PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
145
MAMLAKATIMIZDA ELEKTRON TIJORATNI RIVOJLANTIRISHNING
AHAMIYATI
M.Obilov
Jizzax politexnika instituti
Iqtisodiyot va menejment kafedrasi o‘qituvchisi
Z.Rasulova
Jizzax politexnika instituti
Kibersport fakulteti talabasi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada O‘zbekistonda elektron tijoratning hozirgi rivojlanish holati, uni
takomillashtirish zarurati va iqtisodiyotdagi roli tahlil qilinadi. E-tijoratning iqtisodiy
samaradorligi, raqamli infratuzilmaning rivojlanishi, tadbirkorlikni kengaytirishdagi o‘rni va
aholining istifodasi asoslab beriladi.
Kalit so‘zlar:
elektron tijorat, raqamli iqtisodiyot, onlayn savdo, to‘lov tizimlari, logistika,
elektron to‘lovlar.
Annotation:
This article analyzes the current state of e-commerce development in Uzbekistan,
the need for its improvement, and its role in the national economy. It justifies the economic
efficiency of e-commerce, the development of digital infrastructure, its impact on
entrepreneurship, and its benefits for the population.
Key words:
e-commerce, digital economy, online trade, payment systems, logistics, electronic
payments.
Globallashuv va raqamli texnologiyalar asrida elektron tijorat (e-tijorat) jahon iqtisodiyotining
eng tez o‘sayotgan sohalaridan biriga aylandi. Jahon tajribasida
e-tijorat platformalari nafaqat
yirik kompaniyalar, balki kichik bizneslar uchun ham muhim imkoniyatlar yaratmoqda.
O‘zbekistonda ham elektron tijoratni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Raqamli
xizmatlar, onlayn savdo va elektron to‘lov tizimlari orqali iqtisodiy faollikni oshirish, yangi ish
o‘rinlari yaratish va ichki bozorni kengaytirish imkoniyatlari mavjud.
Elektron tijorat tushunchasi va turlari
Elektron tijorat — bu tovar va xizmatlarni internet orqali sotish va xarid qilish jarayonidir. U
quyidagi asosiy shakllarda amalga oshiriladi:
B2B (business-to-business)
– korxonalar o‘rtasida savdo;
B2C (business-to-consumer)
– korxonadan iste’molchiga;
C2C (consumer-to-consumer)
– foydalanuvchilarning o‘zaro savdosi;
C2B (consumer-to-business)
– iste’molchilarning biznesga takliflari.
Har bir turdagi e-tijorat shakli alohida infratuzilma va yondashuvlarni talab etadi.
O‘zbekistonda elektron tijoratning rivojlanish holati
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish va
tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash borasida bir qator qarorlar qabul qilinmoqda. Jumladan:
“Elektron tijorat to‘g‘risida”gi qonun;
“Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi;
Onlayn to‘lov tizimlari va mobil banking xizmatlarining kengaytirilishi.
Hozirda
Uzum Market
,
OLX.uz
,
ZoodMall
,
Apelsin
kabi platformalar faoliyat yuritmoqda. Shu
bilan birga, mahalliy kichik tadbirkorlar ham ijtimoiy tarmoqlar orqali mahsulotlarini sotish
imkoniyatiga ega bo‘lmoqda.
Elektron tijoratning afzalliklari va iqtisodiy samaradorligi
E-tijoratning mamlakatimiz iqtisodiyotiga qo‘shadigan asosiy hissalari quyidagilardan iborat:
Tadbirkorlik uchun yangi bozorlar ochiladi;
PEDAGOGIK ISLOHOTLAR VA ULARNING YECHIMLARI
146
Xarajatlar kamayadi:
savdo joyi va xizmat ko‘rsatish xarajatlari sezilarli darajada
qisqaradi;
Vaqt tejaladi:
xarid va savdo jarayonlari tez amalga oshiriladi;
Raqobat kuchayadi:
bu esa sifat oshishiga olib keladi;
Soliq tushumlari ortadi:
rasmiy savdo tarmog‘ining kengayishi byudjetga ijobiy ta’sir
qiladi.
Elektron tijoratni rivojlantirishdagi muammolar
O‘zbekistonda e-tijoratni keng yoyish uchun quyidagi to‘siqlar mavjud:
Internet infratuzilmasining ba’zi hududlarda pastligi;
Logistika va yetkazib berish tizimlarining cheklanganligi;
Bank kartalari va elektron to‘lov vositalaridan foydalanish madaniyatining yetarli emasligi;
Internet firibgarligi va axborot xavfsizligi bo‘yicha ishonchsizlik.
Rivojlantirish yo‘nalishlari va takliflar
Internet infratuzilmasini rivojlantirish:
tezkor va barqaror internet xizmatlarining
ommaviyligi.
Kuryer va logistika tizimlarini kengaytirish:
yetkazib berish xizmatlarini har bir
hududga yetkazish.
Raqamli savodxonlikni oshirish:
aholiga e-tijoratdan foydalanish bo‘yicha treninglar.
Huquqiy va institutsional bazani mustahkamlash:
onlayn shartnomalar va
iste’molchilar huquqlarini himoya qilish mexanizmlarini kuchaytirish.
Startaplar va IT kompaniyalarni qo‘llab-quvvatlash:
soliq imtiyozlari va grant
dasturlarini joriy etish.
Xulosa.
Elektron tijorat – zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas bo‘lagi bo‘lib, O‘zbekistonda ham
uni rivojlantirish orqali ichki savdo faoliyatini faollashtirish, kichik biznesni kengaytirish, raqamli
iqtisodiyotni mustahkamlash mumkin. Buning uchun muhim omillar — raqamli infratuzilma,
qonunchilik, aholining savodxonligi va biznes muhitini yaxshilashdir. Yaqin yillarda
mamlakatimizda
e-tijoratning salmog‘i oshib borishi iqtisodiy o‘sish va innovatsion
taraqqiyotga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori PQ–4699-son, 2020-yil 28-aprel.
2.
O‘zbekiston Respublikasi “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi Qonuni, 2004-yil.
3.
Raqamli O‘zbekiston – 2030 strategiyasi.
4.
Meliyev O. “Elektron tijorat asoslari”, Toshkent, 2022.
5.
Jahon banki – “Digital Economy Report 2023”.
6.
UNCTAD – “E-Commerce and Development Report 2022”.
7.
– O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi.
8.
– Raqamli texnologiyalar vazirligi rasmiy sayti.
