Перспективные проблемы развития производство сельскохозяйственной продукции и их эконометрическое моделирование

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

377

мумкин бўлади, ёки шу хизматларни таклиф

этувчи аутсорсинг компанияларига мурожаат

этади. Бу ўша даромадлари ўрта ёки ундан паст

хўжаликларга инновацияларни жорий қилишда

яхшигина ёрдам бўлиши мумкин.

Давлат тўғри, аниқ ва тезкор ахборотни

истеъмолчиларга етказишда манфаатдор ва

албатта бунда яна ҳам жонбозлик кўрсатиши

мумкин. Бу йўлда у йирик агрокорхона, кластер

ва холдингларни шу мақсад сари бирлаштириб

ва бу ҳаракат қишлоқ хўжалиги ривожи учун

зарур бўлган юқори технологик тежамкор иш-

ланмаларни тадбиқ этишда, ахборот техноло-

гиялари ривожи учун катта ёрдам бериши мум-

кин.

Хулоса.

Иқтисодиёт тармоқларида бошқа-

риш соҳасида кечаётган рақамлаштириш жара-

ёнларини қишлоқ хўжалигида ҳам жадаллашти-

риш чораларини амалга ошириш, хусусан буюм-

лар интернети ёрдамида агросаноат мажмуаси

иштирокчилари меҳнатини осонлаштириш ва

тезлаштириш, ишлаб чиқариш самарадорлиги-

ни ошириш кузда тутилган.

Манба ва фойдаланилган адабиётлар:

1. С.С. Гулямов, Ш.Я. Максудов. Стратегия цифровой Узбекистан-2030 и Концепция «Цифровизация агропромышленности и

развитие экологично умного сельского хозяйства»- «Саноат иқтисодиёти ва менежменти: муаммо ва ечимлар» мавзусидаги он-
лайн халқаро илмий-амалий конференция материаллари тўплами. - Т.: 2021. - 760 б.

2. И.И. Искандаров. Жаҳон глобаллашуви жараёнида саноат корхоналарида инновацияларни самарали бошқариш масалалари

- «Замонавий корпоратив бошқарув: муаммо ва ечимлар» мавзусида республика илмий-амалий конференция материаллари
тўплами. - Т.: 2020. - 340 б.

3. С.С. Гулямов. Новые цифровые технологии в управлении производством - «Саноат иқтисодиёти ва менежменти: муаммо

ва ечимлар» мавзусидаги он-лайн халқаро илмий-амалий конференция материаллари тўплами. - Т.: 2021. - 760 б.

4. Ўзбекистонда ахборотлашган жамият ривожланишининг асосий кўрсаткичлари 2015-2019 / Ўзбекистон Республикаси

Давлат статистика қўмитаси – Тошкент, 2020

5. А.А. Ахлёстова. Организация деятельности предприятий агропромышленного комплекса в условиях пандемии и ее

последствий - https://www.researchgate.net

6. Р.К. Курбанов, Г.И. Личман. Интернет вещей в сельском хозяйстве - Информационное агентство «Светич» Журнал «Нивы

России» №5 (171), июнь 2019.

7. М. Митин. Комплекс SkyWatch для автоматического мониторинга территорий — Control Engineering, июнь 2018.

8. Ю. Кутбитдинов. «Умные» инструменты сельского хозяйства / Ю.Кутбитдинов - Текст: электронный // Журнал

экономическое обозрение №3 (231) 2019 — review.uz: – https://review.uz/post/umniye-instrumentiy-selskogo-xozyaystva

9. Л. Ли, А.А. Ким. Применение в сельском хозяйстве Китая – Вестник владивостокского государственного университета

экономики и сервиса (4), декабрь 2019.

10. www.alibaba.com

11. www.agro.uz

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИК МАҲСУЛОТЛАРИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ

ИСТИҚБОЛДАГИ МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИ ЭКОНОМЕТРИК МОДЕЛЛАШТИРИШ

Жўраев Фаррух Дўстмирзаевич -

Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти тадқиқотчиси

Аннотация.

Мақолада қишлоқ хўжалигини ривожлантириш учун рақамли трансформация қилиш заруриятидан

келиб чиқадиган масалалар таҳлил қилинган ва эконометрик моделлаштирилган. Рақамли технологияларнинг

қўлланилиши асосида истиқболдаги муаммоларни ечиш долзарблиги тушунтирилган. Рақамлаштирилган “Агрохизматлар

марказлари”ни ташкил этиш бўйича намуналар тавсия этилган.

Асосий тушунчалар:

рақамли трансформация; рақамли технология; рақамли иқтисодиёт; қишлоқ хўжалиги

маҳсулотлари; “Рақамли Ўзбекистон-2030” стратегияси; рақамли инфратузилма; қишлоқ хўжалигини ривожлантириш;

ерни тежаш-технологик усули; меҳнатни тежаш-технологик усули; “Ақилли” қишлоқ хўжалиги технологиялари;

эконометрик модел; моделлаштириш; “Агрохизматлар марказлари”ни ташкил этиш схемаси; дастурий таъминот бўйича

талаб ва таклифлар асосида оптималлаш масаласи.

ПЕРСПЕКТИВНЫЕ ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ ПРОИЗВОДСТВО СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОЙ

ПРОДУКЦИИ И ИХ ЭКОНОМЕТРИЧЕСКОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ

Жураева Фарруха Дустмирзаевича -

Научный сотрудник Каршинского инженерно-

экономического института

Аннотация.

В статье анализируются и эконометрически моделируются проблемы, возникающие в связи с

необходимостью цифровой трансформации для развития сельского хозяйства. Объяснил актуальность решения проблем

будущего на основе использования цифровых технологий. Рекомендуемые образцы по организации оцифрованных «Центров

сельскохозяйственных услуг».

Основные понятия:

цифровая трансформация; цифровая технология; цифровая экономика; сельскохозяйственные

продукты; Стратегия «Цифровой Узбекистан-2030»; цифровая инфраструктура; развитие сельского хозяйства;

земледельческий технологический прием; трудосберегающий технологический прием; «Умные» агротехнологии;

эконометрическая модель; моделированиe; Схема «Центры сельскохозяйственных услуг»; задачи оптимизации исходя из

требований и предложений ПО.

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

378

PERSPECTIVE PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF AGRICULTURAL PRODUCTION

AND THEIR ECONOMETRIC MODELING

Farrukh Do’stmirzayevich Juraev -

Researcher of the Karshi Institute of Engineering and Economics,

Annotation.

