Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
556
57. ЎзМА, И-1 фонд – Канцелярия Туркестанского генерал – губернатора.
58. ЎзМА, И-22 фонд – Управление начальника Каттакурганского уезда
Самаркандской области.
59. ЎзМА,, И-36 фонд - По выборам Государственную Думу.
60. ЎзМА, И-274 фонд – Сырдаринской областной по делам о выборах в
Государственную Думу комиссии.
61. Эл байроғи. 1917. 8 ноябрь,.9 декабрь, 19 декабрь.
62. Ҳуррият. 1917. 13 июнь, 14 декабрь, 19 декабрь.
63. Zeki Velidi Toğan. Hatiralar. Türkistan ve diğer müslüman doğu Türklerin
milli varlik ve kültür mücadeleleri. – Istanbul, 1969. – 674 s.
BUXORO XALQ SOVET RESPUBLIKASINING TURKIYA BILAN
SIYOSIY ALOQALARI
Nuridinov T.Q.
QDPI katta o’qituvchisi (PhD)
tnuridinov1967.@gmail.com
Annotatsiya. Ushbu maqolada Buxoro Xalq Sovet Respublikasining Turkiya Jumhuriyati bilan
XX asr 20-yillarida olib borgan siyosiy aloqalari tarixi yoritilgan. F.Xo‘jaev boshchiligidagi “Yosh
buxoroliklar” hukumati mazkur davlat bilan o‘rnatiladigan siyosiy aloqalarga xalqaro maydonga
chiqishning muhim yo‘nalishlaridan biri sifatida qaragan. Turkiya davlati BXSR mustaqilligini birinchi
bo‘lib tan oldi va elchilarini Buxoroga yubordi. Ikki o‘rtadagi siyosiy aloqalar sovetlar tazyiqi ostida
yetarlicha samara bermagani arxiv hujjatlari asosida ochib berilgan.
Kalit so‘z va iboralar
: Globallashuv, xalqaro aloqalar, yosh buxoroliklar, BXSR, Turkiya,
F.Xo‘jaev, M.Kamol, G‘olib Posho, Otaulla Xo‘jaev, M.Aminov, Q.Y.Po‘latov, Anvar Posho, Mahmud
Nazar va Mahmud Rajab, Pashar, elchilikning tugatilishi.
Аннотация:
В данной статье описываются политические отношения между Бухарской
Народной Республикой и Турецкой Республикой в ХХ веке. Ф. Ходжаев, вождь молодого
бухарского народа, был одним из важных лидеров в отношениях с Турцией. Турция первой
признала СССР и прислала посла. Из-за советского давления политические отношения между
двумя странами недостаточно отражены в архивных документах.
Ключевые слова и фразы: Глобализация, международные отношения, младобухарцы,
СССР, Турция, Ф. Ходжаев, М. Камал, Голиб-паша, Отаулла Ходжаев, М. Аминов, К.Ю. Полатов,
Анвар-паша, Махмуд Назар и Махмуд Раджаб, Пашар, прекращение посольство
Annotation: The article highlights the history of political relations between the Bukhara People's
Soviet Republic and the Republic of Turkey in the 20s of the twentieth century. The government of the
Young Bukharians headed by F. Khodjaev considered political relations with Turkey one of the important
directions. The Turkish state was the first to recognize the independence of the BNSR and sent
ambassadors to Bukhara. On the basis of archival documents, it is revealed that political relations
between the two countries were not effective enough under the pressure of the Soviets.
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
557
Key words and phrases
: Globalization, international relations, young Bukharans, USSR,
Turkey, F. Khojaev, M. Kamal, Ghalib Pasha, Otaulla Khojaev, M. Aminov, Q. Y. Polatov, Anvar Pasha,
Mahmud Nazar and Mahmud Rajab, Pashar, termination of the embassy.
Jahonda yuz berayotgan globallashuv jarayonlarining davlatlar o‘rtasidagi
siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy aloqalarning kuchayib borishiga, turli millat
va madaniyatlarga mansub xalqlar o‘zaro hamkorligining rivojlantirishga hal
qiluvchi ta’sir ko‘rsatuvchi omillardan biriga aylangan bugungi kunda xalqaro
tinchlikni saqlash, xalqlarning barqaror rivojlanishini ta’minlash insoniyat oldidagi
dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Dunyo davlatlari, mintaqalar
o’rtasidagi o’zaro hamkorlikni rivojlantirib borish zaruriyati zamonaviy
taraqqiyotning ajralmas xususiyatiga aylandi. Shu nuqtai nazardan davlatlar
o‘rtasidagi tashqi aloqalar, hamkorlik munosabatlarini yanada kengaytirish va
mustahkamlab borish, ularning tarixiy ildizlariga murojaat qilish ehtiyojini
vujudga keltirmoqda.
