Ushbu maqolada Abdulla Oripovning adabiy-estetik qarashlari falsafasi zamirida so‘zning qimmati, she’rning ahamiyati, adabiyotning
ma’naviy-tarbiyaviy vazifasi katta ahamiyat kasb etishi tahlil etildi. Shoir, she’r va so‘z uchligi Abdulla Oripov adabiy-estetik qarashlarining asosini tashkil etishi, “Ehtiyoj farzandi” maqolasida shoir ijodkor shakllanishining uch bosqichini ajratib ko‘rsatishi, shoir, she’r va so‘z uchligi bilan bog‘liq fikrlari Abdulla Oripovning adabiy-estetik konsepsiyasi yuksak talablarga asoslanganini ko‘rsatishi barobarida, ijod ahlini o‘z-o‘zini taftish qilishga, ijodiy kamolot yo‘lida muttasil izlanishga da’vat etishi jihatidan hech bir zamonda o‘z ahamiyatini yo‘qotmasligi yoritildi.
Maqolada Iqbol Mirzo she’riyatining o‘ziga xos xususiyatlari, shoir ijod idagi yangicha tashbehlar, she’rlaridagi ta’sirchanlik sabablari haqida fikr yuritiladi. Shuningdek, she’rlaridan parchalar tahlil qilinadi.
In the late 19th and early 20th centuries, Khorezm's Muhammad Rahimkhan Feruz created a unique literary atmosphere around his palace. Poets and writers who are Tabibi, Mutrib, Bayani, Avaz Otar, and Chokar worked during this period. The works of the poets are in Persian-Tajik and Turkish languages and have their own traditions. The interest in science significantly grew in Khiva. According to the khan's decree, qualified secretaries set up devons, mukhammases, bayozs, tazkirs, and complexes. At present, such works are kept in the manuscript fund of the Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan and in the Ichankala Museum in Khiva. The collection "Majmuai mukhammasoti ash-shuaroi Feruzshahiy" is a large source of lyrical works of Khorezm literary environment. The complex was built in the second half of the XIX century and was built by Tabibi by royal decree. It contains samples of poems by contemporary artists. This source, which provides valuable information about the literary environment of its time, is now stored in the main fund of the Institute of Oriental Studies named after Abu Rayhon Beruni of the Academy of Sciences of Uzbekistan under inventory number 1134. The complex differs from other collections in that it consists of poems of the mukhammas genre. Muhammad Hasan Devon Haji Tabib o‗g‗li Mutrib Khonaharab is one of the poets whose works are included in the creative heritage of the poets. The article analyzes the mukhammases of Mutrib Khonaharab, which are connected with the ghazals of the master poets Ogahi and Feruz. The artistic features of Mutrib‘s mukhammases, which are not found in manuscripts, have been studied. It is based on primary sources that the poet‘s ghazal retains aspects such as weight and content, and introduces innovations, focusing on the gradual development of the content. The mukhammas and musaddas included in the collection were studied from the point of view of textual and source studies, comparing them with the poems copied to the manuscript.
Qat’iy qolipga solingan bu jarangdor qo‘shiqlar mavjud kamchilik, qusurlaridan qat’i nazar, albatta, ko‘ngillarda aks sado beradi. So‘ngso‘z o‘rnidagi mazkur maqolada sonet tarixi, ushbu janrga xos xususiyatlar to‘g‘risida muxtasar mulohoza yuritilib, sonetnavis shoirlarning ayni janrga mansublangan she’rlariga xolisona munosabat bildirilgan.
Jadid ziyolilarining “Oyna”, “Sadoyi Turkiston”, “Sadoyi Farg‘ona” kabi nufuzli nashrlaridan “Al-Isloh”(1915-1918) jurnalidagi ilm-ma’rifatga, ta’lim islohiga doir she’riy asarlar va publitsistik maqolalar tadqiq qilingan. Jurnaldagi yosh avlod ta’lim-tarbiyasi, maktab va madrasalarda gi o‘qitish tizimi borasida jadid ziyolilarining bahs munozaralari tahlil qilinib, xolis mulohazalar yuritilgan. Jadidlarning Turkiston xalqi hayotidagi qoloqliklarni, ma’rifatsizlikni isloh qilish g‘oyasi bilin yo‘g‘rilgan publitsistik maqolalari ilk bor birlamchi manba asosida yoritilgan. Ma’rifat targ‘ibi, maktablar islohi masalasi Saidahmad Vasliy, Ziyovuddin qori, Abdulg‘afforxo‘ja, Xolmuhammad, To‘raquli, Mubashshirxon singari ziyolilar asarlari misolida tahlil qilinib, ilmiy-nazariy xulosalar chiqarilgan.
