Рентгеновское исследование состава краски, используемой в изделиях глазури, обнаруженных на памятнике Афросиаб

CC BY f
5-16
12
5
Поделиться
Арзиев K., & Дёров, А. (2023). Рентгеновское исследование состава краски, используемой в изделиях глазури, обнаруженных на памятнике Афросиаб. Актуальные проблемы истории Узбекистана, 1(1), 5–16. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/history-of-uzbekistan/article/view/16469
K Арзиев, Самаркандский археологический институт

младший научный сотрудник

А Дёров, Самаркандский археологический институт

младший научный сотрудник

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье с помощью портативного прибора VANTA Element-S проанализированы краски на поверхности глазурованных керамических изделий караханидской эпохи, обнаруженных в древнем памятнике Афросиаб, расположенном в Самарканде, относящихся к караханидскому периоду, с различными цветами и красочными узорами. Химический состав методом рентгенофлуоресценции (р-РФА) исследовали качественно и количественно с помощью прибора. По его словам, в глазурованной части поверхности керамики высокое содержание Pb и Si. Другие химические элементы (разного цвета), такие как Cu, Fe, Mn, Al, Mg, Ca, Si, содержатся в больших количествах в неглазурованных или глазурованных деталях. Используется надежный статистический анализ, основанный на 11 ключевых элементах. Химическая характеристика и статистическая оценка данных были объединены с петрографическим анализом.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

5







AFROSIYOB YODGORLIGIDAN TOPILGAN SIRLANGAN SOPOL

BUYUMLARDA ISHLATILGAN BO‘YOQLAR TARKIBINI P-XRFDA

O‘RGANISH

Arziyev K

Samarqand arxeologiya instituti kichik ilmiy xodim

komiljanarziyev04@gmail.com

Diyorov A

Samarqand arxeologiya instituti kichik ilmiy xodim

diyarovanvar88@gmail.com

Annotatsiya:

Ushbu

maqolada

Samarqandda

joylashgan

qadimgi

Afrosiyob

yodgorligidan topilgan, Qoraxoniylar davriga ta’alluqli bo`lgan, sirlangan, har-xil ranglarda va
rangli naqshlarga ega bo‘lgan sopol buyumlarni yuza qismidagi bo‘yoqlarni VANTA Element-S
portativ rentgen-fluoresans (p-XRF) apparati yordamida sifat va miqdoriy jihatdan kimyoviy
tarkibi o‘rganildi. Unga ko‘ra sopol buyumlar yuzadagi sirlangan qismida Pb va Si miqdori
ko`p uchraydi. Sirlanmay qolib ketgan yoki siri ko‘chgan qismlardagi buyuqlarda boshqa
kimyoviy elementlar (har xil ranglarda) Cu, Fe, Mn, Al, Mg, Ca, Si lar ko‘p uchraydi. 11 ta
asosiy elementlariga asoslangan ishonchli statistik tahlil qo‘llaniladi. Ma'lumotlar kimyoviy
tavsif va statistik baholash petrografik tahlil bilan birlashtirildi.

Kalit so‘z va iboralar: P-XRF, Afrosiyob yodgorligi, sirlangan buyumlar, element tarkibi,

statistik usullar, spektrini tahlil qilish texnologiyasi, detektor, VANTA Element-S portativ.

Аннотация. В данной статье с помощью портативного прибора VANTA Element-S

проанализированы краски на поверхности глазурованных керамических изделий
караханидской эпохи, обнаруженных в древнем памятнике Афросиаб, расположенном в
Самарканде, относящихся к караханидскому периоду, с различными цветами и
красочными узорами. Химический состав методом рентгенофлуоресценции (р-РФА)
исследовали качественно и количественно с помощью прибора. По его словам, в
глазурованной части поверхности керамики высокое содержание Pb и Si. Другие
химические элементы (разного цвета), такие как Cu, Fe, Mn, Al, Mg, Ca, Si, содержатся в
больших количествах в неглазурованных или глазурованных деталях. Используется
надежный статистический анализ, основанный на 11 ключевых элементах. Химическая
характеристика и статистическая оценка данных были объединены с петрографическим
анализом.