O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar va yangi
jamiyat qurishda xalqimizning boy tarixi, madaniyati, an’analarini o‘rganish,
ulardan foydalanish muhim vazifa sifatida belgilanmoqda. Zero, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, «Buyuk tarixda hech narsa
izsiz ketmaydi. U xalqlarning qonida, tarixiy xotirasida saqlanadi va amaliy
ishlarida namoyon bo‘ladi. Shuning uchun ham u qudratlidir. Tarixiy merosni
asrab avaylash, o‘rganish va avlodlardan avlodlarga qoldirish davlatimiz
siyosatining eng muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biridir»
[1: 29]
.
Markaziy Osiyo xalqlarining Turkiya davlati bilan o‘zaro hamkorlik
munosabatlari tarixi bir necha yuz yillarni o‘z ichiga oladi. XIX asr oxiri XX asr
boshlarida Rossiya imperiyasi Buxoro amirligi hayotining barcha sohalari ustidan
to‘liq o‘z hukmronligini o‘rnatish tadbirlarini amalga oshirdi. Olib borilgan
siyosatning asosiy mohiyati Buxoroni tashqi dunyodan ajratib, uni yakkalab
qo‘yishga qaratilgan edi. Rossiyada 1917-yil fevral va oktabr voqealaridan keyin
hokimiyatga kelgan muvaqqat hukumat va bolsheviklar hukumati davrida ham
Buxoroga nisbatan mustamlakachilik siyosatining mohiyati o‘zgarmay qolaverdi.
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
558
1920-yil 2-sentabrda Buxoroda amirlik tuzumi ag‘darib tashlangach, bolsheviklar
sovet andozalari asosida yangi jamiyat qurish, BXSR ustidan mustamlaka
hukmronligini o‘rnatish siyosatini olib borishga kirishdilar. F.Xo‘jaev boshliq
hukumatning xorijiy mamlakatlar bilan olib borgan siyosiy, iqtisodiy, madaniy,
ilmiy-texnikaviy hamkorlikdan maqsadi “xalqqa erkin maishat, iqtisodiy ozodlik,
asrlardan buyon amirlikning asoratida yotgan xalqni madaniy taraqqiysiga
chiqarmoq edi”
[2]
. BXSR hukumati respublikani xalqaro maydonga olib chiqish
maqsadida Sharq mamlakatlari va iqtisodiy taraqqiy etgan G‘arbiy Yevropa
davlatlari hamda AQSh bilan keng hamkorlikni amalga oshirish uchun, mavjud
murakkabliklarga qaramasdan, bir muncha ishlarni amalga oshirdi. Bu masalada
Kavkaz hududi BXSR uchun g‘arbiy yo’nalishda amalga oshiriladigan tashqi
siyosat uchun muhim ahamiyat kasb etdi. Mazkur hudud Buxoro Respublikasining
Turkiya hamda G‘arbiy Yevropa va AQSh bozorlariga chiqish ko‘prigi bo‘lib
xizmat qildi.
BXSR hukumatining tashqi aloqalarida Turkiya respublikasi bilan
munosabatlar muhim ahamiyat kasb etgan. Buxoro Respublikasi hukumati dunyo
bozoriga chiqish, xalq xo‘jaligi uchun kadrlar tayyorlash masalalarida Turkiyaning
ahamiyatini to‘g‘ri baholagan edi. BXSR hukumati a’zolarining ko‘pchiligi XX asr
boshlarida Turkiyada tahsil olganligini e’tiborga oladigan bo‘lsak, har ikki
mamlakat o‘rtasidagi munosabatlarni yo‘lga qo‘yishda o‘zaro bir-birini tushunish
ijobiy bo‘lganligini ko‘rish mumkin. I jahon urushidan keyingi davrda xalqaro
miqyosdagi o‘zgarishlar BXSR tashqi aloqalariga o‘z ta’sirini ko‘rsatmay qolmadi.