The article analyzes and econometrically models the problems arising in connection with the need for

digital transformation for the development of agriculture. Explained the relevance of solving the problems of the future based on
the use of digital technologies. Recommended samples for the organization of digitized Agricultural Service Centers.

Basic concepts:

digital transformation; digital technology; digital economy; agricultural products; Strategy "Digital

Uzbekistan-2030"; digital infrastructure; agricultural development; agricultural technological method; labor-saving

technological method; "Smart" agricultural technologies; econometric model; modeling; Agricultural Service Centers Scheme;
optimization tasks based on the requirements and software proposals.

Кириш.

Замоннинг тезкорлик билан ри-

вожланиш воқейлигида барча соҳаларнинг орт-

да қолмаслик шарти энг асосий жиҳат ҳисобла-

нади. Маълумки, бутун бир жамиятнинг глобал

ривожланишигина замонавий дунё портретини

тасвирлаб бера олади. Бу эса барча минтақалар-

да ахборот алмашиниш, илғор тажрибаларни

ўзлаштириш, илм-фан ютуқларидан ўз вақтида

самарали фойдаланиш каби жараёнлар билан

ўзвий боғланган. Шунингдек, бу ёндошув соҳа-

вий олиб қаралганда ҳам, худди шу анология

ўринли бўлади. Агар шундай бўлса айтиш мум-

кинки, соҳалар кесимида ҳам, ҳар бир соҳанинг

комплекс ривожи талаб этилади. Бу ерда асосий

масала сифатида маълум бир соҳанинг умумий

ҳолати (бошқарув, ишлаб чиқариш, хизматлар

ва бошқалар) ривожланиш даражасининг бошқа

ривожланган соҳалардаги шу мазмундаги дара-

жа билан мослиги, узлуксизлиги, параллел соҳа-

лар билан рақобатбардошлиги тушунилади. Бу-

гунги кунда ривожланиш майдонида рақамли

трансформация тушунчаси асосий жараёнлар-

дан бири сифатида кўрилмоқда.

Мамлакатимизда рақамли иқтисодиётни

фаол ривожлантириш, барча тармоқлар ва соҳа-

ларда, энг аввало, давлат бошқаруви, таълим,

соғлиқни сақлаш ва қишлоқ хўжалигида замо-

навий ахборот-коммуникация технологиялари-

ни кенг жорий этиш бўйича комплекс чора-тад-

бирлар амалга оширилмоқда[1].

Рақамли трансформация глобал миқёсида

ҳам иқтисодиётда, ҳам алоҳида секторлар дара-

жасида амалга оширилмоқда. Ушбу жараённи

ўрганиш ҳозирда жуда долзарбдир, чунки халқа-

ро корпорациялар ўзларининг рақобатчилари

енгиб бўлмайдиган технологик тўсиқларни яра-

тиш орқали ўз соҳаларида етакчи мавқеини сақ-

лаб қолиш учун янги технологияларни ва ўз

бизнес моделларини, рақамли трансформация-

сини жорий қилаётганлигини кўриш мумкин[2].

“Рақамли Ўзбекистон-2030” стратегияси

ҳозирги глобал ривожланиш механизмларини

ҳисобга олиб, бажарилиши шарт бўлган талаб-

лар асосида рақамлаштирилган, замонавий ком-

плекс тизимни шакллантиришни мақсад қилади

Асосий қисм (таҳлил, таклиф).

Рақамли

инфратузилмани ривожлантиришнинг устувор

йўналишлари бўйича келтирилган тадбирлар

амалга оширилган ҳолатда қишлоқ хўжалик

маҳсулотлари ишлаб чиқариш жараёни учун ри-

вожланишнинг минимум даражаси қандай кў-

ринишда бўлиши мумкин. Минумум ҳолат де-

ганда, яратилган имкониятлардан умумий, яъни

оммага хос фойдаланишни тушуниш мумкин.

Бунда асосан қуйидаги жиҳатга эътибор қара-

тиш лозим, яъни соҳавий тезкор ахборот олиш

ва алмашиниш майдонининг мавжудлиги. Бу со-

ҳада табиий равишда реклама бозорини кучай-

тиради, тажриба орттириш ва алмашиниш, ра-

қобатнинг кучайиши ҳисобига сифат ва миқдо-

рий такомиллашувнинг вужудга келиши, маҳсу-

лот етиштиришга таъсир этувчи айрим фактор-

лар жорий ва келгуси ҳолати тўғрисида очиқ

маълумотлардан фойдаланиш, билимлар база-

сининг шаклланиши ва кенгайишига сабаб

бўлади.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг

Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти

(ФАО) дунё аҳолисининг кўпайиши билан жон

бошига қишлоқ хўжалиги ерлари тез камайиб

боришини тахмин қилмоқда. Шу муносабат би-

лан, ўсиб бораётган дунё аҳолисини озиқ-овқат

билан таъминлаш учун фермерлар 2050 йилга

қадар доимий равишда бир ярим баравар кўп

ҳосил этиштиришлари керак бўлади[3].

Одатда илмий адабиётларда қишлоқ хўжа-

лигини ривожлантиришнинг икки йўналиши -

меҳнатни тежайдиган ва ерни тежайдиган иш-

лаб чиқаришнинг технологик усуллари келти-

рилади. Ривожланган давлатлар қишлоқ хўжа-

лик маҳсулотларини ишлаб чиқаришда муаммо-

лар сферасининг ерни тежаш босқичидан ўтиб,

ривожланишнинг кейинги босқичларига қадам

қўйишган. Уларнинг бу мақомга мос бўлишли-

гида асосий мезонларидан бири рақамли эволю-

ция индексининг қиймати қабул қилинган.
Маълум характерига кўра рақамли эволюция

индекси 4 та гуруҳ бўйича ажратилади. Бунда 1-

гуруҳ лидерлар деб номланиб, гуруҳнинг харак-

теристик тавсифи рақамли ривожланишнинг

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

379

юқори даражаси ва тез суръатда ўсишни ифода-

лайди. Бу гуруҳда Сингапур, Буюк Британия,

Янги Зеландия, Эстония, Гонконг, Япония ва

Исроил мамлакатларини киритиш мумкин.

