PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
50
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR YORDAMIDA MAKTABGACHA YOSHDAGI
BOLALARNING ELEMENTAR MATEMATIK TASAVVURLARNI SHAKLLANTIRISH
Diana Djumabayeva Baxtiyor qizi,
Latipova Luiza Saloxidinovna,
Raximova Angelina Akimovna
Nizomiy nomli TDPU sirtqi ta`lim talabalari
Annotatsiya:
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik
tasavvurlarni shakllantirishda raqamli texnologiyalarning o‘rni va ta’siri tahlil qilinadi. Bugungi
tezkor raqamli rivojlanish davrida ta’lim sohasida zamonaviy texnologiyalar, xususan, interfaol
platformalar, mobil ilovalar va o‘quv o‘yinlari orqali bolalarning matematik qobiliyatlarini erta
yoshdan rivojlantirish mumkinligi isbotlanmoqda. Ayniqsa, son, miqdor, shakl, o‘lcham, tartib va
fazoviy tushunchalarni bolalarga qiziqarli, vizual va mustaqil o‘rganishga undaydigan raqamli
vositalarning afzalliklari yoritiladi. Maqolada shuningdek, raqamli vositalarning ta’limiy
samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi metodik yondashuvlar va amaliy tavsiyalar keltirilib,
raqamli texnologiyalar orqali bolalarning kognitiv (bilish) rivojlanishiga qanday ijobiy ta’sir
ko‘rsatishi misollar asosida asoslab beriladi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, to‘g‘ri
tanlangan va pedagogik maqsadga yo‘naltirilgan raqamli vositalar orqali bolalarda matematik
tafakkurni erta shakllantirish samaradorligi ortadi.
Kalit so‘zlar:
raqamli texnologiya, maktabgacha ta’lim, matematik tasavvur, interfaol vositalar,
o‘yinli ta’lim, son, shakl, vizual o‘rganish, raqamli pedagogika.
Аннотация:
В статье рассматривается роль и значение цифровых технологий в
формировании элементарных математических представлений у детей дошкольного
возраста. В условиях стремительного цифрового прогресса современного образования
использование интерактивных платформ, мобильных приложений и обучающих игр
способствует эффективному и увлекательному освоению понятий числа, количества,
формы, размера, порядка и пространства. Анализируются педагогические возможности
цифровых средств, их влияние на когнитивное развитие детей на основе практических
примеров. Особое внимание уделено методическим подходам, обеспечивающим
целенаправленное применение цифровых инструментов в образовательной среде.
Результаты исследования свидетельствуют о том, что правильно подобранные цифровые
ресурсы значительно повышают эффективность формирования математического
мышления у детей на раннем этапе развития.
Ключевые слова:
цифровые технологии, дошкольное образование, математические
представления, интерактивные средства, игровое обучение, число, форма, визуальное
восприятие, цифровая педагогика.
Abstract:
This article explores the role and importance of digital technologies in developing
elementary mathematical concepts among preschool-aged children. In the context of rapid digital
advancement, the use of interactive platforms, mobile applications, and educational games
enables children to learn concepts such as numbers, quantity, shape, size, order, and spatial
awareness in an engaging and effective way. The article analyzes the pedagogical potential of
digital tools and their impact on children's cognitive development, supported by practical
examples. Special attention is given to methodological approaches that ensure the purposeful
integration of digital resources into the educational environment. The study concludes that well-
selected and pedagogically guided digital tools significantly enhance the effectiveness of early
mathematical thinking formation in young learners.
Keywords:
digital technology, preschool education, mathematical concepts, interactive tools,
play-based learning, number, shape, visual learning, digital pedagogy.
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
51
Kirish:
Zamonaviy ta’lim jarayonida raqamli texnologiyalarning roli tobora ortib bormoqda.
Ayniqsa, maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’limida innovatsion texnologiyalarni qo‘llash,
ularning bilim va ko‘nikmalarini shakllantirishda samaradorlikni oshirish imkonini beradi.
Bugungi kunda ko‘plab olimlar maktabgacha yoshdagi bolalarning elementar matematik
tasavvurlarini rivojlantirishda raqamli vositalarning ahamiyatini o‘rganmoqda. Jumladan, V.V.
Davletshin (2020), E. A. Petrova (2019) va boshqalar raqamli platformalar yordamida bolalarning
matematik ko‘nikmalarini yaxshilash usullarini tadqiq qilgan.
Shu bilan birga, mavjud ilmiy manbalarda ko‘plab tadqiqotlar amalga oshirilgan bo‘lsa-da,
maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishda raqamli
texnologiyalarning pedagogik samaradorligi va ularni tizimli qo‘llash mexanizmlari to‘liq
izohlanmagan. Bu esa mazkur muammo hal etilishi lozim bo‘lgan dolzarb ilmiy masala sifatida
qoldirilmoqda.
Maqola zamonaviy ta’lim jarayonida raqamli texnologiyalarni qo‘llash asosida maktabgacha
yoshdagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni samarali shakllantirish usullarini aniqlash
va tizimli asosda amalga oshirishga qaratilgan. Shu maqsatda V.V. Davletshin va E.A.
Petrovaning ilmiy izlanishlariga asoslanib, yangi pedagogik yondashuvlarni ishlab chiqishga
qaratilgan.
Masalaning qo‘yilishi:
Maktabgacha yoshdagi bolalarning elementar matematik tasavvurlarini
shakllantirishda raqamli texnologiyalarni samarali qo‘llash masalasi bugungi ta’lim tizimining
ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Ushbu muammoni yechish uchun maqolada O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining “Ta’lim sifatini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
farmoni (2020 yil), Vazirlar Mahkamasining “Maktabgacha ta’lim muassasalarida innovatsion
texnologiyalarni joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi
Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasining tegishli normativ hujjatlariga tayanilgan.
Mazkur hujjatlarda ta’kidlanganidek, maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim jarayonida
raqamli vositalardan foydalanish orqali ularning intellektual va ijodiy rivojlanishini qo‘llab-
quvvatlash, shuningdek, yangi pedagogik metodlarni joriy etish vazifalari ko‘zda tutilgan. Shu
bois, raqamli texnologiyalar yordamida bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirishda
an’anaviy metodlar bilan zamonaviy yondashuvlarni uyg‘unlashtirish muhim masala hisoblanadi.
Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalar uchun raqamli platformalar, ilovalar va interfaol
o‘yinlarning pedagogik samaradorligini tahlil qilish, ularni ta’lim jarayoniga integratsiya qilish
mexanizmlarini ishlab chiqishni ko‘zda tutadi. Shuningdek, o‘quv jarayonida individual
yondashuvlarni rivojlantirish va raqamli vositalar yordamida matematik bilimlarni
chuqurlashtirish muhim vazifa sifatida belgilangan.
Yechish usuli (yoki uslublari): Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning elementar
matematik tasavvurlarini shakllantirishda raqamli texnologiyalardan foydalanish samaradorligini
o‘rganish maqsadida kompleks va tizimli yondashuv tanlandi. Tadqiqot metodologiyasida nazariy
va amaliy usullar uyg‘unlashgan bo‘lib, ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Eksperimental metod – Bu metod yordamida maktabgacha ta’lim muassasalarida raqamli
platformalar, interfaol dasturiy ta’minot va o‘yinlar orqali o‘quv jarayonini tashkil etish sinovdan
o‘tkazildi. Eksperimentda ishtirok etgan bolalar ikki guruhga ajratildi: tajriba guruhi (raqamli
texnologiyalar asosida o‘qitilganlar) va nazorat guruhi (an’anaviy metodlar bilan o‘qitilganlar).
Eksperiment davomida bolalarning matematik tasavvurlarining rivojlanish darajasi muntazam
ravishda kuzatildi va har ikki guruh o‘rtasidagi farq statistik tahlil yordamida baholandi.
Kuzatuv va monitoring usuli – Tadqiqot davomida bolalarning o‘zlashtirish jarayoni va ularning
matematik tushunchalarni qabul qilish darajasi raqamli vositalar yordamida doimiy ravishda
monitoring qilindi. Bu usul natijalarning aniq va ishonchli bo‘lishiga xizmat qilib, ta’lim
jarayonidagi ijobiy o‘zgarishlarni va muammolarni real vaqt rejimida aniqlash imkonini berdi.
So‘rovnoma va intervyu metodlari – Pedagoglar, ota-onalar va metodistlar bilan suhbatlar va
so‘rovnomalar o‘tkazilib, raqamli texnologiyalarning o‘quv jarayonidagi o‘rni, samaradorligi va
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
52
qiyinchiliklari haqida ma’lumotlar yig‘ildi. Ushbu ma’lumotlar tadqiqotning nazariy asoslarini
mustahkamlash va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishda muhim ahamiyat kasb etdi.
Tahliliy metod – Mavzu bo‘yicha ilgari chop etilgan ilmiy maqolalar, monografiyalar va
pedagogik amaliyot tajribalari o‘rganildi. Shu bilan birga, zamonaviy raqamli vositalarning ta’lim
jarayonida qo‘llanilishi va ularning pedagogik imkoniyatlari batafsil tahlil qilindi. Bu tadqiqot
natijalarini umumlashtirish va o‘zgaruvchan ta’lim muhitiga mos keladigan yondashuvlarni ishlab
chiqishga asos bo‘ldi.
Kualitativ va kvantitativ metodlarning integratsiyasi – Tadqiqotda sifat va miqdoriy yondashuvlar
uyg‘unlashib, natijalar yanada to‘liq va chuqur tahlil qilindi. Shu tarzda, raqamli
texnologiyalarning ta’lim jarayonidagi samaradorligi va ularning bolalarning matematik
tasavvurlarini shakllantirishdagi roli aniqlandi.
Mazkur metodologiya boshqa tadqiqotchilar uchun ham tushunarli bo‘lib, maktabgacha ta’limda
raqamli texnologiyalarni qo‘llash samaradorligini baholash va ilg‘or pedagogik tajribalarni joriy
etishda qo‘llanilishi mumkin. Tadqiqot usullari tizimli ravishda bosqichma-bosqich amalga
oshirilib, har bir bosqichda to‘plangan ma’lumotlar puxta tahlil qilindi, bu esa natijalarning ilmiy
asoslangan va amaliy ahamiyatga ega bo‘lishini ta’minladi.
Natijalar va namunalar:Tadqiqot natijalari asosan raqamli texnologiyalar yordamida maktabgacha
yoshdagi bolalarning elementar matematik tasavvurlarini shakllantirish samaradorligini
o‘rganishga qaratilgan eksperimental va kuzatuv jarayonlari asosida yig‘ilgan ma’lumotlar orqali
aniqlangan. Olingan natijalar jadvallar, grafiklar va diagrammalar shaklida vizual tarzda taqdim
etilgan bo‘lib, ular tadqiqotning boshida belgilangan maqsad va vazifalarga to‘liq javob beradi.
Eksperimental guruh va nazorat guruhi o‘rtasida taqqoslash natijasida, raqamli texnologiyalar
yordamida o‘qitilgan bolalarda matematik tasavvurlar — son, shakl, o‘lcham, miqdor va tartib
kabi tushunchalarning shakllanish darajasi ancha yuqori ekanligi aniqlangan. Masalan, 8 haftalik
o‘quv jarayonining oxirida tajriba guruhi bolalarining o‘rtacha ko‘rsatkichlari nazorat guruhiga
nisbatan 25–30% ga oshgani grafiklarda aniq ko‘rsatildi. Ushbu farqning statistik ahamiyati t-test
yordamida isbotlandi (p < 0,05).
Bundan tashqari, so‘rovnoma va intervyu natijalari pedagoglar va ota-onalar fikrlariga ko‘ra,
raqamli vositalarning o‘quv jarayonini qiziqarli va interfaol qilishi, bolalarning o‘z-o‘zini
rivojlantirish va mustaqil o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshirishda muhim rol o‘ynaganini
ko‘rsatdi. Ushbu xulosalar ilgari boshqa olimlar tomonidan ham ta’kidlangan pedagogik tajribalar
bilan mos keladi (Masalan: Ivanova, 2020; Smith, 2021).
Tahlil qilingan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, raqamli texnologiyalarni qo‘llash maktabgacha
yoshdagi bolalarning elementar matematik tasavvurlarini yanada samarali rivojlantirish imkonini
beradi, bu esa ta’lim sifatini oshirishga xizmat qiladi. Natijalar mazkur tadqiqotning obyekti va
mavzusi bilan to‘liq uyg‘unlashadi hamda boshlang‘ich matematik bilimlarni shakllantirishda
zamonaviy pedagogik yondashuvlarni qo‘llash zaruratini tasdiqlaydi.
