TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA. ILMIY-USLUBIY JURNAL. ISSN: 2181-2659. [1/2025].
77
PEDAGOGIKA
UMUMTA’LIM MAKTABLARIDA INFORMATIKA VA AXBOROT
TEXNOLOGIYALARINI O‘QITISH TENDENSIYALARI
MAMAJANOV RAXMATILLA YAKUBJANOVICH
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti
Texnika fanlari nomzodi, dotsent
“Axborot texnologiyalari” kafedrasi mudiri
Email:
UDK: 378:004:681:375(575.1)
https://orcid.org/0000-0002-8188-6389
MAMAJANOVA KOMMUNA RAXMATILLAYEVNA
Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti
stajor-o‘qituvchisi
Email:
Kalit so‘zlar:
Innovatsion
texnologiya,
nazariy
tushunchalar,
innovatsion
tendensiyalar,
o‘qitishda
samarali
foydalanish
usullari.
Annotatsiya:
Ushbu maqolada innovatsion texnologiyalarni
dars jarayoniga joriy etish va o‘quv jarayonini samarali tashkil
etish masalalari atroflicha tahlil qilinadi. O‘quvchilarning yangi
bilimlarni o‘zlashtirishlari uchun innovatsion yondashuvlardan
foydalanish usullari muhokama qilinadi. Shuningdek, raqamli
transformatsiya sharoitida maktab ta’limi, xususan, informatika
va axborot texnologiyalari fanlarini rivojlantirish masalalariga
alohida e’tibor qaratiladi. Maqolada umumta’lim maktablarida
o‘quvchilarga innovatsion texnologiyalarning nazariy asoslari,
zamonaviy tendensiyalari va ularni o‘qitishda samarali qo‘llash
usullari yoritiladi. Bundan tashqari, ta’lim jarayonida raqamli
texnologiyalar, sun’iy intellekt, virtual va kengaytirilgan reallik,
interfaol o‘qitish usullari kabi innovatsion yondashuvlar
ahamiyati ko‘rib chiqilib, ilg‘or pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar beriladi.
ТЕНДЕНЦИИ ПРЕПОДАВАНИЯ ИНФОРМАТИКИ И
ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ
ШКОЛАХ
Ключевые слова:
Инновационные
технологии,
Аннотация:
В статье дается комплексный анализ вопросов
внедрения инновационных технологий в учебный процесс
и
эффективной
организации
учебного
процесса.
TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA. ILMIY-USLUBIY JURNAL. ISSN: 2181-2659. [1/2025].
78
теоретические
концепции,
инновационные
направления,
эффективные
методы
использования в
обучении.
Обсуждаются методы использования инновационных
подходов, помогающих учащимся приобретать новые
знания. Особое внимание будет уделено развитию
школьного образования, в частности информатики и
информационных технологий, в условиях цифровой
трансформации. В статье рассматриваются теоретические
основы, современные тенденции и методы эффективного
применения инновационных технологий в обучении
учащихся общеобразовательных школ. Кроме того,
рассматривается значение инновационных подходов, таких
как цифровые технологии, искусственный интеллект,
виртуальная и дополненная реальность, интерактивные
методы обучения в образовательном процессе, а также
даются рекомендации по использованию передовых
педагогических технологий.
TRENDS IN TEACHING INFORMATICS AND INFORMATION
TECHNOLOGY IN SECONDARY SCHOOLS
Keywords:
Innovative
technologies,
theoretical
concepts,
innovative
directions,
effective
methods of use
in teaching.
Abstract:
This article provides a comprehensive analysis of the
issues of introducing innovative technologies into the teaching
process and effectively organizing the learning process.
Methods of using innovative approaches for students to master
new knowledge are discussed. Special attention is also paid to
the development of school education, in particular, computer
science and information technology subjects, in the context of
digital transformation. The article covers the theoretical
foundations of innovative technologies for students in
secondary schools, modern trends, and methods of their
effective application in teaching. In addition, the importance of
innovative approaches such as digital technologies, artificial
intelligence, virtual and augmented reality, and interactive
teaching methods in the educational process is considered, and
recommendations are given for the use of advanced pedagogical
technologies.
TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA. ILMIY-USLUBIY JURNAL. ISSN: 2181-2659. [1/2025].