2-гуруҳ “секин суръатли ўсиш” деб номла-

ниб, характеристик жиҳатдан узоқ вақт давоми-

да динамик ўсишда давом этиб, ҳозирги вақтда

ривожланиш суръати пасайиб кетганлиги билан

тавсифланади. Уларда инновацияларни дина-

мик равишда амалга оширмаслиги сабабидан

рақамлаштиришнинг етакчиларидан орқада қо-

лиш эҳтимоли юқори эканлиги кутилади. Бу

гуруҳга Жанубий Корея, Австралия, шунингдек,

Ғарбий Европа ва Скандинавия мамалакатлари-

ни ҳам киритиш мумкин. Рақамлаштиришнинг

умумий даражаси дастлабки икки гуруҳга нис-

батан паст, аммо шу билан бирга барқарор ра-

қамли ривожланиш динамикасига эгалиги

билан характерланадиган индекслашнинг 3-гу-

руҳига Хитой, Кения, Россия, Ҳиндистон, Малай-

зия, Филиппин, Индонезия, Бразилия, Колум-

бия, Чили, Мексика мамалакатлари киритилади.

Булардаги мавжуд ҳолат инвесторларни жалб

қилиши ва ҳатто уларнинг етакчилар гуруҳига

киришга имкон бериши ҳам мумкин. Сўнги 4-

гуруҳ “муаммоли” деб номланади ва гуруҳ ха-

рактери асосан ички омиллар билан боғлиқ кўп-

гина тўсиқлар таъсирида секин ўсиш суръатли,

ривожланишнинг паст даражаси билан тавсиф-

ланади. Бу гуруҳга мамлакатлардан Жанубий

Африка Республикасини, Перу, Миср, Греция,

Покистонни киритиш мумкин. [4].

Замонавий ишлаб чиқариш параметрла-

рини баҳолашда хориж тажрибасига таяниш

асосий манбалардан биридир. Ривожланган

мамлакатлар иқтисодиёт сеторларида рақамли

технологияларнинг қўлланилиши ҳақида сўз

кетганда, унинг нафақат қишлоқ хўжалиги, бал-

ки, иқтисодиётнинг турли тармоқларида сама-

радорлик кўрсаткичларини ахборот сифатида

қабул қилиш мумкин. Чунки рақамли техноло-

гиялар иқтисодиёт тармоқларининг барчаси-

нинг комплекс ривожи учун бирдай хизмат қи-

лади ва умум ривожланиш ҳолатини белгилаб

беради. Шу маънода иқтисодий усиш даражаси-

ни рақамли технологиялар билан боғлаганда,

кўплаб жаҳоннинг етакчи илмий тадқиқот мар-

казлари, тадқиқот институтларининг тадқиқот

ишларида иқтисодиётнинг маълум сектори фа-

қат шу секторга тегишли натижалар таҳлили

билан чекланиб қолмаган [5].

Рақамли технологиялар асосида бошқа-

риш ва ишлаб чиқаришни ташкил этган кўпгина

фирмалар, ишлаб чиқарувчиларнинг статистик

маълумотларига таянилганда, ушбу таҳлил на-

тижалари келтирилган. Бошқаришнинг замона-

вий янги усули ва рақамли технология фактори-

нинг иқтисодий ўсишга фойдаланиш ёки фойда-

ланмаслик ҳолати бўйича таъсири бир неча ва-

риантларда келтирилган. Бунда икки фактор-

дан фойдаланмаслик вариантида ишлаб чиқа-

рувчи рақобатчиларига нисбатан иқтисодий

ўсиш даражаси 24¿ га камайгани келтирилади

(1-жадвал).

1-жадвал

Ишлаб чиқарувчининг рақамли технологиялардан фойдаланиш бўйича

самарадаорлик кўрсаткичи (%) [6]

Вариант

Технология

Янги бошқариш усули

Фойда

1

-

-

-24%

2

-

+

+9%

3

+

-

+11%

4

+

+

+26%

Рақамли технологиялаштириш янги бош-

қариш усулидан фойдаланишга нисбатан 2¿

юқори самара бериши, ҳар икки ҳолатда ҳам у

ёки бу факторнинг тадбиқ этилиши самарали

эканлиги исботланади. Бу жараёнда энг катта

самара уларнинг биргаликда қўлланилиши бў-

либ, у ишлаб чиқарувчига 26 ¿лик иқтисодий

ўсишини таъминлайди [7].

Республикамиз ҳам ерни тежаш ва капи-

тални талаб этадиган босқичдан ўтмоқда. Агар

буни Қашқадарё вилояти мисолида қарайдиган

бўлсак, қишлоқ хўжалигини ривожлантириш-

нинг техник-иқтисодий босқичларига кўра меҳ-
натни ва ерни тежаш муаммолари энг катта ха-

рактерда кўринмайди, балки мавжуд ер ресурс-

ларидан самарали фойдаланишнинг бошқа

омилларига эътиборнинг кўп қаратилаётганли-

ни кузатиш мумкин. Масалан, тизимлаштириш

жараёни. Аслида тизимлаштириш жараёнини

рақамли технологиялар ёрдамисиз ташкил этиб

бўлмайди. Демак, вилоятда “Ақилли” қишлоқ хў-

жалиги лойиҳасини жорий этиш билан ечим то-

пиш мумкин. Бунинг учун соҳага замонавий

ахборот-коммуникация технологияларини жо-

рий этиш орқали еришилади.

Иқтисодиётнинг реал секторида рақамли

технологияларни ривожлантириш мақсадида

амалга ошириладиган тадбирларнинг қишлоқ

хўжалик маҳсулотлар ишлаб чиқариш жараёни-

даги минумим самарадорлигини баҳолаш учун
қу-йидагиларга эътибор қаратамиз.

Маҳсулот ишлаб чиқариш жараёнини ик-

кига, дастлабки ва иккиламчи маҳсулот ишлаб

чиқаришга ажратамиз. Рақамли трансформа-

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

380

циянинг аҳамиятлилик жиҳатларидан бири,

фақат ҳомашё етиштириш ва унинг экспортини

амалга ошириш самарадорлигини таъминлаш

эмас, балки иккиламчи маҳсулот ишлаб чиқа-

ришни ҳам қўллаб-қувватлашдир. Айтайлик,

рақамли технологиялар тадбиқ этилиши билан

қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқариш

ҳажми ошди, меҳнат унумдорлигига эришилди.

Бунинг иккинчи томони ҳам борки, яъни

бўшатилган меҳнат ресурсларини мақсадли

йўналтириш масаласи пайдо бўлади. Ҳудуднинг

бошқа иқтисодий секторларида мазкур меҳнат

ресурсларига талаб етарли даражада эмас. Бу

ҳолатда қўлланилаётган замонавий технология-

ларнинг самарадорлиги фақат бир томонлама

бўлиб қолиши табиий. Демак, иккиламчи маҳ-

сулот ишлаб чиқариш ва унинг экспорти маса-

ланинг энг оддий ечими сифатида баҳоланади.