Bu davrda g‘olib davlatlarning Germaniya va uning ittifoqchilariga nisbatan
yuritgan siyosatini mazkur davlatlar manfaatlariga zid bo‘lib, Antanta davlatlari
Rossiyada hokimiyatga kelgan bolsheviklar hukumatini tan olmaslik siyosatini
yuritdi. Bu davrda Turkiya tashqi siyosatida RSFSR bilan ittifoqchilik qilish,
o‘zaro siyosiy va elchilik aloqalari o‘rnatilishi muayyan darajada ahamiyatga ega
bo‘ldi. Turkiya hukumati 1921-yil 16-martda RSFSR bilan diplomatik va
hamkorlik shartnomasini imzoladi. Bu o‘z navbatida BXSR va Turkiya
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
559
munosabatlari yo‘lga qo‘yilishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Turk xalqining G’arb
davlatlariga qarshi olib borayotgan milliy kurashi Buxoroda sinchkovlik bilan
kuzatib borildi hamda qo‘ldan kelgan ma’naviy yordam ko‘rsatildi
[3: 8]
.
Turkiya Respublikasi BXSRni siyosiy va diplomatik tomondan birinchi
bo‘lib tan olgan mamlakat bo‘lganligini alohida ta’kidlash lozim. Turkiya va
BXSR o‘rtasidagi diplomatik munosabatlar o‘rnatilishi tashabbuskori Turkiya
respublikasining asoschisi Mustafo Kamol edi. Uning rahbarligidagi hukumat
1920-yil qishidayoq, har ikki mamlakat o‘rtasida diplomatik aloqalarni o‘rnatish
maqsadida G‘olib Posho boshchiligidagi o‘z elchilarini Buxoroga yubordi
[3: 10]
.
O‘z navbatida BXSR hukumati Mahmud Nazar va Mahmud Rajab boshchiligidagi
elchilarni har ikki mamlakat o‘rtasida munosabatlarni o‘rnatish maqsadida
Turkiyaga yubordi
[4]
. Buxoro elchilari shaxsan Mustafo Kamol tomonidan qabul
qilinib, har ikki tomon o‘rtasida qadimdan davom etib kelayotgan o‘zaro do‘stlik
va hamkorlikni yo‘lga qo‘yilishida muhim ahamiyat kasb etdi. BXSR hukumati
rasmiy nashri bo‘lgan «Buxoro axbori» gazetasida turklarning G‘arb davlatlari
bosqiniga qarshi olib borayotgan kurashi, Turkiya rahbari Mustafo Kamol shaxsiga
oid bir qator xabarlar nashr qilingani Buxoroda Turkiyadagi o‘zgarishlarga qiziqish
katta bo‘lganligidan dalolatdir. Ta’kidlash lozimki, Mustafo Kamol Posho shaxsi
bilan bog‘liq tarixiy ma’lumotlarni har tomonlama ilmiy va xolisona o‘rganish
O‘zbekistonda mustaqillik yillaridagina amalga oshdi. O‘zbekiston istiqloli
yillarida mazkur masala bir qator tadqiqotchilar tomonidan o‘rganildi
[5]
.
BXSR hukumati va xalqi Turkiya va Yunoniston urushi davomida qardosh
turk xalqini qo‘llab-quvvatlab, turli miting va namoyishlar tashkil qilgan, katta
miqdorda mablag‘ to‘planib, yordam tariqasida Turkiyaga jo‘natilgan. Turkiyaning
mustaqillik uchun olib borgan kurashi Buxoroda diqqat bilan kuzatib borildi.
Buxoroda turklarning g‘alabasi sharafiga 1922-yil 12-oktabrda o‘tkazilgan
mitingda BXSR rahbarlaridan Otaulla Xo‘jaev, M.Aminov, Q.Y.Po‘latov,
RSFSRning Buxorodagi vakili Fonshteyn nutq so‘zladilar va miting qatnashchilari
nomidan Turkiya hukumatiga tabrik telegrammasi jo’natildi
[7: 42]
.
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
560
BXSR va Turkiya munosabatlariga mazkur davrda yuz bergan bir qator
ijtimoiy-siyosiy jarayonlar o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Tarixiy ma’lumotlarni o‘rganish
shuni ko‘rsatmoqdaki, har ikki tomon munosabatlari sovet hukumati ruxsat bergan
doirada amalga oshirildi. BXSR hukumatiga Turkiya bilan munosabatlarni
o‘rnatish va olib borish oson kechmagan. Chunki 1921-yil oktabridan 1922-yil
avgustigacha bo‘lgan davrda turk sarkardasi Anvar Posho Buxoroga kelib, bu
yerdagi siyosiy- harbiy jarayonlarda faol qatnashdi
[8: 42]
. Bundan avval, Anvar
Posho 1920-yil yozidan 1921-yil sentabrigacha sovet Rossiyasi bilan hamkorlik
qilgan edi
[8: 45]
.
Ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlarga BXSR va Turkiyaning RSFSR bilan
tuzgan shartnomalari hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatdi. 1921-yil 16-martda Moskvada
sovet Rossiyasi bilan Turkiya o‘rtasida do‘stlik va birodarlik haqida, 13 oktabrda
Turkiya bilan boshqa sovet respublikalari o‘rtasida shartnomalar tuzildi
[8: 46]
.
Mazkur shartnomalarga asoslanib, Mustafo Kamol hukumati Rossiyadan Anvar
Poshoni Turkiyaga qaytarishni yoki uni chegaradosh Kavkaz hududidan chiqarib
yuborishni qat’iy talab qildi. O‘z navbatida RSFSR tashqi ishlar xalq komissari
o‘rinbosari L.Karaxan 1922-yil 11-mayda RSFSRning Turkiyadagi muxtor vakili
S.Aralovga yozgan xabarnomasida sovet hukumati turk hukumati talabini bajarib,
Anvarni Anatoliyaga kiritmaganligini, hozirda esa Anvarning Buxoroda bo‘lishi
musulmon omma tomonidan uni Anqara hukumati va Mustafo Kamol
qo‘llayotganligi sifatida qaralayotganligini hisobga olib, bu masalada parlament va
matbuotda Anqara hukumatining Anvarga munosabatini aniqlab beruvchi chiqish
qilish talab qilindi
[9: 79]
.
Buxoro xalqi milliy istiqlol uchun kurash olib borayotgan turk xalqini har
tomonlama ma’naviy qo‘llab-quvvatlab turgan. 1922-yil 12-oktabrda BXSR MIQ
qarori bilan Masjidi Kalonda Buxoro maorif noziri Qori Yo‘ldosh Po‘latov
boshchiligida islom ruhoniylari, maktab o‘quvchilari ishtirokida miting o‘tkazildi.
Unda BXSR Nozirlar Sho‘rosi muvaqqat raisi Otaulla Xo‘jaev, MIQ raisi birinchi
muovini M.Aminov, RSFSR muxtor vakili M.Fonshteyn ishtirok etdilar. Miting
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
561
ishtirokchilari nomidan Turkiya Milliy majlisi raisi Mustafo Kamol nomiga tabrik
telegrammasi yuborildi
[9]
.
Buxoroga elchi qilib tayinlangan Turkiya vakillari 1921-yil yanvarda
Buxoroga keldi va BXSR rahbarlari F.Xo‘jayev, A.Muhiddinov, RSFSRning
Buxorodagi vakili K.Hakimovlar tomonidan qabul qilinib, ular sharafiga qabul
marosimi uyushtirildi
[10]
. BXSR dunyo miqyosiga chiqish uchun Turkiya bilan
o‘rnatiladigan diplomatik aloqalarga muhim masalalardan biri sifatida qaragan edi.
Shu nuqtai nazardan ikki o‘rtadagi elchilik aloqalariga ahamiyat berilganligi bejiz
emas. O‘z navbatida 1922-yil bahorida BXSR hukumati Turkiya bilan siyosiy
munosabatlarni o‘rnatish maqsadida Mahmud Nazar va Mahmud Rajablardan
iborat o‘z elchilarini Anqaraga yubordi. Buxoroning Turkiyaga yuborilgan birinchi
siyosiy xay’ati a’zolari Mustafo Kamol tomonidan qabul qilindi. Har ikki tomon
vakillari o‘z nutqlarida o‘zaro do‘stlik va hamkorlik munosabatlarini o‘rnatish, bir-
birlariga ko‘maklashuv lozimligini ta’kidladilar
[3: 52]
. Tomonlar davrning
murakkabliklariga qaramasdan, o‘zaro hamkorlikni barcha sohalarda amalga
oshirishdan manfaatdor edilar. Turkiya Respublikasi hukumati mavjud xalqaro
vaziyatdan kelib chiqib, sovet hukumati bilan munosabatlar o‘rnatishga majbur
bo‘ldi. Bu holat uning Buxoro bilan aloqalariga bevosita ta’sir ko‘rsatdi.
