203
These two lines, cited by the poet Ajiniyaz, were analyzed by the literary scholar
B.Genjemuratov as follows. "The first line of the poem contains symbols and metaphors. "San'em"
- symbol, "Tilla saz" - metaphor. In this case, the qualities and characteristics of gold are
transferred to the "sazga"-dutar. We know that "Tilla saz" doesn't rust, doesn't rot, and its price
increases over time. Therefore, the poet, as a physically and spiritually mature person, consciously
compares himself to a "golden melody." "Saz" - if we understand this word literally, it's an
instrument played by a famous person accompanying a song. He can be a confidant and confidant
to a person. The qualitative features of "Tilla saz" are transferred to the lyrical hero himself. As a
result, we evaluate time and era from the perspective of the poet's spiritual world. [4]
This article describes the artistic function of artistic devices in the lines of Karakalpak folk
songs. The basis of the means of artistic representation on the transfer of the meaning of the word,
the principles of the transfer of the meaning of the word, the main types of means of artistic
representation, their differences in artistic service were explained. The article provides a
theoretical description of metaphors, metonymy, and synecdoche which are artistic devices in
literature, and analyzes their artistic function with examples.
References
1.Ә.Тәжимуратов. Қарақалпақ халық қосықлары. "Қарақалпақстан" баспасы. Нөкис-1965
2.Ахметов С, Есенов Ж, Жәримбетов Қ. Әдебияттаныỳ атамаларының орысшa-
қаракалпақша түсиндирме сөзлиги. Нөкис: Билим, 1992
3. A.Dosımbetova. Ádebiyatta kórkemlew quralları. Nókis,
“Qaraqalpaqstan” 2017
4. Генжемуратов Б. Әжинияз лирикасының поэтикасы. Нөкис, «Билим», 1997,
5. Konisov, G. (2024, May). ON THE MATTER OF CLT IN TEACHING GRAMMAR. In
Konferensiyalar| Conferences (Vol. 1, No. 14, pp. 22-24).
QARAQALPAQ XALÍQ QOSÍQLARÍNDA KÓRKEMLEW QURALLARÍNÍŃ
QOLLANÍLÍWÍ
Juginisova X, Student of KSU
Scientific advisor: Kudaybergenova S
Annotaciya:
Maqalada kórkemlew qurallarınıń qosıq qatarlarında atqaratuǵın xizmetine
ulıwma sıpatlama berilgen.
Tayanısh sózler
:
klassikalıq ádebiyat, xalıq qosıqları, kórkemlew quralları, trop, metafora,
metonimiya, sinekdoxa, lirika, predmet
Qaysı bir xalıqtıń klassikalıq ádebiyatın alıp qarasaqta, onıń ishinde xalıq qosıqları belgili
orındı iyeleydi. Qaraqalpaq xalqı óz qosıqlarına úlken húrmet benen qaraǵan. Qosıq- tábiyattaǵı
eń sulıw qubılıslardıń kórkem obrazı, dep esaplaǵan. Áyyemgi zamanlarda shayırlar, jıraw-
baqsılar, sazendeler hám qıssaxanlar xalıq arasında úlken abırayǵa iye bolǵan. Qız-jigitler mereke-
meyislerde qosıq aytıp, saz shertip kewil kótergen. Adamlardıń parqı da usı sheshenlik penen qosıq
aytıw qabiyletine qaray ayırılıp turǵan. Otırıspalar, mereke-meyislerde qosıqsız baslanbaytuǵın
bolǵan. Qaraqalpaqlar "ruxsatsız kirgen ayıp, juwapsız shıqqan ayıp" degen naqıldı biykarǵa
qollanbaǵan.
204
Mısalı: "Qızlar úyge kir" qosıǵın alıp qarayıq. Qosıqtıń mazmunı mınanday: "Otırıspaǵa
kelgen bir topar qızlar ádep saqlap, iybinip, úyge kirmey turadı. Olar úyge kirińiz degen ápiyawı
ókinishke qulaq aspay, jigitlerdiń usı ótinishti qosıq penen aytıp, saltanatlı túrde ishke mirát etip
shaqırıwın kútedi. Bul ókinish jigitler tárepinen bılay orınlanadı:
Kir degende kirmey turmań uyalıp,
Túrmennıń sırtınan aydınlı shalıp,
Gúlzar jeńgeńizdi aldıǵa salıp,
Qızdır merekendi, qızlar úyge kir.
Qosıq usılay baslanıp, dawam ete beredi. Qosıqtıń hár bir qatarı qızlarǵa úyge kiriwdi ótinip ǵana
qoymastan, tıńlawshıda tereń tásir qaldırıwshı kúshke de iye boladı. Hár bir sóz adamnıń adamnıń
jan sezimine tásır etıwshi lirikalıq obraz arqalı aytıladı. [1]
Jáne de, bul maqalada usınday xalıq qosıqlarında qollanılǵan kórkemlew quralların
úyrenemiz. Kórkemlew qurallarınıń tiykarǵı atqaratuǵın xızmeti – estetikalıq tásirsheńlikti
arttırıw, oy-sezimlerdi emocional jetkerip beriw bolıp esaplanadı. Kórkemlew quralları
ádebiyattanıw iliminde «kórkemlew quralları», «súwretlew quralları», «troplar» dep te júritiledi.
Shıǵıs klassikalıq ádebiyatında «majozlar» degen atama menen qollanıladı. Troplar sóylew tili
baylıǵınıń hám kórkem dóretiwshiliktiń dáregi esaplanadı.
Trop – (grek tilinen alınıp – basqa bir nársege aylanıw mánisinde) kóshpelilik, kórkem
shıǵarmada bir nárseni sáwlelendiriw ushın sózlerdiń óziniń túpkilikli mánisinde emes, al kóshpeli
maǵanada qollanılıwı. Kórkem ádebiyatta troptıń metafora, metonimiya, sinekdoxa, allegoriya,
litota, giperbola, simvol, janlandırıw h.t.basqa túrleri qollanıladı.
Metafora
–
grek tilinen alınıp, meta- qaytadan, fora-kóshiremen degen mánini ańlatadı.
Metafora – kórkem shıǵarmada eń ónimli qollanılatuǵın troplardıń biri. Metafora – zatlardı bir-
birine megzetiwge tiykarlanǵan awıspalı súwretlewdiń túri. Metafora sózdiń tiykarǵı mánisinen
basqa mánide awısıp qollanılıwı. [2]
Metafora eki predmet yaki hádiyse (uqsatılıp atırǵan hám uqsawshı) arasındaǵı uqsaslıqqa
tiykarlanadı, uqsatılıp atırǵan predmetke uqsawshı predmettiń qásiyetleri, sıpatı, belgileri
kóshirilip ótkiziledi.
Dán joq jerde
torǵay
boldım,
Qonar jerim bolǵan emes.
(Berdaq)
Bunda lirikalıq qaharmannıń zaman qıyınshılıqlarına baylanıslı ishki daǵdarısların beriwde
"torǵay" metaforası qollanılǵan. Uqsatılıp atırǵan permet, yaǵnıy lirikalıq qaharman I bet forması
arqalı bildirilgen. Uqsaytuǵın predmet – torǵaydıń ázziligi, kishkeneligi hám sayraǵıshlıǵı lirikalıq
qaharmanǵa kóshirilgen. Usı arqalı onıń zamanǵa, jámiyetlik qubılıslarǵa bolǵan bahası ashıp
berilgen. [3]
Biz metaforanıń ájayıp úlgilerin folklor hám klassikalıq ádebiyatta da ushıratamız.
Sánemler qolında tilla saz edim,
Háwijge keltirer janan bolmadı.
(Ájiniyaz)
Ájiniyaz shayırdan keltirilgen bul eki qatarǵa ádebiyatshı B.Genjemuratov tárepinen
tómendegishe tallaw islengen. “Qosıqtıń birinshi qatarında simvol hám metafora bar. “Sánem” –
simvol, “Tilla saz” – metafora. Bunda tillanıń, yaǵnıy altınnıń sıpatları, belgileri “sazǵa”–
duwtarǵa kóshirilip otır. “Tilla sazdı” tat baspaytuǵınlıǵın, shirimeytuǵınlıǵın, bahası waqıt ótken
sayın joqarılaytuǵının bilemiz. Shayır sońıń ushın da hám fizikalıq jaqtan hám ruwxıy jaqtan
kamalatqa jetisken insan sıpatında ózin sanalı túrde “tilla sazǵa” megzetedi. “Saz” – eger usı sózdi
205
tuwra mánide túsiner bolsaq belgili adam tárepinen qosıqqa qosıp shertiletuǵın ásbap. Ol adamǵa
muńlas, sırlas bola aladı. “Tilla saz”dıń sapalıq qásiyetleri lirikalıq qaharmannın ózine kóshirilgen.
Nátiyjede, zaman hám dáwir tuwralı shayırdıń ruwxıy dúnyası ıqlımında turıp baha beremiz. [4]
Metonimiya-
grek tilinen alınıp – qaytadan ataw degen máni ańlatadı. Sózdiń awıspalı
mánisine tiykarlanǵan troplardıń bir túri. Metonimiyada súwretlenip atırǵan zat yamasa waqıya
basqa at penen qayta ataladı. Metonimiya eki túsinik arasındaǵı jaqınlıqqa, baylanısqa
tiykarlanadı. Ádebiyatshı T.Boboev metonimiyaǵa bılayınsha sıpatlama beredi. "Bir predmet yaki
hádiyse atamasın ishki baylanıs (túsiniktegi jaqınlıq) tiykarında basqa sóz benen orın almastırıw
arqalı metonimiya payda etiledi" [5]
Mısalı: Predmet atamasınıń ornına onıń menshikli ataması qollanıladı.
“Kelte ziban”
gúrmewińe kelmedi,
“Ullı ziban”
baxıt tappay shóledi
“Jortıwlıda”
eldiń joǵın joqlaǵan. Batırlardıń at
tuyaǵın serledim
(I.Yusupov)
Bunda predmettiń menshikli ataması predmettiń ornına qollanılǵan. "Kelte ziban", «Ullı
ziban», «Jortıwlı» xalıq namaları atamaları nama mánisinde, yaǵnıy predmetlik mánide kelgen.
Metonimiyanıń járdeminde shayır xalqımızdıń ótmish tariyxına baylanıslı lirikalıq qaharmannıń
bahasın, kózqarasın qosıqqa sińdiredi.
Predmet yaki qubılıstıń ornına onıń belgisi qollanıladı.
Predmetler arasındaǵı mánilik baylanıs, qatnas tiykarında predmetler qayta ataladı.
…Bala-shaǵam deyseń mıń san mashqalań,
“Ala qaptı”
arqalaǵan jas janan.
…Sizdi oqısam barlıq “
sulıw sırǵalar”
Jigitlerdi májnún qılıp ketkendey
(G.Dáwletova)
Bul mısallarda «ala qap» metonimiyası menen xojalıq mashqalası, úy ruwzıgershilik
táshwishleri ańlatılıp kelgen. Bunda sózdiń tuwra mánisi menen awıspalı mánisi arasında mánilik
qatnas, baylanıs bar. Keyingi mısalda «sulıw sırǵa» metonimiyası qızlar mánisin ańlatadı. Bul
sózdiń tuwra hám awıspalı mánileri arasında mánilik qatnas (predmet hám onıń iyesi) tiykarında
júzege kelgen. Sulıw qızlar degen sózge salıstırǵanda «sulıw sırǵalar» pikirdiń obrazlılıǵın,
emocionallıǵın arttıradı.
"
Sinekdoxa
- grek tilinen alınıp, uqsatıw mánisinde. Kórkem shıǵarmada bir pútinniń ornına
onıń bir bólegin alıp súwretlew quralı". [6] Sinekdoxa predmetler arasındaǵı
muǵdarlıq, sanlıq baylanısqa tiykarlańǵan boladı. Mısalı, Sen – bayterek, men – seniń bir
shaqanman. Bunda bayterek Watan túsinigin ańlatadı.
1. Kóplik sannıń ornına birlik san, yamasa birlik sannıń ornına kóplik san qollanıladı.
Tabıladı izlegenniń keregi,
Kólinde bar
qasqaldaǵı, úyregi
Ǵazları quwınıń pútin búyregi
Dúnyanıń ańları
kólimde bardı.
