Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
604
3. Churganov O.A. Paralimpiya sport turlari bo‘yicha sport mashg‘ulotlari
tizimi. Adaptiv jismoniy madaniyat. – T., 2013. – B.16-19.
4. Chepik D.V, Bobokov G.A, Sidorov A.S. Nogironlar sporti bo‘yicha
murabbiylar malakasini oshirish tizimida dasturlar yaratish masalasi. – T., 2011. –
B. 55-58
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 18-may PQ-5114-sonli
“Paralimpiya harakatini rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori
https://lex.uz/docs/-5426278
NODAVLAT NOTIJORAT TASHKILOTLARI FUQAROLIK
JAMIYATINING MUHIM INSTITUTI SIFATIDA
(FARG‘ONA VODIYSI NNT LARI MISOLIDA)
Shamsiyeva M.X.
FDU, O‘zbekiston tarixi kafedrasi dotsenti v.b., PhD
maxfuzaxonshamsiyeva@gmail.com
Annotasiya: Maqolada fuqarolik jamiyatining muhim institutlaridan biri bo‘lgan
nodavlat notijorat tashkilotlari, xususan Farg‘ona vodiysida faoliyat olib borayotgan nodavlat
notijorat tashkilotlari hamda joriy yilda Oliy Majlis huzurida tashkil etilgan nodavlat notijorat
tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlash Jamoat fondi
tomonidan g‘olib deb topilgan loyihalari haqida bayyon etilgan.
Kalit so‘z va iboralar: islohot, nodavlat notijorat tashkilotlari, qonun, qaror, fuqarolik
jamiyati, grant, loyiha
Аннотация:
В статье рассмотрены негосударственные некоммерческие
организации, являющиеся одним из важных институтов гражданского общества, в
частности, негосударственные некоммерческие организации, действующие в Фергонской
долине, а также проекты негосударственных некоммерческих описаны коммерческие
организации, созданные в присутствии Олий Мажлиса, и других институтов
гражданского общества, которые были признаны победителями Фондом Сообщества.
Kлючевые слова: реформа, негосударственные некоммерческие организации,
закон, решение, гражданское общество, грант, проект
Annotation: In the article, non-governmental non-profit organizations, which are one of
the important institutions of civil society, in particular, non-governmental non-profit
organizations operating in the Fargona Valley, as well as the projects of non-governmental non-
profit organizations established in the presence of the Oliy Majlis, and other institutions of civil
society, which were recognized as winners by the Community Fund, are described.
Key words and phrases: reform, non-governmental non-commercial organizations, law,
decision, civil society, grant, project.
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
605
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar aholining
siyosiy va ijtimoiy faolligini oshirishga, fuqarolik jamiyatining institutlari bo‘lgan
tuzilmalar – siyosiy partiyalar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari,
jamoat birlashmalari, nodavlat notijorat tashkilotlari hamda ommaviy axborot
vositalarining rivojlanishiga xizmat qilmoqda.
Aytish joizki, nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatida qulaylik va
yengilliklar yaratish maqsadida xalqaro standartlarga javob beradigan normativ-
huquqiy baza yaratildi va bu sohaga doir 20 ga yaqin qonun va qarorlar qabul
qilindi
[1]
.
Mamlakatda yaratilgan huquqiy asoslar natijasida nodavlat notijorat
tashkilotlarning erkin va barqaror rivojlanishi yanada jadallashdi. Yillar kesimida
tahlil qilinsa, 1991 yilda respublikada 95 ta NNT faoliyat yuritgan bo‘lsa, 2000
yilda 2585 ta, 2016 yilda 8417 ta, hozirgi kunda 9200 ga yaqinni tashkil etmoqda
[2]
.
Xususan, Farg’ona vodiysining Andijon viloyatida – 186 ta (NNT larning
hududiy bo‘limlari bilan), Farg‘onada – 795 ta (NNT larning hududiy bo‘limlari
bilan), Namanganda – 547 ta (NNT larning hududiy bo‘limlari bilan) nodavlat
notijorat tashkilotlari faoliyat olib bormoqda
[3]
.
