Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika –
Зарубежная лингвистика и
лингводидактика – Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Linguistic analysis based on the frequency dictionary of the
epics "Malikai Ayyor", "Kuntug‘mish", "Orzigul"
Dilafruz UNAROVA
1
Academic Lyceum of Samarkand State Foreign Language Institute
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received November 2024
Received in revised form
10 December 2024
Accepted 25 December 2024
Available online
25 January 2025
This article discusses the linguostatistical analysis based on
the frequency dictionary of the epics "Malikayi ayyor",
"Kuntug‘mish", "Orzigul". In addition, information is provided on
the creation of a frequency dictionary based on the WordSmith
Tool program and its capabilities. Issues such as the use of the
“Keywords” function to help identify keywords in this corpus are
studied. The most active words in the epic "Malikayi ayyor",
words with high frequency in the epic "Orzigul", and active parts
of the keywords in the epic "Kuntug‘mish" are studied. This
article also provides information on the work carried out using
the Sketch Engine corpus manager.
2181-3701/© 2024 in Science LLC.
DOI:
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss1
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
Interface of the corpus of the
epic poems "Malikayi ayor",
"Orzigul",
"Kuntugʼmish" created in the
Sketch Engine corpus
manager, size of the corpus
of the epic poems "Malikayi
ayor", "Orzigul",
"Kuntug‘mish" created in the
Sketch Engine corpus
manager, size of the corpus
of the epic poems "Malikayi
ayor", "Orzigul",
"Kuntug‘mish" created in the
corpus manager specially
created for Uzbek poetic
texts, active part of the
keywords of the epic poem
"Malikayi ayor", active part
of the keywords of the epic
poem "Kuntugʼmish",
active part of the keywords
of the epic poem "Orzigul".
1
Teacher, Academic Lyceum of Samarkand State Foreign Language Institute. E-mail: dilafruzunarova1@g.mail.com
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
54
“Malikai ayyor”, “Kuntug‘mish”, “Orzigul” dostonlari
chastotali lug‘ati asosida lingvostatistik tahlil
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar:
Sketch Engine korpus
menejerida yaratilgan
“Malikayi ayyor”,
“Orzigul”,
“Kuntug‘mish” dostonlari
korpusi interfeysi,
Sketch Engine korpus
menejerida yaratilgan
“Malikayi ayyor”,
“Orzigul”,
“Kuntug‘mish” dostonlari
korpusi hajmi,
O‘zbek tili poetik matnlari
uchun maxsus yaratilgan
korpus menejerida
yaratilgan “Malikayi ayyor”,
“Orzigul”,
“Kuntug‘mish” dostonlari
korpusi hajmi,
“Malikayi ayyor” dostoni
kalit so‘zlari faol qismi,
“Kuntug‘mish” dostoni kalit
so‘zlari faol qismi,
“Orzigul” dostoni kalit
so‘zlari faol qismi.
Ushbu maqolada “Malikayi ayyor”, “Kuntug‘mish”, “Orzigul”
dostonlari chastotali lug‘ati asosida lingvostatistik tahlil
xususida fikr yuritilgan. Shunungdek, WordSmith Tool dasturi
asosida chastotali lug‘at yaratish hamda uning imkoniyatlari
to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan. “Keywords” funksiyasi
yordamida mazkur korpusdagi kalit so‘zlarni aniqlashda yordam
berishi kabi masalalar o‘rganilgan. “Malikayi ayyor” dostonidagi
eng faol so‘zlar, “Orzigul” dostonidagi yuqori chastotaga ega
bo‘lgan so‘zlar, Kuntug‘mish” dostoni kalit so‘zlar faol qismlari
o‘rganilgan. Mazkur maqolada yana Sketch Engine korpus
menejeri yordamida amalga oshirilgan ishlar xususida
ma’lumotlar berilgan.
Лингвистический анализ на основе частотного словаря
эпосов «Маликай айёр», «Кунтугмиш», «Орзигуль»
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
интерфейс корпуса эпосов
«Маликаи айёр»,
«Орзигул»,
«Кунтугмиш»,
созданный в корпусном
менеджере Sketch Engine;
объем корпуса эпосов
«Маликаи айёр»,
«Орзигул»,
«Кунтугмиш»,
созданный в корпусном
менеджере Sketch Engine;
объем корпуса эпосов
«Маликаи айёр»,
«Орзигул»,
«Кунтугмиш»,
созданный в специально
разработанном корпусном
менеджере для
поэтических текстов
узбекского языка,
В данной статье проводится лингвостатистический
анализ на основе частотного словаря эпосов «Маликайи
айёр»,
«Кунтугмиш»
и
«Орзигуль».