I SHO‘BA

O‘zbekistonning qadimgi

davri tarixi va

tarixshunosligi

I SECTION

History and historiography

of the ancient period of

Uzbekistan


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

6

Ключевые слова и фразы: P-XRF, памятник Афросиаб, глазурованные изделия,

элементный состав, статистические методы, технология спектрального анализа,
детектор, портативный VANTA Element-S.

Аnnotation: In this article, the paints on the surface of the glazed ceramic objects of the

Karakhanid era, found in the ancient Afrosiyab monument located in Samarkand, belonging to
the Karakhanid period, with various colors and colorful patterns, were analyzed using VANTA
Element-S portable X-ray fluorescence (p-XRF ) chemical composition was studied qualitatively
and quantitatively using the apparatus. According to him, the amount of Pb and Si is high in the
glazed part of the surface of the ceramics. Other chemical elements (in different colors) such as
Cu, Fe, Mn, Al, Mg, Ca, Si are found in large quantities in the parts that have not been glazed or
have been glazed. A reliable statistical analysis based on 11 key elements is used. Chemical
characterization and statistical evaluation of the data were combined with petrographic
analysis.

Key words and phrases:P-XRF, Afrosiyab monument, glazed items, element composition,

statistical methods, spectrum analysis technology, detector, VANTA Element-S portable.

Afrosiyob hozirda Samarqandning shimoli-sharqiy chegarasiga tutashgan

tepaliklardan iborat, uning maydoni 219 gektar bo‘lib

[5: 24]

, tepalik shimoliy

Siyob arigʻi bilan chegaralangan. Janubiy tomondan Samarqandning “eski shahar”

deb atalgan qismiga qoʻshilib ketgan. Afrosiyobni ilmiy jihatdan o‘rganish uchun

arxeologik tadqiqotlar XIX asrning 70 – yillaridan boshlangan boʻlib

[2: 3]

,

mayor

Borzenkov, V.V. Krestovskiy, N.I. Veselovskiy, V.L. Vyatkin, V.V. Bartold, A.I.

Terenojkin, M.E. Masson,

Y. G

ʻ

ulomov, Sh. Toshxo

ʻ

jayev, V. Shishkin, Pol

Bernar, Frans Grene, M.Isomiddinov kabi tadqiqotchilar ish olib borgan

[5: 26]

.

Arxeologik qazishmalar natijasida bu yerdan shohona saroylar, savdogarlarning

doʻkonlari, hunarmandlarning ustaxonalari, uylari, ko‘chalar, maydonlar va

ibodatxonalar, masjid va madrasalarni, shaharni o‘rab turuvchi

mudofaa inshootlari

va devorlar, shuningdek shoh saroyidan devoriy sur’atlar

aniqlangan.

Soʻnggi yillarda butun dunyoda ko`plab sohalarda zamonaviy fizik-

kimyoviy usullardan foydalanish yuqori samarali natijalarga ershish mumkinligini

ko`rsatdi. Zamonaviy usullardan foydalanish

arxeologiya sohasida ham o

z

samarasini ko

rsatmoqda masalan:

13C izotopik nisbatlarini batafsil tahlil qilish

orqali miloddan avvalgi 3000-4000 yilliklardagi tuya sutini aniqlash imkonini

bergan bo

lsa

[8: 09].

Afrosiyob yodgorligidan topilgan

arxeologik artefaktlarni


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

7

1-rasm:

Afrosiyob yodgorligining umumiy ko

rinishi va tarxi

.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

8

radio karbon usulida

o`rganish esa shahar yoshini 2750 da ekanligini ko

rsatib

bizga bu shahar dunyodagi eng qa

dimiy shaharlardan ekanligini ko

rsatdi

[5: 11].

Portativ rentgen-fluoresans (p-XRF)1965-yildan foydali qazilmalarni

qidirishda foydalanilgan tog

-kon sanoatida muvaffaqiyatli qo

llanilgan va 1979-

yildan sotuvga chiqarilgan. Fg So

nggi o

n yillardan buyon p-XRF ning ishlash

prinsipi rivojlantirildi, bu esa yanada tezroq va ishonchliroq ishlashiga olib keldi.

Bu o

z navbatida ko

plab soha xodimlarida qiziqishni uyg

otdi

[1:

366-380

].