Nodavlat
notijorat
tashkilotlari
ijtimoiy-iqtisodiy,
madaniy-ma’rifiy
sohalarning turli yo‘nalishlarida, xususan, tadbirkorlik rivojlantirish sohasida – 2
000 dan ortiq, ekologiyani asrash sohasida – 100 dan ortiq, sportni rivojlantirish
sohasida – 1200 dan ortiq, imkoniyati cheklangan shaxslarni ijtimoiy qo‘llab-
quvvatlash sohasida – 600 dan ortiq, yoshlarni qo‘llab-quvvatlash sohasida – 600
dan ortiq, ayollarni ijtimoiy-iqtisodiy himoya qilishda – 300 dan ortiq, faxriylarni
qo‘llab-quvvatlash sohasida – 400 dan ortiq, milliy madaniy aloqalarni va
millatlaro do‘stlikni rivojlantirish sohasida – 200 dan ortiq, xodimlarning
huquqlarini himoya qilish sohasida – 570 dan ortiq, ta’lim, fan va ilmiy
tadqiqotlarni rivojlantirish sohasida – 240 dan ortiq, sog’liqni saqlash sohasida –
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
606
220 dan ortiq, OAV va jurnalistikani rivojlantirish sohasida – 30 ga yaqin faoliyat
yuritmoqda
[4: 13]
.
Aytish joizki, hozirda nodavlat notijorat tashkilotlari jamiyatda manfaatlar
muvozanatini ta’minlashga ko‘maklashish bilan birga, davlat va jamiyat
boshqaruvida ham munosib ishtirok etib kelmoqda. Davlat nodavlat notijorat
tashkilotlari faoliyatini subsidiyalar, grantlar va ijtimoiy buyurtmalar shaklida
qo‘llab-quvvatlamoqda.
2008 yildan boshlab Oliy Majlis huzuridagi Jamoat Fondi tomonidan
nodavlat notijorat tashkilotlarining loyihalarini moliyalashtirilishi demokratik
qadriyatlar, inson huquq va erkinliklarini himoya qilish, fuqarolarning o‘z
salohiyatlarini ro‘yobga chiqarishi, ularning ijtimoiy, sotsial-iqtisodiy faolligi va
huquqiy madaniyatini oshirishga xizmat qilmoqda.
Joriy yilda Parlament komissiyasi tomonidan “Ijtimoiy-ma’naviy muhit
barqaror bo‘lmagan mahallalarda aholini bandligini ta’minlashga ko‘maklashish”
mavzusida davlat granti uchun tanlov e’lon qilinib, unda Farg‘ona vodiysida
faoliyat olib borayotgan nodavlat notijorat tashkilotlari ichidan 9-tasi g‘oliblikni
qo‘lga kiritildi hamda loyihalari moliyalashtirildi
[5]
.
(1-jadval).
T/r
Farg‘ona vodiysi viloyatlari NNT
lari
Loyiha nomi
Ajratilgan
mablag‘
1
.
Andijon viloyati
“Hamroh” NNT
“Yoshlar-kelajak
bunyodkorlari!”
100 000 000
2
O‘zbekiston “Veteran” jangchi faxriy
va nogironlari birlashmasi Andijon
viloyat bo‘limi
“Mahalladagi
uyushmagan yoshlarga
ijtimoiy-ma’naviy
ko‘mak ko‘rsatish va
ularni kasb-hunar
egallashida faxriylar ish
80 000 000
3
Andijon viloyati xotin-qizlar
tadbirkorlik markazi
“Qo‘li gul bo‘lsa ayol-
hayotda topar kamol”
80 000 000
4
“Tadbirkor ayol” O‘zbekiston
ishbilarmon ayollar assotsiatsiyasi
Andijon tuman hududiy bo‘linmasi
“Ayollar tadbirkorligini
rivojlantirishi-iqtisodiy
barqaror oila garovi
90 000 000
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
607
5 Yangiqo‘rg’on tumani “Qorasuv”
MFY
“Madadkor”
70 000 000
6
Bolalar va oilalarni qo‘llab-
quvvatlash assotsiatsyasi Namangan
viloyat hududiy bo‘linmasi
“Inson qadrini ulug’lash
va farovon yurt kelajagi
garovi”
70 000 000
7
“Ho‘qandi latif kelajagi” jamoat fondi “Innovatsion yondashuv
orqali ijtimoiy
muammolarni xal qilish”
80 000 000
8
“Yoshlar va ayollar axborot-
texnologiya” markazi
“Yangi O‘zbekistonda
barqaror-farovon hayot”
70 000 000
9
O‘zbekiston ayollar va qizlar
uyushmasi Farg‘ona viloyat bo‘limi
“Biznes - ayolga
imkoniyatlar eshigi”
80 000 000
Parlament komissiyasining “Aholiga islohotlarning mazmun va mohiyatini
yetkazish, ularning ongi, ma’naviy-ma’rifiy dunyoqarashini o‘zgartirish”
mavzusidagi davlat granti 2-tanlovi yakuniga ko‘ra, Farg‘ona vodiysidan 5 ta
nodavlat notijorat tashkilotlari loyihalari g‘oliblik deb topildi
[6]
.