Кроме
того,
представлена информация о создании этого словаря с
использованием программы WordSmith Tool и её
возможностях. Рассматриваются такие вопросы, как роль
функции «Ключевые слова» в выявлении значимых лексем
в корпусе текстов. Проведён анализ наиболее активных
слов в эпосе «Маликайи айёр», слов с высокой частотностью
в эпосе «Орзигуль», а также ключевых элементов в эпосе
«Кунтугмиш». Дополнительно в статье представлено
описание работы, выполненной с использованием кейс-
менеджера Sketch Engine.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
55
активная часть ключевых
слов эпоса «Маликаи айёр»,
активная часть ключевых
слов эпоса «Кунтугмиш»,
активная часть ключевых
слов эпоса «Орзигул».
Ma’lum bir matn asosida chastotali lug‘at yaratish usul, metodika, an’ana va
dasturlarining ko‘plab turlari mavjud. Xuddi shunday chastotali tahlilni xalq dostonlari
matni ustida amalga oshirish mumkin. Buning uchun dastlab chastotali lug‘at
shakllantirish talab etiladi. Oldingi qismda WordSmith Tool dasturi yordamida chastotali
lug‘at yaratish va lingvostatistik tahlil olib borish, mazkur dasturiy vositaning
imkoniyatlari masalasiga to‘xtalgandik. Mazkur qismda Sketch Engine korpus menejeri
yordamida har bir doston matnining chastotali lug‘atini yaratish va shu asosda
lingvostatistik tahlil olib borish imkoniyatlari va samaradorligi haqida to‘xtalamiz.
Sketch Engine korpus menejeri yordamida yaxlit interfeysga ega bo‘lgan, ammo har
bir dostonning matniasosidagi alohida korpus shakllantirildi (Qarang: 1-rasm),
1-rasm. Sketch Engine korpus menejerida yaratilgan “Malikayi ayyor”,
“Orzigul”, “Kuntug‘mish” dostonlari korpusi interfeysi
1-rasmdan ko‘rinib turibdiki, har bir dostonning so‘z miqdori alohida ajratib
berilgan (Qarang: 1-jadval):
1-jadval.
Sketch Engine korpus menejerida yaratilgan “Malikayi ayyor”,
“Orzigul”, “Kuntug‘mish” dostonlari korpusi hajmi
Korpus nomi
Hajmi
“Malikayi ayyor” dostoni korpusi
50 697 token
“Orzigul” dostoni korpusi
27 270 token
“Kuntug‘mish” dostoni korpusi
31 290 token
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
56
O‘zbek tili poetik matnlari uchun maxsus yaratilgan korpus menejerida yaratilgan
chastotali lug‘atlarni hajmi quyidagicha (Qarang 2-jadval):
2-jadval.
O‘zbek tili poetik matnlari uchun maxsus yaratilgan korpus menejerida yaratilgan
“Malikayi ayyor”, “Orzigul”, “Kuntug‘mish” dostonlari korpusi hajmi
Korpus nomi
Hajmi
So‘zshakl soni
Unikal so‘zlar (lemma) soni
“Malikayi ayyor” dostoni korpusi
“Orzigul” dostoni korpusi
“Kuntug‘mish” dostoni korpusi
26212
7724
Sketch Engine korpus menejerida “Wordlist”, ya’ni so‘zshakllar ro‘yxati funksiyasida
barcha so‘zlar so‘rovi yaxshi natija bermadi: so‘zshakl emas, tokenlar ajratildi, tinish
belgilar, so‘zning ayrim qismlarini alohida so‘z sifatida tanidi. Demak, mazkur dasturiy
vositaning o‘zbek tilidagi so‘zlarni tanib olishidagi samaradorligi yuqori emas. Ammo bu
korpus menejerining “Wordlist” funksiyasida “so‘zning tugash shakli”, “so‘zning boshlanish
shakli”, “so‘zning tarkibida ma’lum qism shakli” so‘rovi orqali qiziqarli qidiruvlarni amalga
oshirish hamda yaxshi natijalar olish mumkin. Korpus menejerining mazkur funksiyasidan
uchala doston korpusidan qiyosiy tahlillar amalga oshiramiz.