Ushbu maqolada XX asr o‘zbek she’riyatining o‘ziga xos xususiyatlari tadqiq etilib, unda eng sara asarlarning keyingi davr ijodkorlari she’riyatiga ta’siri xususida fikr bildiriladi. Аynan XX asr boshlaridagi o‘zgarishlar keyingi davr adabiy jarayonining shakllanishiga xizmat qilganligi hamda ularning ijodi keyingi davr uchun etalon vazifasini o‘taganligi aniqlanadi. Shu bilan bir qatorda, Hamid Olimjon va Zulfiya kabi ijodkorlarning she’riyati, ma’lum bir xususiyatlari yangi davr adabiyoti uchun an’ana vazifasini o‘taydi. Bu kabi xususiyat Аbdulla Oripov ijodi misolida aniqlanadi. Аbdulla Oripov she’riyatiga ta’sir etgan omillar sifatida XX asr ijodkorlari va ularning asarlari o‘zaro qiyosiy tahlil etiladi. Аyniqsa, shoirning bahor fasliga bag‘ishlangan she’rlari xususida fikr yuritilib, undagi shoir mahorati aniqlangan.
Mazkur maqolada badiiy asar strukturasida sarlavhaning ahamiyati xususida mulohaza yuritiladi. Asar sarlavhasida muallif g‘oyaviy,estetik qarashlarining namoyon bo‘lishi yoritiladi. Ma’no nuqtalarining yaxlitlik kasb etishi mohiyatni aniq ravshan anglatish imkonini berib, asar estetik quvvatini oshiradi. Sarlavhada tabiatdagi unsurlar nomi vositasida ramziylik, ishoraviylik ortib boradi. Badiiy muloqotga kirishayotgan san’atkor kitobxonga ma’lum axborot, yangilikni yetkazibgina qolmay, uni ijodiy yondashuvga chorlashi darkor.
Tarkibdagi ilk semiotik markaz sarlavha bo‘lib, unda muallif g‘oyasi, konsepsiyasi jo bo‘ladi. Sarlavha ilk taassurot, muallif hamda kitobxonning ruhiy muloqoti debochasi. San’atkorlar borlig‘i, iste’dodi, ijodiy niyatini baholash shu lahzadan boshlanadi. “Yur, tog‘larga ketamiz”, “Qoyalar ham yig‘laydi”, “Saodat sohili” kabi qissalar maskan nomi bilan quvvatlanadi. Makon tasviri estetik zavq beribgina qolmay, shu maskan bilan bog‘liq asosiy voqea, kalitga ishora beradi.
Ilk jumla muloqotning ibtidosi, qahramon hamda kitobxonning g‘aybona uchrashuvi, kompozitsion sathning muhim belgisi. Keyingi holatu vaziyat, dialogu monolog debochasi. Mavzu, muammolar borasidagi ilk taassurot, bu keyingi bosqichga ko‘tarilish, faollikni jadallashtirish jarayoni. Qissada epigraf poetik mazmunni umumlashtirish, badiiy niyatni uqishda muhim sanaladi. Muallif yoritayotgan masalaga doir zarur ko‘chirma (she’r, hikmat, maqol, hadis kabi)ni kiritib, g‘oyaviy, hissiy salmoqdorlikni oshiradi. U asosiy ma’noni o‘zida jo aylagani, qahramon holatini asoslashi, fikrni tasdiqlashi bilan e’tiborni tortadi.
В статье на основе сравнительного анализа творчества двух поэтов доказывается, что Юнус Эмро продолжил творческие традиции Ходжи Ахмеда Яссави в тюркской поэзии. Произведения двух великих поэтов сравниваются по трем направлениям: 1) художественная интерпретация мистического содержания; 2) традиция и оригинальность в создании художественного образа; 3) язык и способ выражения художественного произведения. В результате сравнительного анализа сделан вывод, что, во-первых, Юнус Эмро – великий поэт-гностик, во-вторых, он продолжил традиции Хазрата Ходжи Ахмеда Яссави в художественном творчестве, в-третьих, внес большой вклад в подъем литературно-эстетического мышления тюркских народов.
В статье исследуются социально-просветительские и художественно-эстетические факторы творческого совершенства великого поэта и мыслителя Алишера Навои, во-первых, то, что он досканально изучив Коран и Сунну, без отклонений следовал этим двум могущественным источникам, во-вторых, что он читал труды великих исламских мыслителей, знатоков суфизма и непрерывно развивая их идеи, давал высокохудожественные интерпретatsiи в своих произведениях, в третьих, то, что он в совершенстве знал историю тюркского народа, которому он принадлежал, и что смог мобилизовать весь свой творческий и научный потенциал для защиты и возвышения чести и славы нaции.
Обсуждаются то, как Алишер Навои следовал принципам веры и шариата, тафсиры и хадисы, прочитанные великим мыслителем, труды ученых суфизма. Его художественная интерпретatsiя религиозно-просветительских и философско-мистических идей на высоком уровне подтверждается анализом его творчества. Исследуется сущность частей «Хамсы», как «хамд» (хвала Аллаха), «мунаджат» (просьба Аллаху) и «наът» (восхваление пророка). Выдвигаются аналитические взгляды на взаимодополняемость исламизма и нaционализма, опора концепции творчества великого поэта на исламское просвещение, не помешавшее его произведениям выразить нatsiональный дух. В результате анализа делаются теоретические обобщения.