X-

nurli floresans (XRF va p-XRF) spektrini tahlil qilish texnologiyasi yaratilgandan

so

ng elementlar tahlilning keng diapazonida, tezkor, namunaning yaxlitligi

buzilmaydigan tahlil usuli va yaxshiroq aniqlash imkoniyati bilan yarim miqdoriy

tahlilni to

lig

icha, umumiy tahlilni yarmini egalladi. Ilmiy tadqiqot muassasalari

laboratoriyalarida ko

plab tatqiqotlar amalga oshirilmoqda. Bundan tashqari XRF

va p-XRF analitik kimyo, geologik va mineral tadqiqotlar, ekologik va atrof-muhit

monitoringi, oziq-ovqat va giyohvand moddalarni aniqlash, arxeologiya va boshqa

sohalarda keng va samarali qo

llanilgan. WD-XRF (Wavelength Dispersive)

to

lqin uzunligi dispersiv rentgen flolresansi va ED-XRF (Energy dispersive)

energiya dispersiv rentgen floresansi turli xil dispersiya usullari va spektrometrlari

tufayli rentgen floresansining (XRF) ikkita usuli sifatida qaraladi. WDXRF asosiy

va ikkinchi darajali elementlar tahlil va yengil elementlar tahlilida ajoyib sezgirlik

va yuqori aniqlikda yaxshi ishlaydi. Shuning uchun bu usul asosan geologik

namunalarda qo

llaniladi. EDXRF jarayonida manbadan tushurilgan X-nur

namunani qo

zg

atadi va namunadan xarakterli rentgen nurlarini chiqadi. Ushbu

xarakterli rentgen nurlari detektorga to

g

ridan-to

g

ri kirib kelayotgan impulslar

orqali element analizini amalga oshiradi

[7:

263-287

]

.

EDXRFni portativ shaklga o

tkazish mumkin va deyarli har qanday shakl va

o

lchamdagi na’munalarni tahlil qilish mumkin. Sifat yoki miqdoriy tahlil uchun

umumiy elementlar guruhini bir vaqtning o

zida qayta ishlashi uchun

mo

ljallangan.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

9

VANTA Element-S portativ rentgen-fluoresans (p-XRF) apparati

yordamida

1980-yilda Axunboboyev X tomonidan tadqiq etilgan 23-qazishma nuqtaning

shimoli-sharqiy tomonidagi 2-xonadan topilgan 10 dona sirlangan sopol

buyumlarning bo‘yoqlar tarkibini tekshirildi.

2. Materiallar va usullar

2-rasm:

p-XRF da o

rganilgan, Afrosiyob yodgorligidan 1980- yilgi qazishmalarda topilgan

sopol buyum namunalari.

Tekshirilayotgan topilmalarning qisqacha tarifi:

AFR-80A tovoqning pastki qismi turli rang va geometrik shaklda bezak

berilgan. Ichki qismi to‘liq, tashqi tomoni qisman sirlangan.

AFR-80B dastali kichkina ko‘zacha to‘q yashil rangda. Tashqi qismi to‘liq

sirlangan ichki qismi sirlanmagan.

AFR-80S tovoq turli rang va geometrik shaklda bezalgan. Tashqi qismi

qisman, ichki qismi to‘liq sirlangan.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

10

AFR-80D kosa turli rang va geometrik shaklda bezak berilgan. Ichki qismi

to‘liq, tashqi tomoni qisman sirlangan.

AFR-80E ot shaklidagi haykalcha, yashil rangda bo‘yalgan.

AFR-80F tovoq turli rang va geometrik shaklda bezalgan. Tashqi qismi

qisman, ichki qismi to‘liq sirlangan.

AFR-80G tovoq to‘q yashil rangda va geometrik shaklda bezalgan. Tashqi

qismi qisman, ichki qismi to‘liq sirlangan.

AFR-80H tovoq turli rang va geometrik shaklda bezalgan. Tashqi qismi

qisman, ichki qismi to‘liq sirlangan.

AFR-80J tovoq turli rang va geometrik shaklda bezalgan. Tashqi qismi

qisman, ichki qismi toʻliq sirlangan.

AFR-80K tovoq turli rang va geometrik shaklda bezalgan. Tashqi qismi

qisman, ichki qismi to‘liq sirlangan.

Quyidagi sopol buyumlarni asosan kimyoviy tarkibiga e’tibor berildi,

arxeologik jihatdan tarif berilmadi.

