особенности распространенности зубочелюстно-лицевых аномалий у детей // Вестник проблем биологии и медицины. - 2012. - Т. 2, № 2. - С. 237-240.

Бишарян М.С. Распространенность аномалий зубных рядов у детей дошкольного и школьного возраста в Республике Армения // DentalForum. - 2013. - № 1 (47). - С. 12-13.

Брагин А. В. и др. Онтогенетическая оценка общих механизмов устойчивости организма к патологии зубочелюстной системы //Рос. стоматол. жури. - 2008. - №. 5. - С. 23-27

Гичев К). II. Загрязнение окружающей среды и экологическая обусловленность патологии человека // Экология. Серия аналитических обзоров мировой литературы. - 2013. - №. 68. - С. 1-138.

Каплан З.М., Максимовский Ю.М., Кича Д.И., Каплан Б.М. Комплексная стоматологическая активность и здоровье зубов молодежи (Методические рекомендации). -М.. Изд.РУДН. -2006. -17 с.

Кондракова О.В., Гревцова Е.А. Медико-социальные аспекты стоматологической ортодонтической помощи населению и её совершенствование в Рязанской области. Гигиена и санитария. 2010. № 6. С. 74-79.

Коренев А.Г. Эпидемиологическая характеристика зубочелюстных аномалий у детей и подростков в возрасте от 3 до 18 лет. проживающих в крупном городе и сельской местности. Стоматологический журнал.- 2005. -№ 1. -С. 9-11.

Хорошилкина Ф.Я. Ортодонтия / Ф.Я. Хорошилкина. М.: Мед. инф. агенство, 2006. - 541 с.

Eaton К.A. Primary Dental Care: past, present and future / K.A. Eaton // Primary Dental Care. - 2012. - Vol. 19, № 3. - P. 99-101.

Roberts M.W. Dental health of children: where we are today and remaining challenges / M.W. Roberts // J. Clin. Pediatr. Dent. - 2008. - Vol. 32, № 3. - P. 231-234.

Scaramucci T. Oral manifestation associated with multiple pituitary hormone deficiency and ectopic neurohypophysis ! T. Scaramucci [et al.] // J. Clin. Pediatr. Dent. 2011. Vol. 35, №4. P. 409 413.

Wang. J. Comparison of cytotoxin genotypes of helicobacter pylori in stomach and saliva / J. Wang, D.S. Chi, J.J. Laffan, Ch. Li, Jr.D.A. Ferguson, P. Litchfield. E. Thomas // Digestive Diseases and Sciences. - 2018. - № 8(47).-P. 1850-1856.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов