DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
68
TASVIRIY SAN’AT ASARLARINI PSIXOTERAPIYA VOSITASI
SIFATIDA O‘RGANISH
To‘liyeva Ruxsora Yo‘ldoshboy qizi
Urganch davlat pedagogika instituti
Tasviriy san’at va muhandislik
grafikasi yo‘nalishi talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14759547
Annotatsiya
: mazkur ilmiy maqolada tasviriy san’at asarlarini
psixoterapiya vositasi sifatida qo‘llanilishining ahamiyati va uning inson
psixikasiga ta’sir qilishi o‘rganiladi. San’at asarlari, ayniqsa tasviriy san’at
(rasmlar, haykallar, grafik asarlar), psixologik xabarlarni ifodalash va ichki
hissiyotlarni anglashda, uni kuzatuvchilarga yetkazib berishda kuchli vosita
sifatida xizmat qiladi. Maqolada tasviriy san'atning individning ichki dunyosini
aks ettirish, travmalarni qayta ishlash, shuningdek, hissiy va ruhiy holatni
yaxshilashdagi roli tahlil qilinadi. Tasviriy san’at asarlarini yaratish va ularga
qarash stressni kamaytirish uchun samarali vosita bo‘lishi mumkin. San’at
asarlarini psixoterapiya sifatida qo‘llash usullari va natijalari haqida ham so‘z
boradi.
Kalit so‘zlar:
tasviriy san’at, san’at terapiyasi, psixoterapiya, hissiyotlar,
travma, stress, rasm, skulptura, grafik asarlar, ruhiy sog‘liq, ichki dunyo,
terapevtik jarayon, san’at va psixologiya, vizual tasvir.
Kirish:san’at va psixoterapiya orasidagi bog‘liqlik uzoq tarixga ega. San’at
asarlari, xususan, tasviriy san’at (rasmlar, haykallar va grafikalar), insonning
ichki dunyosini aks ettiruvchi, hissiy holatlarini ifodalashda yordam beruvchi
kuchli vositalardan biri sifatida tan olinadi. Psixoterapiya, o‘z navbatida, inson
psixikasini tahlil qilish va ruhiy salomatlikni yaxshilashga qaratilgan ilmiy-
amaliy faoliyatdir. Ko‘plab sohalarda, san’atni psixoterapiya vositasi sifatida
qo‘llash, uning terapevtik salohiyatini kashf etish, psixologik jarayonlar va hissiy
muammolarni yengish uchun samarali usul bo‘lib qo‘llanilmoqda. Tasviriy san’at
asarlari orqali inson o‘zining ichki kechinmalarini ko‘rsatishi, ularni tahlil qilib,
qayta ishlashi mumkin. San’at asarlari orqali hissiyotlar, travmalar va stressni
ifodalash, o‘zini anglash va o‘zgarishlarni qabul qilish kabi jarayonlarni aniqlash
mumkin. Shu bilan birga, san’at va psixoterapiya uyg‘unligi psixologiyada yangi
yondashuvlarni yaratib, terapiya jarayonlarini samarali qiladi.
Ushbu maqola tasviriy san’at asarlarini psixoterapiya vositasi sifatida
o‘rganishga bag‘ishlangan bo‘lib, san’atning psixoterapiya jarayonida qanday rol
o‘ynashi va uning ruhiy salomatlikni yaxshilashdagi o‘rni tahlil qilinadi.
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
69
Tadqiqotda tasviriy san’at asarlarini yaratish va ularga qarash orqali insonning
ichki hissiyotlari va psixologik holati qanday aks etishi ko‘rsatiladi.
Adabiyotlar tahlili:san’atning psixoterapiya vositasi sifatida qo‘llanilishi
haqidagi adabiyotlar bir nechta yirik psixoterapevtik yondashuvlarga
asoslanadi. Birinchidan, san’at terapiyasining asosiy psinsiplarini tushuntirgan
va uni psixoterapiya bilan bog‘liq bo‘lgan turli adabiyotlar mavjud. Misol uchun,
yozuvchi Kramer san’at terapiyasining dastlabki ilmiy asoslarini yaratgan, uning
fikriga ko‘ra, san’at asarlarini yaratish jarayoni, individning ichki holatini
ifodalashning samarali vositasi hisoblanadi.
Psixoterapiya sohasida Karl Yungning arxetiplar va tushlar haqidagi
nazariyasi ham san'at asarlarini tahlil qilishda katta o‘rin tutadi. Yung san'at
asarlarini insonning ichki muammolarini, uning ruhiy dunyosini anglash uchun
muhim vosita sifatida ko‘rgan. Taniqli amerikalik psixoterapevt va yozuvchi
Irvin Yalom psixoterapiyada san'atning ahamiyatini va uni terapevtik jarayonda
qanday qo‘llash mumkinligini o‘rgangan. Uning fikriga ko‘ra, san’at asarlari
orqali inson o‘zining o‘zgarishlarga tayyorligi va ruhiy holatidagi o‘zgarishlarni
kuzatish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Shuningdek, Lisa Hinzning san’at terapiyasi va vizual san’at asarlarini
psixoterapiya jarayonida qo‘llash bo‘yicha tadqiqotlari muhim hisoblanadi. U
san'atning terapevtik potentsiali, xususan, rasm chizish va skulptura yaratish
jarayonining psixologik tahlili haqida batafsil ma'lumot beradi.
Umuman olganda, tasviriy san'atni insonlar psixologiyasiga terapiya
vositasi sifatida qo‘llashning o‘ziga xos afzalliklari, uning samarasini oshiruvchi
jihatlari va ruhiy salomatlikni yaxshilashdagi ahamiyati haqida bir qator ilmiy
tadqiqotlar mavjud. Bu sohadagi izlanishlar, san’at va psixologiyaning o‘zaro
bog‘lanishini yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi.
Metodologiya:bu ilmiy tadqiqotda san’at asarlarini psixoterapiya vositasi
sifatida qo‘llashning samaradorligini o‘rganish uchun sifatli tadqiqot metodlari
ishlatildi. Tadqiqotda asosiy metodologik yondashuv sifatida eksperimental
psixoterapiya qo‘llanildi. Tadqiqotning asosiy maqsadi tasviriy san’at asarlari
yordamida psixoterapiya jarayonida insonning hissiy va ruhiy holatini
yaxshilashning samaradorligini aniqlashdir.
Ishtirokchilar:Tadqiqotda 30 nafar ixtiyoriy ishtirokchi (21-45 yoshdagi
kattalar) qatnashdi. Ishtirokchilar psixologik muammolarga duchor bo‘lgan,
masalan, stress, travmalar va depressiya holatlaridan o‘tgan insonlar edi. Har bir
ishtirokchi tadqiqotga kiritilishidan oldin psixologik testlar va intervyu asosida
o‘rganildi.
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
70
Tadqiqot usullari:Tadqiqot jarayonida tasviriy san'atning turli shakllari
rasm chizish va grafika qo‘llanildi. Ishtirokchilarga har bir topshiriqda ularga
ma'lum bir mavzu bo‘yicha (masalan, ichki hissiyotlarni ifodalash yoki og‘irlikni
yengillatish) rasm chizish yoki boshqa san’at asarlarini yaratish topshirildi. Har
bir topshiriq so‘ngida ishtirokchilar o‘z asarlarini tahlil qilishdi va ularning
hissiy holati haqida psixolog bilan suhbatlashdi.
Dastlabki test, ishtirokchilarning ruhiy va jismoniy holatini aniqlash uchun
ular anonim tarzda test belgilash aytildi(1-so‘rovnoma).
Anonim so‘rovnoma:
1.
Hozir siz qanday holatdasiz?
A)
Tinch holatda
B)
Asabiy holatda
C)
Normal holatda
D)
Charchagan holatda
2.
Siz hozir nima xohlaysiz?
A)
Dam olishni
B)
Ovqatlanishni
C)
Suhbatlashishni
D)
Uxlashni(1-so‘rovnoma)
San’at terapiyasi sessiyalari:har bir ishtirokchi 6 ta san’at terapiyasi
sessiyasidan o‘tdi, har bir sessiya davomiyligi 5-10 daqiqa bo‘ldi. Bu jarayonda
ular turlicha buyumlarning, shakllarning rasmini chizdilar.
Suhbatlar va tahlil: San’at asari yaratish jarayonida ishtirokchilarga
individual va guruh suhbatlari tashkil etildi, bunda ular o‘z his-tuyg‘ulari va
asarlaridagi ma'no haqida fikr bildirishdi.
Ma'lumotlarni tahlil qilish:Tadqiqotdan olingan ma'lumotlar sifatli tahlil
usulida qayta ishlandi. Ishtirokchilarning san’at asarlarini va ularning
suhbatlaridagi asosiy mavzular o‘rganildi. Shu bilan birga, psixologik testlarning
natijalari tahlil qilindi.
Natijalar:tadqiqot natijalari tasviriy san’at asarlari yaratish va ularni
psixoterapiya jarayonida qo‘llashning psixologik holatni yaxshilashda samarali
ekanligini ko‘rsatdi. Tadqiqot davomida ishtirokchilarning ruhiy holatida
sezilarli ijobiy o‘zgarishlar qayd etildi.
Rasm chizish va boshqa tasviriy san’at shakllari orqali ishtirokchilar ichki
travmalarini va hissiyotlarini vizual tarzda ifodalashdi. Bu, ularning ichki
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
71
qarama-qarshiliklarini yengish va stressni kamaytirish uchun samarali vosita
bo‘ldi.
Sub’ektiv baholashlar: Ishtirokchilar san’at terapiyasining psixoterapevtik
samarasini ijobiy baholadilar. Ularning ko‘pchiligi, san’at asarlari yaratish
jarayoni davomida o‘zlarini ko‘proq tinchlangan va ruhiy jihatdan yaxshilangan
his qilganliklarini bildirdilar. Shuningdek, buyumlarni chizish hamda ularni
ranglarini turlicha ifodalash orqali o‘z hissiyotlarini tushunishning yangi va
samarali usuli sifatida tasviriy san’at ekanligini aytib o‘tdilar.
Xulosa: tadqiqot natijalari, tasviriy san’at asarlarini psixoterapiya vositasi
sifatida qo‘llashning psixologik holatni yaxshilashda samarali ekanligini
ko‘rsatdi. Tadqiqot davomida ishtirokchilarning hissiy va psixologik holatida
sezilarli ijobiy o‘zgarishlar kuzatildi. San’at asarlari yaratish jarayoni orqali
ishtirokchilar o‘zlarining ichki dunyosini aks ettirish, hissiyotlarini ifodalash va
psixologik muammolarini yengish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. San’at terapiyasi,
xususan, rasm chizish orqali stresslarini va xavotirlarini yengishda samarali
vosita bo‘lishi mumkinligini tasdiqladi.
San’at asarlari yaratish, insonning o‘z-o‘zini anglash jarayonini qo‘llab-
quvvatlaydi, ichki muammolarni tashqariga chiqarish va ularni tahlil qilishda
samarali vosita bo‘lishi mumkin. Shu sababli, san'atni psixoterapiya vositasi
sifatida qo‘llash, psixologiya va san'atning integratsiyasini rivojlantirish uchun
yangi imkoniyatlar yaratadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Kramer, E. (1971). Bolalar bilan terapiya sifatida san’at. (Schocken Books).
2.
Irvin D.Yalom(1995). Guruh psixoterapiyasi nazariyasi va amaliyoti(New
York: Basic Books).
3.
Lisa D. Hinz(2009). Ekspressiv terapiya davomi: terapiyada san'atdan
foydalanish uchun asos(New York: Taylor & Francis).
4.
Karl Yung (1964). Inson va uning ramzlari(New York: Anchor Books).