VANTA Element-S portativ rentgen-fluoresans (p-XRF) apparati texnik

imkoniyatiga ko

ʻ

ra D.E.Mendeleyiv davriy sistemasida joylashgan elementlarni

tartib raqami 10-dan keyingi elementlarni aniqlash imkoniyatiga ega.

Ajratib olingan, sirlangan sopol buyum namunalarni p-XRF da

tekshirilganda X-nurlarining harakterli lyuminestsentda eng ko`p uchragan 11 ta (

Al, Si, P, S, Ti, Mn, Cu, Zn, Pb, Fe, Ca) elementlar asosida keyingi statestik

hisoblashlar uchun jadval tuzildi (1-jadval). Bundan tashqari Cl, Cr, Ni, P-XRFda

natijalar 30 sekund vaqt bilan, sirlangan qismlar metall (AlloyPius) va sirlanmagan

qismlar esa umumiy (Geochem) rejimida tekshirish amalga oshirildi. Bunda og

ʻ

ir

elementlar 18 sekund yengil elementlar esa 12 sekund jami 30 sekund davomida

X-nur ko

ʻ

rigidan o

ʻ

tkaziladi. Har bir nuqta uch martadan tekshirilib o

ʻ

rtacha

qiymatlar jadvalga kiritilgan.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

11

3-rasm:

p-XRF ishlash jarayoni.

Afrosiyob yodgorligidan 1980-yilda topilgan AFR-80A namunasidan ko

ʻ

rishimiz

mumkinki ranglar o

ʻ

zgarish bilan, sirlangan va sirlanmagan qismlarning

yuzasidagi kimyoviy elementlarning tarqalishini o

ʻ

zgaruvchanligini ko

ʻ

rishimiz

mumkin.

4-rasm:

p-XRF da o’rganilgan, Afrosiyob yodgorligidan 1980- yilgi qazishmalarda topilgan

sopol buyum namunalari.

Afrosiyob yodgorligidan 1980-yilda topilgan AFR-80A namunasi yuzidagi

sirlangan qismlari tarkibida metall miqdori ko

ʻ

p bo

ʻ

lganligi uchun ishlash

ko

ʻ

rsatmasiga ko

ʻ

ra

p-XRF da metallni o

ʻ

rganish (

AlloyPilus) rejimda

o

ʻ

rganilib

quyidagi natijalar olingan: A-1 va A-2 nuqtalalarda (1- jadvaldan) ko`rishimiz

mumkinki x- nur ko

ʻ

rigida (Pb, Si va Al) lar intesivligi ko`p miqdorda uchraydi.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

12

5-rasm.

Afrosiyob yodgorligidan 1980- yilda topilgan AFR-80A namunasini A-1 nuqtasidan p-

XRFda olingan jadval va EDXRF tasvirlari

AFR-80A topilmasining B-2 nuqtasidan olingan x-nur tahlili natijalariga

ko

ʻ

ra rang o

ʻ

zgarishi va Mn miqdorini oshishi kuzatildi. B-2 nuqtada ham metall

(

AlloyPius) rejimida tekshirildi va A-1va A-2 nuqtalardagi kabi qo

ʻ

rg

ʻ

oshin,

kremniy va aluminiylarning miqdori ko

ʻ

pligini ko

ʻ

rish mumkin.

6-rasm.

Afrosiyob yodgorligidan 1980- yilda topilgan AFR-80A namunasini B-2 nuqtasidan p-

XRFda olingan jadval va EDXRF tasvirlari

.

AFR-80A namunasini B-1 nuqtasi sirlanmagan qism bo

ʻ

lganligi uchun p-

XRFning yumshog

ʻ

roq umumiy (Geochem) rejimida tekshirish amalga oshirildi.

5-rasmdagi jadvaldan ko

ʻ

rinadiki sirlangan qismlarga qaraganda sirlanmagan


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

13

qismlarda kimyoviy elementlarning sirti bo

ʻ

ylab tarqalishi bir muncha o

ʻ

zgacha

tasvirni xosil qiladi.

