Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 8 ~
OILA PSIXOLOGIYASI TURKUMI VA UNING O`ZIGA XOSLIKLARI
Abdurashitova Munavvarxon Abdug‘apir qizi
Xalqaro Nordik universiteti Pedagogika va psixologiya
magistratura 2-bosqich talabasi
Annotatsiya:
Mazkur maqolada oila psixologiyasi turkumi va uning
jamiyatdagi o‘rni, insonlar hayotidagi ahamiyati hamda psixologik xususiyatlari tahlil
qilinadi. Oiladagi munosabatlar, individual va guruhiy omillar, stress, nizolarni hal
qilish usullari o‘rganiladi. Ushbu mavzu oilaning barkamol rivojlanishiga xizmat
qiluvchi asosiy psixologik omillarni aniqlashga qaratilgan.
Kalit so‘zlar:
Oila psixologiyasi, oilaviy munosabatlar, psixologik omillar,
nizolarni hal qilish, stress, jamiyat, ijtimoiy muhit, individual xususiyatlar, guruhiy
munosabatlar, hissiy holatlar, kommunikatsiya, oilaviy barkamollik, muvozanat.
THE CATEGORY OF FAMILY PSYCHOLOGY AND ITS UNIQUE
CHARACTERISTICS
Annotation.
This article examines the category of family psychology, its role in
society, and its impact on individuals' lives. It highlights family relationships,
psychological factors, stress management, and conflict resolution strategies. The
study focuses on identifying key psychological elements contributing to family
development and harmony, offering insights into maintaining stability and enhancing
interpersonal connections within families.
Keywords:
Family psychology, family relationships, psychological factors,
conflict resolution, stress management, society, social environment, individual traits,
group dynamics, emotional states, communication, family harmony, balance.
Kirish
Oila inson hayotining eng muhim bo‘g‘ini va jamiyatning asosiy ijtimoiy
instituti hisoblanadi. Insonning shakllanishi, ma’naviy va psixologik rivojlanishi
ko‘pincha oiladagi muhit va munosabatlar bilan bog‘liq. Oilada sodir bo‘ladigan
jarayonlar insonning ruhiy holati, shaxsiyati va jamiyat bilan bo‘lgan
munosabatlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois oila psixologiyasi zamonaviy
psixologiya fanining alohida bir tarmog‘i sifatida ahamiyat kasb etadi.
Oilaviy psixologiya nafaqat shaxslararo munosabatlarni tahlil qilish, balki
oiladagi nizolarni bartaraf etish, stress va hissiy bosimni kamaytirish, shuningdek,
oilaning umumiy psixologik barqarorligini ta’minlashga xizmat qiladigan amaliy
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 9 ~
tavsiyalar ishlab chiqish bilan ham shug‘ullanadi. Ushbu yo‘nalish oiladagi o‘zaro
hurmat, ishonch va ijtimoiy moslashuvchanlikni rivojlantirishga ko‘maklashadi.
Mazkur maqolada oila psixologiyasining mohiyati, uning o‘ziga xos
xususiyatlari va jamiyatdagi roli keng yoritiladi. Shuningdek, oilaviy hayotning
psixologik muammolarini tahlil qilish, ularni hal qilish yo‘llarini topish va oilaning
barkamol rivojlanishiga xizmat qiluvchi omillar o‘rganiladi. Shu orqali oilaviy
munosabatlarni mustahkamlash va muvozanatni saqlashga qaratilgan amaliy
tavsiyalar taqdim etiladi.
Asosiy qism
Oila psixologiyasi zamonaviy psixologiya fanining muhim yo‘nalishlaridan biri
bo‘lib, uning asosiy maqsadi oiladagi psixologik jarayonlarni o‘rganish va tahlil
qilishdir. Oila nafaqat insonning hayoti davomida o‘rganadigan birinchi ijtimoiy
muhit, balki shaxsning psixologik rivojlanishiga ta‘sir qiluvchi eng asosiy omillardan
biridir. Oiladagi munosabatlar insonning shaxsiyati, hissiy holati va hatto jismoniy
sog‘lig‘iga sezilarli ta‘sir ko‘rsatadi.