Шундагина кўзланган мақсадга эришилган

ҳисобланади.

Рақамли технологиялар миллий бозори

учун қулай муҳитни яратиш ва истиқболли

“рақамли” стартапларни ривожлантириш мақса-

дида амалга ошириладиган тадбирлар миқёсида

қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқа-

ришда қўлланиладиган, маҳаллий имкониятлар,

худуднинг географик, экологик, геологик, био-

логик хусусиятларини ҳисобга олинган ҳолда

ишлайдиган маҳаллий технологик – дастурий

рақамли воситаларни ишлаб чиқариш зарур.

Бунинг минумим босқичи бу хорижий ривож-

ланган мамлакатлар қишлоқ хўжалик соҳасида

қўллаётган замонавий технологик – дастурий

рақамли воситалардан фойдаланишни етарлича

ўзлаштиришнинг оптимал ечимини аниқлаш

талаб этилади. Стратегияда белгиланган вази-

фаларни амалга ошириш орқали мақсадли кўр-

саткичлар билан берилган натижаларга эри-

шиш режалаштирилган.

Ўзбекистон Республикаси Президенти-

нинг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ–6079-сон Фар-

монига 13-иловасида “Рақамли Ўзбекистон –

2030” стратегияси доирасида 2020–2022 йиллар

Қашқадарё вилоятини рақамли трансформация

қилиш Дастури келтирилган [8].

Қашқадарё вилоятида рақамли инфрату-

зилмани кенгайтириш чора-тадбирларининг

асосий амалга ошириш механизми юқори тез-

ликдаги ахборот узатиш, қабул қилишнинг оп-

тик-толали ва симсиз алоқа тармоқларига ула-

ниш тизимини ташкил этиш ҳисобланади.

Ахборот тизимлари ва дастурий маҳсулот-

ларни жорий этиш бўйича инновацион ва тех-

нологияларни қўллаш орқали вилоятда қишлоқ

хўжалиги, транспорт, қурилиш, савдо ва бошқа

соҳаларда кўрсатилаётган хизматлар ҳақида

аҳолига маълумот бериш, онлайн буюртма бе-

риш имконини берувчи мобил илова яратиш

дастлабки йил учун вазифалари қаторида бел-

гиланган. Мобил илованинг энг аҳамиятлилик

жиҳати, бу энг қўлай тарзда маълумотлар база-

сидан фойдаланиш воситаси бўлади. Бунда,

хусусан, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб

чиқариш тури, ҳажми, нархи, сифати бошқа маъ-

лумотлар билан аҳолини, тадбиркорларни, иш-

лаб чиқарувчиларни таъминлаш билан, қайси

мазмундаги ахборотларга мурожаатлар рессте-

ри асосида талаб даражасини аниқлаш имко-

нияти келиб чиқади.

Қишлоқ хўжалигида билим ва инновация-

лар тизими доирасида ташкил этилаётган

“Агрохизматлар марказлари” фаолиятига рақам-

ли технологияларни кенг жорий этиш бўйича

2021-2022 йиллар давомида тўлиқ ижронинг

таъминланиши мақсадли кўрсаткичларга эри-

шишни кафолатлайди. Демак, ижронинг ҳолати

асосий фактор ҳисобланади. Ижро этиш “Агро-

хизматлар марказлари” фаолиятини қандай

ташкил этилишига боғлиқ. Қуйида мазкур бў-

йича маълум бир таклифлар киритамиз.

“Агрохизматлар марказлари” фаолиятини

1-расмда келтирилган схема асосида шакллан-

тириш мумкин. Бу ерда 5 та асосий марказлар

яхлит тизим асосида интеграциялашган ҳолат-

да фаолият юритади.

Илмий тадқиқотлар маркази ахборотлаш-

ган тизим бўлиб, қишлоқ хўжалик соҳасида

молиялаштирилган илмий тадқиқотлар олиб

борилади. Молиялаштиришнинг манбаларидан

бирини соҳанинг ишлаб чиқариш объектлари-

даги реал муаммолар ечимига йўналтирилган

илмий тадқиқотлар асосида фермер, деҳқон

хўжаликлари билан бевосита хўжалик шартно-

маларини тузиш орқали ташкил этиш мумкин.

Марказ маҳсулот сифати ва миқдорини ошириш,

турини кўпайтириш ва бошқа йўналишлар бў-

йича илмий асосланган ғоялар бериш, хўжалик-

нинг маълум бир ёки умумий тармоғи учун

илғор хориж тажрибаларини самарали тадбиқ

этишнинг тажриба-синовдан ўтказилган усул,

технология, воситаларини таклиф этиши, инно-

вацияларни киритишни, янги техник-техноло-

гик жараёнларни моделлаштириш, лойиҳалаш

хизматларини кўрсатади. Шунингдек, қишлоқ

хўжалик маҳсулотлар ишлаб чиқаришни ривож-

лантириш ва бошқаришнинг эконометрик мо-

делларини тузиш, оптимал режалаштириш,

таваккалчилик фаолиятининг самарадорлик

эҳтимоллиги маълумотларини, иқтисодий ўсиш

прогнозини тақдим этади. Марказ ОТМ ва

илмий-текшириш институтларининг илмий

потенциалидан фойдаланган ҳолатда ташкил

этилади.

Техник-технологик хизмат кўрсатиш мар-

кази қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг

замонавий технологиялари, хусусан, интенсив

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

381

усулда маҳсулот ишлаб чиқаришни йўлга қў-

йиш, электрон тизимлаштириш, рақамли техно-

логиялар билан таъминлаш, юқори даражадаги

механизациялаш, соҳани автоматлаштириш

қурилма ва воситалари билан таъминлаш каби

вазифаларни бажаради.

1-расм. “Агрохизматлар марказлари”ни ташкил этиш схемаси

Манба:

муаллиф томонидан ишлаб чиқилган

Агробизнес маркази бизнес лойиҳаларни

ўрганиш, тақдим этиш, инвесторларни жалб

қилиш, кредитлаш, замонавий техника, техно-

логиялар, вилоятда етиштириш мумкин бўлган,

самарадорлиги илмий асосланган маҳсулотлар

навини, умуман қишлоқ хўжалигини ривожлан-

тиришга хизмат қилувчи усул ва воситаларни

импорт қилиш, ишлаб чиқарилган қишлоқ хў-

жалиги маҳсулотларини экспорт қилишнинг

рақамлаштирилган тизимини ташкил этиш

хизматларини кўрсатади.