Natijalardan shuni ko

ʻ

rishimiz mumkinki, (LE- VANTA Element-S

apparatining texnik imkoniyatlariga ko

ʻ

ra tahlilda aniqlay olmaydigan

D.E.Mendeleyev davriy sistemasida joylashgan tartib raqami 10-gacha bo

ʻ

lgan

elementlarni miqdori) qo

ʻ

rg

ʻ

oshin va kremniy miqdori keskin kamayib boshqa

Aluminiy, oltingugurt, kalsiy, marganes, temir, kabi kimyoviy elementlar

miqdorini keskin oshganligini ko

ʻ

rishimiz mumkin (element ≥ 1%). Bundan

ko`rishimiz mumkinki o`rta asrlarda Afrasiyob kulolchiligida tayyorlangan sopol

buyumlar yuzasidagi sirli qatlamda qo

ʻ

rg

ʻ

oshin silikatlar ko

ʻ

p miqdorda mavjud va

ranglarda esa rang o

ʻ

zgarishiga qarab elementlar tarkibi turli tumanlik kasb etgan.

Agar biz AFR-80A namunasini p-XRFda olingan natijalari orqali quyidagi

diagrammani olishimiz mumkin.

7-rasm.

Afrosiyob yodgorligidan 1980- yilda topilgan AFR-80A namunasini B-1 nuqtasidan p-

XRFda olingan jadval va EDXRF tasvirlari.

Afrosiyob yodgorligidan 1980-yilda topilgan p-XRFda o‘rganilgan

namunalarning nuqtalaridan olingan natijalar barcha elementlarning tarkibi og

ʻ

irlik

bo

ʻ

yicha % bilan berilgan. Barcha ma’lumotlar dasturiy ta’minot tomonidan 100%

standartlashtirilgan.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

14

A-1

B-1

B-3

0

20

40

60

80

100

Al

Si

P

S

Ti

Mn

Cu

Zn

Pb

Fe

Ca

80-100

60-80

40-60

20-40

0-20

8-rasm.

Elementlar foizi va keramika namunasi nuqtalari o'rtasidagi diagramma

.

Tekshirilgan topilmalar natijasi jadval ko

ʻ

rinishida.

