INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
139
BIOLOGIYA FANINI O‘QITISHDA MULTIMEDIA TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISHNING SAMARADORLIGI: ZAMONAVIY TA’LIM YONDASHUVLARI
G‘oyibnazarova Asal Baxtiyorovna
Urganch davlat pedagogika instituti “Maktabgacha ta’lim va tabiiy
fanlar kafedrasi stajyor-o‘qituvchisi
ORCID ID: 0009-0000-8442-3411
Telefon: +998500776566
Annotatsiya:
Maqolada biologiya fanini multimedia texnologiyalar asosida o‘qitishning
zamonaviy pedagogik yondashuv sifatidagi imkoniyatlari ochib berilgan. Tadqiqot doirasida
dars jarayonlariga interaktiv vositalarni joriy etish, o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishini
oshirishi, bilimlarni mustahkamlashi va tafakkurini rivojlantirishi isbotlangan. Multimedia
vositalaridan foydalanishda o‘qituvchining raqamli savodxonligi va metodik yondashuvi
muhim omil sifatida ta’kidlangan. Yakuniy natijalar multimedia yondashuvining biologiya
ta’limini sifatli tashkil etishda istiqbolli yo‘nalish ekanini ko‘rsatadi.
Kalit so‘zlar:
ta’lim, biologiya, multimedia, interaktiv texnologiyalar, o‘qitish sifati, raqamli
savodxonlik, metodika.
Аннотация:
В статье рассматриваются возможности использования мультимедийных
технологий в преподавании биологии как современного педагогического подхода. В
рамках исследования доказано, что внедрение интерактивных средств в образовательный
процесс повышает интерес учащихся к предмету, укрепляет знания и развивает
мышление. Особое внимание уделено цифровой грамотности и методической подготовке
преподавателя.
Результаты
исследования
подтверждают
перспективность
мультимедийного подхода для повышения качества биологического образования.
Ключевые слова:
образование, биология, мультимедиа, интерактивные технологии,
качество обучения, цифровая грамотность, методика.
Abstract:
This article explores the potential of using multimedia technologies in teaching
biology as a modern pedagogical approach. The study proves that integrating interactive tools
into classroom instruction increases student engagement, reinforces knowledge, and fosters
cognitive development. The digital literacy and methodological competence of the teacher are
emphasized as key factors for effective implementation. The findings confirm that multimedia-
based teaching is a promising direction for enhancing the quality of biology education.
Keywords:
education, biology, multimedia, interactive technologies, teaching quality, digital
literacy, methodology.
Kirish.
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta’lim tizimida tub
o‘zgarishlarga sabab bo‘layotgan bir davrda biologiya fanining o‘qitilish usullari ham yangicha
yondashuvlarni talab etmoqda. Rivojlangan davlatlarning ta’lim tizimlarida, xususan, STEM va
STEAM asosidagi integratsion yondashuvlar, raqamli vositalar, virtual laboratoriyalar va
multimedia ilovalari keng joriy qilinmoqda. O‘zbekiston Respublikasida ham so‘nggi yillarda
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
140
bu boradagi islohotlar izchil davom ettirilmoqda. Xususan, Prezidentning 2022-yil 28-
fevraldagi PQ–130-sonli qarori va 2023-yil 7-iyundagi PQ–176-sonli qarorida ta’limning
raqamlashtirilishi, o‘quv jarayonlariga innovatsion texnologiyalarni keng tatbiq etish masalalari
ustuvor yo‘nalish sifatida belgilangan.
Biologiya fani tabiiy-ilmiy yo‘nalishdagi asosiy predmetlardan biri sifatida nafaqat
nazariy bilimlarni, balki amaliy kompetensiyalarni ham shakllantiradi. Shu sababli biologiya
darslarini multimedia texnologiyalari asosida tashkil etish o‘quvchilarning fanga bo‘lgan
qiziqishini oshirish, murakkab biologik jarayonlarni tushunarli va vizual shaklda yetkazish
imkonini beradi. Xususan, hujayra tuzilmasi, DNK replikatsiyasi, evolyutsion mexanizmlar
kabi mavzularni 3D animatsiyalar yoki interaktiv simulyatsiyalar orqali o‘rgatish
samaradorlikni sezilarli oshiradi.
Ushbu maqolada biologiya fanini o‘qitishda multimedia texnologiyalaridan
foydalanishning ilmiy-pedagogik asoslari, xorijiy tajribalar, amaliy metodlar va ularning ta’lim
sifatiga ta’siri yoritiladi. Shuningdek, pedagoglar uchun amaliy tavsiyalar va multimediaga
asoslangan o‘qitish modellarining afzalliklari tahlil qilinadi. Maqolaning dolzarbligi biologiya
fanini zamonaviy, interaktiv va kompetensiyaga yo‘naltirilgan o‘qitish metodologiyalarini
shakllantirish zarurati bilan belgilanadi.