Дастурий таъминот маркази хизматлари

таркибига бошқариш компьютерларини, мобил

алоқа воситаларини, ва бошқа турдаги рақамли

қурилмаларни зарурий ва соҳавий дастурий

воситалар билан таъминлаш киради. Хорижий

дастурий таъминотнинг маҳаллий муқобили

билан бир қаторда вилоятнинг географик, био-

логик, экологик, геологик хусусиятларини ҳи-

собга олган инновацион иловалар ишлаб чиқа-

ди. Дастурий таъминот аграр соҳада бошқариш,

ҳисоблаш, лойиҳалаш ва моделлаштириш жа-

раёнларини автоматлаштириш даражасида бў-

лиши лозим. Шунингдек мазкур марказ ахборот

алмашиниш тармоқларини ташкил этади, ра-

қамли қурилмаларга сервис хизматини кўрсата-

ди. Рақамлаштирилган тизимдан фойдаланиш

кўникмаларини шакллантиришга йўналтирил-

ган ўқув курсларини ташкил этади.

Маълумотлар маркази давлат ташкилот-

лари, илмий-текшириш институтлари, билим-

лар базасини ташкил этади. Ишлаб чиқарувчи-
ларга, бошқа марказларга, хусусан илмий потен-

циалга соҳага оид тегишли меъёрий хужжатлар-

нинг, статистик маълумотларнинг электрон

нусхасини тақдим этади. Эълонлар, рекламалар,

соҳавий, иқтисодий-ижтимоий янгиликлар бе-

риш хизматини кўрсатади. Ушбу марказ қошида

юридик маслаҳат бериш кабинети ва ахборот

ресурслар маркази фаолия юритади.

Агрохизматлар марказини ташкил этиш

негизида қишлоқ хўжалик маҳсулотлар ишлаб

чиқариш жараёнида маҳсулот ҳажми ва сифати

ошишига қўйиладиган талаблар бажарилиши

асосий мақсадлардан биридир.

Моделлаштириш

1) Масаласининг қўйилиши (Дастурий таъ-

минотни талаб ва таклифлар асосида опти-

маллаш)

. Вилоят қишлоқ хўжалик соҳасини

ривожлантириш мақсадида рақамли техноло-

гиялар базасида қишлоқ хўжалик маҳсулотлар

ишлаб чиқариш жараёнларига қўлланиладиган

дастурий таъминот масаласини ечиш талаб эти-

лади. Бунда соҳавий дастурий таъминот икки

хорижий ва маҳаллий дастурий воситалар жам-

ланмасидан иборат бўлади.

Ҳорижий ишлаб чиқилган дастурий воси-

таларни қишлоқ хўжалигига жорий этиш учун

t

та хориж компаниялари чакана савдо тизимида

1

A

,

2

A

, ...,

t

A

миқдорда,

s

та маҳаллий ишлаб

чиқарувчилар шу тизимда

1

t

A



,

2

t

A



,...,

t

s

A



миқдорда таклиф этсин. Бу ерда ҳар бир

i

A

(

1,

i

t

s





)

яхлит

дастурий

таъминот

комплекси

ҳисобланади.

Вилоят

қишлоқ

хўжалик

маҳсулот-лар

ишлаб

чиқариш

пунктлари сони

g

та бў-либ, улардаги талаб

миқдори мос равишда

1

B

,

2

B

,...,

g

B

га тенг

бўлсин.

Дастурий таъминотчи корхона (

i

A

) дан

қишлоқ хўжалик маҳсулоти ишлаб чиқарувчиси

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

382

(

j

B

) га бир комплект дастурий таъминотни

олиб келиш ҳаражатини

ij

c

билан белгилаймиз.

Қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариш жара-

ёнининг датурий таъминотини энг кам ҳара-

жатли ташкил этишни оптимал режалаштириш

талаб этилсин.

Дастлаб талаб даражаси ўрганилади. Де-

мак,

1

B

,

2

B

,...,

g

B

параметрлар қийматланади.

Таклиф даражаси ўрганилади ва

i

A

(

1,

i

t

s





)

параметрлар қийматланади.

Бу ерда учта ҳолат кузатилиши мумкин,

яъни таклифлар сони талаб сонидан кўп, тенг,

кам. Биринчи ва учинчи ҳолатлар юз бериш

эҳтимоллиги ҳам мавжуд. Чунки талаб аниқлан-

сада, дастурий таъминотчи томонидан киритил-

ган мақбул таклиф унга мос келмаслиги, ёки

талаб миқдорига мос таклиф миқдори нарх

ўзгаришига сабаб бўлиши мумкин. Иккинчи

ҳолат бўйича режа жадвали қуйидагича бўлади

(2-жадвал).

2-жадвал

Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш жараёнларининг

оптимал дастурий таъминот режаси

Талаб

Таклиф

1

B

2

B

...

g

B

g

j

j

B



1

A

1 1

x

1 2

x

...

1

g

x

1

1

g

j

j

x





1 1

c

1 2

c

...

1

g

c

2

A

2 1

x

2 2

x

...

2

g

x

2

1

g

j

j

x





2 1

c

2 2

c

...

2

g

c

…

...

...

...

...

...

t

A

1

t

x

2

t

x

...

t g

x

1

g

t j

j

x





1

t

c

2

t

c

...

t g

c

1

t

A



1 ,1

t

x



1 , 2

t



...

1 ,

t

g

x



1

1

g

t

j

j

x







1 ,1

t

c



1 , 2

t

c



...

1 ,

t

g

c



...

...

...

...

...

t

s

A



,1

t s

x



, 2

t

s

x



...

,

t

s

g

x



,

1

g

t

s

j

j

x







,1

t

s

c



, 2

t

s

c



...

,

t

s

g

c



t

s

i

i

A





1

1

t

s

i

i

x







2

1

t

s

i

i

x







...

1

t

s

i g

i

x







g

t

s

i

j

i

j

A

B









2) Масаланинг моделини қуриш

. Қишлоқ

хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ри-

вожлантиришда соҳанинг дастурий воситалар

билан таъминланиши бўйича асосий масала

ҳаражатни қисқартиришдир. Буни эса қуйидаги

ифода билан ёзиш мумкин:

1

1

(

,

)

m i n

g

t

s

i j

i j

j

i

F

X C

x c











 

(1)

Бу ерда

i j

x

X



,

i j

c

C



,

1, ...,

i

t

s





,

1, ...,

j

g



Таклиф (I) ва таклиф (II) бўйича чекла-

нишлар тизими:

(I)

1 1

1 2

1

1

2 1

2 2

2

2

1

2

,1

, 2

,

...

