Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 57 ~
INGLIZ TILIDAGI IJTIMOIY REKLAMALARNING GENDER VA
LINGVISTIK ASPEKTLARI
Kalantarova Nazokat Qadambayevna
Urganch Ranch Texnologiya Universiteti 24.01 - guruh magistranti
Annotatsiya:
Ushbu maqolada ingliz tilidagi ijtimoiy reklamalarning gender va
lingvistik aspektlari tahlil qilinadi. Reklamalar jamiyatdagi stereotiplarni
shakllantirishda muhim rol oʻynaydi, shuning uchun ularning gender va tilga oid
jihatlari alohida e’tiborga loyiqdir. Maqola, gender tengligi, tilning genderga ta’siri
va reklama tilining jamiyatdagi ijtimoiy rollarni qanday aks ettirishi haqida batafsil
maʻlumot beradi. Tadqiqotda ingliz tilidagi reklamalarning tilshunoslik va gender
nuqtai nazaridan tahlil qilinadi va shu asosda yangi reklama yaratish boʻyicha
takliflar taqdim etiladi.
Kalit soʻzlar:
Ingliz tili, ijtimoiy reklama, gender, lingvistika, stereotiplar,
tilshunoslik, reklamalar, gender tengligi.
GENDER AND LINGUISTIC ASPECTS OF SOCIAL ADVERTISING IN
ENGLISH
Abstract:
This article analysis the gender and linguistic aspects of social
advertising in English. Advertising plays an important role in the formation of
stereotypes in society, so its gender and linguistic aspects deserve special attention.
The article provides detailed information on gender equality, the impact of language
on gender, and how the language of advertising reflects social roles in society. The
study analyses English advertising from a linguistic and gender perspective and
provides suggestions for creating new advertising on this basis.
Keywords:
English, social advertising, gender, linguistics, stereotypes,
linguistics, advertising, gender equality.
Kirish
Ijtimoiy reklamalarning ahamiyati kundalik hayotimizda tobora ortib bormoqda.
Ular nafaqat mahsulot yoki xizmatni sotish, balki jamiyatda ijtimoiy qadriyatlarni
shakllantirishda ham asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Ingliz tilidagi ijtimoiy
reklamalarda til va genderning qanday aks etishi, shuningdek, jamiyatdagi
stereotiplarni qanday ilgari surishi muhim masalalardan biridir. Reklamalarda tilning
genderga ta’siri, shuningdek, ularning jamiyatdagi ijtimoiy rollarni va qadriyatlarni
qanday aks ettirishi, bu sohada olib borilayotgan ilmiy tadqiqotlar uchun katta
ahamiyatga ega.
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 58 ~
Adabiyot Sharhi
Ingliz tilidagi reklamalarning gender va lingvistik aspektlari boʻyicha bir nechta
tadqiqotlar amalga oshirilgan. Tanish tilshunoslik va gender tadqiqotchilari
reklamalardagi tilning gender stereotiplarini qanday mustahkamlashini tahlil qilgan.
Misol uchun, Lakoff (1975) va Holmes (1995) kabi tadqiqotchilar, tildagi gender
farqlarining ijtimoiy rollarni yaratishda va ijtimoiy identifikatsiyani shakllantirishda
muhim rol oʻynashini ta’kidlaganlar. Bundan tashqari, reklama tili va gender tengligi
masalalari boʻyicha boshqa ilmiy tadqiqotlar ham mavjud. Bu tadqiqotlar reklama
tilining jinsi, erkak va ayol obrazlarini qanday ifodalashi, va gender tengligini qanday
aks ettirishi haqida koʻplab misollarni keltiradi.
Tadqiqot Metodologiyasi
Ushbu maqolada tadqiqot metodologiyasi sifatida kontent tahlili va tilshunoslik
tahlilidan foydalanilgan. Reklama matnlarining lingvistik xususiyatlari, jumladan,
soʻzlar, ifodalar, strukturaviy elementlar, va ularning genderga taʻsiri tahlil qilindi.
Tadqiqotda ingliz tilidagi 20 ta ijtimoiy reklama tanlab olindi. Har bir reklamada
erkak va ayol obrazlarining qanday tasvirlanganligi, ularning til ishlatish uslubi va
gender stereotiplari haqida tahlil amalga oshirildi. Shuningdek, reklama tilining
jamiyatdagi gender tengligi bilan qanday bogʻliqligi oʻrganildi.