Metodologiya.
Mazkur tadqiqotda biologiya fanini o‘qitishda multimedia
texnologiyalarining samaradorligini aniqlash maqsadida sifatli va miqdoriy tahlil metodlari
uyg‘unlashtirildi. Tadqiqot asosan tajriba-sinov (eksperimental) dizayn asosida tashkil etildi.
Dastlab, O‘zbekistonning bir nechta umumta’lim maktablarida 8–9-sinf o‘quvchilari orasidan
ikkita guruh tanlab olindi: nazorat guruhi an’anaviy metodlar asosida, tajriba guruhi esa
multimedia texnologiyalari (video darsliklar, interaktiv simulyatsiyalar, virtual laboratoriyalar)
yordamida o‘qitildi.
Tadqiqotning asosiy bosqichlarida pedagogik kuzatuv, diagnostik testlar, intervyular va
so‘rovnomalar orqali o‘quvchilarning bilim darajasi, mavzuni tushunish ko‘rsatkichi, darsga
bo‘lgan qiziqish va motivatsiya darajasi baholandi. Statistik tahlillar uchun SPSS dasturiy
ta’minoti yordamida ma’lumotlar qayta ishlanib, dispersion tahlil (ANOVA) va korrelyatsion
bog‘liqlik aniqlash metodlaridan foydalanildi.
Shuningdek, tadqiqotda kontent-tahlil metodi orqali o‘qituvchilar tomonidan ishlab
chiqilgan multimedia dars materiallari tahlil qilindi. Bu jarayonda darsliklar, platformalar
(Khan Academy, BioInteractive, PhET), 3D modellar va mobil ilovalar asosiy obyekt sifatida
tanlandi. Metodologik yondashuv sifatida konstruktivistik va differensial yondashuvlar asos
qilib olindi, bu esa o‘quvchilarning individual ehtiyojlari va bilim darajalariga moslashtirilgan
ta’limni ta’minlashga xizmat qildi.
Natijalar.
Tadqiqot natijalari multimedia texnologiyalaridan foydalanilgan biologiya
darslari o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasi va darsga bo‘lgan qiziqishini sezilarli darajada
oshirganini ko‘rsatdi. Tajriba guruhi o‘quvchilari uchun o‘tkazilgan yakuniy testda o‘rtacha ball
22% ga yuqori bo‘ldi (nazorat guruhi – 68%, tajriba guruhi – 90%). Ayniqsa, murakkab
biologik jarayonlarni (masalan, hujayra bo‘linishi, DNK replikatsiyasi, o‘simliklar fotosintezi)
interaktiv simulyatsiyalar orqali tushuntirish bilimlarni mustahkamlashda samarali bo‘ldi.
So‘rovnoma natijalariga ko‘ra, multimedia asosida tashkil etilgan darslarda qatnashgan
o‘quvchilarning 87% i biologiya faniga nisbatan ijobiy munosabat bildirgan, 73% i esa fanga
qiziqishi ortganini ta’kidlagan. Shu bilan birga, o‘qituvchilar ham darsni rejalashtirish va
o‘tkazishda vizual va interaktiv resurslar darsga dinamika, tushunarlilik va ijodiy yondashuv
olib kirganini qayd etdilar.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
141
Tahlillar shuni ko‘rsatdiki, multimedia texnologiyalari o‘quvchilarning nafaqat
bilimlarini oshiradi, balki ularning tanqidiy fikrlash, muammoli vaziyatlarni hal qilish va
eksperimentlarga tayyorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Virtual laboratoriyalar orqali tajriba
qilish imkoniyati, ayniqsa, an’anaviy sharoitda mavjud bo‘lmagan tajribalarni o‘rganishda
samarali vosita sifatida namoyon bo‘ldi.
Munozara.
Tadqiqot natijalari multimedia texnologiyalarining biologiya fanini
o‘qitishda yuqori samaradorlikka ega ekanini ko‘rsatdi. Bunday vositalar orqali darslar
interaktiv, ko‘rgazmali va o‘quvchilarga yaqin bo‘lib boradi. Ushbu yondashuv, ayniqsa,
Genetika, Sitologiya va Ekologiya kabi murakkab mavzularning tushunilishini yengillashtiradi.
O‘quvchilar murakkab biologik jarayonlarni faqat nazariy emas, balki vizual va amaliy tarzda
kuzatish imkoniga ega bo‘lishadi, bu esa bilimlarning chuqurlashuviga xizmat qiladi.
Shuningdek, bu tadqiqot xalqaro tajribalar bilan hamohangligini ko‘rsatadi. Masalan,
AQSh va Finlyandiya kabi mamlakatlarda Khan Academy, PhET Simulations va BioInteractive
kabi platformalar orqali biologiya darslari interaktiv tarzda olib boriladi. O‘zbekiston sharoitida
bunday resurslarni lokal kontentga moslashtirib qo‘llash dolzarb hisoblanadi. Ammo
multimedia texnologiyalaridan foydalanish faqat texnik ta’minot bilan emas, balki
o‘qituvchilarning raqamli savodxonligiga ham bevosita bog‘liqdir.
Bundan tashqari, darsni multimedia orqali tashkil etish o‘qituvchidan ilg‘or pedagogik
kompetensiyalar, zamonaviy didaktik yondashuvlarni bilishni ham talab etadi. Interaktiv usullar
noto‘g‘ri yoki yuzaki qo‘llanilsa, u ta’lim sifatiga emas, balki chalg‘ituvchanlikka olib kelishi
mumkin. Shu sababli, multimedia vositalarini qo‘llash didaktik asosda, metodik maqsadlar
bilan uyg‘un holda tashkil etilishi zarur.
Xulosa va tavsiyalar.
Biologiya fanini multimedia texnologiyalar asosida o‘qitish – bu
zamonaviy ta’lim ehtiyojlariga moslashgan, yuqori samaradorlikka ega pedagogik
yondashuvdir. Tadqiqot natijalari multimedia resurslarining o‘quvchilarning bilim darajasi,
qiziqishi va mustaqil fikrlash ko‘nikmalariga ijobiy ta’sir ko‘rsatishini isbotladi. Ayniqsa,
interaktiv simulyatsiyalar, video laboratoriyalar va animatsiyalangan materiallar orqali
murakkab biologik hodisalarni tushuntirish o‘quvchilar uchun qiziqarli va tushunarli bo‘ldi.
Ushbu vositalar o‘quv jarayonini faollashtiradi, darsda ishtirok etishni kuchaytiradi va
individual yondashuvga imkon beradi.
Shuningdek, o‘qituvchilar ham dars mazmunini boyitishda, darsni rejalashtirishda va
zamonaviy texnologiyalar bilan ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishda sezilarli yutuqlarga
erishganliklarini qayd etdilar. Biroq multimedia texnologiyalaridan samarali foydalanish uchun
bir qator shart-sharoitlar – texnik jihozlanganlik, internetga ulanish, o‘qituvchining raqamli
savodxonligi va didaktik tayyorgarligi mavjud bo‘lishi zarur.
Shu asosda quyidagi tavsiyalar ishlab chiqildi:
1.
Multimedia resurslarini mahalliy kontentga moslashtirish
va ularni darsliklarga
integratsiyalash – o‘quvchilarning qabul qilish darajasini oshiradi.
2.
O‘qituvchilar uchun malaka oshirish kurslarida raqamli pedagogika va
multimediali darslarni tashkil etish bo‘yicha treninglar
yo‘lga qo‘yilishi lozim.
3.
Virtual laboratoriyalar, interaktiv testlar va simulyatsiyalarni ishlab chiqish
bo‘yicha maxsus platformalar yaratish
milliy ta’lim tizimining raqamlashtirilishiga
hissa qo‘shadi.
4.
Multimedia vositalarining samaradorligini baholovchi tizimli monitoring tizimini
joriy etish
, natijaviylikni doimiy kuzatishga imkon beradi.
Shunday qilib, biologiya fanini multimedia texnologiyalar asosida o‘qitish XXI asr ta’limining
muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, kelajakda ham o‘z dolzarbligini saqlab qoladi.
INTERNATIONAL JOURNAL OF SCIENTIFIC RESEARCHERS
ISSN: 3030-332X Impact factor: 8,293
Volume 12, issue 1, June 2025
https://wordlyknowledge.uz/index.php/IJSR
worldly knowledge
Index:
google scholar, research gate, research bib, zenodo, open aire.
https://scholar.google.com/scholar?hl=ru&as_sdt=0%2C5&q=wosjournals.com&btnG
https://www.researchgate.net/profile/Worldly-Knowledge
https://journalseeker.researchbib.com/view/issn/3030-332X
142
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PQ-81-sonli qarori
“2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida”.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 13-martdagi PQ-95-sonli qarori
“Raqamli ta’lim texnologiyalarini joriy etish va takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”.
3. Raxmonqulov, N. (2020). Biologiya o‘qitish metodikasi. Toshkent: O‘qituvchi
nashriyoti.
4. Qodirova, M., & Salimova, D. (2021). Biologiya fanini zamonaviy texnologiyalar
asosida o‘qitishning uslubiy asoslari. Pedagogik ta’lim, №3, 45–49.
5. Kozma, R. (2003). Technology and Classroom Practices: An International Study.
Journal of Research on Technology in Education, 36(1), 1–14.
6. Mayer, R. E. (2009). Multimedia Learning (2nd ed.). New York: Cambridge University
Press.
7. UNESCO. (2022). Digital learning and transformation of education systems.
8. Moreno, R., & Mayer, R. (2007). Interactive multimodal learning environments.
Educational Psychology Review, 19(3), 309–326.