...

..................................

...

..................................

...

0 ,

1,

;

1,

g

g

t

t

t g

t

t

s

t

s

t

s g

t

s

i j

x

x

x

A

x

x

x

A

x

x

x

A

x

x

x

A

x

i

t

s

j

g





































































(II)

1 1

2 1

,1

1

1 2

2 2

, 2

2

1

2

,

...

...

..................................

...

0 ,

1,

;

1,

t

s

t

s

g

g

t

s g

g

ij

x

x

x

B

x

x

x

B

x

x

x

B

x

i

t

s

j

g























































(2)

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

383

3) Масалани ечиш усули.

Дастурий таъми-

нотни талаб (эҳтиёж) ва таклиф (заҳира) лар

асосида оптималлаш масаласини ечишда, унинг

моделига кўра транспорт масаласини ечишга

келтирилади.

4) Танланган объект ҳисоби.

Вилоятда

қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқа-

риш жараёнига сезиларли таъсир этиши кути-

лаётган истиқболдаги омиллар, хусусан рақам-

ли технологиялар таркибидаги дастурий таъ-

минот омилига эътибор қаратамиз. Бошқа дас-

турий тизимларнинг аҳамиятлилик даражасини

юқорилигини истисно этмаган ҳолда, бу омилни

ташкил этувчилардан бири - геоахборот тизим-

ларидир.

Геоахборот тизимлари (ГАТ) – бу автомат-

лаштирилган тизимлар, уларнинг функциялари

фазовий-вақт маълумотларини йиғиш, сақлаш,

бирлаштириш, таҳлил қилиш ва график талқин

қилиш, шунингдек ГАТда тақдим этилган объ-

ектлар ҳақидаги тегишли атрибут маълумот-

дир. ГАТ қишлоқ хўжалигини ривожлантириш

учун асосий восита ҳисобланади.

Бугун ривожланган кўпгина давлатлар-

нинг ички бозорларида дастлаб хорижий ГАТ

(ГИС-Геоинформационные системы) ишланма-

лари узоқ вақт давомида тақдим этилган, аммо

уларнинг юқори нархлари, шунингдек улар

билан ишлашни биладиган етарли сондаги му-

тахассисларнинг этишмаслиги туфайли, улар-

дан фойдаланишда маълум қийинчиликлар

юзага келган. Бу ҳолат ишлаб чиқариш жараён-

ларининг оптимал дастурий таъминот масала-

сини ечиш заруриятини келтириб чиқарган. Ҳар

бир ривожланаётган мамлакат бу босқичдан

ўтишини ҳисобга олинса, демак бу масала дол-

зарблигича қолаверади.

Бугунги кунда кўпгина дастурий таъми-

нот компаниялари дунё бозорига ўз маҳсулот-

ларини тақдим этмоқда. Жумладан, халқаро

"GEOMIR" муҳандислик маркази кенг кўламли

вазифаларни бажариш учун мўлжалланган ҳар

хил турдаги дастурларни сотади, ўрнатади ва

хизмат кўрсатади. Бу дастурий таъминоти

бўйича электрон дала хариталарини яратиш,

дала майдонларининг ҳақиқий чегаралари ва

майдонларини аниқлаш, ҳосил йиғиш бўйича

статистик маълумотларни юритиш ва бошқа

кўплаб қишлоқ хўжалиги учун имкониятларни

таклиф этади. Шу каби бошқа компаниялар ҳам

ўз маҳсулотларини жаҳон бозорида келишилган

нархларда баҳолайди.

Россиянинг "Panorama" акциядорлик ком-

панияси географик ахборот тизимлари ва тех-

нологияларини ривожлантириш бўйича етакчи

компания ҳисобланади. Компания томонидан

тақдим этилаётган соҳавий дастурлар комплек-

си ўз нархига эга [9].

3-жадвал

Қашқадарё вилояти қишлоқ хўжалигини ГАТ (ГИС) лар билан таъминлашнинг

ахборот жадвали

Дастурий комплекслар тури

Эҳтиёж

Панорама

АГРО-5.1

Панорама

АГРО-5.5

Панорама

АГРО-5.10

Панорама

АГРО-5.1-

0711

Панорама

АГРО-5.5-

0712

Панорама

АГРО-5.10-

0713

Таннархи (млн.сўмда)

8,316

7,196

4,956

4,183

3,528

2,590

Туманлар

Маҳсулот (етказиш, ўрнатиш, хизмат кўрсатиш билан) нархи (млн.сўмда)

Қарши тумани

8,328

7,294

4,98

4,196

3,698

2,71

82

Шаҳрисабз тумани

8,395

7,314

5,012

4,255

3,615

2,65

46

Ғузор тумани

8,402

7,354

5,043

4,313

3,629

2,95

58

Деҳқонобод тумани

8,453

7,414

5,061

4,405

3,711

2,98

22

Қамаши тумани

8,365

7,397

5,012

4,286

3,65

2,69

156

Косон тумани

8,377

7,409

5,153

4,305

3,714

2,713

202

Китоб тумани

8,386

7,422

5,192

4,344

3,729

2,729

96

Миришкор тумани

8,432

7,557

5,457

4,399

3,723

2,84

188

Муборак тумани

8,419

7,513

5,288

4,35

3,699

2,89

105

Нишон тумани

8,429

7,524

5,355

4,401

3,721

2,912

165

Касби тумани

8,433

7,584

5,519

4,456

3,73

2,908

196

Чироқчи тумани

8,381

7,433

5,022

4,2

3,668

2,854

150

Яккабоғ тумани

8,359

7,398

5,018

4,198

3,645

2,795

94

Вилоятининг барча туманлари бўйича эҳтиёж миқдори, жами

1560

Заҳира

295

365

320

240

190

150

1560

Манба:

Муаллиф томонидан [8, 10] га асосан тузилган.

Туманлар эҳтиёжини заҳирадан қоплаш-

нинг номаълум миқдорларини

X

матрица сифа-

тида оламиз:

1 1

1 2

1 6

2 1

2 2

2 6

( 1 3 )1

( 1 3 ) 2

( 1 3 )6

x

x

...

x

x

x

...

x

X

...

...

...

...

x

x

...

x































.