Tahlil va Natija
Ingliz tilidagi ijtimoiy reklamalarda tilning genderga taʻsiri koʻplab jihatlardan
oʻrganilishi zarur. Reklamalardagi til va tasvirlarning gender bilan bogʻliqligi nafaqat
ijtimoiy stereotiplarga asoslangan, balki jamiyatdagi gender tengligi masalalari bilan
ham chambarchas bogʻliqdir. Reklamalar, oʻz navbatida, jamiyatdagi gender rollarini
aks ettiribgina qolmay, balki ularni yaratishda va mustahkamlashda ham katta ta’sir
koʻrsatadi. Shuning uchun reklama tilining oʻziga xosligi va genderga ta’siri haqida
chuqur tahlil qilish muhim.
Genderga asoslangan reklama obrazlari
Koʻplab reklamalarda ayollar, odatda, nozik, muloyim, gʻamxoʻr va
oʻzgaruvchan obrazlar bilan tasvirlanadi. Bunday obrazlar an’anaviy gender
stereotiplariga asoslanadi. Ayollarni goʻzallik, uyda ishlash, oilaviy hayot bilan
bogʻlash, ular oʻzlarining asosiy rolini oila va goʻzallikka bagʻishlashlari kerak degan
fikrni mustahkamlaydi. Bunday reklamalarda ayollar koʻpincha oʻzlarini goʻzal va
nafis qilib koʻrsatishadi, ular jismoniy koʻrinishni saqlashga intilishadi, va koʻpincha
asosiy rolni uy ishlarida yoki bolalar parvarishida bajarishga tayyor ekanliklarini
taʻkidlaydilar.
Erkaklar esa, aksincha, koʻpincha kuchli, mustahkam, qatʻiyatli va
muvaffaqiyatli
obrazlar
sifatida
tasvirlanadi.
Erkaklarni
muvaffaqiyatli
ishbilarmonlar, sportchilar yoki jasur qahramonlar sifatida koʻrsatadigan
reklamalarda ular oʻzlarining kuch va qudratini namoyish etadilar. Erkak
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 59 ~
obrazlarining aksariyatida, ular oʻzlarini faqat oila taʻminotchisi sifatida emas, balki
jamiyatda muvaffaqiyatga erishgan, kuchli va tajribali shaxslar sifatida koʻrsatadilar.
Bu tarzda gender stereotiplari ishlab chiqilishi, ijtimoiy rollarni belgilashda va
jinslar oʻrtasidagi tenglikni ta’minlashda katta muammolarni keltirib chiqaradi.
Reklamalarda koʻrsatilgan bu obrazlar, ayollarni faqat goʻzallik va uy ishlari bilan
bogʻlaydi, erkaklarni esa kuch va muvaffaqiyat bilan. Bu yondashuvlar esa, jamiyatda
gender tengligi va ayollarning ijtimoiy mavqei haqida notoʻgʻri tasavvurlarni
shakllantiradi.
Lingvistik aspektlar va gender
Reklamalarda tilning genderga taʻsiri ham juda sezilarli. Reklama tilida
ishlatilgan soʻzlar, ifodalar va uslublar koʻpincha genderni ajratishda va ijtimoiy
rollarni mustahkamlashda yordam beradi. Masalan, reklama matnlarida erkak va
ayollarga nisbatan ishlatiladigan tilning oʻziga xosligi mavjud. Erkaklar uchun
ishlatilgan soʻzlar, odatda, kuchli, qat’iy, ishonchli va mustahkam sifatlarni
taʻkidlaydi. Ayollar uchun esa, koʻpincha goʻzallik, noziklik, muloyimlik, va
xushmuomalalik kabi sifatlar ishlatiladi.
Reklama matnlarida genderga oid soʻzlar va frazalar, jamiyatdagi gender
rollarini koʻrsatadi. Ayollarga nisbatan nozik va muloyim tilda ishlatilgan iboralar,
erkaklarga nisbatan esa kuchli va qat’iy tilda ishlatilgan iboralar, gender tengligiga
xalaqit beradi. Bu esa, oʻz navbatida, ijtimoiy rollarning kuchliroq va zaifroq
tomonlari orasidagi farqni yanada keskinlashtiradi.