“Keywords” funksiyasi esa mazkur korpusdagi kalit so‘zlarni aniqlashda yordam
beradi. Bunda korpus so‘zning yuqori chastotasiga tayanadi va 100 ta eng yuqori chastotali
so‘zni kalit so‘z sifatida ajratib oladi. Quyida har bir dostonning kalit so‘zlarini tahlil
qilamiz. “Malikayi ayyor” dostonida quyidagi so‘zlar yuqori chastotaga ega bo‘lib, kalit so‘z
sifatida ajratildi (Qarang: 3-jadval).
3-jadval.
“Malikayi ayyor” dostoni kalit so‘zlari faol qismi
So‘z
Frequency
(focus)
Frequency
(reference)
Relative
frequency
(focus)
Relative frequency
(reference)
Score
1
2
3
4
5
6
shoqalandar
202
0
2775,03027
0
2776,03
devlar
251
6
3448,18115
0,2442
2772,22
shozargar
131
0
1799,64832
0
1800,65
avazxon
141
11
1937,026
0,44769
1338,7
qalandar
246
40
3379,49219
1,62797
1286,35
devlarning
84
1
1153,97302
0,0407
1109,81
boymoq
76
0
1044,0708
0
1045,07
avazjon
97
7
1332,56396
0,28489
1037,88
qalandarlar
72
2
989,11969
0,0814
915,592
devning
69
2
947,90637
0,0814
877,481
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
57
beklar
129
27
1772,17273
1,09888
844,819
tillaqiz
60
0
824,26642
0
825,266
dev
121
29
1662,27063
1,18028
762,871
torkiston
55
0
755,57751
0
756,578
chambil
75
9
1030,33301
0,36629
754,84
merganlar
55
2
755,57751
0,0814
699,629
tulpor
78
21
1071,54626
0,85468
578,291
malikani
66
14
906,69305
0,56979
578,226
irko
39
2
535,77313
0,0814
496,369
kanizlar
37
1
508,29761
0,0407
489,38
juring
34
0
467,08429
0
468,084
3-jadvalda ko‘rinib turganidek, 2-3-4-5-6-ustunlardagi hisob kitoblar ma’lum bir
so‘zning qo‘llanish chastotasini hisoblash asosida avtomatik ravishda kalit so‘zlarni
aniqlashga yordam beradi. Shundan ma’lum bo‘ladiki, “Malikayi ayyor” dostonidagi eng
faol so‘zlardan 20 tasi quyidagi so‘zshakllardir:
Shoqalandar, devlar, devlarning, Shozargar,
Avazxon, Avazjon, qalandar, qalandarlar, boymoq, devning, beklar, tillaqiz, dev, Torkiston,
chambil, merganlar, tulpor, malikani, kanizlar
(100 ta kalit so‘zni to‘liq ko‘rish uchun 3-
ilovaga qarang).
“Kuntug‘mish” dostonida quyidagi so‘zlar yuqori chastotaga ega bo‘lib, kalit so‘z
sifatida ajratildi (Qarang: xx-jadval). Mazkur jadvalda xato so‘zlarni o‘zimiz ajratib
ko‘rsatamiz. Bu so‘zlarda xatolikning hosil bo‘lishi dasturning
o‘, g‘
harflarini tanimasligi
bilan bog‘liq.
4-jadval.
“Kuntug‘mish” dostoni kalit so‘zlari faol qismi
Item
Frequency
(focus)
Frequency
(reference)
Relative
frequency
(focus)
Relative
frequency
(reference)
Score
xolbeka
169
3
3739,10352
0,1221
3333,14
mohiboy
63
0
1393,86694
0
1394,87
Erkiboy
61
0
1349,61719
0
1350,62
xolbekaning
50
0
1106,24365
0
1107,24
azbarxo
32
0
707,99591
0
708,996
xolbekani
26
0
575,2467
0
576,247
kuntug
52
26
1150,49341
1,05818
559,472
zangar
24
0
530,99695
0
531,997
zamongul
21
0
464,62231
0
465,622
qaydin
21
1
464,62231
0,0407
447,413
bachchalar
20
0
442,49747
0
443,497
ichinda
24
5
530,99695
0,2035
442,043
alqissa
27
11
597,37158
0,44769
413,328
ikkovi
34
23
752,24567
0,93608
389,057
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
58
yingdan
17
0
376,12283
0
377,123
ayrildim
25
12
553,12183
0,48839
372,296
buvushim
16
0
353,99796
0
354,998
anda
38
36
840,74518
1,46517
341,455
dastingdan
16
1
353,99796
0,0407
341,115
jallodlar
16
1
353,99796
0,0407
341,115
xolbekaga
15
0
331,87308
0
332,873
aylanglar
15
0
331,87308
0
332,873
xolbekadan
15
0
331,87308
0
332,873
aylayin
15
1
331,87308
0,0407
319,855
raning
26
21
575,2467
0,85468
310,698
bachchag
15
2
331,87308
0,0814
307,817
Bu jadvalda avtomatik ravishda hosil bo‘lgan ro‘yxatni qo‘lda tahlil qilamiz.