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

384

Бир комплект дастурий воситалар учун

сарф - харажатлар матрицасини

С

билан

белгиласак, у ҳолда бу матрица қуйидаги кў-

ринишда бўлади.

8 , 3 2 8

7 , 2 9 4

4 , 9 8

4 , 1 9 6

3 , 6 9 8

2 ,7 1

8 , 3 9 5

7 , 3 1 4

5 , 0 1 2

4 , 2 5 5

3 , 6 1 5

2 , 6 5

8 , 4 0 2

7 , 3 5 4

5 , 0 4 3

4 , 3 1 3

3 , 6 2 9

2 , 9 5

8 , 4 5 3

7 , 4 1 4

5 , 0 6 1

4 , 4 0 5

3 ,7 1 1

2 , 9 8

8 , 3 6 5

7 , 3 9 7

5 , 0 1 2

4 , 2 8 6

3 , 6 5

2 , 6 9

8 , 3 7 7

7 , 4 0 9

5 , 1 5 3

4 , 3 0 5

3 ,7 1 4

2 ,7 1 3

8 , 3 8 6

7 , 4 2 2

5 , 1 9 2

4 , 3 4 4

3

C

,7 2 9



2 ,7 2 9

8 , 4 3 2

7 , 5 5 7

5 , 4 5 7

4 , 3 9 9

3 ,7 2 3

2 , 8 4

8 , 4 1 9

7 , 5 1 3

5 , 2 8 8

4 , 3 5

3 , 6 9 9

2 , 8 9

8 , 4 2 9

7 , 5 2 4

5 , 3 5 5

4 , 4 0 1

3 ,7 2 1

2 , 9 1 2

8 , 4 3 3

7 , 5 8 4

5 , 5 1 9

4 , 4 5 6

3 ,7 3

2 , 9 0 8

8 , 3 8 1

7 , 4 3 3

5 , 0 2 2

4 , 2

3 , 6 6 8

2 , 8 5 4

8 , 3 5 9

7 , 3 9 8

5 , 0 1 8

4 , 1 9 8

3 , 6 4 5

2 ,7 9 5













































Мақсад функция қийматидан иборат

матрицани F билан белгиласак, у ҳолда қуйи-

даги тенглик ўринли бўлади:

F

R

Z

m in









(3)

Бу ерда

T

R

X

C

D

Z











тенглик билан

аниқланувчи

1 3

1



ўлчовли устун матрица,

D

ва

Z

матрицалар қуйидагича аниқланган:

d i a g ( 1 3

1 3 )

1

0

...

0

0

1

...

0

D

D

0

0

...

0

0

0

...

1































,

u s t ( 1 3

1 )

1

1

Z

Z

. . .

1































(3) муносабат

g

1 3



,

t

6



,

s

0



ўринли бўлган ҳол учун (1) муносабатни

ифодалайди.

Умуман

олганда

мақсад

функциянинг (1) чизиқли формасини (3) билан
алмаштириш, транспорт масаласининг ечиш

усулларига ҳеч қандай таъсир кўрсатмайди,

балки ахборотлар-нинг ифодаланишини бир

хилликга келтириш учун фойдаланилади.

Келтирилган масала ёпиқ масала бўлади.

Қишлоқ хўжалигини рақамлаштириш асосида

ривожлантиришда рақамли технологияларнинг

жорий этилишида таклифни ҳар доим талаб

даражасидан келиб чиқиб қабул қилиш мумкин.
Бу жараёндаги айрим муаммоларни ўз-ўзидан

ечим топишига олиб келади. Ҳақиқатан ҳам,

агар нарх ҳолати ҳисобга олинмаганда ҳар доим

мавжуд эҳтиёжга мос келувчи ресурс заҳираси-

ни шакллантириш мумкин.

Демак, транспорт масаласини ечамиз ва

қуйидаги натижаларга эга бўламиз:





о п т

m in

0

1 2

7 0

0

0

0

0

3 8

8

0

0

0

0

4 1

1 0

8

0

0

0

1 5

4

4

0

0

5 3

5 5

2 4

2 4

0

0

3 5

3 3

3 3

3 3

4 3

2 6

9 0 1 8 , 4 6 2 3 2

2 6

1 6

1 6

1 6

1 3

9

3 3

3 3

3 3

3 3

3 0

2 6

2 7

1 8

1 8

1 8

1 4

1 1

3 2

2 9

2 9

2 9

2 5

2 2

3 4

3 4

3 4

3 4

3 1

2 8

2 9

2 6

2 6

2 6

2 3

1 9

2 6

1 6

1 6

1 6

X

,

F

1 2

9





















































































5) Таҳлиллаш.

Ҳисоблаш натижаларига

кўра Қарши, Шаҳрисабз, Ғузор, Деҳқонобод ва

Қамаши туманларига сўнги 2 турдаги восита-

лар, 1-тур восита ҳам фақат Қамаши туманидан

фарқли равишда харид қилинмайди. 4-тур во-

сита фақат Қарши ва Шаҳрисабз туманлари учун

харид этилмайди. 2-ва 3-тур воситалар барча

туманларга жорий этилади.

Агар маҳаллий ишлаб чиқарувчи томони-

дан шу турдаги дастурий восита ишлаб чиқа-

рилса ва унинг нархи асосида, айтайлик С мат-

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 4-сон

385

рицанинг охирги усутунидаги қийматлари тенг

ярмига камайтирилса (маҳсулот нархи миллий-

лаштириш ҳисобига 2 марта арзонлаштирилса)





m i n

8 8 0 5 ,6 9

F

3 6 7 8



натижага эришилар экан,

яъни 212,768642 млн.сўм тежалар экан. Бу фа-

қат биргина маҳаллий маҳсулотнинг жараёнга

қўшилишидан келиб чиқадиган тежамкорлик

миқдоридир. Умуман олганда заҳирадан фойда-

ланиш ҳаражатини заҳира турлари бўйича ҳар

биридан 1 ¿га камайтириш, умумий ҳаражат-

нинг 1 ¿га камайишига сабаб бўлади. Буни (1)

муносабатдан кўриш қийин эмас.

Хулоса.