Umuman olganda, tadqiqot natijalari raqamli texnologiyalar maktabgacha ta’lim muassasalarida
keng joriy etilishi va ularni qo‘llash metodikalarini rivojlantirish uchun asos bo‘lib xizmat qilishi
mumkin..
Xulosa:
Mazkur tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, raqamli texnologiyalar, xususan interfaol
platformalar, mobil ilovalar va raqamli o‘yinlar maktabgacha yoshdagi bolalarning elementar
matematik tasavvurlarini shakllantirishda samarali vosita hisoblanadi. Tadqiqot davomida
qo‘llanilgan usullar – kuzatuv, eksperiment va raqamli baholash vositalari orqali bolalarning son,
shakl, miqdor va tartib tushunchalarini o‘zlashtirish darajasida ijobiy o‘zgarishlar kuzatildi.
Yangi yechim sifatida maktabgacha ta’lim muassasalarida raqamli interfaol ta’lim muhitini joriy
etish
t
aklif etiladi. Bu orqali bolalarning faolligi, mustaqil fikrlashi va muammoli vaziyatlarni hal
qilish qobiliyatlari rivojlanadi.
Tadqiqot natijalari amaliyotga joriy etilganda, ta’lim samaradorligi oshgani, bolalarning fanlarga
bo‘lgan qiziqishi ortgani va tarbiyachilar tomonidan dars jarayonini tashkil etishda ko‘proq
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
53
imkoniyatlar yuzaga kelgani aniqlandi. Shu bilan birga, iqtisodiy nuqtai nazardan qaraganda,
zamonaviy raqamli vositalarning bir marta xarid qilinishi uzoq muddatli foydalanish imkonini
beradi, bu esa ta’lim jarayonining xarajatlarini kamaytiradi va sifatini oshiradi.
Shunday qilib, raqamli texnologiyalar maktabgacha ta’limda matematik tasavvurlarni
shakllantirishda innovatsion va samarali yondashuv sifatida muhim ahamiyat kasb etadi.
Foydalanlgan adabiyotlar royxati:
1.
Axmedov Q. Maktabgacha ta’lim psixologiyasi. – Toshkent: O‘qituvchi, 2020.
2.
Abduvaliyeva G. Matematika o‘qitish metodikasi. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2018.
3.
Xolboyeva M. Maktabgacha yoshdagi bolalarda mantiqiy tafakkurni rivojlantirish. –
Toshkent: Iste’dod, 2019.
4.
Nazarova D. Elementar matematik tasavvurlarni shakllantirishda o‘yinli yondashuv. –
Andijon, 2021.
5.
Soliyeva G. Raqamli pedagogika: nazariya va amaliyot. – Toshkent: Ilm ziyo, 2022.
6.
Ergasheva M. Boshlang‘ich matematik bilimlarning shakllanishi. – Samarqand, 2020.
7.
Kadyrova N. Psixologik-pedagogik muhitni shakllantirish. – Buxoro: O‘qituvchi, 2021.
8.
Toshpo‘latova D. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ta’limdagi o‘rni. –
Toshkent, 2020.
9.
Xasanov A. Maktabgacha ta’limda innovatsion yondashuvlar. – Nukus: Bilim, 2021.
10.
Tadjibaeva D. I. Development of preschool children’s mathematical concepts through
digital games // Journal of Early Education. – 2020. – №3. – B. 45–50.
11.
Borysova O., Korolova Y. Digital Learning Tools in Preschool Education // Pedagogical
Almanac. – 2021. – №4. – P. 112–118.
12.
Piaget J. The Child’s Conception of Number. – London: Routledge & Kegan Paul, 1971.
13.
Vygotsky L.S. Thought and Language. – Cambridge, MA: MIT Press, 1986.
14.
Montessori M. The Montessori Method. – New York: Schocken Books, 1964.
15.
Papert S. Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas. – New York: Basic
Books, 1980.
16.
Nuri S., Sharma R. ICT in Early Childhood Education. – India: EduWorld, 2019.
17.
Kozhevnikova T. Matematicheskie predstavleniya u detey doshkolnogo vozrasta. –
Moskva: Prosveshchenie, 2017.
18.
Ivanova N. Pedagogicheskie tekhnologii v doshkol’nom obrazovanii. – Moskva:
Akademiya, 2019.
19.
Мuraveva I.A. Ispol’zovanie interaktivnykh sredstv obucheniya v DOU. – Moskva, 2020.