79
KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi taraqqiyotining mamlakat ichidagi keng ko‘lamli
ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar va sanoatdan axborotlashgan jamiyatga o‘tishning global
tendensiyalari bilan belgilanadigan hozirgi bosqichda ta’limga bo‘lgan ijtimoiy talablar
qayta ko‘rib chiqilmoqda. Zamonaviy umumta’lim maktablarining asosiy vazifalari har
bir o‘quvchining qobiliyatlarini namoyon etish: munosib va vatanparvar, yuqori
texnologiyali, raqobatbardosh dunyoda hayotga tayyor inson qilib tarbiyalashdan iborat.
Zamonaviy ta’lim natijalariga yo‘naltirilganligi bilan belgilanadigan innovatsion
ta’lim tizimining shakllanishi o‘quvchilar tomonidan universal xarakterga ega bo‘lgan
ta’lim, faoliyat usullarini ustuvor, o‘zlashtirishni, ta’limni tashkil etish shakllari va
ta’lim texnologiyalarini o‘zgartirishni o‘z ichiga oladi. O‘quvchilarini informatika va
axborot texnologiyalari bo‘yicha propedevtik o‘qitishning ahamiyati ortib bormoqda,
bu esa informatika va ATni o‘rganish jarayonida o‘quvchilarning AKT vositalari va
usullarini
o‘zlashtirishini, shuningdek, AKT vositalari asosida pedagogik
texnologiyalardan foydalanishni o‘z ichiga oladi.
Ta’lim muhitiga innovatsion texnologiyalarni joriy etish, ularning uslubiy jihatdan
va vositalarining dialektik yagonaligiga asoslangan holda amalga oshirish, ta’lim
samaradorligini sezilarli darajada oshirishga xizmat qiladi. Innovatsion texnologiyalar
boshqa barcha texnologiyalarga nisbatan integratsion xususiyatga ega bo‘lib,
o‘quvchining barcha imkoniyatlaridan foydalangan holda hayotda muvaffaqiyat
qozonishi uchun yangi texnologiyalar, o‘qitish usullari va metodlari ishlab chiqilgan.
Ilmiy-texnik taraqqiyot va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi
tufayli bugungi kunda informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitish
muammolariga ko‘proq e’tibor berilmoqda. Chunki texnika fanlari jadal rivojlanmoqda
va axborot texnologiyalari, sun’iy intellekt, elektronika va boshqalar kabi katta amaliy
ahamiyatga ega [1, 3].
ADABIYOTLAR TAHLILI VA TADQIQOT METODOLOGIYASI
Adabiyotlar tahlili jarayonida tadqiqot mavzusiga oid mavjud ilmiy manbalar,
amaliy qo‘llanmalar va tajribalar o‘rganildi. Mamlakatimiz ta’lim tizimini isloh etishda
yurtboshimiz tomonidan juda katta ishlar amalga oshirilmoqda. Xorijiy mamlakatlarda
informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishdagi yangi g‘oyalar ham juda
ko‘plab olimlarimiz tomonidan o‘rganilib kelinmoqda, shu jumladan, prоfessоr
S.Q.Tursunоv, M.R.Fayziyeva, U.Yuldоshоvlarning bu sоhada qilayоtgan ishlarini
misol qilib keltirishimiz mumkin. Maktablarimizda Informatika va axborot
texnologiyalari fanini yangi metodlardan foydalanib o‘qitishda doimiy ravishda ilg‘or
xorijiy mamlakatlar tajribasi o‘rganilib milliy ta’lim tizimimizga tatbiq etib kelinmoqda.
I.R.Abdurazzоqоv, R.S.Mamatmurоtоvlarning xоrijiy davlatlar tajribasi asоsida
infоrmatika va axborot texnologiyalari ta’limi samaradоrligini оshirishga qaratilgan
texnоlоgiyalari fanining rivоjlanishi, о‘qitishda qо‘llaniladigan metоdlardan
TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA. ILMIY-USLUBIY JURNAL. ISSN: 2181-2659. [1/2025].
80
foydalanish keltirib o‘tilgan [3, 4, 5].
Ushbu bosqichda mavzuning dolzarbligini aniqlab, asosiy muammolar, ularning
yechim yo‘llari va tadqiqotning nazariy hamda amaliy ahamiyatini tahlil qilindi.