Element-
lar

Al

Si

P

S

Ti

Mn

Cu

Zn

Pb

Fe

Ca

A-1 A A-
2
B-1
B-2
B-3

1,24
2,13
3,02
1,61
3,11

11,9
12,0
7,66
14,4
7,56

0,23
0,12
0,39
0,40
0,31

0,00
0,00
2,55
0,00
2,14

0,00
0,00
0,73
0,00
0,40

0,25
0,32
5,38
0,97
5,45

0,01
0,00
0,21
0,00
0,24

0,01
0,02
0,04
0,00
0,03

85,7
83,4
1,35
81,3
1,37

0,36
0,12
1,99
0,56
2,04

0,00
0,00
7,11
0,00
7,23

A-1
B A-2
A-3
A-4

1,01
1,34
1,47
2,57

9,31
10,1
11,4
10,6

0,17
0,21
0.19
0,20

0.01
0,00
0.03
0,01

0,00
0,00
0,00
0,00

0,81
0,93
1,01
0,91

0,00
0,01
0,00
0,01

0,02
0,01
0,03
0,02

88,0
86,7
84,9
87,1

0,38
0,42
0,41
0,39

0.02
0,03
0,04
0,02

A-1
A-2 S A-
3
B-1
B-2

1,56
1,26
1,13
1,13
16,7

12,2
12,8
11,5
12,5
48,8

0,51
0,25
0,17
0,32
0,44

0,00
0,00
0,20
0,00
0,00

0,00
0,00
0,00
0,09
1,63

0,00
1,05
0,00
0,00
0,00

2,53
0,04
0,06
0,00
0,00

0,00
0,00
0,06
0,00
0,00

82,8
83,7
86,6
85,0
23,1

0,00
0,00
0,35
0,00
6,22

0,00
0,00
0,00
0,02
0,00

A-1 D A-
2
B-1
B-2

3,87
3,90
4,04
3,92

88,4
86,5
87,7
87,4

0,72
0,91
0,99
1,01

0,02
0,03
0,00
0,00

0,27
0,24
0,34
0,32

0,00
0,00
0,17
0,18

0,62
0,59
0,83
0,79

0,00
0,00
0,00
0,00

1,47
2,10
1,03
1,42

2,89
0,00
0,00
0,00

0,01
0,02
0,00
0,00

A-1 E B-
1
B-2

0,85
0,93
8,66

9,91
9,76
24,3

0,20
0,25
0,02

0,00
0,00
0,00

0,00
0,00
0,01

0,00
0,00
0,02

2,71
3,20
0,01

0,00
0,00
0,00

84,9
85,4
0,04

0,40
0,38
1,70

0,00
0,00
5,95

A-1
F A-2
B-3

1,46
1,16
1,23

13,8
12,5
11,5

0,25
0,27
0,32

0,00
0,10
0,00

0,00
0,00
0,09

1,25
0,00
0,00

0,14
0,09
0,00

0,00
0,16
0,00

81,7
84,6
84,2

0,00
0,00
0,00

0,00
0,00
0,02

A-1
G A-2

0,72
1,12

8,23
8,85

0,19
0,19

0,00
0,00

0,00
0,00

0,00
0,00

2,60
3,00

0,00
0,00

87,9
86,4

0,00
0,12

0,00
0,00


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

15

B-1
B-2

0,95
1,02

9,04
8,92

0,17
0,22

0,00
0,00

0,00
0,00

0,00
0,00

3,20
2,92

0,00
0,00

85,9
88,0

0,00
0,00

0,00
0,00

A-1
H A-2
A-3
B-1

14,2
1,21
8,66
7,80

44,8
24,3
24,3
18,3

0,52
0,23
0,01
0,01

0,00
0,00
0,09
2,47

1,26
0,00
0,01
0,02

4,28
0,16
0,06
0,01

0,01
0,00
0,01
0,02

0,05
0,00
0,01
0,03

24,1
85,3
0,09
2,30

10,3
0,25
0,56
2,19

0,00
0,00
5,95
0,01

A-1
J A-2
B-1

1,25
1,32
0,95

9,21
8,91
10,6

0,01
0,00
0,00

0,00
0,00
0,00

0,00
0,00
0,00

0,00
0,00
0,00

2,14
3,01
2,64

0,01
0,02
0,01

85,2
86,5
84,9

0,02
0,02
0,01

0,00
0,00
0,00

A-1
K A-2
B-1
B-2

1,36
1,47
2,89
7,87

12,8
12,9
16,9
27,4

0,25
0,30
0,01
0,02

0,00
0,00
9,92
0,03

0,01
0,01
0,00
0,01

0,46
0,00
0,00
2,50

0,00
0,01
0,01
0,02

0,00
0,00
0,00
0,01

83,5
82,6
4,32
0,01

0,73
1,09
1,80
3,07

0,00
0,00
0,01
4,54

Ushbu ishda Afrosiyob yodgorligidan 1980-yilgi qazishmalar paytida

topilgan, sirlangan sopol buyum namunalari to

plangan. Namunalardan

ko

rishimiz mumkinki, sopol buyum namunalardagi sirlangan qismlarda Pb va Si

ning miqdori ko

pligidan tarkibini asosiy qismini Pb, Si, O

3

qo

rg

oshin selikatlar

tashkil qiladi.

AFR80S namunasidan ko

‘r

ish mumkinki malla rangli nuqtada Cu miqdorini

yuqori. AFR80H ning siri ko

chgan qismlardan olingan natijalar qora rangda Fe

ning miqdori va barcha namunalarda oq rangda Al ning ulishi ko

pligini

ko

rishimiz mumkin. AFR80G namunasidan olingan natijalardan ko

k rangni Cu

birikmalari hosil qilganligini ko

ramiz. AFR80A namunasini rangida Mn ning

ulishi yuqori.

Foydalanilgan manba va adabiyotlar:

1.

Adams C. et al. The use of p-XRF for light element geochemical analysis: a

review of hardware design limitations and an empirical investigation of air,

vacuum, helium flush and detector window technologies //Geochemistry:

Exploration, Environment, Analysis. – 2020. – Т. 20. – №. 3. – С. 366-380.

2.

АФРАСИАБ Выпуск I. ИЗДАТЕЛЬСТВО “ФАН” УзССР Ташкент-1969

г. – С. 3.

3.

АФРАСИАБ Выпуск IV. ИЗДАТЕЛЬСТВО “ФАН” УзССР Ташкент-

1975 г. – С. 3.


background image

Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана

16

4.

Амриддин Бердимуродов;, Шоира Индиаминова БУЮК ИПАК ЙЎЛИ:

(ҚИТЪАЛАР ВА АСРЛАР ОША) ТОШКЕНТ. «O’ZBEKISTON» 2017. – Б.