4-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, “Kuntug‘mish” dostonida eng faol so‘z yoki yuqori
chastotaga ega birliklar sifatida
Xolbeka, Xolbekaning, Xolbekani, Xolbekaga, Xolbekadan,
Kuntug‘mish, Mohiboy, Erkiboy, Zamongul
(shaxs nomlari)
, Zangar
(joy nomi)
kabi atoqli
otlar;
jallodlar, bachchalar, buvushim, dastingdan, azbarxo, ichinda
kabi turdosh otlar,
aylanglar, aylayin, ayrildim
kabi fe’llar;
anda, qaydin
olmoshlar;
alqissa, ikkovi
kabi boshqa
turkumga mansub so‘zlar yuqori chastotali so‘z, ya’ni kalit so‘zlardir (100 ta kalit so‘zni
to‘liq ko‘rish uchun xx-ilovaga qarang).
“Orzigul” dostonida quyidagi so‘zlar yuqori chastotaga ega bo‘lib, kalit so‘z sifatida
ajratildi (Qarang: 5-jadval).
5-jadval.
“Orzigul” dostoni kalit so‘zlari faol qismi
Item
Frequency
(focus)
Frequency
(reference)
Relative
frequency
(focus)
Relative frequency
(reference)
Score
orzigul
195
11
4915,30566
0,44769
3395,96
suvonxon
126
0
3176,04346
0
3177,04
suvon
98
16
2470,2561
0,65119
1496,65
orzigulning
49
0
1235,12805
0
1236,13
suvonning
48
0
1209,92139
0
1210,92
sultonxon
40
2
1008,26782
0,0814
933,299
suvonxonning
31
0
781,40753
0
782,408
ernazar
41
13
1033,47449
0,52909
676,53
orzigulga
25
0
630,16736
0
631,167
dilmurodni
25
0
630,16736
0
631,167
beklar
52
27
1310,74817
1,09888
624,976
olloyor
55
31
1386,36816
1,26167
613,425
orzigulni
24
0
604,96069
0
605,961
qoraxon
33
12
831,82092
0,48839
559,545
barnogul
21
0
529,34058
0
530,341
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
59
oqtosh
66
53
1663,64185
2,15706
527,276
qushqanot
20
0
504,13391
0
505,134
sultonim
18
2
453,72052
0,0814
420,493
oqtoshga
15
0
378,10043
0
379,1
oqtoshning
15
0
378,10043
0
379,1
suvonxonga
15
0
378,10043
0
379,1
olloyorning
19
8
478,92722
0,32559
362,047
olloyorni
14
0
352,89374
0
353,894
moma
14
0
352,89374
0
353,894
suvonxonni
14
0
352,89374
0
353,894
shoqalandar
12
0
302,48035
0
303,48
podshoga
16
9
403,30713
0,36629
295,915
suvonjon
12
1
302,48035
0,0407
291,612
dilmurodning
13
4
327,68704
0,1628
282,669
kanizlar
11
1
277,27365
0,0407
267,391
olloyorga
11
1
277,27365
0,0407
267,391
yoring
11
1
277,27365
0,0407
267,391
qushqanotning
10
0
252,06696
0
253,067
enasi
12
5
302,48035
0,2035
252,166
enajon
12
5
302,48035
0,2035
252,166
podshoning
25
38
630,16736
1,54657
247,85
orzi
10
1
252,06696
0,0407
243,17
boylab
15
15
378,10043
0,61049
235,395
kelgin
13
10
327,68704
0,40699
233,61
xosxona
9
0
226,86026
0
227,86
omonmi
9
0
226,86026
0
227,86
suvonni
9
0
226,86026
0
227,86
kelayin
9
1
226,86026
0,0407
218,949
podsho
67
170
1688,84851
6,91886
213,395
xosxonaga
8
0
201,65356
0
202,654
qochdi
14
23
352,89374
0,93608
182,789
eliga
13
20