Ilmiy maqolalar va tadqiqotlar:
Pedagogik metodika, o‘quv jarayonida
informatika o‘qituvchilarining roli va amaliy mashg‘ulotlarni o‘tkazish bo‘yicha ilmiy
tadqiqotlar o‘rganiladi.
Milliy va xalqaro tajriba:
Xorijiy mamlakatlarning informatika o‘qituvchilarini
tayyorlashdagi yondashuvlarini tahlil qilish va taqqoslash. Bu tajriba yangi va samarali
usullarni ishlab chiqishda yordam beradi.
Davlat ta’lim standartlari:
Davlat tomonidan tasdiqlangan ta’lim standartlari
asosida informatika fanining o‘quv dasturlari tahlil qilinadi.
Tadqiqot metodologiyasi ilmiy izlanish jarayonini tashkil qilish va asoslangan
natijalarga
erishish
uchun
tanlangan
usullar
yig‘indisidir.
Umumta’lim
maktablarida informatika va axborot texnologiyalarini o‘qitishning nazariy asoslari va
innovatsion tendensiyalari asosida yuqori sinf o‘quvchilarini tayyorlash bo‘yicha
tadqiqotda quyidagi usullardan foydalanish mumkin [2, 3].
Nazariy tahlil:
Mavzuga oid nazariy materiallarni o‘rganish va tahlil qilish orqali
tadqiqotning asosiy tushunchalarini aniqlash va tushuntirish.
Anketalar va so‘rovlar:
O‘quvchilar va ota-onalar o‘rtasida so‘rov o‘tkazish orqali
informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘rgatishning samaradorligini aniqlash va
muammolarni belgilash.
Eksperimental tadqiqotlar:
Dars jarayonida yangi o‘quv metodikalarini qo‘llash
orqali ularning samaradorligini baholash. Eksperiment natijalari tadqiqot uchun ilmiy
asos yaratadi.
Statistik tahlil:
So‘rov va eksperiment natijalarini statistik tahlil qilish. Bu olingan
ma’lumotlarni raqamli ko‘rsatkichlarga asoslangan holda baholash va ularni
umumlashtirish imkonini beradi.
Taqqoslash va xulosalar chiqarish:
Adabiyotlardan olingan nazariy bilimlarni va
eksperimentlar natijalarini taqqoslash, shuningdek, turli usullarni bir-biriga nisbatan
samaradorligini baholash orqali xulosalar chiqarish.
NATIJALAR VA ULARNING MUHOKAMASI
Ta’limda innovatsion texnologiyalar majmuasi uchta elementdan iborat:
–
O‘quvchilarga uzatiladigan tarkib. U zamonaviy dunyoga mos keladigan
vakolatlarni shakllantirishga qaratilgan. Ushbu kontent yaxshi tuzilmali, multimediya
shaklida taqdim etilib, zamonaviy kommunikatsiyalar orqali etkazilishi kerak.
–
O‘quvchilarni faol jalb qilishga qaratilgan bo‘lishi kerak bo‘lgan o‘qitish usuli.
Bilimlarni passiv emas, balki bolalarning bevosita ishtirokida olish kerak.
–
O‘quv qo‘llanmalari, shu jumladan, axborot-texnologik, tashkiliy va
kommunikatsiya komponentlari.
TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA. ILMIY-USLUBIY JURNAL. ISSN: 2181-2659. [1/2025].
81
Zamonaviy ta’lim texnologiyalarining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
–
talabalarda kelgusida yangi bilimlarni olish, ishlash, qayta tayyorlash imkonini
beradigan fundamental bilimlarni shakllantirish;
–
ijodiy shaxs tipini shakllantirish, guruh va tahliliy mehnat qilish qobiliyati,
bag‘rikenglik, loyihali fikrlashni shakllantirish.
Shu tariqa ta’lim jarayonida innovatsion metodlarni qo‘llash zarurligi tushunib
olmoqda. Ammo bu holda savollar tug‘iladi: ushbu texnologiyalar qanday bo‘lishi kerak
va ularni kim amalga oshirishi kerak?
Albatta, ikkinchi savolga javob o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladi. O‘qituvchilar ta’limda
innovatsiyalarni joriy etuvchi inson bo‘lishlari kerak. Ammo zamonaviy sharoit talab
qiladigan ta’limni olmagan odamlar qanday qilib ta’lim jarayoniga yangi narsa olib
kelishi mumkin? Bu shuni anglatadiki, dastlab o‘qituvchilarni qayta tayyorlash kerak.
