150
yoki ketmon kabi asboblarning ramziy ma’nolari xalq orasida mehnatni qadrlash, tabiatga
ehtiyotkorlik va hamjihatlikni targ‘ib qilishi mumkin. Ushbu gipoteza asosan “Ketmon tutgan
kishi yer bilan do‘st” kabi maqollar orqali asoslandi.
Ushbu tadqiqot mavjud ilmiy adabiyotlarda kam yoritilgan sohani o‘rganib, dehqonchilik
asboblarining ramziy ma’nolari va xalq qadriyatlarini ifodalashdagi ahamiyatini ilmiy asoslab
berdi. Ilmiy natijalar shuni ko‘rsatdiki, maqollar tarkibidagi asboblar faqat maishiy vosita sifatida
emas, balki xalqning dunyoqarashi va ijtimoiy munosabatlarini aks ettiruvchi semantik birlik
sifatida ham muhimdir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Jalolov, B. (1972). O‘zbek xalq maqollari. Toshkent.
2.
Sharipov, A. (1995). O‘zbek tilining etnolingvistik asoslari. Toshkent.
3.
Mahmudov, N. (2001). Til va madaniyat. Toshkent.
4.
Qodirov, M. (2010). O‘zbek xalq og‘zaki ijodi. Toshkent.
5.
Umarov, H. (2017). Etnolingvistika va ramzlar. Toshkent.
6.
Rahimov, A. (2020). Dehqonchilik madaniyatining o‘zbek tiliga ta’siri. Samarqand.
7.
To‘xtasinova, Z. (2023). O‘zbek maqollarining lingvistik tahlili. Buxoro.
8.
Karimov, S. (2022). O‘zbek xalq og‘zaki ijodidagi metaforalar. Toshkent.
9.
Nurmatov, M. (2022). O‘zbek tilidagi regional dialektlar va ularning folklorda o‘rni.
Namangan.
10.
Xabibullayev, D. (2021). Etnolingvistika: nazariya va amaliyot. Toshkent.
11.
Alisher Navoiy (1483). “Mahbub ul-qulub”. Qadimiy o‘zbek adabiyoti.
12.
Bobur, Z.M. (1526). “Boburnoma”. Qadimiy tarixiy asar.
13.
Ismoilova, G. (2021). Maqollarning semantik va pragmatik o‘zgarishlari. Toshkent.
14.
Temirova, M. (2024). The concept of" linguo-culturology" and" linguo-mentality" in the field
of linguistics. In Conference Proceedings: Fostering Your Research Spirit (pp. 132-134).
15.
Soatov, I., & Temirova, M. (2024). Perceptions and challenges encountered by teachers who
are currently struggling to implement English as a medium of instruction at denau institute of
entrepreneurship and pedagogy. News of the NUUz, 1(1.4), 183-186.
16.
Temirova, M. A., & Maxsumov, R. M. (2024). Linguо-сulturаl аnаlysis оf the texts оf
trаditiоnаl English аnd Uzbek сhildren's роems. Current research journal of philological sciences,
5(05), 81-85.
17.
Khidirova, M. A., & Temirova, M. A. K. (2019). Translation problems of proverbs formed
with professions from English into Uzbek. Развитие и актуальные вопросы современной
науки, (6), 29-31.
ZAMONAVIY INGLIZ ADABIYOTIDA MIFOLOGIK OBRAZLARNING
MIFOLOGIZATSIYASI VA ULARNING O‘ZIGA XOSLIGI
Axmedova Shaxnoza Ravshanbek qizi,
Namangan davlat universiteti doktoranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada zamonaviy ingliz adabiyotida mifologik obrazlarning qayta talqini
va mifologizatsiya jarayoni tahlil qilinadi. Asosiy e'tibor mifologik timsollarning adabiy asarlarda
151
qanday o‘zgarishi, ular orqali qanday yangi ma'nolar shakllanishiga qaratiladi. Tadqiqot
davomida zamonaviy ingliz adiblari asarlarida mifologiyaning roli va uning badiiy-estetik
xususiyatlari ochib beriladi.
Kalit so‘zlar
: mifologik obrazlar, mifologizatsiya, zamonaviy ingliz adabiyoti, talqin, intertekstual
aloqa.
Mifologiya qadimiy davrlardan buyon adabiyotning muhim tarkibiy qismi bo‘lib kelgan.
Zamonaviy ingliz adabiyotida mifologik obrazlar nafaqat an’anaviy shaklda aks etadi, balki yangi
badiiy yondashuvlar orqali qayta talqin qilinadi. Postmodernizm va intertekstual aloqa tamoyillari
mifologik obrazlarning o‘ziga xos tarzda yangilanishiga va yangi kontekstlarda taqdim etilishiga
imkon yaratadi. Ushbu maqolada zamonaviy ingliz adabiyotida mifologik obrazlarning
mifologizatsiya jarayoni va ularning o‘ziga xosligi tahlil qilinadi.[1]
Mazkur tadqiqotda quyidagi metodlardan foydalanildi:
Tarixiy-tipologik tahlil
– mifologik obrazlarning zamonaviy ingliz adabiyotidagi rivojlanish
dinamikasini o‘rganish;
Komparativ tahlil
– mifologik obrazlarning turli adabiy davr va asarlardagi talqinlarini
solishtirish;
Semantik tahlil
– mifologik obrazlarning zamonaviy asarlardagi ma’no qatlamlarini o‘rganish;
Intertekstual yondashuv
– zamonaviy ingliz adabiyotidagi mifologik obrazlarning boshqa
matnlar bilan bog‘liqligini aniqlash.[2,3]
Mifologizatsiya va uning mohiyati
Mifologizatsiya – bu mifologik obrazlarning yangi davr adabiyoti, san’ati yoki falsafasiga
moslashtirilishi jarayoni. Zamonaviy adabiyotda bu jarayon turli usullar orqali amalga oshiriladi:
1.
Intertekstual aloqa
– qadimgi mifologik matnlarning zamonaviy asarlarga singdirilishi.
2.
Metaforik talqin
– mifologik obrazlarga yangi ma’nolar yuklash va ularni yangi kontekstda
qo‘llash.
3.
Ironiya va parodiya
– mifologik motivlarning tanqidiy yoki hajviy tarzda ishlatilishi.
4.
Psixologik chuqurlik
– mifologik qahramonlarning ichki kechinmalari va shaxsiy
rivojlanishini yoritish.[4,5]
Intertekstual aloqa mifologizatsiyaning asosiy vositalaridan biri bo‘lib, unda qadimgi
mifologik matnlarning zamonaviy asarlarga singdirilishi kuzatiladi. Yozuvchilar klassik miflarni
bevosita keltirish yoki ularni yangi asarlar ichida yashirincha aks ettirish orqali intertekstual
bog‘liqlik yaratadilar. Masalan, James Joyce’ning
“Ulysses”
asari Homerning
“Odisseya”
eposi
bilan intertekstual bog‘lanib, uni zamonaviy Dublinda qayta hikoya qiladi. Metaforik talqin esa
mifologik obrazlarga yangi ma’nolar yuklash va ularni yangi kontekstda qo‘llash orqali amalga
oshiriladi. Bunda qadimgi qahramonlar zamonaviy shaxslar yoki hodisalarga qiyoslanadi. Misol
uchun, Madeline Millerning
“Kirke”
romanida yunon mifologiyasidagi sehrgar Kirke obraziga
yangi, feministik nuqtayi nazardan yondashilib, uning mustaqil va kuchli ayol sifatida talqin
qilinishi kuzatiladi. Ironiya va parodiya orqali mifologik motivlar tanqidiy yoki hajviy tarzda qayta
ishlanadi. Ba’zi asarlarda mifologik qahramonlarning klassik qiyofasi o‘zgartirilib, ularning
zamonaviy jamiyatdagi roli hazilomuz yoki tanqidiy nuqtayi nazardan yoritiladi. Masalan, Neil
Geymanning
“Amerika xudolari”
romanida qadimgi va yangi xudolar o‘rtasidagi ziddiyat orqali