Қашқадарё вилоятининг чорвачи-

лик маҳсулотларининг улуши қишлоқ, ўрмон ва

балиқчилик хўжалиги маҳсулотлари умумий

ҳажмига нисбатан олинганда 2020 йилнинг

дастлабки статистик маълумотларига кўра

60,5¿, деҳқончилик маҳсулотлари ҳажми эса

39,0¿ни ташкил этмоқда[10]. Қишлоқ хўжали-

ги маҳсулотлари умумий ҳажмида фермер

хўжаликларининг улуши 24,5 ¿ни ташкил

этди. Деҳқончилик маҳсулотларининг ҳажми

3950,2 млрд. сўмни ёки 2019 йилнинг тегишли

даврига нисбатан ўсиш суръати 105,4 ¿ни, чор-

вачилик маҳсулотларининг ҳажми 229,0 млрд.

сўмни ёки ўтган йилнинг шу даврига нисбатан

ўсиш суръати 97,8 ¿ ни ташкил этган.

Юқоридаги маълумотлар асосида энг кат-

та масса чорвачилик маҳсулотларига тўғри

келаётганлигини кўриш мумкин. Лекин бу

деҳқончилик маҳсулотларини етиштиришда

ресурсларнинг етишмаслигини изоҳламайди.

Негаки, вилоятда чорвачилик, деҳқончилик ва

бошқа турдаги қишлоқ хўжалик маҳсулотлари-

ни ишлаб чиқариш жараёнлари интеграцияси

яхши шаклланмаган. Ҳозирда жорий этилаётган

интенсив усуллар, рақамли технологиялар қиш-

лоқ хўжалигининг турли тармоқлари ўртасида

ўзаро алоқадорлик жиҳатларини кучайтиришни

талаб этади.

“Рақамли Ўзбекистон-2030” стратегияси-

да қишлоқ хўжалигини ривожлантиришга оид

белгиланган вазифалар айнан шу маънода жуда

аҳамиятлидир. Бу ерда соҳанинг мақсадли кўр-

саткичларига ишлаб чиқариш тармоқларини

мажбурий кенгайтириш ёки уларнинг сонини

ошириш билан эмас, балки мавжуд ҳолатни

ривожлантириш, усулларга, техника-техноло-

гияларга инновацион такомиллашувни кири-

тиш билан эришиш асосийдир. Қишлоқ хўжали-

гини ривожлантиришнинг истиқболдаги муам-

молари албатта рақамлаштириш жараёнларида

кузатилади. Бу муаммоларнинг ечимлари кичик

диапазонларда, моделлаштиришнинг блокли

тамойиллари асосида топилиши ва уларнинг

тизимли кўринишига келишини башоратлаш

мумкин.

Манба ва адабиётлар рўйхати:

1. «Рақамли Ўзбекистон — 2030» стратегиясини тасдиқлаш ва уни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги

Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Тошкент ш., 2020 йил 5 октябрь, ПФ-6079-сон

2. Гарифуллин Б.М., Зябриков В.В. Цифровая трансформация бизнеса: модели и алгоритмы. Журнал “Креативная экономика”. Том 12,

Номер 9, Изд. Креативная экономика-2018, 1346-1358 стр.

3.

Кутбитдинов

Ю..

Цифровая

сельскохозяйственная

эволюция.

Экономическое

обозрение,

№3

(231),

2019.

https://review.uz/post/tsifrovaya-selskoxozyaystvennaya-evolyutsiya

4. Санникова Т.Д. и друг. Зарубежные модели цифровой трансформации и перспективы их использования в российской практике.

Журнал Экономические отношения. Том 9, № 2, Апрель–июнь 2019. Стр-481-494.

5. Гарифуллин Б.М., Зябриков В.В.. Цифровая трансформация бизнеса:модели и алгоритмы. Журнал креативная экономика. Том-12,

№9,09.2018, 1345-1358

6. Gerald C. Kane other. MIT Sloan Management Review guest editor for the Digital Transformation Strategy Initiative. Strategy, Not Technology,

Drives Digital Transformation. July 14, 2015. https://sloanreview.mit.edu/projects/strategy-drives-digital-transformation

7. MIT Sloan Management Review, Strategy, Not Technology, Drives Digital Transformation– Becoming a Digitally Mature Enterprise. – 2015

8. “Рақамли Ўзбекистон – 2030” стратегияси доирасида 2020–2022 йиллар Қашқадарё вилоятини рақамли трансформация қилиш

ДАСТУРИ. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 5 октябрдаги ПФ–6079-сон Фармонига 13-илова.

9. Цены на программные продукты АО КБ Панорама. Электрон документ в КБ Панорама. https://gisinfo.ru/price/price.pdf,

https://gisinfo.ru/price/price_agro.htm

10. Қашқадарё вилоятининг статистик ахборотномаси. Қарши-2020

11. Rakhimov A.N., Makhmatkulov G.Kh. Rakhimov A.M. Construction Of Econometric Models Of Development Of Services For The Population In

The Region And Forecasting Them. The American Journal of Applied sciences (ISSN – 2689-0992) Published: February 20, 2021, Pages: 21-48

12. Mukhitdinov Kh.S., Juraev F.D. Methods of Macroeconomic Modeling. International Journal of Trend in Scientific Research and Development

(IJTSRD), e-ISSN: 2456 – 6470, 29-32 pag. https://www.ijtsrd.com/papers/ijtsrd38498.pdf

13. Рахимов А.Н. Аҳолига хизмат кўрсатиш соҳасининг ривожланишини эконометрик моделлаштириш (Қашқадарё вилояти

мисолида): и.ф.б.ф.д. (PhD) – Т.: ТДИУ, 2020. –165 б

14. Ochilov M.A., Juraev F.D., Maxmatqulov G.X., Rahimov A.M. Analysis of important factors in checking the optimality of an indeterminate

adjuster in a closed system. Journal of Critical Review. /VOL 7, ISSUE 15, 2020/ 1679-1684 pag

15. Juraev F.D.. Problems Of Informatization Of Management Of Agricultural Industry And Modeling Of Agriconomic System In A Market Economy.

The American Journal of Applied sciences, (ISSN –2689-0992), Volume03, Issue02-04, February 20, 2021, Pages:49-54

16. Mukhitdinov Kh.S. Econometric Modeling Of Public Service Networks. Psychology and Education (2020) 57(8): 625-632 ISSN: 00333077

17. Интернет манбалар:

17.1) https://gisinfo.ru/price/price_agro.htm

17.2) https://gisinfo.ru/price/price.pdf

17.3) https://gisinfo.ru/products/products_agro.htm

17.4) https://sloanreview.mit.edu/projects/strategy-drives-digital-transformation

17.5) https://lex.uz/ru/docs/5030957

17.6) http://www.jcreview.com/fulltext/197-1593952802.pdf?1599633671

17.7) https://usajournalshub.com/index.php/tajas/article/view/2120/2014

ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