Psixologlar oilani inson hayotining psixologik, ijtimoiy va madaniy jihatdan
shakllanishida asosiy manba deb hisoblaydi. Oilaviy muhitdagi tinchlik va
barqarorlik shaxsning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi, uning ijtimoiy aloqalarini
mustahkamlaydi. Shu bilan birga, oilaviy muammolar yoki nizolar insonning
psixologik salomatligiga salbiy ta‘sir ko‘rsatishi mumkin. Shu bois, oila psixologiyasi
oiladagi sog‘lom muhitni yaratish va mustahkamlashga xizmat qiluvchi dolzarb fan
sifatida e‘tirof etiladi.
Oila psixologiyasi oila ichidagi jarayonlarni o‘rganishda turli turkumlarga
bo‘linadi. Ushbu turkumlar oilaning ichki va tashqi omillarini, shuningdek,
psixologik jarayonlarni chuqurroq tahlil qilish imkonini beradi.
Shaxslararo munosabatlar psixologiyasi.
Ushbu turkum oiladagi shaxslar o‘rtasidagi muloqot va o‘zaro munosabatlarni
o‘rganadi. Bu yo‘nalishda oila a‘zolarining bir-birlariga bo‘lgan hurmat, ishonch va
hissiy bog‘liqlik darajasi muhim ahamiyat kasb etadi. Shaxslararo munosabatlarni
yaxshilash orqali oiladagi muvozanatni ta‘minlash mumkin.
Oilaviy nizolar psixologiyasi.
Har qanday oilada nizolar yuzaga kelishi tabiiy holatdir. Ushbu turkum oiladagi
nizolarni aniqlash, ularning kelib chiqish sabablarini o‘rganish va ularni hal qilish
strategiyalarini ishlab chiqishga qaratilgan. Psixologlar nizolarni konstruktiv yo‘llar
bilan hal qilish oilaning barqarorligini saqlash uchun muhim ekanligini ta‘kidlashadi.
Oilaviy stress va inqiroz psixologiyasi.
Oilaviy hayotda stress va inqirozli vaziyatlar ko‘pincha iqtisodiy qiyinchiliklar,
sog‘liq muammolari yoki ijtimoiy bosim tufayli kelib chiqadi. Ushbu turkum bunday
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 10 ~
vaziyatlarni yengib o‘tish, stressni boshqarish va oilaning hissiy barqarorligini
ta‘minlashga qaratilgan usullarni o‘rganadi.
Oilaviy rollar va ularning dinamikasi.
Har bir a‘zo oilada o‘ziga xos rolga ega. Ushbu rollar oilaning madaniy va
ijtimoiy xususiyatlariga qarab farq qilishi mumkin. Zamonaviy jamiyatda rollar
dinamikasi o‘zgarib bormoqda va bu oila ichidagi yangi nizolarga sabab bo‘lishi
mumkin. Ushbu turkum rollarni moslashuvchan va kelishilgan holda taqsimlash
yo‘llarini o‘rganadi.
Farzand tarbiyasi psixologiyasi.
Oilada farzandlarning psixologik rivojlanishi va tarbiyasi alohida e‘tiborni talab
qiladi. Ushbu turkumda farzandlarning individual ehtiyojlari, oilaviy muhitning
ularning shaxsiyati shakllanishiga ta‘siri va tarbiya usullarining samaradorligi
o‘rganiladi.
Oilaviy psixologiyada turli xil jarayonlar o‘rganiladi. Ulardan eng muhimlari
oilaviy kommunikatsiya, hissiy muvozanat va qaror qabul qilish mexanizmlaridir.
Kommunikatsiya.
Oila
a‘zolari o‘rtasidagi muloqot ularning o‘zaro
munosabatlarini belgilab beradi. Sog‘lom kommunikatsiya oiladagi ishonchni
oshiradi va nizolarni oldini olishga yordam beradi. Oila psixologiyasi ushbu
jarayonni o‘rganish orqali, qanday qilib ochiq va samimiy muloqotni shakllantirish
mumkinligini ko‘rsatadi.