zamonaviy dunyodagi diniy va madaniy o‘zgarishlar tanqid qilinadi.[8]
152
Psixologik chuqurlik mifologizatsiyaning yana bir muhim jihati bo‘lib, mifologik
qahramonlarning ichki kechinmalari va shaxsiy rivojlanishini yoritishga qaratilgan. Bu usul
mifologik obrazlarga insoniylik xususiyatlarini berib, ularning ichki olami, ruhiy kechinmalari va
psixologik kurashlarini chuqur yoritishga imkon beradi. Margaret Atvudning
“Penelopiada”
asarida Penelopa obrazining ichki monologi va hissiy kechinmalari orqali mifologik
qahramonning yangi qiyofasi yaratilib, uning ovozi kuchaytiriladi.[9]
Mifologizatsiya jarayoni zamonaviy adabiyotda mifologik obrazlarning qayta talqin
qilinishi va ularning zamon ruhiga moslashuvi natijasida shakllanadi. Ushbu jarayon orqali
yozuvchilar qadimgi miflarni faqat takrorlamay, balki ularga yangi mazmun berib, jamiyatdagi
dolzarb masalalarni ochib berishga harakat qiladilar.
Mifologik obrazlarning zamonaviy ingliz adabiyotida aks etishi
Zamonaviy ingliz adabiyotida mifologik obrazlar turli shakllarda namoyon bo‘ladi. Quyidagi
misollar buni yaqqol ko‘rsatib beradi:
Margaret Atvudning “Penelopiada” asari
Homerning
“Odisseya”
asarini Penelopaning
nigohi orqali qayta hikoya qilib, ayol qahramonlarning ovozini kuchaytiradi.
Madeline Millerning “Kirke” romani
sehrgar Kirke obrazini o‘z ichki dunyosi va
mustaqilligiga intilayotgan kuchli ayol sifatida tasvirlaydi.
Neil Geymanning “Amerika xudolari” romani
qadimgi xudolar va zamonaviy “yangi
xudolar” o‘rtasidagi kurash orqali jamiyatdagi e’tiqodlarning o‘zgarishini aks ettiradi.
Jeanette Wintersonning “Og‘irlik” romani
Gerkules va Atlas haqidagi afsonani inson
mas’uliyati va yuk tushunchasi nuqtayi nazaridan qayta talqin qiladi.[6]
Zamonaviy ingliz adabiyotida mifologik obrazlarning qayta talqin qilinishi ularning badiiy-estetik
imkoniyatlarini kengaytiradi. Adiblar mifologiyani yangi kontekstlarga joylashtirish orqali
jamiyat va insoniyat haqidagi falsafiy savollarga javob izlaydi. Postmodernizm, psixologik
chuqurlik va intertekstual aloqa mifologik obrazlarning o‘ziga xosligi va zamonaviy adabiy
jarayondagi o‘rnini belgilaydi. Tadqiqot natijalari mifologiyaning zamonaviy ingliz adabiyotida
hali ham dolzarb ekanligini ko‘rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Jo‘rayev N. “Mif va adabiyot” – Toshkent: Fan, 2005.
2.
Rasulov B. “Mifologik obrazlar va ularning badiiy talqini” – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2010.
3.
Karimov U. “Zamonaviy adabiyot va mifologik tafakkur” – Toshkent: Akademnashr, 2018.
4.
Sharipov S. “Mifologik motivlarning adabiyotdagi aks etishi” – O‘zbekiston Milliy Universiteti
Ilmiy jurnali, 2015.
5.
Qosimova M. “Mif va zamonaviy badiiy tafakkur” – Toshkent: Fan va texnologiya, 2016.
6.
Neil Gaiman. “American Gods” – William Morrow, 2001.
7.
Madeline Miller. “Circe” – Little, Brown and Company, 2018.
8.
Margaret Atwood. “The Penelopiad” – Canongate Books, 2005.
9.
Jeanette Winterson. “Weight: The Myth of Atlas and Heracles” – Canongate Books, 2005.