(2-jadval)
T/r
Farg‘ona vodiysi viloyatlari
NNT lari
Loyiha nomi
Ajratilgan
mablag‘
1
“Iqbol” gazetasi tahririyati
“Islohot samarasi
va inson qadrini
ulug’lash-jamiyat
taraqqiyotining
muhim mezoni”
60 000 000
2 O‘zbekiston Nogironlar jamiyati
Izboskan tuman bo‘linmasi
“Savob ishni har
kim har kuni qilishi
kerak”
60 000 000
3
O‘zbekiston iste’molchilar
huquqlarini himoya qilish
jamiyatlari federatsiyasi Namangan
viloyati hududiy birlashmasi
Davlatobod tuman ijro etuvchi
apparati
“Vatan sajdagoh
kabi muqaddasdir”
60 000 000
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
608
4
“Muloqot” telekanali
“Qurolimiz ilm
ma’rifat”
60 000 000
5
Bog‘dod tuman “Nurafshon” MFY
“Uchinchi
Renessansga
ma’rifat bilan”
60 000 000
Yuqoridagi ma’lumotlar Oliy Majlis huzuridagi Jamoat fondi tomonidan
e’lon qilinayotgan tanlovlarda Farg‘ona, Andijon, Namangan viloyatlarida faoliyat
olib borayotgan NNT lar ishtiroki pastligi, tanlov mavzularidan kelib chiqqan
holda bugungi kunda dolzarb bo‘lgan oilada va jamiyatda yoshlarni ma’naviy-
ma’rifiy dunyoqarashlarini milliy qadriyatlar asosida rivojlantirish hamda ularni
“ommaviy madaniyat” xurujidan saqlashga qaratilgan loyihalar sanoqli ekanligini
ko‘rishimiz mumkin.
Shuni aytish o‘tish joizki, bugun faoliyat olib borayotgan o‘n mingga yaqin
nodavlat notijorat tashkilotlarning loyihalarini barchasini respublika miqyosida
moliyalashtirish qiyin. Ushbu masalaning yechimi sifatida mamlakatimizda 2015-
yildan kuchga kirgan “Ijtimoiy sherikchilik to‘g‘risida”gi qonunning 18-
moddasiga asosan Xalq deputatlari viloyat kengashlari huzurida jamoat
komissiyalari tashkil etilgan. Jamoat komissiyalari hududlardagi mahalliy nodavlat
notijorat tashkilotlarining ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy sohalarni rivojlantirishga,
ijtimoiy muammolarni hal etishga qaratilgan loyihalarini homiylik, mahalliy
byudjet, xalqaro hamkorlik hisobidan moliyalashtirish asosida ijtimoiy
sherikchilikni rivojlantirishni ko‘zda tutadi
[7]
.
“Ijtimoiy sherikchilik to‘g‘risida”gi qonunning ijrosi bo‘yicha bugun
respublikamizning barcha viloyatlarda ishlar yo‘lga qo‘yilgan. Xususan, 2021-
yilda Farg‘ona viloyati Xalq deputatlari viloyat kengashlari huzurida tashkil
etilgan jamoat komissiyasi tomonidan e’lon qilingan tanlovlar bo‘yicha mahalliy
nodavlat notijorat tashkilotlarining loyihalari jami 570 mln. so‘m miqdorida
moliyalashtirildi.
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
609
2022-yilda e’lon qilingan tanlovlar asosida 15 ta mahalliy nodavlat notijorat
tashkilotlarining loyihalari g‘olib deb topilib, har bir loyiha uchun 40 mln.so‘mdan
ajratilgan
[8]
.
Xulosa o‘rnidan aytish mumkinki, ijtimoiy sherikchilik tizimini
takomillashtirish borasida Yevropa Ittifoqining Buyuk Britaniya, Estoniya, Polsha
kabi davlatlarining tajribalaridan o‘rganish maqsadga muvofiq. Bu yerda mahalliy
davlat tuzilmalari va nohukumat tashkilotlari o‘rtasida hamkorlik dasturi ishlab
chiqilib, unda hamkorlik mahalliy byudjetdan tanlov asosida va dasturda
belgilabqo‘yilgan talablarga muvofiq moliyalashtiriladi
[9: 37-41]
.
Bugun mahalliy hokimiyat tashkilotlari va nodavlat notijorat tashkilotlari
bilan hududlardagi ijtimoiy muammolarni bartaraf etishga qaratilgan hamkorlik
dasturining ishlab chiqilishiga erishish sherikchilikning eng maqbul yo‘li
hisoblanadi. Bunda notijorat sektor uchun ham, hukumat uchun qonun kuchiga ega
deb hisoblangan majburiyatlar ijrosining aniq muddatlari ko‘rsatilishi ijtimoiy
sherikchilik mexanizmini takomillashuviga asos bo‘ladi.
Foydalanilgan manba va adabiyotlar:
1.
minjust.uz//Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyati sohasiga nazar: nimalar
o‘zgarmoqda? 15.11.2022
2.
strategy.uz.taraqqiyot strategiyasi markazi.
3.
minjuist.uz. // NNTining davlat reestri.20.11.2022.
4.
minjust.uz // Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyati sohasiga nazar:nimalar
o‘zgarmoqda?15.noyabr 2022
5.
hsti.uz // Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyati haqida nimalarni bilamiz?
21.09.2021.
6.
ngo.uz // Парламент комиссиясининг 2022 йил 27 июлдаги
20-сонли қарорига 1-илова. 2022 йил 30 апрелдан 30 майгача ўтказилган
“Ижтимоий-маънавий муҳит барқарор бўлмаган маҳаллаларда аҳолини
бандлигини таъминлашга кўмаклашиш” мавзусидаги давлат гранти 1-
Actual problems of the history of Uzbekistan / Актуальные проблемы истории Узбекистана
610
танлови якуни натижаларига кўра Парламент комиссияси томонидан ғолиб
деб топилган лойиҳалар рўйхати
7.
ngo.uz // Парламент комиссиясининг 2022 йил 27 июлдаги 20-сонли
қарорига 2-илова. 2022 йил 30 апрелдан -31 майгача ўтказилган “Аҳолига
ислоҳотларнинг мазмун ва моҳиятини етказиш, уларнинг онги, маънавий-
маърифий дунёқарашини ўзгартириш” мавзусидаги давлат гранти 2-танлови
якуни натижаларига кўра Парламент комиссияси томонидан ғолиб деб
топилган лойиҳалар рўйхати
8.
Farg‘ona viloyati Xalq deputatlari viloyat kengashlari huzurida tashkil
etilgan jamoat komissiyasining joriy arxiv ma’lumotlari.
9. Ижтимоий шериклик ва давлат қарорларини қабул қилишда
жамоатчилик масалалари бўйича халқаро тажриба // Инсон ҳуқуқлари бўйича
Ўзбекистон Республикаси Миллий Маркази. Ҳуқуқий муаммоларни ўрганиш
маркази. – Тошкент.: ART FLEX, 2012. – Б. 37 - 41.
ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИНИ ЎРГАНИШДА ЭТНОГРАФИК
МАЪЛУМОТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ
Йўлдошев С.В.
ФарДУ, Ўзбекистон тарихи кафедраси доценти, PhD
Salimjon660@fardu.uz
Хожалиев Х.И.
ФарДУ магистранти
Аннотатция: Мазкур мақолада Фарғона водийси табиий шарт-шароит ва
хўжалик анъаналаридан келиб чиққан, ижтимоий-иқтисодий тараққиёт босқичларида
асрлар давомида сайқалланиб борган удумлари ҳақида этнографик маълумотлар асосида
мушоҳада юритилиши этнотарихий жараёнларни чуқурроқ идрок этишга имкон беради.
Калит сўз ва иборалар: локал, хўжалик анъаналари, этнографик маълумотлар,
этнографик тавсиф, меҳмон, қўним, жой бериш, «қўниқ», «қўнуқ», «қўшхона»,
меҳмондорчилик, қўноқхона, этносоциал, этнотарихий, жараёнлар.
Аннотация: В представленной статье, основанной на этнографических данных,
рассматриваются обычаи жителей Ферганской долины, происходящие из природных
условий и хозяйственных традиций и совершенствующиеся на протяжении веков на
этапах социально-экономического развития, что позволяет глубже понять
этноисторические процессы.