327,68704
0,81398
181,196
yuzli
13
20
327,68704
0,81398
181,196
choshka
7
0
176,44687
0
177,447
omonoy
7
0
176,44687
0
177,447
dol
13
21
327,68704
0,85468
177,22
otini
20
48
504,13391
1,95356
171,025
dorga
11
18
277,27365
0,73259
160,612
otni
23
65
579,75397
2,64545
159,309
lashkar
17
42
428,51382
1,70937
158,529
berayin
7
3
176,44687
0,1221
158,139
oqqiz
7
3
176,44687
0,1221
158,139
qilayin
7
3
176,44687
0,1221
158,139
tillani
7
3
176,44687
0,1221
158,139
ketaverdi
8
7
201,65356
0,28489
157,72
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
60
olgin
8
7
201,65356
0,28489
157,72
omon-eson
10
15
252,06696
0,61049
157,137
beliga
12
23
302,48035
0,93608
156,75
otiga
13
27
327,68704
1,09888
156,601
otdan
13
27
327,68704
1,09888
156,601
Mazkur so‘zlarni turkumi va ma’noviy guruhiga ko‘ra quyidagicha tasniflash
mumkin (Qarang: 6-jadval). Jadvaldagi so‘zlar tahlilidan ma’lum bo‘ladiki, doston matnida
yuqori chastotali so‘zlar sifatida bosh qahramon nomlari ajratildi, shuningdek, sharsa
otlari orasidan eng yuqori chastoatga ega so‘z “ot” so‘zidir. Demak, asarda ot o‘ziga xos
badiiy yuk tashiydi. Bu kabi badiiy asarda detal darajasiga ko‘tarilgan prejmetlarni
statistik usulda aniqlash mumkin.
6-jadval.
“Orzigul” dostoni kalit so‘zlari leksik-grammatik guruhi
Shaxs/ joy nomi
Shaxs oti
Narsa oti
belgi
harakat
holat
Barnogul
Dilmurod
Dilmurod
Enajon
Olloyor
Oqqiz
Orzigul
Qoraxon
Qushqanot
Shoqalandar
Sultonxon
Suvonxon
Ernazar
Omonoy
Oqtosh
beklar
enasi
kanizlar
lashkar
moma
podsho
podshoga
podshoning
sultonim
yoring
beliga
dol
dorga
eliga
xosxona
xosxonaga
orzi
otdan
otiga
otini
otni
omon
tillani
yuzli
berayin
boylab
kelayin
kelgin
ketaverdi
olgin
qilayin
qochdi
choshka
omon-eson
Mazkur tahlilni Sketch Engine korpus menejeri yordamida amalga oshirdik. Quyida
mazkur uch doston matni uchun maxsus ishlab chiqilgan dasturda tayyorlangan chastotali
lug‘atdagi so‘zlarni tahlilga tortamiz.
“Kuntug‘mish” dostoni matni asasida shakllantirilgan alifboli chastotali lug‘atdan
ma’lum bo‘ladiki, mazkur asarda jami so‘zlar (so‘zshakl) soni: 26212, unikal
(takrorlanmas) so‘zlar 7724 tani tashkil etadi.
“Malikayi ayyor” dostoni matni asasida shakllantirilgan alifboli chastotali lug‘atdan
ma’lum bo‘ladiki, mazkur asarda jami so‘zlar (so‘zshakl) soni: 26212, unikal
(takrorlanmas) so‘zlar 7724 tani tashkil etadi.
“Orzigul” dostoni matni asasida shakllantirilgan alifboli chastotali lug‘atdan ma’lum
bo‘ladiki, mazkur asarda jami so‘zlar (so‘zshakl) soni: 26212, unikal (takrorlanmas) so‘zlar
7724 tani tashkil etadi.
Quyida mazkur dostonlardagi yuqori chastotali dastlabki 50 so‘zni keltiramiz va
ularning tarkibini solishtiramiz (Qarang: 7-jadval).