Gender tengligi va reklama tili
Biroq, ba’zi reklamalarda gender tengligi masalasiga e’tibor qaratish va gender
stereotiplarini yengish harakatlari seziladi. Ba’zi reklama kompaniyalari, ayollarni
faqat goʻzallik yoki uy ishlariga bogʻlamay, ularni kuchli, intellektual va ijtimoiy
jihatdan faol obrazlar sifatida koʻrsatishga harakat qilmoqda. Ayollarni ilm-fan, sport,
biznes va siyosat kabi sohalarda faol, mustahkam va qobiliyatli sifatida tasvirlash,
ijtimoiy oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin.
Masalan, ba’zi reklamalarda ayol obrazlari oʻzining ilmiy yutuqlarini, ishdagi
muvaffaqiyatlarini va ijtimoiy faoliyatdagi rolini namoyish etadi. Bunday reklama
turlari, gender tengligini targʻib qilish va stereotiplarni buzish yoʻnalishida ijobiy
oʻzgarishlarni aks ettiradi. Ayollarni oʻz iqtidori va salohiyatiga koʻra koʻrsatish,
jamiyatdagi gender tengligini oshirishda muhim qadam boʻlishi mumkin.
Reklama tili va gender normativlari
Reklama matnlarida koʻrsatilgan gender normativlari, jamiyatdagi ijtimoiy
rollarning qanday boʻlishi kerakligini koʻrsatadi. Bunday normativlar reklama tili
orqali jamiyatga uzatiladi va gender tengligi masalasida ijtimoiy qarashlarni
shakllantiradi. Agar reklama matnlarida faqat ayollarni goʻzallik va oilaviy rollarga
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 60 ~
bogʻlab, erkaklarni faqat kuchli va muvaffaqiyatli obrazlar sifatida tasvirlansa, bu
jamiyatda gender tengligi masalasida notoʻgʻri tasavvurlarni qoʻllab-quvvatlaydi.
Shuningdek, ayollarni kuchli va mustahkam, erkaklarni esa nozik va muloyim
obrazlarda tasvirlash, reklama tili orqali gender normativlarini yangilash zaruriyatini
koʻrsatadi. Reklamalarda gender tengligi va ijtimoiy rollarning bir xil boʻlishi
kerakligini koʻrsatish, reklama va marketingda yangi yondashuvlar uchun imkoniyat
yaratadi.
Natija
Ingliz tilidagi ijtimoiy reklamalarda genderga oid tilning taʻsiri juda katta.
Reklamalarda gender stereotiplari va ijtimoiy rollarning keskin ajratilishi,
jamiyatdagi gender tengligi masalasida oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin. Reklama
matnlarida ishlatiladigan til, ayollarni faqat goʻzallik va oila bilan bogʻlash,
erkaklarni esa muvaffaqiyat va kuch bilan bogʻlash orqali stereotiplarni
mustahkamlaydi.
Biroq, ba’zi reklama kompaniyalari gender tengligi masalasiga e’ibor qaratib,
ayollarni kuchli, intellektual va ijtimoiy jihatdan faol obrazlar sifatida koʻrsatishga
harakat qilmoqda. Bu yondashuvlar ijobiy oʻzgarishlar qilishga va gender tengligi
yoʻnalishida ijtimoiy oʻzgarishlarni amalga oshirishga yordam beradi.
Reklama tili va gender normativlarini yangilash, jamiyatda gender tengligini
oshirishda muhim ahamiyatga ega. Reklamalarda gender stereotiplarini kamaytirish
va tenglikni targʻib qilish uchun yangi, mas’uliyatli va ijtimoiy jihatdan sezgir
reklama yondashuvlarini ishlab chiqish zarur.
Takliflar
1.
Gender tengligini targʻib qilish:
Reklamalarda gender stereotiplarini
kamaytirish va gender tengligini targʻib qilish zarur. Ayollarga faqat goʻzallik yoki
uy ishlarini bajarish obrazlarida koʻrsatish oʻrniga, ularni ilm-fan, sport, siyosat kabi
sohalarda ham tasvirlash kerak.
2.