Zamonaviy maktabda, bizning fikrimizcha, butun pedagog kadrlar qayta tayyorlanishi
yoki yangi tendensiyalar bilan tanishishga imkon beradigan barcha turdagi kurslarni
o‘tashi kerak. Bugungi kunda mahalliy, mintaqaviy va respublika miqyosida pedagoglar
o‘rtasida ta’limda innovatsion metodlarni joriy etishga rag‘batlantirish maqsadida
ko‘plab tanlovlar o‘tkazilmoqda. Telekommunikatsiya tarmoqlarida turli seminarlar
o‘tkaziladi. Internet tarmog‘ida juda ko‘p ma’lumot mavjud bo‘lib, bu sizga sinflarda
yangiliklarni joriy etish imkonini beradi.
Zamonaviy maktablarning pedagogik faoliyatida innovatsion texnologiyalarning
keng arsenali mavjud. Ularni o‘quv jarayonida qo‘llash imkoniyati o‘qituvchilarning
o‘zgarishlarni idrok etishga tayyorligi va, albatta, ta’lim muassasalarining texnik
ta’minotiga bog‘liq. Ko‘pgina rus maktablarida sinf xonalari interaktiv doskalar va
multimediya qurilmalari bilan ta’minlangan, o‘qituvchining joyi Internetga ulangan
shaxsiy kompyuter yoki noutbuk bilan jihozlangan.
Zamonaviy informatika va axborot texnologiyalari o‘qituvchisiga nafaqat qiziqarli
darslarni taqdim etish uchun vositalar, balki bunday darslarni loyihalash uchun kuchli
vositalar, shuningdek, o‘quvchilar bilimini nazorat qilish, o‘qishdagi taraqqiyot va
muammoli sohalarni kuzatish vositalari kerak. Innovatsion texnologiyalardan
foydalangan holda informatika va axborot texnologiyalarini o‘rganish jarayonida
kompyuter nafaqat ma’lumot manbayi, balki o‘rganish vositasi va kognitiv faoliyat
jarayonini faollashtirishga imkon beradigan, fikrlashning moslashuvchanligini
rivojlantirishga va yo‘naltirish qobiliyatini shakllantirishga yordam beradigan kuchli
vosita sifatida ham ishlaydi. Shuning uchun informatika va axborot texnologiyalari
o‘qituvchisi o‘z oldiga maqsad qo‘yishi kerak – o‘rganish uchun ijobiy motivatsiya
berish, o‘quvchilarning bilim faolligini faollashtirish va bu maqsadga erishish uchun
bilimlarni o‘zlashtirishdan tashqari, yangi ma’lumotlarni olish, qayta ishlash va ulardan
foydalanish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan usullarni o‘zlashtirish ham muhim emas
[6, 8].
TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA. ILMIY-USLUBIY JURNAL. ISSN: 2181-2659. [1/2025].
82
Hozirgi vaqtda informatika va axborot texnologiyalari fanini o‘qitishda
o‘quvchilarning bilim va ijodiy faolligini rivojlantirish uchun zamonaviy innovatsion
texnologiyalar qo‘llanilmoqda, ular ta’lim sifatini yaxshilaydi, o‘qitish vaqtidan
samarali foydalanadi va vaqtni qisqartirish orqali o‘quvchilarning reproduktiv faolligini
kamaytiradi. Informatikani o‘rganishda innovatsion texnologiyalar o‘quvchilarning
yoshi va bilim darajasidan qat’i nazar, o‘quv jarayonining individualizatsiyasi, masofasi
va harakatchanligiga, shuningdek, o‘quv jarayonida darslarda qo‘llanilishi mumkin
bo‘lgan ko‘plab innovatsion texnologiyalar usullariga qaratilgan. Informatikani
o‘rganishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish usullari quyidagilarni nazarda
tutadi:
–
o‘quv faoliyatining turli bosqichlarida ta’limni boshqarish tizimini
takomillashtirish;
–
ta’lim motivatsiyasini kuchaytirish;
–
ta’lim va tarbiya sifatini oshirish, bu esa o‘quvchilarning axborot madaniyatini
oshirishga yordam beradi;
–
zamonaviy axborot texnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash darajasini
oshirish;
–
kompyuter va boshqa axborot texnologiyalari vositalari yordamida har xil
turdagi ma’lumotlar bilan ishlash, o‘z axborot faoliyatini tashkil etish va uning
natijalarini rejalashtirish ko‘nikmalarini o‘zlashtirish;
–
axborot texnologiyalari yordamida kognitiv qiziqishlar, intellektual va ijodiy
qobiliyatlarni rivojlantirish;
–
ta’lim
jarayonida zamonaviy axborot texnologiyalari vositalarining
imkoniyatlarini namoyish etish. Innovatsion texnologiyalardan foydalangan holda
informatika va axborot texnologiyalarini faol o‘qitish usullaridan biri bu muammoli
o‘qitish, loyiha usuli, interfaol texnologiyalar, ishbilarmonlik o‘yinlari,
integratsiyalashgan darslar va boshqalar [6,7].