Hissiy muvozanat.Oilaning psixologik barqarorligi ko‘pincha uning a‘zolari
o‘rtasidagi hissiy muvozanat bilan bog‘liq. Hissiy jihatdan barqaror oilalar ko‘pincha
o‘zaro qo‘llab-quvvatlashga va bir-biriga mehr-muruvvat ko‘rsatishga moyil bo‘ladi.
Qaror qabul qilish.Har bir oilada turli masalalarda qarorlar qabul qilinadi. Bu
jarayonlar demokratik, avtoritar yoki liberal usullarda amalga oshirilishi mumkin.
Psixologlar oilaviy qaror qabul qilishning ta‘sirini o‘rganib, oilaning ichki
barqarorligini ta‘minlash uchun eng maqbul usullarni taklif qiladi.
Oilaviy nizolar va ularni bartaraf etish usullari.Har qanday oilada nizolar yuzaga
kelishi tabiiy. Ushbu nizolarni muvaffaqiyatli hal qilish oilaning psixologik
barqarorligi uchun muhim ahamiyatga ega. Nizolarni hal qilishda quyidagi omillar
muhim hisoblanadi:
Empatiya - oila a‘zolari bir-birining hissiy holatini tushunishga harakat qilishi
kerak. Bu, nizolarni yumshatishda va konstruktiv yechimlarni topishda muhim omil
hisoblanadi.
Faol tinglash- har bir tomonning fikrini tinglash va hurmat qilish nizolarni hal
qilishda asosiy qadamdir.
Tinch muloqot- nizolarni hal qilishda agressiv yoki salbiy hissiyotlar muloqotga
xalaqit berishi mumkin. Tinch va samimiy suhbat muammoni tezroq hal qilishga
yordam beradi.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 11 ~
Oilaviy hayotda stress va hissiy bosim muqarrar bo‘lishi mumkin. Bu, asosan,
iqtisodiy qiyinchiliklar, kasalliklar yoki hayotdagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq. Biroq
stressni samarali boshqarish oilaviy munosabatlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Psixologlar stress bilan kurashish uchun quyidagi usullarni taklif qilishadi:
Oila a‘zolari bir-birlarini ruhiy qo‘llab-quvvatlashlari stressni kamaytirishga
yordam beradi;
Oila bilan vaqt o‘tkazish, birgalikda faoliyatlar bilan shug‘ullanish hissiy
bog‘liqlikni kuchaytiradi;
Professional psixolog yordami, stressni boshqarishda va oilaviy muammolarni
hal qilishda samarali usul hisoblanadi;
Oilada har bir a‘zo o‘ziga xos rolga ega. Bu rollar ota-onalar, farzandlar va
boshqa qarindoshlar o‘rtasidagi munosabatlarni belgilaydi. Rollar oilaning ijtimoiy va
madaniy xususiyatlariga qarab o‘zgarishi mumkin. Zamonaviy jamiyatda oilaviy
rollar ko‘pincha qayta ko‘rib chiqilmoqda, bu esa ba‘zan nizolarga yoki yangi
muammolar paydo bo‘lishiga olib keladi. Oilaviy rollarni moslashuvchan va
kelishilgan holda taqsimlash oilaning umumiy barqarorligiga xizmat qiladi.
Oila va jamiyat bir-biriga o‘zaro bog‘liqdir. Oiladagi barqarorlik jamiyat
rivojlanishining asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Shu bilan birga, jamiyatdagi
o‘zgarishlar, ijtimoiy va iqtisodiy muhit oilaviy hayotga sezilarli ta‘sir ko‘rsatadi.