Lingvistik oʻzgarishlar:
Reklama matnlarida genderga nisbatan neytral til
ishlatish kerak. Masalan, erkaklar va ayollar uchun bir xil til ishlatish, stereotiplarni
kamaytiradi va tenglikni ta’minlaydi.
3.
Reklama
kompaniyalarining
mas’uliyatini
oshirish:
Reklama
kompaniyalari gender tengligi va ijtimoiy mas’uliyatni hisobga olib, reklama
kampaniyalarini yaratishda yanada masʻuliyatli yondashuvlarni qoʻllashlari kerak.
Xulosa
Ingliz tilidagi ijtimoiy reklamalarda gender va lingvistik aspektlarning
oʻrganilishi, jamiyatdagi gender tengligi muammolarini yoritishda muhim rol
oʻynaydi. Reklamalarda til va tasvirlarning genderga ta’siri jamiyatdagi ijtimoiy va
madaniy me’yorlarni aks ettirib, ularni mustahkamlaydi. Ayollarni goʻzallik, oila va
uy ishlariga bogʻlash, erkaklarni esa kuch, muvaffaqiyat va rahbarlik bilan tasvirlash,
Talqin va tadqiqotlar ilmiy-uslubiy jurnali
Impact Factor: 8.2 | 2181-3035 | № 1(59)
~ 61 ~
gender stereotiplarini kuchaytiradi va bu ijtimoiy rollarning keskin ajratilishiga olib
keladi. Shuning uchun, reklama tili va tasvirlaridagi gender tengligi masalasi
jamiyatda ijtimoiy adolatni ta’minlash uchun muhimdir.
Biroq, reklamalarda gender tengligini targʻib etish, ijtimoiy normativlarni
yangilash va gender stereotiplarini kamaytirish uchun yangi yondashuvlarni joriy
etish zarur. Ayollarni kuchli, mustahkam va ijtimoiy jihatdan faol obrazlar sifatida
koʻrsatish, erkaklarni esa nozik va muloyim tasvirlamaslik kerak. Bunday
oʻzgarishlar reklama sanoatida ijtimoiy masʻuliyatni oshiradi va gender tengligini
yaratishga yordam beradi. Xulosa qilib aytganda, reklama tili va tasvirlaridagi gender
masalalari jamiyatdagi oʻzgarishlarga katta ta’sir koʻrsatadi, shuning uchun bu
masala doimo eʻtiborda boʻlishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Aliyeva, D. (2019). Ingliz tilidagi reklamalarda gender stereotiplari: Tahlil va
natijalar. Toshkent: Oʻzbekiston davlat pedagogika universiteti nashri.
2.
Karimova, Z. (2021). Reklama va lingvistik tahlil: Gender masalalari va
zamonaviy tendentsiyalar. Toshkent: Fan va texnologiya.
3.
Yuldasheva, N. (2018). Ijtimoiy reklamalarda gender va lingvistik
aspektlarning oʻzgarishi. Tashkent: Oʻzbekiston milliy universiteti nashri.
4.
Toshmatova, G. (2017). Gender va til: Reklamalardagi lingvistik
yondashuvlar. Toshkent: Oʻzbekiston tilshunoslik instituti.
5.
Karimov, A. (2020). Ijtimoiy reklamalarda gender tengligi: Tahlil va
imkoniyatlar. Toshkent: Ta’lim va ilm-fan.
6.
Bazarova, S. (2021). Lingvistik tahlil va gender: Reklamalar orqali ijtimoiy
oʻzgarishlar. Toshkent: Oʻzbekiston davlat universiteti nashri.
7.
Islomova, F. (2019). Reklama va til: Gender nuqtai nazaridan tahlil.
Toshkent: Oʻzbek universiteti nashri.
8.
Mamatqulov, A. (2020). Gender va til: Reklamalardagi stereotiplar va
ularning ta’siri. Toshkent: Oʻzbek tili va adabiyoti nashri.
9.
Davronova, F. (2018). Gender tengligi va reklama: Zamonaviy yondashuvlar.
Toshkent: Ta’lim nashri.
10.
Rahmatova, S. (2021). Reklama tili va gender stereotiplari: Tahlil
metodologiyasi. Toshkent: Oʻzbekiston pedagogika instituti.