XULOSA
Informatika axborot texnologiyalari fanini innovatsion texnologiyalar asosida
tashkil etish darslarni aniq rejalashtirish, fan mazmunini o‘rganishda motivatsiyani
oshirish hisobiga o‘quvchilar bilimlarining yuqori sifatini ta’minlaydi. Informatika va
axborot texnologiyalarini o‘rganish jarayonida o‘quvchilar vazifani bajarish uchun
ma’lumot bilan ishlash, dasturiy ta’minotni yuqori darajada o‘zlashtirish, tadqiqot
qilishni o‘rganish, o‘z g‘oyalarini ilgari surish, o‘quv materialini tahlil qilish
qobiliyatini shakllantiradilar.
TADBIRKORLIK VA PEDAGOGIKA. ILMIY-USLUBIY JURNAL. ISSN: 2181-2659. [1/2025].
83
Adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Новые педагогические технологии в системе образования / Под ред. докт.
пед. наук., проф. Е.С.Полат. – М.: АКАДЕМИЯ, 2001.
2.
Abdurazzоqоv, Ilhоm Rustamоvich. Fransiya va Avstraliya davlatlarida
infоrmatika va axbоrоt texnоlоgiyalari fanining rivоjlanishi, о‘qitishda
qо‘llaniladigan metоdlar // Wоrld Scientific Research Jоurnal, 8(1), 2022. – B.
123-126.
3.
Шаходжаев M.A., Бегматов Э.М., Хамдамов Н.Н., Нумонжонов Ш.Д.
Методы эффективного использования информационно-коммуникационных
технологий в образовательном процессе // Проблемы современной науки и
образования, 2019.
4.
Iacоpо, Falciani. "Flipped classrооm". Eurоpass Teacher Academy. Retrieved
2022-12-16.
5.
Abdurazzоqоv I.R., Mamatmurоtоv R.S. о‘g‘li. Xоrijiy davlatlar tajribasi asоsida
infоrmatika ta’limi samaradоrligini оshirishga qaratilgan texnоlоgiyalar. schоlar,
1(28), 2023. – B. 323-328.
6.
Abdurazzоqоv, Ilhоm Rustamоvich. Rivоjlangan xоrijiy mamlakatlarda
infоrmatika va axbоrоt texnоlоgiyasi fanining о‘rni // PEDAGОGS Jurnali, 2022.
20(1). – B. 58-61.
7.
Bell T., Andreae P., Rоbins A. Yangi Zelandiya maktablarida infоrmatikani jоriy
etish bо'yicha amaliy tadqiqоt // Kоmpyuter ta’limi bо‘yicha ACM оperatsiyalari
(TОCE), 2014. 14-jild. 2. – B. 10-43.
8.
Фарходжонова Н.Ф. Проблемы применения инновационных технологий в
образовательном процессе на международном уровне. Инновационные
тенденции,
социально-экономические
и
правовые
проблемы
взаимодействия в международном пространстве, 2016.
9.
Колесникова Т.А., Колокольникова З.У. Лобанова О.Б. Применение
инновационных технологий в образовательном процессе современной
школы // Научное обозрение. Педагогические науки, 2017. № 6-2. – С. 261-
269.
10.
Алексеева Л.Н. Инновационные технологии как ресурс эксперимента / Л..
Алексеева // Учитель, 2009. № 3. – С. 28.