404.

5.

Амриддин Бердимуродов. САМАРКАНД ТАРИХИДАН ТОМЧИЛАР

(маколалар, сухбатлар, тадкикотлар) Маънавият” нашриёти Тошкент – 2015.

– Б. 11, 24, 26.

6.

Ахунбабаeв Х. О полевых исследовониях в объекте Р-23 на городище

Афрасиаб. 1985 г. Ф-4. – С. 19.

7.

Li F. et al. Recent developments on XRF spectra evaluation // Applied

Spectroscopy Reviews. – 2020. – Т. 55. – №. 4. – p. 263-287.

8.

Suska-Malawska M. et al. Potential impact of Holocene climate changes on

camel breeding practices of Neolithic pastoralists in the Central Asian drylands: A

preliminary assessment // The Holocene. – 2022. – С.09.

9.

Якубовский А. Ю. Из истории археологического изучения

Самарканда.ТОВЭ. II. 1940. – С. 285-336.

ИҚТИДОРЛИ ОЛИМА АРХЕОЛОГ НАТАЛЬЯ ГРИГОРЬЕВНА

ГОРБУНОВАНИНГ ҚАДИМГИ ФАРҒОНА МОДДИЙ

МАДАНИЯТИНИ ЎРГАНИШГА ҚЎШГАН ҲИССАСИ

Кучкарова З.Р.

ЎзР ФА Миллий Археология маркази доктаранти

zulhumor.kuchkarova@gmail.com

Аннотация: Ушбу мақолада олима археолог Наталья Григорьевнанинг

тадқиқотлари баён қилинган. Археология соҳасида изланишлари натижасида илий
ютуқларга эриша олган аёл олималаримиз жуда кам, лекин Н.Г.Горбунова Қадимги
Фарғона моддий маданияти тарихини ўрганишга улкан ҳисса қўша олган, мақолада унинг
илмий ютуқлари таҳлили ёритилган.

Калит сўзи: қўрғон, қалъа, ангоб, хум, коса, мусаллас, даван, Эйлатон.
Аннотация: В этой статье описывается исследование ученого археолога

Натальи Григорьевны. Есть достигшие научных достижений в результате своих
исследований в области археологии, но Н.Г.Горбунова внесла большой вклад изучение
истории древней ферганской материальной культуры, в статье описан анализ его
научных достижений.

Ключвое слово: кургон, крепость, ангоб, хум, чашка, вино, даван, Елатан.

Библиографические ссылки

Adams C. et al. The use of p-XRF for light element geochemical analysis: a review of hardware design limitations and an empirical investigation of air, vacuum, helium flush and detector window technologies //Geochemistry: Exploration, Environment, Analysis. – 2020. – Т. 20. – №. 3. – С. 366-380.

АФРАСИАБ Выпуск I. ИЗДАТЕЛЬСТВО “ФАН” УзССР Ташкент-1969 г. – С. 3.

АФРАСИАБ Выпуск IV. ИЗДАТЕЛЬСТВО “ФАН” УзССР Ташкент1975 г. – С. 3.

Амриддин Бердимуродов;, Шоира Индиаминова БУЮК ИПАК ЙЎЛИ: (ҚИТЪАЛАР ВА АСРЛАР ОША) ТОШКЕНТ. «O’ZBEKISTON» 2017. – Б. 404.

Амриддин Бердимуродов. САМАРКАНД ТАРИХИДАН ТОМЧИЛАР (маколалар, сухбатлар, тадкикотлар) Маънавият” нашриёти Тошкент – 2015. – Б. 11, 24, 26.

Ахунбабаeв Х. О полевых исследовониях в объекте Р-23 на городище Афрасиаб. 1985 г. Ф-4. – С. 19.

Li F. et al. Recent developments on XRF spectra evaluation // Applied Spectroscopy Reviews. – 2020. – Т. 55. – №. 4. – p. 263-287.

Suska-Malawska M. et al. Potential impact of Holocene climate changes on camel breeding practices of Neolithic pastoralists in the Central Asian drylands: A preliminary assessment // The Holocene. – 2022. – С.09.

Якубовский А. Ю. Из истории археологического изучения Самарканда.ТОВЭ. II. 1940. – С. 285-336.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов