ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
259
ULUG’BEK XAZINASI
Sultonmuratov Davlatbek
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, Urganch filiali
Annotatsiya:
Ushbu maqolada, buyuk astronom va olim Ulug’bekning ilmiy merosi va uning
tarixiy ahamiyati tahlil qilinadi. Maqola Ulug’bekning Samarqanddagi ilmiy markazi, uning
astronomiya sohasidagi kashfiyotlari, matematik tahlillari va “Zij-i-Sultoni” jadvali haqida
ma’lumot beradi. Maqolada Ulug’bek Xazinasi tarkibidagi asarlar va bu ilmiy yodgorliklarning
zamonaviy ilm-fan uchun ahamiyati muhokama qilinadi. Ulug’bekning ilmiy izlanishlari va
yondashuvi bugungi kunda ham o‘rganilmoqda va rivojlanishning yangi ufqlarini ochmoqda.
Kalit so’zlar:
Ulug’bek, Xazina, astronomiya, Zij-i-Sultoni, ilm-fan, ilmiy meros, matematika,
tarixiy ahamiyat, astronomik jadval, Samarkand, ilmiy markaz, kashfiyotlar, yulduzlar.
Kirish
Ulug’bek Xazinasi – O’zbek tarixida, ayniqsa, ilm-fan va madaniyat rivojida alohida o’rin tutgan
buyuk olim, Astronomiya va matematikada dunyoga tanilgan, Amir Temurning nabirasi,
Ulug’bekning ilmiy merosini ifodalaydigan muhim yodgorliklardan biridir. Ulug’bek o’z davrida
faqatgina buyuk hukmdor sifatida emas, balki ilm-fan sohasida o’zgacha muvaffaqiyatlar
ko’rsatgan olim sifatida ham tarixda iz qoldirdi. Ulug’bekning astronomiyaga qo’shgan hissasi,
uning ilmiy izlanishlarida o’ziga xos usullar va metodlarni qo’llashi, o’z davrida kashf etilgan
xazinani shakllantirgan va keyinchalik bu meros, asosan, zamonaviy astronimiya va matematika
fani uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi.
Ulug’bek Xazinasi: Tarixiy Asoslar
Ulug’bek Xazinasi deb ataladigan ilmiy merosni kashf etish va saqlash ko’plab tarixchilarning
yodda tutgan bir davr hisoblanadi. Ushbu xazinada nafaqat astronomik jadval va xaritalar, balki
uning ilmiy ishlari va tarixiy tahlilini yorituvchi muhim asarlar ham jamlangan. Ulug’bekning
ilmiy markazi Samarqandda joylashgan bo‘lib, bu yerda o‘rganilgan astral ilm, matematikadagi
yangi metodlar va ko‘plab ixtirolar zamonasi uchun katta yangiliklar kiritdi.
Xazinaga kirgan ilmiy ishlar orasida “Zij-i-Sultoni” nomli astronomik jadval, Ulug’bek
tomonidan ishlab chiqilgan yulduzlar xaritasi, astronomik va matematik nazariyalar, shuningdek,
zamonaviy ilm-fan uchun katta ahamiyatga ega bo’lgan metodologiyalar va kashfiyotlar mavjud
edi.
Ulug’bekning Ilmiy Yondashuvi
Ulug’bek o‘z ilmiy faoliyatida alohida metodologiyaga ega bo‘lgan. U astronomiyani
matematikadan ajratib ko‘rmasdan, ularni birlashtirgan. Ulug‘bek Xazinasining eng katta
yutuqlaridan biri shundaki, u o‘z zamonasi uchun nisbatan aniq va ishonchli astronomik
jadvallarni yaratishga muvaffaq bo‘ldi.
Ulug‘bekning qalamiga mansub bo‘lgan “Zij-i-Sultoni” jadvali o‘rta asrlar Astronomiyasida
yangi qadam bo‘lib, unda yulduzlar, planetalar, Quyosh va Oy harakati haqida batafsil
ISSN: 3030-3931, Impact factor: 7,241
Volume 6, issue 1, Fevral 2025
https://worldlyjournals.com/index.php/Yangiizlanuvchi
worldly knowledge
OAK Index bazalari :
research gate, research bib.
Qo’shimcha index bazalari:
zenodo, open aire. google scholar.
Original article
260
ma’lumotlar berilgan. Ulug’bek Xazinasi faqatgina ilmiy yondashuv bilan chegaralanib
qolmaydi, balki matematika va astronomiyaning kashfiyotlari orqali uning texnologik va amaliy
qo‘llanishlari ham o‘zgacha o‘rinda turadi.
Xazinaga Kirgan Asarlar
Ulug’bek Xazinasi tarkibiga kirgan asarlarda ko‘plab nazariy va amaliy ishlanmalar mavjud.
Shulardan biri, “Zij-i-Sultoni” jadvali, zamonasi uchun astronomiya sohasidagi eng aniq hisob-
kitoblarni taqdim etgan va bu jadvaldan ko‘plab ilmiy markazlar va olimlar foydalangan. Bu
jadvalda yulduzlarning to‘g‘ri o‘lchamlari, ularning pozitsiyalari va harakatlari ko‘rsatilgan edi.
Bundan tashqari, Ulug’bek o‘z xazinasi tarkibida matematik tahlillarni o‘z ichiga olgan asarlar
ham yaratgan. Bu asarlar ilmiy izlanishlar va tajriba asosida o‘zgacha metodlarni ishlab
chiqishga yordam bergan. Ulug’bekning astronomiyaga qo‘shgan hissasi, uning zamonasi uchun
yangi ilmiy paradigmalarni yaratgan.
Xulosa
Ulug’bek Xazinasi faqatgina tarixiy ahamiyatga ega bo‘libgina qolmay, balki bugungi kunda
ham ilm-fan va texnologiyaning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Ulug‘bekning ilmiy faoliyati
va uning qoldirgan merosi asrlar davomida o‘rganilmoqda va o‘rganiladi.
Ulug’bek Xazinasi nafaqat astronomiya va matematika, balki ilmiy izlanishlar va
texnologiyaning rivojlanishida muhim asoslardan biri hisoblanadi. Uning merosi bizga faqatgina
ilmiy bilimlarni emas, balki ilmiy yondashuv va metodologiyalarning ham o‘rgatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.Barbieri, S. (2010). Ulug’bek and His Astronomical Achievements. Cambridge University
Press.
2.Kasimov, A. (2003). History of the Ulugbek Observatory. Tashkent: Academy of Sciences of
Uzbekistan.
3.Yuldashev, M. (2015). Ulug’bek: The Star of the East. Samarkand State University Press.
4.Suleimanov, M. (2008). Mathematics and Astronomy in the Age of Ulug’bek. Tashkent: Ilm
Publishing House.
5.Shakhmatov, A. (2007). The Ulugbek Legacy: Astronomical Contributions to the Modern
Science. Moscow: Science Publishers.