1920–1924-yillarda BXSR va Turkiya respublikasi o‘rtasida iqtisodiy
aloqalarni keng yo‘lga qo‘yishga erishilmadi. Mazkur jarayonga har ikki davlat
hayotida yuz bergan siyosiy-harbiy jarayonlar, to‘g‘ridan-to‘g‘ri savdo yo‘lining
yo‘qligi, BXSR tashqi iqtisodiy aloqalari sovet organlari nazoratida amalga
oshirilishi sabab bo‘ldi. Shunday bo‘lsa-da, Buxoroning Kavkazortida faoliyat
yuritgan savdo vakolatxonalari G‘arbiy Yevropa davlatlari bilan olib borgan
iqtisodiy munosabatlarda Istanbul porti va Turkiya banklaridan muayyan darajada
foydalangan edi.
1922-yil oxirida SSSR tashkil topgandan keyin barcha sohalarda bo‘lgani
kabi BXSRning Turkiya bilan hamkorlik doirasi qisqarib bordi. 1923-yildan
Buxoroni sovetlashtirish siyosatining kuchayishi bilan BXSRning chet
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
562
mamlakatlardagi
davlat
tashkilotlarini
tugatish
jarayoni
avj
oldirildi,
respublikaning xorijiy davlatlar bilan madaniy aloqalarini tugatish jarayoni
kuchaytirildi. Sovet hukumati xorijga tahsil olish uchun yuborilgan talabalarni
ortga qaytarish siyosatiga Buxoroni sovetlashtirishning tarkibiy qismlaridan biri
sifatida qaragan edi. SSSR tashkil topgach, rasman uning tarkibiga kirmagan
BXSR ichki va tashqi siyosatida jiddiy o‘zgarishlar yuz berdi. 1923-yil bahoridan
Buxoro hayotining barcha sohalarini sovetlashtirish siyosati jadallik bilan amalga
oshirila boshlandi. Avvalo, hukumat tarkibidan ilg‘or fikrli yosh buxoroliklar
namoyondalari chiqarilib, ular o‘rniga ma’lumoti yetarli darajada bo‘lmagan oddiy
xalq vakillari hukumat mas’ul lavozimlariga tayinlandi. BXSR konstitutsiyasi va
qonunlariga, shuningdek, respublikaning sovet davlati bilan tuzgan noteng
shartnomalariga ham jiddiy o‘zgartirishlar kiritilib, amalda Buxoro RSFSR
tarkibidagi ma’muriy-hududiy birliklardan biriga aylantirildi. Kommunistik
mafkura namoyondalari «jahon inqilobi» g‘oyasi amalga oshmagandan keyin uni
alohida olingan jo‘g‘rofik makonda amalga oshirishga kirishdilar. Totalitar
tuzumning kuchayib borishi bilan BXSR kabi qog‘ozda mustaqil bo‘lgan
respublikalarni tugatib, ularni SSSR tarkibiga kiritish jarayoni boshlandi. Buxoro
hayoti barcha sohalari ustidan sovet davlat muassasalari nazorati o‘rnatilishi bilan
kommunistik partiya dohiylarining BXSRni tarix sahnasidan butunlay yulib
tashlashdan iborat bo’lgan siyosatining asl ko‘rinishi oshkor bo‘lib qoldi. Buxoro
hududida harbiy harakatlarning uzoq davom etishi natijasida respublika hukumati
mavjud vaziyat ustidan nazorat o‘rnatish imkoniyatiga ega emasdi. BXSRning
xorijiy davlatlar bilan olib borilayotgan hamkorligiga 1923-yil martida
Chorjo‘yning Pashar qishlog‘i yonida Turkiya, Afg‘oniston, RSFSR konsulliklari
va diplomatik vakillarining halok bo‘lganliklari muayyan darajada salbiy ta’sir
ko‘rsatgan, albatta
[11: 38]
. Mazkur voqea kim tomonidan amalga oshirilishidan
qat’iy nazar, BXSR hukumatining xalqaro miqyosdagi obro‘siga jiddiy salbiy ta’sir
ko‘rsatgan edi.
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
563
Bu davrda ikki o‘rtadagi aloqalar hukumatlar doirasida o‘zaro maktub
yozishmalari ko‘rinishida mavjud bo‘lgan. Turkiyaning jumhuriyat deb e’lon
qilinishi munosabati bilan BXSR hukumati qardosh xalq hukumati va uning
rahbari Mustafo Kamol nomiga tabrik telegrammasi yo‘llaydi. 1923-yil noyabrda
Turkiya rahbari javob telegrammasi yo‘llab, o‘z xalqi va hukumati nomidan
qardosh Buxoro xalqi va hukumatiga o‘z samimiy minnatdorchiligini bildiradi
[3:
51-52]
. Biroq, bu davrda Buxoro hayotini jadal sovetlashtirilishi natijasida
BXSRning tashqi aloqalari doirasi qisqarib bordi. Turkiya Respublikasi bilan
hamkorlik munosabatlari yetarlicha rivojlanmasdan barham topdi.