(Ájiniyaz)
Bunda qasqaldaǵı, uyregi, ǵazınıń, búyregi, dúnyanıń ańları – sinekdoxalar. Sinekdoxalar
ózi qolanılıp atırǵan qosıq qatarlarına ǵana emes, al súwretlenip atırǵan zatqa, qubılısqa, waqıyaǵa
tásirsheńlik baǵıshlaydı, olarǵa poetikalıq boyawlar beredi. Joqarıdaǵı qosıqta pútin dúnya arqalı
bólshekti beredi, yaǵnıy "jámi dúnyanıń ańları kólimde bar" dew arqalı úlkemizdiń kóllerindegi
206
haywanlar hám quslar dúnyasın názerde tutadı. Egerde shınlıqqa tiykarlansaq, pútkil dúnyanıń
ańları shayır súwretlep atırǵan kóllerde bolıwı múmkin emes, al bul jurttı, geografiyalıq orındı
ulıǵlaw niyetinen kelip shıqqan.
2. Anıqlanbaǵan kópliktiń ornına anıq kóplik san qollanıladı.
Qıya baǵıp meniń janımdı alıp,
Yúz mıń jilwa menen shıǵar gózzallar
(Ájiniyaz)
Sinekdoxa oy-pikirdi kórkemlep beriw ushın qollanılatuǵın poetikalıq qurallardıń biri
esaplanadı.
Bul maqalada kórkemlew qurallarınıń qaraqalpaq xalıq qosıq qatarlarında atqaratuǵın
kórkemlew xızmetine sıpatlama berip ótildi. Kórkemlew qurallarınıń sóz manisiniń awısıwına
tiykarlantuǵınlıǵı, sóz mánisiniń awısıw principleri, kórkemlew qurallarınıń tiykarǵı túrleri,
olardıń kórkemlew xızmetindegi ayırmashılıqlarına túsinik berildi. Maqalada ádebiyatta
kórkemlew quralları bolǵan metafora, metonimiya, sinekdoxalarǵa teoriyalıq sıpatlama berildi,
olardıń kórkemlew xızmeti mısallar menen tallap kórsetildi.
Paydalanılǵan ádebiyatlar:
1.Ә. Тәжимуратов. Қарақалпақ халық қосықлары. "Қарақалпақстан" баспасы. Нөкис-1965
2. Ахметов С, Есенов Ж, Жәримбетов Қ. Әдебияттаныỳ атамаларының орысшa-
қаракалпақша түсиндирме сөзлиги. Нөкис: Билим, 1992
3. A.Dosımbetova. Ádebiyatta kórkemlew quralları. Nókis, “Qaraqalpaqstan” 2017
4. Генжемуратов Б. Әжинияз лирикасының поэтикасы. Нөкис, «Билим», 1997,
5. Бобоев Т. Адабиѐтшунослик асослари. Тошкент, Ўзбекистон, 2002
6. Járimbetov Q. Ádebiyattanıwdan sabaqlar. Nókis. “Qaraqalpaqstan”, 2012
7. Конысов, Г., & Уразниязова, Г. (2023). Роль глобальной сети в процессе изучения
иностранным языкам. Ренессанс в парадигме новаций образования и технологий в XXI
веке, 1(1).
THE DIFFERENT VARIETIES OF ENGLISH ACCENT
Jumabaeva Jasmin Jaqsimurat qizi, Student of Nukus innovation institute
Scientific advisor: Abdullaeva Dilbar Alimbaevna
Annotation:
English is a global language with an incredible diversity of accents that reflect the
unique cultural, historical, and social influences of the regions where it is spoken. In this article,
we discuss about the different varieties of English accent.
Key words:
English-speaking area, Australian English, English accents,
actual words,
expressions, cultures and communities.
Each English-speaking area has developed distinct pronunciation patterns, rhythmic
qualities, and even characteristic word choices, which together create unique
English accents
.
Accents are often recognized by differences in vowel and consonant sounds, intonation, and stress
patterns, and they can vary widely within countries, regions, and even cities.
From the polished tones of
Received Pronunciation (RP)
in the UK to the melodic lilt of
Irish English
and the broad drawl of
Australian English
, each accent represents a specific way