Masalan, zamonaviy texnologiyalar oiladagi kommunikatsiya usullarini o‘zgartirgan
bo‘lsa, iqtisodiy qiyinchiliklar oilaviy nizolarning kuchayishiga sabab bo‘lishi
mumkin. Oila psixologiyasi ushbu jarayonlarni o‘rganib, oilani tashqi ta‘sirlardan
himoya qilish va uning mustahkamligini ta‘minlash uchun tavsiyalar ishlab chiqadi.
Oilaviy barkamollikka erishish uchun quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega:
Hurmat va ishonch. Oila a‘zolari o‘rtasida o‘zaro hurmat va ishonchni
rivojlantirish oilaning barqarorligini ta‘minlaydi.
Birgalikda maqsadlar. Oila umumiy maqsadlar va qadriyatlar asosida birlashishi
kerak.
Moslashuvchanlik. Hayotdagi o‘zgarishlarga moslashish va yangi vaziyatlarga
tayyor turish oilani kuchli qiladi.
Oilaviy psixologiyada turli xil jarayonlar o‘rganiladi. Ulardan eng muhimlari
oilaviy kommunikatsiya, hissiy muvozanat va qaror qabul qilish mexanizmlaridir.
1.
Kommunikatsiya. Oila a’zolari o‘rtasidagi muloqot ularning o‘zaro
munosabatlarini belgilab beradi. Sog‘lom kommunikatsiya oiladagi ishonchni
oshiradi va nizolarni oldini olishga yordam beradi. Oila psixologiyasi ushbu
jarayonni o‘rganish orqali, qanday qilib ochiq va samimiy muloqotni shakllantirish
mumkinligini ko‘rsatadi.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 12 ~
2.
Hissiy muvozanat. Oilaning psixologik barqarorligi ko‘pincha uning a‘zolari
o‘rtasidagi hissiy muvozanat bilan bog‘liq. Hissiy jihatdan barqaror oilalar ko‘pincha
o‘zaro qo‘llab-quvvatlashga va bir-biriga mehr-muruvvat ko‘rsatishga moyil bo‘ladi.
3.
Qaror qabul qilish. Har bir oilada turli masalalarda qarorlar qabul qilinadi. Bu
jarayonlar demokratik, avtoritar yoki liberal usullarda amalga oshirilishi mumkin.
Psixologlar oilaviy qaror qabul qilishning ta‘sirini o‘rganib, oilaning ichki
barqarorligini ta‘minlash uchun eng maqbul usullarni taklif qiladi.
Har qanday oilada nizolar yuzaga kelishi tabiiy. Ushbu nizolarni muvaffaqiyatli
hal qilish oilaning psixologik barqarorligi uchun muhim ahamiyatga ega. Nizolarni
hal qilishda quyidagi omillar muhim hisoblanadi:
-Oila a‘zolari bir-birining hissiy holatini tushunishga harakat qilishi kerak. Bu,
nizolarni yumshatishda va konstruktiv yechimlarni topishda muhim omil hisoblanadi.
-Har bir tomonning fikrini tinglash va hurmat qilish nizolarni hal qilishda asosiy
qadamdir.
-Nizolarni hal qilishda agressiv yoki salbiy hissiyotlar muloqotga xalaqit berishi
mumkin. Tinch va samimiy suhbat muammoni tezroq hal qilishga yordam beradi.
Oilaviy hayotda stress va hissiy bosim muqarrar bo‘lishi mumkin. Bu, asosan,
iqtisodiy qiyinchiliklar, kasalliklar yoki hayotdagi o‘zgarishlar bilan bog‘liq. Biroq
stressni samarali boshqarish oilaviy munosabatlarni mustahkamlashga yordam beradi.
Psixologlar stress bilan kurashish uchun quyidagi usullarni taklif qilishadi:
Qo‘llab-quvvatlash tizimi: Oila a‘zolari bir-birlarini ruhiy qo‘llab-
quvvatlashlari stressni kamaytirishga yordam beradi.
Birgalikda vaqt o‘tkazish: Oila bilan vaqt o‘tkazish, birgalikda faoliyatlar
bilan shug‘ullanish hissiy bog‘liqlikni kuchaytiradi.
Psixologik maslahat: Professional psixolog yordami, stressni boshqarishda va
oilaviy muammolarni hal qilishda samarali usul hisoblanadi.
Oilada har bir a‘zo o‘ziga xos rolga ega. Bu rollar ota-onalar, farzandlar va
boshqa qarindoshlar o‘rtasidagi munosabatlarni belgilaydi. Rollar oilaning ijtimoiy va
madaniy xususiyatlariga qarab o‘zgarishi mumkin. Zamonaviy jamiyatda oilaviy
rollar ko‘pincha qayta ko‘rib chiqilmoqda, bu esa ba‘zan nizolarga yoki yangi
muammolar paydo bo‘lishiga olib keladi. Oilaviy rollarni moslashuvchan va
kelishilgan holda taqsimlash oilaning umumiy barqarorligiga xizmat qiladi.
Oila va jamiyat bir-biriga o‘zaro bog‘liqdir. Oiladagi barqarorlik jamiyat
rivojlanishining asosiy omillaridan biri hisoblanadi. Shu bilan birga, jamiyatdagi
o‘zgarishlar, ijtimoiy va iqtisodiy muhit oilaviy hayotga sezilarli ta‘sir ko‘rsatadi.
Masalan, zamonaviy texnologiyalar oiladagi kommunikatsiya usullarini o‘zgartirgan
bo‘lsa, iqtisodiy qiyinchiliklar oilaviy nizolarning kuchayishiga sabab bo‘lishi
mumkin. Oila psixologiyasi ushbu jarayonlarni o‘rganib, oilani tashqi ta‘sirlardan
himoya qilish va uning mustahkamligini ta‘minlash uchun tavsiyalar ishlab chiqadi.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 13 ~
Oilaviy barkamollikka erishish uchun quyidagi omillar muhim ahamiyatga ega:
Hurmat va ishonch: Oila a‘zolari o‘rtasida o‘zaro hurmat va ishonchni
rivojlantirish oilaning barqarorligini ta‘minlaydi.
Birgalikda maqsadlar: Oila umumiy maqsadlar va qadriyatlar asosida
birlashishi kerak.
Moslashuvchanlik:
Hayotdagi
o‘zgarishlarga moslashish va yangi
vaziyatlarga tayyor turish oilani kuchli qiladi.
Fikriy va hissiy qo‘llab-quvvatlash: Har bir a‘zo oila uchun o‘z hissasini
qo‘shishi, bir-birini qo‘llab-quvvatlashi kerak.
Oila psixologiyasi oilaning mustahkamligi va barqarorligini ta‘minlashda
muhim rol o‘ynaydi. Ushbu fan oilaviy hayotning barcha jihatlarini o‘rganish orqali
sog‘lom va barkamol oilalarni shakllantirishga xizmat qiladi. Kommunikatsiya,
nizolarni hal qilish, stressni boshqarish kabi omillarni chuqur tahlil qilish va ularni
amaliyotda qo‘llash orqali jamiyatning ijtimoiy barqarorligi mustahkamlanadi.
Barkamol oila esa har bir jamiyatning poydevorini tashkil etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abduqodirov, R. "Oilaviy psixologiya: asosiy nazariya va amaliyot."
Toshkent: Ma’naviyat nashriyoti, 2018.
2.
Yo‘ldosheva, G. "Psixologik muammolarni oilaviy yondashuv asosida hal
qilish." Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti, 2020.
3.
Karimova, Z. "Oiladagi shaxslararo munosabatlar va ularning psixologik
asoslari." Toshkent: Ilm-Ziyo nashriyoti, 2017.
4.
Tursunov, A. "Oilada stress va nizolarni boshqarish psixologiyasi."
Toshkent: Universitet nashriyoti, 2019.
5.
Qodirov, H. "Oila psixologiyasi va ijtimoiy muhit." Toshkent: Fan va
Texnologiya, 2015.
6.
Saidov, S. "Oilaviy barkamollikni ta’minlashda psixologik yondashuv."
Toshkent: Ma’rifat nashriyoti, 2021.