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
61
7-jadval.
O‘zbek tili poetik matnlari maxsus korpus menejeri vositasida yaratilgan “Malikayi
ayyor”, “Orzigul”, “Kuntug‘mish” dostonlari chastotali lug‘atlaridagi eng yuqori
chastotali so‘zlar
“Kuntug‘mish”
“Malikayi ayyor”
“Orzigul”
bir 477
deb 409
edi 247
shu 201
bilan 205
xolbeka 169
bo‘lib 170
bu 174
olib 166
ham 165
qilib 130
ikki 179
kelib 101
men 121
to‘ra 95
aytdi 101
dedi 99
so‘z 95
bo‘ldi 109
ekan 87
bor 75
xolbekaning 50
berdi 77
endi 69
har 88
shahzoda 57
yo‘q 83
qarab 70
bo‘lsa 61
yo‘l 52
borib 62
mard 51
oyim 42
to‘ram 30
hech 45
ko‘p 67
mening 55
bo‘lsin 38
chiqib 54
podsho 58
qoldi 51
turibdi 42
kelgan 32
ketdi 51
meni 49
sen 57
bu 731
bir 524
deb 478
bo‘lib 457
bilan 360
ham 287
qalandar 246
dedi 211
olib 236
qilib 248
aytdi 133
endi 281
men 168
qarab 165
shunda 175
edi 172
avaz 129
avazxon 140
ekan 127
sen 141
so‘zni 116
ko‘rib 159
malika 149
bo‘ldi 155
bo‘lsa 134
avazjon 97
bor 108
har 152
kelib 127
borib 120
qoldi 139
devlar 251
ko‘p 172
so‘z 99
shu 125
mening 124
dev 123
birga 112
ketdi 109
shunday 114
turibdi 84
yo‘l 108
eshitib 73
chambil 81
go‘ro‘g‘li 93
berdi 100
bir 418
dedi 269
deb 262
bu 218
men 211
orzigul 195
bilan 167
so‘z 153
shunda 132
suvonxon 126
shu 119
qarab 116
olib 114
ham 110
endi 104
suvon 98
bo‘ldi 87
bo‘lib 86
ekan 77
kelib 77
edi 71
uch 70
kun 69
qilib 69
mening 68
podsho 68
bo‘lsa 67
menga 67
keldi 66
oqtosh 66
borib 63
ikki 63
ot 59
bor 58
qirq 57
olloyor 55
bo‘lsin 54
bolam 54
har 54
va 54
ko‘p 53
beklar 52
sen 51
orzigulning 49
hech 48
qildi 48
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
62
sening 32
kun 49
ne 37
odam 45
senga 38
shoqalandar 202
shozargar 134
aytib 75
yo‘q 79
suvonning 48
bobo 47
qoshiga 47
dilmurod 46
E’tibor qaratilsa, uch doston matnida ham eng yuqori chastotali so‘zlar olmosh, son,
ko‘makchi, bog‘lovchi, dedi, deb kabi fe’l turkumiga mansub so‘zlar tashkil etadi. Bu kabi
so‘zlar yuqori chastotaga ega bo‘lsa-da, asar matning semantik yadrosini tashkil etmaydi
va asar uchun ahamiyatga ega bo‘lgan, poetik yuk tashiydigan so‘zlar sanalmaydi. Demak,
faqat chastotali lug‘atning o‘zi asar matnidagi lingvopoetik bo‘yoqdorlikka ega so‘zlarni
ajratib olishga asos bo‘lolmaydi, shakllantirilgan chastotali lug‘at yana bir bosqichli
tahlildan o‘tishi lozim. Quyida uch dostonning yuqori chastotali so‘zlari ichidan har bir asar
uchun ahamiyatli uchun ahamiyatli bo‘lgan so‘zlarni qo‘lda ajratib olamiz hamda ularni
leksik-grammatik jihatdan guruhlashtiramiz.
8-jadval.