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni ta’kidlash lozimki, BXSR tarixan qisqa
muddat davomida mavjud bo‘lishiga qaramasdan, sovet respublikalari, xorijiy
mamlakatlar bilan keng hamkorlik munosabatlarini yo‘lga qo‘yishga harakat qildi
va bu masalada muayyan natijalarga erishdi. BXSRning Turkiya davlati bilan
hamkorligi, ayniqsa, maorif va madaniy sohalarda bir muncha samarali bo‘ldi.
Turkiya uchun og‘ir bo‘lgan chet el bosqini davri bo‘lishiga qaramay, Mustafo
Kamol hukumati qardosh Buxoro xalqi bilan hamkorlik munosabatlarini samarali
olib borishga harakat qildi. O‘z navbatida boshidan murakkab davrni
kechirayotgan BXSR hukumati xorijiy mamlakatlarga tahsil olish uchun o‘z
talabalarini yubordi. Bir tomondan, Buxoro hududida ko‘p ming kishilik sovet
armiyasining mavjud bo‘lishi, mamlakatda qizil armiyaga qarshi kuchli qurolli
qarshilik harakatining uzoq vaqt mobaynida davom etishi, BXSR tashqi
aloqalariga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Ikkinchidan, Buxoro xorijiy Sharq mamlakatlari
bilan sovet hukumati vakillari ishtirokida aloqalar olib bordi. Ayniqsa, SSSR
hukumatining 1923-yildan sovet respublikalari va xorijiy davlatlarda faoliyat olib
borgan BXSR vakolatxonalarini tugatish tomon yo‘l tutishi BXSRning xalqaro
hamkorligi barham topishiga olib keldi. SSSRda sovet hokimiyatining
mustahkamlanib borishi Buxoro va Turkiya munosabatlarida salbiy holatlar paydo
bo‘lishiga olib keldi. Shuningdek, sovet davlat organlarining Turkiya diplomatik
vakillariga
va
hukumatiga
tazyiq
ko‘rsatishi
tomonlar
o‘rtasidagi
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
564
munosabatlarning yomonlashuviga olib keldi. Bu holat BXSR va Turkiya
respublikasi munosabatlariga salbiy ta’sir ko‘rsatib, sovetlarning Buxoro
mustaqilligini tugatish siyosatiga mos kelardi. Xorijda jumladan, Turkiyada tahsil
olgan Buxoro talabalarining ayrimlari sovet totalitar siyosati bilan kelisha olmay,
o‘zga yurtlarda qolgan bo‘lsalar, o‘z yurtiga qaytganlari XX asr 30-yillarida
stalincha qatag‘on siyosati qurboni bo‘ldilar.
Foydalanilgan manba va adabiyotlar:
1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом
эттириб, янги босқичга кўтарамиз. – Тошкент: Ўзбекистон, 2018.
2. “Бухоро ахбори” 1922 йил, 8 июл, № 89 сон.
3. Ҳайитов Ш., Раҳмонов К. Бухоро Халқ Совет Республикаси ва Шарқ
мамлакатлари. (1920-1924 йиллар). –Бухоро. 2004.
4. Бухоро ахбори, 1922 йил, 4 апрель, №77.
5. Эргашев Ф. Янги Туркиянинг отаси. Жаҳон адабиёти. 1998 йил, № 8,
А.Зоҳидий Мустафо Камол Отатурк. Фан ва турмуш, 2001 йил, № 1.
6. Бухоро ахбори, 1922 йил, 19 октябрь, № 103.
7. Ражабов. Қ. Бухорога қизил армия босқини ва унга қарши кураш. –
Тошкент: 2002.
8.
Материалы по истории Бухарской Народной Советской Республики.
Сборник документов. – Ташкент: 1976.
9.
Бухоро ахбори, 1922 йил, 19 октябрь, № 103.
10.
Бухоро ахбори, 1921 йил, 27 январь, № 21.
11. ЎзМА, Р 47-фонд, 1-рўйхат, 321-иш.