“Malikayi ayyor”, “Orzigul”, “Kuntug‘mish” dostonlari chastotali lug‘atlaridagi
yuqori chastotali so‘zlarning leksik-grammatik tasnifi
Leksik-grammatik guruh
“Kuntug‘mish”
“Malikayi ayyor”
“Orzigul”
Atoqli ot (shaxs nomi)
Xolbeka 169
Xolbekaning 50
Avaz 129
Avazxon 140
Avazjon 97
Go‘ro‘g‘li 93
Shoqalandar 202
Shozargar 134
Orzigul 195
Suvonxon 126
Suvon 98
Olloyor 55
Orzigulning 49
Suvonning 48
Dilmurod 46
Atoqli ot (joy nomi)
Chambil 81
Oqtosh 66
Shaxs oti
podsho 58
to‘ram 30
oyim 42
odam 45
to‘ra 95
shahzoda 57
qalandar 246
malika 149
bobo 47
podsho 68
beklar 52
bolam 54
Narsa oti
so‘z 95
yo‘l 52
kun 49
so‘zni 116
yo‘l 108
so‘z 99
so‘z 153
kun 69
ot 59
qoshiga 47
Mavhum ot
devlar 251
dev 123
belgi
mard 51
miqdor
ikki 179
ko‘p 67
bir 524
ko‘p 172
bir 418
uch 70
ikki 63
qirq 57
ko‘p 53
payt
endi 69
endi 281
endi 104
holat
birga 112
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
63
harakat
bo‘lib 170
olib 166
qilib 130
kelib 101
aytdi 101
dedi 99
bo‘ldi 109
ekan 87
berdi 77
qarab 70
bo‘lsa 61
borib 62
bo‘lsin 38
chiqib 54
qoldi 51
turibdi 42
kelgan 32
ketdi 51
deb 478
bo‘lib 457
dedi 211
olib 236
qilib 248
aytdi 133
qarab 165
edi 172
ko‘rib 159
bo‘ldi 155
bo‘lsa 134
kelib 127
borib 120
qoldi 139
ketdi 109
turibdi 84
eshitib 73
berdi 100
aytib 75
dedi 269
deb 262
qarab 116
olib 114
bo‘ldi 87
bo‘lib 86
ekan 77
kelib 77
edi 71
qilib 69
bo‘lsa 67
borib 63
keldi 66
bo‘lsin 54
qildi 48
olmosh
bu 174
men 121
har 88
hech 45
mening 55
meni 49
sen 57
sening 32
ne 37
senga 38
bu 731
men 168
shunda 175
sen 141
har 152
shu 125
mening 124
shunday 114
bu 218
men 211
shunda 132
shu 119
ham 110
mening 68
menga 67
har 54
sen 51
hech 48
Yordamchi so‘zlar
ham 165
bor 75
yo‘q 83
bilan 360
ham 287
ekan 127
bor 108
yo‘q 79
bilan 167
bor 58
va 54
8-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, har bir doston matnida leksik-grammatik
xususiyatiga ko‘ra yuqori chastotali so‘zlarning miqdori har xil. xx-jadvaldagi
ma’lumotlarga tayanib quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
birinchidan
, barcha dostonlarda ham asar qahramonlari bir xil chastotaga ega emas:
ayrim dostonlarda qahramonlar ko‘p tilga olinsa, ayrimlarining qo‘llanish chastotasi
yuqori emas;
ikkinchidan
, asardagi joy nomlari boshqa so‘zlarga nisbatan qo‘p qo‘llanilmaydi;
uchinchidan
, barcha dostonlarning matnida fe’l turkumiga oid ‒ harkatni bildiruvchi
so‘zlar faol qo‘llanadi;
to‘rtinchidan
, qo‘llanilishchatotasining yuqoriligi bilan fe’ldan keyingi o‘rinda
turuvchi turkum olmoshdir;
beshinchidan, payt, holat, miqdor, belgi
ma’nolarini bildiruvchi so‘zlar quyi
chastotaga ega.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika – Зарубежная лингвистика
и лингводидактика – Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue – 1 (2025) / ISSN 2181-3701
64
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Xamrayeva Sh. Til korpusining leksikografik ahamiyati // O‗zMU, – Toshkent,
2017.
2.
Rahimov A. Kompyuter lingvistikasi asoslari. – T., 2011
3.
Недовшина Е.В. Программа для работы с корпусами текстов: обзор
основных корпусных менеджеров. Работа с системой DDC // Языковая инженерия:
в поиске смыслов. (электронный ресурс).
4.
Захаров В.П. Корпусная лингвистика. Учебно-методическое пособие. – СПб:
БИ, 2005. – С. 48.
5.
Плунгян В. Зачем мы делаем корпусы? // www.ruscorpora.ru
